ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๖ ภาษาบาลีอักษรไทย ที.อ. (สุมงฺคล.๓)

     ตํ ภควาติ ตํ เทสนํ ภควา อเสสํ สกลํ อภิชานาติ. ตํ ภควโตติ
ตํ เทสนํ ภควโต อเสสํ อภิชานโต. อุตฺตริ อภิญฺเญยฺยํ นตฺถีติ อุตฺตริ
อภิชานิตพฺพํ นตฺถิ, อยํ นาม อิโต อญฺโญ ธมฺโม วา ปุคฺคโล วา ยํ
ภควา น ชานาตีติ อิทํ นตฺถิ. ยทภิชานํ อญฺโญ สมโณ วาติ ยํ ตุเมฺหหิ
อนภิญฺญาตํ ตํ อญฺโญ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา อภิชานนฺโต ภควตา
ภิยฺโยภิญฺญตโร อสฺส, อธิกตรปญฺโญ ภเวยฺย. ยทิทํ อิทฺธิวิธาสูติ เอตฺถ
ยทิทนฺติ นิปาตมตฺตํ. อิทฺธิวิธาสุ ภควตา อุตฺตริตโร นตฺถิ. อตีตพุทฺธาปิ หิ
อิมาว เทฺว อิทฺธิโย เทเสสุํ. อนาคตาปิ อิมาว เทเสสฺสนติ. ตุเมฺหปิ เตสํ
ญาเณน สํสนฺเทตฺวา ๑- อิมาว เทสยิตฺถ. อิติ ภควาว อิทฺธิวิธาสุ อนุตฺตโรติ
ทสฺเสนฺโต "อิมินาปิ การเณน เอวํ ปสนฺโน อหํ ภนฺเต ภควตี"ติ ทีเปติ.
เอตฺตาวตา เย ธมฺมเสนาปติ ทฺวาฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา โสฬส อปราปริยธมฺเม
สมฺมสิ, เตว ทสฺสิตา โหนฺติ.
                       อญฺญถาสตฺถุคุณทสฺสนวณฺณนา
     [๑๖๐] อิทานิ อปเรนปิ อากาเรน ภควโต คุเณ ทสฺเสนฺโต
ยนฺตํ ภนฺเตติ อาทิมาห. ตตฺถ สทฺเธน กุลปุตฺเตนาติ สทฺธา กุลปุตฺตา นาม
อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนา โพธิสตฺตา. ตสฺมา ยํ สพฺพญฺญุโพธิสตฺเตน ปตฺตพฺพนฺติ
วุตฺตํ โหติ. กึ ปน เตน ปตฺตพฺพํ. นว โลกุตฺตรธมฺมา. อารทฺธวิริเยนาติ
อาทีสุ "วิริยํ ถาโม"ติ อาทีนิ สพฺพาเนว วิริยเววจนานิ. ตตฺถ อารทฺธวิริเยนาติ
ปคฺคหิตวิริเยน. ถามวตาติ ถามสมฺปนฺเนน ถิรวิริเยน. ปุริสถาเมนาติ เตน
ถามวตา ยํ ปุริสถาเมน ปตฺตพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติ. อนนฺตรปททฺวเยปิ เอเสว
นโย. ปุริสโธเรยฺหนาติ ยา อสมธุเรหิ พุทฺเธหิ วหิตพฺพา ธุรา, ตํ ธุรํ
วหนสมตฺเถน มหาปุริเสน. อนุปฺปตฺตํ ตํ ภควตาติ ตํ สพฺพํ อตีตานาคตพุทฺเธหิ
ปตฺตพฺพํ, ตํ ๒- สพฺพเมว อนุปฺปตฺตํ, ภควตา ๓- เอกคุโณปิ อูโน นตฺถีติ
ทสฺเสติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สํสนฺทิตฺวา        ฉ.ม., อิ. ตํ น ทิสฺสติ       ฉ.ม., อิ. ภควโต
     กาเมสุ กามสุขลฺลิกานุโยคนฺติ วตฺถุกาเมสุ กามสุขานุโยคํ. ๑- ยถา
อญฺเญ เกณิยชฏิลาทโย สมณพฺราหฺฆณา "โก ชานาติ ปรโลกํ. สุโข อิมิสฺสา
ปริพฺพาชิกาย มุทุกาย โลมสาย พาหาย สมฺผสฺโส"ติ เตโมฬิพนฺธาหิ ๒-
ปริพฺพาชิกาหิ ปริจาเรนฺติ สมฺปตฺตํ สมฺปตฺตํ รูปาทิอารมฺมณํ อนุภวมานา
กามสุขมนุยุตฺตา, น เอวมนุยุตฺโตติ ทสฺเสติ.
     หีนนฺติ ลามกํ. คมฺมนฺติ คามวาสีนํ ธมฺมํ. โปถุชฺชนิกนฺติ ปุถุชฺชเนหิ
เสวิตพฺพํ. อนริยนฺติ น นิทฺโทสํ. น วา อริเยหิ เสวิตพฺพํ. อนตฺถสญฺหิตนฺติ
อนตฺถยุตฺตํ. ๓- อตฺตกิลมถานุโยคนฺติ อตฺตโน อาตาปนปริตาปนานุโยคํ. ทุกฺขนฺติ
ทุกฺขยุตฺตํ, ทุกฺขมํ วา. ยถา เอเก สมณพฺราหฺมณา กามสุขลฺลิกานุโยคตํ ๔-
ปริวชฺเชสฺสามาติ กายกิลมถํ อนุธาวนฺติ, ตโต มุจฺจิสฺสามาติ กามสุขํ อนุธาวนฺติ,
น เอวํ ภควา. ภควา ปน อุโภ เอเต อนฺเต วชฺเชตฺวา ยา สา "อตฺถิ
ภิกฺขเว มชฺฌิมา ปฏิปทา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธา จกฺขุกรณี"ติ เอวํ วุตฺตา
สมฺมาปฏิปตฺติ, ตเมว ปฏิปนฺโน. ตสฺมา "น จ อตฺตกิลมถานุโยคนฺ"ติ
อาทิมาห.
     อาภิเจตสิกานนฺติ อภิเจตสิกานํ, กามาวจรจิตฺตานิ อติกฺกมิตฺวา
ฐิตานนฺติ อตฺโถ. ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานนฺติ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว สุขวิหารานํ.
โปฏฺฐปาทสุตฺตนฺตสฺมิญฺหิ สปฺปีติกทุติยชฺฌานผลสมาปตฺติ กถิตา. ๕-
ปาสาทิกสุตฺตนฺเต สห มคฺเคน วิปสฺสนาปาทกชฺฌานํ. ทสุตฺตรสุตฺตนฺเต
จตุตฺถชฺฌานิกผลสมาปตฺติ. อิมสฺมึ สมฺปสาทนีเย ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารชฺฌานานิ
กถิตานิ. นิกามลาภีติ ยถากามลาภี. อกิจฺฉลาภีติ อทุกฺขลาภี. อกสิรลาภีติ
วิปุลลาภี.
                       อนุโยคทานปฺปการวณฺณนา
     [๑๖๑] เอกีสฺสา โลกธาตุยาติ ทสสหสฺสีโลกธาตุมฺหิ. ๖- ตีณิ หิ
เขตฺตานิ ชาติเขตฺตํ อาณาเขตฺตํ วิสยเขตฺตํ. ตตฺถ ชาติเขตฺตํ นาม
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. กามสุขลฺลิกานุโยคํ   ฉ.ม. โมฬิพนฺธาหิ   ฉ.ม. อนตฺถสํยุตฺตํ
@ ฉ.ม. กามสุขลฺลิกานุโยคํ   ที.สี. ๙/๔๒๙/๑๙๐
@ ฉ.ม., อิ. ทสสหสฺสีโลกธาตุยา
ทสสหสฺสีโลกธาตุ. สา หิ ตถาคตสฺส มาตุ กุจฺฉึ โอกฺกมนกาเล นิกฺขมนกาเล
สมฺโพธิกาเล ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน อายุสํขาโรสฺสชฺชเน ปรินิพฺพาเน
จ กมฺปติ. โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาฬํ ปน อาณาเขตฺตํ นาม.
อาฏานาฏิยปริตฺตโมรปริตฺตธชคฺคปริตฺตรตนปริตฺตาทีนญฺหิ เอตฺถ อาณา ปวตฺตติ.
วิสยเขตฺตสฺส ปน ปริมาณํ นตฺถิ, พุทฺธานญฺหิ "ยาวตกํ ญาณํ, ตาวตกํ
เญยฺยํ, ยาวตกํ เญยฺยํ, ตาวตกํ ญาณํ, ญาณปริยนฺติกํ เญยฺยํ, เญยฺยปริยนฺติกํ
ญาณนฺ"ติ วจนโต อวิสโย นาม นตฺถิ.
     อิเมสุ ปน ตีสุ เขตฺเตสุ ฐเปตฺวา อิมํ จกฺกวาฬํ อญฺญสฺมึ
จกฺกวาเฬ พุทฺธา อุปฺปชฺชนฺตีติ สุตฺตํ นตฺถิ, น อุปฺปชฺชนฺตีติ ๒- ปน อตฺถิ.
ตีณิ ปิฏกานิ วินยปิฏกํ สุตฺตนฺตปิฏกํ อภิธมฺมปิฏกํ. ติสฺโส สงฺคีติโย
มหากสฺสปตฺเถรสฺส สงฺคีติ, ยสตฺเถรสฺส สงฺคีติ, โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถรสฺส
สงฺคีตีติ. อิมา ติสฺโส สงฺคีติโย อารุเฬฺห เตปิฏเก พุทฺธวจเน "อิมํ จกฺกวาฬํ
มุญฺจิตฺวา อญฺญตฺถ พุทฺธา อุปฺปชฺชนฺตี"ติ สุตฺตํ นตฺถิ, น อุปฺปชฺชนฺตีติ
ปน อตฺถิ.
     อปุพฺพํ อจริมนฺติ อปุเร อปจฺฉา เอกโต น อุปฺปชฺชนฺติ, ปุเร
วา ปจฺฉา วา อุปฺปชฺชนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. ตตฺถ โพธิปลฺลงฺเก "โพธึ
อปฺปตฺวา น อุฏฺฐหิสฺสามี"ติ นิสินฺนกาลโต ปฏฺฐาย ยาว มาตุ กุจฺฉิสฺมึ
ปฏิสนฺธิคฺคหณํ, ตาว ปุเรติ น เวทิตพฺพํ. โพธิสตฺสสฺส หิ ปฏิสนฺธิคฺคหเณ
ทสสหสฺสจกฺกวาฬกมฺปเนเนว เขตฺตปริคฺคโห กโต. อญฺญสฺส พุทฺธสฺส อุปฺปตฺติปิ
นิวาริตา โหติ. ปรินิพฺพานโต ปฏฺฐาย จ ยาว สาสปมตฺตาปิ ธาตุโย ติฏฺฐนฺติ,
ตาว ปจฺฉาติ น เวทิตพฺพํ. ธาตูสุ หิ ฐิตาสุ พุทฺธา ฐิตาว โหนฺติ. ตสฺมา
เอตฺถนฺตเร อญฺญสฺส พุทฺธสฺส อุปฺปตฺติ นิวาริตาว โหติ. ธาตุปรินิพฺพาเน
ปน ชาเต อญฺญสฺส พุทฺธสฺส อุปฺปตฺติ น นิวาริตา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. นุปฺปชฺชนฺติ เอวมุปริปิ
                         ติปิฏกอนฺตรธานกถา
     ตีณิ หิ ๑- อนฺตรธานานิ นาม ปริยตฺติอนฺตรธานํ, ปฏิเวธอนฺตรธานํ,
ปฏิปตฺติอนฺตรธานนฺติ. ตตฺถ ปริยตฺตีติ ตีณิ ปิฏกานิ. ปฏิเวโธติ สจฺจปฏิเวโธ.
ปฏิปตฺตีติ ปฏิปทา. ตตฺถ ปฏิเวโธ จ ปฏิปตฺติ จ โหติปิ น โหติปิ. เอกสฺมิญฺหิ
กาเล ปฏิเวธกรา ภิกฺขู พหู โหนฺติ, เอส ภิกฺขุ ปุถุชฺชโนติ องฺคุลึ
ปสาเรตฺวา ทสฺเสตพฺโพ โหติ. อิมสฺมึเยว ทีเป เอกวารํ ปุถุชฺชนภิกฺขุ นาม
นาโหสิ. ปฏิปตฺติปูรกาปิ กทาจิ พหู โหนฺติ, กทาจิ อปฺปา โหนฺติ. ๒- อิติ
ปฏิเวโธ จ ปฏิปตฺติ จ โหติปิ น โหติปิ. สาสนฏฺฐิติยา ปน ปริยตฺติ
ปมาณํ. ปณฺฑิโต หิ เตปิฏกํ สุตฺวา เทฺวปิ ปูเรติ.
     ยถา อมฺหากํ โพธิสตฺโต อาฬารสฺส สนฺติเก ปญฺจาภิญฺญา สตฺต
จ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา ปริกมฺมํ
ปุจฺฉิ, โส น ชานามีติ อาห. ตโต อุทฺทกสฺส ๓- สนฺติกํ คนฺตฺวา อธิคตวิเสสํ
สํสนฺทิตฺวา เนวสญฺญานาสญฺญายตนสฺส ปริกมฺมํ ปุจฺฉิ, โส อาจิกฺขิ, ตสฺส
วจนสมนนฺตรเมว มหาสตฺโต ตํ ฌานํ สมฺปาเทสิ, เอวเมว ปญฺญวา ภิกฺขุ
ปริยตฺตึ สุตฺวา เทฺวปิ ปูเรติ. ตสฺมา ปริยตฺติยา ฐิตาย สาสนํ ฐิตํ โหติ.
ยทา ปน สา อนฺตรธายติ, ตทา ปฐมํ อภิธมฺมปิฏกํ นสฺสติ. ตตฺถ ปฏฺฐานํ
สพฺพปฐมํ อนฺตรธายติ. อนุกฺกเมน ปจฺฉา ธมฺมสงฺคโห, ตสฺมึ อนฺตรหิเต
อิตเรสุ ทฺวีสุ ปิฏเกสุ ฐิเตสุปิ สาสนํ ฐิตเมว โหติ.
     ตตฺถ สุตฺตนฺตปิฏเก อนฺตรธายมาเน ปฐมํ องฺคุตฺตรนิกาโย
เอกาทสกโต ปฏฺฐาย ยาว เอกกา อนฺตรธายติ, ตทนนฺตรํ สํยุตฺตนิกาโย
จกฺกเปยฺยาลโต ปฏฺฐาย ยาว โอฆตรณา อนฺตรธายติ. ตทนนฺตรํ มชฺฌิมนิกาโย
อินฺทฺริยภาวนโต ปฏฺฐาย ยาว มูลปริยายา อนฺตรธายติ. ตทนนฺตรํ ทีฆนิกาโย
ทสุตฺตรโต ปฏฺฐาย ยาว พฺรหฺมชาลา อนฺตรธายติ. เอกิสฺสาปิ ทฺวินฺนํปิ
คาถานํ ปุจฺฉา อทฺธานํ คจฺฉติ, สาสนํ ธาเรตุํ น สกฺโกติ สภิยปุจฺฉา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. หิ น ทิสฺสติ   ฉ.ม., อิ. โหนฺติ น ทิสฺสติ    ฉ.ม., อิ. อุทกสฺส
อาฬวกปุจฺฉา วิย จ. เอกา กิร กสฺสปพุทฺธกาลิกา อนฺตรา สาสนํ ธาเรตุํ
นาสกฺขิ. ๑-
     ทฺวีสุ ปน ปิฏเกสุ อนฺตรหิเตสุปิ วินยปิฏเก ฐิเต สาสนํ ติฏฺฐติ.
ปริวารกฺขนฺธเกสุ อนฺตรหิเตสุ อุภโตวิภงฺเค ฐิเต ฐิตเมว โหติ. อุภโตวิภงฺเค
อนฺตรหิเต มาติกายปิ ฐิตาย ฐิตเมว โหติ. มาติกาย อนฺตรหิตาย
ปาฏิโมกฺขปพฺพชฺชาอุปสมฺปทาสุ ฐิตาสุ สาสนํ ติฏฺฐติ. ลิงฺคํ อทฺธานํ คจฺฉติ.
เสตวตฺถสมณวํโส ปน กสฺสปพุทฺธกาลโต ปฏฺฐาย สาสนํ ธาเรตุํ นาสกฺขิ.
ปฏิสมฺภิทปฺปตฺเตหิ วสฺสสหสฺสํ อฏฺฐาสิ. ฉฬภิญฺเญหิ วสฺสสหสฺสํ. เตวิชฺเชหิ
วสฺสสหสฺสํ. สุกฺขวิปสฺสเกหิ วสฺสสหสฺสํ. ปาฏิโมกฺเขหิ วสฺสสหสฺสํ อฏฺฐาสิ.
ปจฺฉิมกสฺส ปน สจฺจปฏิเวธโต ปจฺฉิมกสฺส สีลเภทโต จ ปฏฺฐาย สาสนํ
โอสกฺกิตนฺนาม โหติ. ตโต ปฏฺฐาย อญฺญสฺส พุทฺธสฺส อุปฺปตฺติ น นิวาริตา.
                         สาสนอนฺตรหิตวณฺณนา
     ตีณิ ปรินิพฺพานานิ นาม กิเลสปรินิพฺพานํ ขนฺธปรินิพฺพานํ
ธาตุปรินิพฺพานนฺติ. ตตฺถ กิเลสปรินิพฺพานํ โพธิปลฺลงฺเก อโหสิ.
ขนฺธปรินิพฺพานํ กุสินารายํ. ธาตุปรินิพฺพานํ อนาคเต ภวิสฺสติ. สาสนสฺส กิร
โอสกฺกนกาเล อิมสฺมึ ตามฺพปณฺณิทีเป ๒- ธาตุโย สนฺนิปติตฺวา มหาเจติยํ
คมิสฺสนฺติ. มหาเจติยโต นาคทีเป ราชายตนเจติยํ. ตโต มหาโพธิปลฺลงฺกํ คมิสฺสนฺติ.
นาคภวนโตปิ เทวโลกโตปิ พฺรหฺมโลกโตปิ ธาตุโย มหาโพธิปลฺลงฺกเมว คมิสฺสนฺติ.
สาสปมตฺตาปิ ธาตุ ๓- น อนฺตรธายิสฺสติ. ๔- สพฺพา ธาตุโย มหาโพธิปลฺลงฺเก
ราสีภูตา ๕- สุวณฺณขนฺโธ วิย เอกฆนา หุตฺวา ฉพฺพณฺณา รํสิโย ๖- วิสชฺเชสฺสนฺติ.
     ตา ทสสหสฺสีโลกธาตุํ ผริสฺสนฺติ, ตโต ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา
สนฺนิปติตฺวา "อชฺช สตฺถา ปรินิพฺพาติ, อชฺช สาสนํ โอสกฺกติ, ปจฺฉิมทสฺสนํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. นาสกฺขึสุ    ฉ.ม., อิ. ตมฺพปณฺณิทีเป   ฉ.ม., อิ. ธาตุโย
@ ฉ.ม. อนฺตรา นสฺสิสฺสนฺติ, อิ. อนฺตรายํ นสฺสิสฺสติ   ฉ.ม., อิ. ราสิภูตา
@ ฉ.ม. ฉพฺพณฺณรสฺมิโย
อิทานิ อิทํ อมฺหากนฺ"ติ ทสพลสฺส ปรินิพฺพุตทิวสโต มหนฺตตรํ การุญฺญํ
กริสฺสนฺติ. ฐเปตฺวา อนาคามิขีณาสเว อวเสสา สกภาเวน สณฺฐาเรตุํ ๑- น
สกฺขิสฺสนฺติ. ธาตูสุ เตโชธาตุ อุฏฺฐหิตฺวา ยาว พฺรหฺมโลกา อุคฺคจฺฉิสฺสติ.
สาสปมตฺตายปิ ธาตุยา สติ เอกชาลา ๒- ภวิสฺสติ. ธาตูสุ ปริยาทานํ คตาสุ
อุปจฺฉิชฺชิสฺสติ. เอวํ มหนฺตํ อานุภาวํ ทสฺเสตฺวา ธาตูสุ อนฺตรหิตาสุ สาสนํ
อนฺตรหิตํ นาม โหติ.
     ยาว เอวํ น อนฺตรธายติ, ตาว อจริมํ นาม โหติ. เอวํ อปุพฺพํ
อจริมํ อุปฺปชฺเชยฺยุํ, เนตํ ฐานํ วิชฺชติ. กสฺมา ปน อปุพฺพํ อจริมํ น
อุปฺปชฺชนฺตีติ. อนจฺฉริยตฺตา. พุทฺธา หิ อจฺฉริยมนุสฺสา. ยถาห "เอกปุคฺคโล
ภิกฺขเว โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ อจฺฉริยมนุสฺโส. กตโม เอกปุคฺคโล,
ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ"ติ. ยทิ จ เทฺว วา จตฺตาโร วา อฏฺฐ วา
โสฬส วา เอกโต อุปฺปชฺเชยฺยุํ, อนจฺฉริยา ภเวยฺยุํ. เอกสฺมึ หิ วิหาเร
ทฺวินฺนํ เจติยานํปิ ลาภสกฺกาโร อุฬาโร น โหติ. ภิกฺขูปิ พหุตาย น
อจฺฉริยา ชาตา, เอวํ พุทฺธาปิ ภเวยฺยุํ, ตสฺมา น อุปฺปชฺชนฺติ. เทสนาย จ
วิเสสาภาวโต. ยญฺหิ สติปฏฺฐานาทิเภทํ ธมฺมํ เอโก เทเสสิ ๓- อญฺเญน
อุปฺปชฺชิตฺวาปิ โสว เทเสตพฺโพ สิยา, ตโต อนจฺฉริโย สิยา. เอกสฺมึ ปน ธมฺมํ
เทเสนฺเต เทสนาปิ อจฺฉริยา โหติ, วิวาทาภาวโต ๔- จ. พหูสุ หิ พุทฺเธสุ
อุปฺปนฺเนสุ พหูนํ อาจริยานํ อนฺเตวาสิกา วิย อมฺหากํ พุทฺโธ ปาสาทิโก,
อมฺหากํ พุทฺโธ มธุรสฺสโร ลาภี ปุญฺญวาติ วิวเทยฺยุํ. ตสฺมาปิ เอวํ น
อุปฺปชฺชนฺติ.
     อปิเจตํ การณํ มิลินฺทรญฺญาปิ ปุฏฺเฐน นาคเสนตฺเถเรน วิตฺถาริตเมว.
วุตฺตญฺหิ ตตฺถ:-
     ๕- ภนฺเต นาคเสน ภาสิตมฺปิ เหตํ ภควตา "ภควตา "อฏฺฐานเมตํ
ภิกฺขเว อนวกาโส, ยํ เอกิสฺสา โลกธาตุยา เทฺว อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา
อปุพฺพํ อจริมํ อุปฺปชฺเชยฺยํ, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี"ติ เทสยนฺตา จ ภนฺเต
นาคเสน สพฺเพปิ ตถาคตา สตฺตตึส โพธิปกฺขิเย ธมฺเม เทเสนฺติ, กถยมานา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สนฺธาเรตุํ, อิ. สี. สญฺฐาตุํ     อิ. เอกชาโล    ฉ.ม., อิ. เทเสติ
@ ฉ.ม., อิ. วิวาทภาวโต            มิลินฺท. ๓๑๒
จ จตฺตาริ อริยสจฺจานิ กเถนฺติ, สิกฺขาเปนฺตา จ ตีสุ สิกฺขาสุ สิกฺขาเปนฺติ,
อนุสาสมานา จ อปฺปมาทปฏิปตฺตึ ๑- อนุสาสนฺติ. ยทิ ภนฺเต นาคเสน
สพฺเพสํปิ ตถาคตานํ เอกุทฺเทโส ๒- เอกา กถา ๓- เอกํ สิกฺขาปทํ เอกา
อนุสนฺธิ, ๔- เกน การเณน เทฺว ตถาคตา เอกกฺขเณ นุปฺปชฺชนฺติ. เอเกนปิ
ตาว พุทฺธุปฺปาเทน อยํ โลโก โอภาสชาโต, ยทิ ทุติโย พุทฺโธ ภเวยฺย,
ทฺวินฺนํ ปภาย อยํ โลโก ภิยฺโยโส มตฺตาย โอภาสชาโต ภเวยฺย, โอวทนฺตา ๕-
จ เทฺว ตถาคตา สุขํ โอวเทยฺยุํ, อนุสาสมานา จ สุขํ อนุสาเสยฺยุํ, ตตฺถ
เม การณํ ทสฺเสหิ, ๖- ยถาหํ นิสฺสํสโย ภเวยฺยนฺ"ติ.
     อยํ มหาราช ทสสหสฺสีโลกธาตุ เอกพุทฺธธารณี, เอกสฺเสว
ตถาคตสฺส คุณํ ธาเรติ, ยทิ ทุติโย พุทฺโธ อุปฺปชฺเชยฺย, นายํ ทสสหสฺสีโลกธาตุ
ธาเรยฺย, จเลยฺย กมฺเปยฺย นเมยฺย โอนเมยฺย วินเมยฺย วิกิเรยฺย
วิธเมยฺย วิทฺธํเสยฺย, น ฐานมุปคจฺเฉยฺย. ยถา มหาราช นาวา
เอกปุริสสนฺธารณี ภเวยฺย, เอกสฺมึ ปุริเส อภิรุเฬฺห สามูปาทิกา ๗- ภเวยฺย,
อถ ทุติโย ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ตาทิโส อายุนา วณฺเณน วเยน ปมาเณน กีสถูเลน
สพฺพงฺคปจฺจงฺเคน, โส ตํ นาวํ อภิรูเหยฺย, อปินุ โข ๘- สา มหาราช นาวา
ทฺวินฺนมฺปิ ธาเรยฺยาติ. น หิ ภนฺเต, จเลยฺย กมฺเปยฺย นเมยฺย โอนเมยฺย
วินเมยฺย วิกิเรยฺย วิธเมยฺย วิทฺธํเสยฺย, น ฐานมุปคจฺเฉยฺย โอสีเทยฺย อุทเกติ.
เอวเมว โข มหาราช อยํ ทสสหสฺสีโลกธาตุ เอกพุทฺธธารณี, เอกสฺเสว
ตถาคตสฺส คุณํ ธาเรติ, ยทิ ทุติโย พุทฺโธ อุปฺปชฺเชยฺย, นายํ
ทสสหสฺสีโลกธาตุ ธาเรยฺย ฯเปฯ น ฐานมุปคจฺเฉยฺย.
     ยถา วา ปน มหาราช ปุริโส สุขิโต ๙- ยาวทตฺถํ โภชนํ ภุญฺเชยฺย
ฉาเทนฺตํ ยาวกณฺฐมภิปูรยิตฺวา, โส ตโต ๑๐- ปีนิโต ปริปุณฺโณ นิรนฺตโร
ตนฺทีกโต อโนนมิตทณฺฑชาโต ปุนเทว ตาวตกํ โภชนํ ภุญฺเชยฺย, อปิ นุ
โข โส มหาราช ปุริโส สุขิโต ภเวยฺยาติ. น หิ ภนฺเต, สกึ ภุตฺโตว
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อปฺปมาทปฏิปตฺติยํ    ฉ.ม. เอกุทฺเทโส น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. เอกา เทสนา เอกา กถา  ฉ.ม. เอกานุสาสนี    ฉ.ม. โอวทมานา
@ ฉ.ม. เทเสหิ   ฉ.ม. สานาวา สมุปาทิกา   ฉ.ม., อิ. โข น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม., อิ. สุขิโตติ น ทิสฺสติ  ๑๐ ฉ.ม., อิ. ธาโต
มเรยฺยาติ, ๑- เอวเมว โข มหาราช อยํ ทสสหสฺสีโลกธาตุ เอกพุทฺธธารณี
ฯเปฯ น ฐานมุปคจฺเฉยฺยาติ.
     กึ นุ โข ภนฺเต นาคเสน อติธมฺมภาเรน ปฐวี จลตีติ. อิธ
มหาราช เทฺว สกฏา รตนปริปูริตาว ๒- ภเวยฺยุํ ยาว มุขสมา, เอกสฺส
สกฏสฺส ๓- รตนํ คเหตฺวา เอกมฺหิ สกเฏ อากิเรยฺยุํ, อปิ นุ โข ตํ มหาราช
สกฏํ ทฺวินฺนํปิ สกฏานํ รตนํ ธาเรยฺยาติ. น หิ ภนฺเต, นาภิปิ ตสฺส
จเลยฺย, ๔- อราปิ ตสฺส ภิชฺเชยฺยุํ, เนมิปิ ตสฺส โอปเตยฺย, อกฺโขปิ ตสฺส
ภิชฺเชยฺยาติ. กึ นุ โข มหาราช อติรตนภาเรน สกฏํ ภิชฺชตีติ. อาม
ภนฺเตติ. เอวเมว โข มหาราช อติธมฺมภาเรน ปฐวี จลติ.
     อปิจ มหาราช อิมํ การณํ พุทฺธพลปริทีปนาย โอสาริตํ อญฺญํปิ
ตตฺถ ปฏิรูปํ ๕- การณํ สุโณหิ, เยน การเณน เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ
นุปฺปชฺชนฺติ. ยทิ มหาราช เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ อุปฺปชฺเชยฺยุํ,
เตสํ ปริสายปิ วิวาโท อุปฺปชฺเชยฺย "ตุมฺหากํ พุทฺโธ อมฺหากํ พุทฺโธ"ติ,
อุภโต ปกฺขชาตา ภเวยฺยุํ. ยถา มหาราช ทฺวินฺนํ พลวามจฺจานํ ปริสาย
วิวาโท อุปฺปชฺเชยฺย "ตุมฺหากํ อมจฺโจ อมฺหากํ อมจฺโจ"ติ, อุภโต ปกฺขชาตา
โหนฺติ, เอเมว โข มหาราช ยทิ เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ อุปฺปชฺเชยฺยุํ,
เตสํ ปริสายปิ วิวาโท อุปฺปชฺเชยฺย "ตุมฺหากํ พุทฺโธ อมฺหากํ พุทฺโธ"ติ,
อุภโต ปกฺขชาตา ภเวยฺยุํ, อิทํ ตาว มหาราช ปฐมํ ๖- การณํ สุโณหิ, ๗- เยน
การเณน เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ นุปฺปชฺชนฺติ.
     อปรํปิ มหาราช อุตฺตริการณํ สุโณหิ, เยน การเณน เทฺว
สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ นุปฺปชฺชนฺติ, ยทิ มหาราช เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา
เอกกฺขเณ อุปฺปชฺเชยฺยุํ, "อคฺโค พุทฺโธ"ติ ยํ วจนํ, ตํ มิจฺฉา ภเวยฺย,
"เชฏฺโฐ พุทฺโธ"ติ, "เสฏฺโฐ พุทฺโธ"ติ, "วิสิฏฺโฐ พุทฺโธ"ติ, "อุตฺตโม
พุทฺโธ"ติ, "ปวโร พุทฺโธ"ติ, "อสโม พุทฺโธ"ติ, "อสมสโม พุทฺโธ"ติ,
@เชิงอรรถ:  ม. ภยตฺโต วเมยฺยาติ    ฉ.ม., อิ. รตนปูริตา    ฉ.ม. เอกสฺมา สกฏโต
@ ฉ.ม., อิ. ผเลยฺย   ฉ.ม., อิ. อภิรูปํ   ฉ.ม., เอกํ
@ ฉ.ม. สุโณหีติ น ทิสฺสติ
"อปฺปฏิสโม พุทฺโธ"ติ, "อปฺปฏิภาโค พุทฺโธ"ติ, "อปฺปฏิปุคฺคโล พุทฺโธ"ติ
ยํ วจนํ, ตํ มิจฺฉา ภเวยฺย. อิมํปิ โข ตฺวํ มหาราช การณํ อตฺถโต
สมฺปฏิจฺฉ, เยน การเณน เทฺว สมฺมาสมฺพุทฺธา เอกกฺขเณ นุปฺปชฺชนฺติ.
     อปิจ โข มหาราช พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สภาวปกติกา ๑- เอสา,
ยํ เอโกเยว พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชติ. กสฺมา? การณมหนฺตตฺตา ๒-
สพฺพญฺญุพทฺธคุณานํ, ยํ อญฺญํปิ มหาราช มหนฺตํ โหติ, วรํ ๓- ตํ เอกํเยว
โหติ. ปฐวี มหาราช มหนฺตา, ๔- สา เอกาเยว. สาคโร มหนฺโต, โส
เอโกเยว. สิเนรุ คิริราชา เสฏฺโฐ ๕- มหนฺโต, โส เอโกเยว. อากาโส
มหนฺโต, โส เอโกเยว. สกฺโก มหนฺโต, โส เอโกเยว. มาโร มหนฺโต, โส
เอโกเยว. พฺรหฺมา ๖- มหนฺโต, โส เอโกเยว. ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ
มหนฺโต, โส เอโกเยว โลกสฺมึ. ยตฺถ โส อุปฺปชฺชติ ๗- ตตฺถ อญฺเญสํ
โอกาโส น โหติ, ตสฺมา มหาราช ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ เอโกเยว
โลเก อุปฺปชฺชตีติ. สุกถิโต ภนฺเต นาคเสน ปโญฺห โอปมฺเมหิ การเณหีติ.
     ธมฺมสฺส จานุธมฺมนฺติ นววิธสฺส โลกุตฺตรธมฺมสฺส อนุธมฺมํ
ปุพฺพภาคปฏิปทํ. สหธมฺมิโกติ สการโณ. วาทานุวาโทติ วาโทเยว.
                         อจฺฉริยอพฺภูตวณฺณนา
     [๑๖๒] อายสฺมา อุทายีติ ตโย เถรา อุทายี นาม โลฬุทายี ๘-
กาฬุทายี มหาอุทายีติ. อิธ มหาอุทายี อธิปฺเปโต. ตสฺส กิร อิมํ สุตฺตํ
อาทิโต ปฏฺฐาย ยาว ปริโยสานา สุณนฺตสฺส อพฺภนฺตเร ปญฺจวณฺณา ปีติ
อุปฺปชฺชิตฺวา ปาทปิฏฺฐิโต ปฏฺฐาย ๙- สีสมตฺถกํ คจฺฉติ, สีสมตฺถกโต ปาทปิฏฺฐึ
โอคจฺฉติ, ๑๐- อุภโต ปฏฺฐาย มชฺฌํ โอตรติ, มชฺฌโต ปฏฺฐาย อุภโต
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. สภาวปกติ
@ ฉ.ม. กสฺมา การณา? มหนฺตตาย, อิ. การณมหนฺตตาย
@ ฉ.ม. วรนฺติ น ทิสฺสติ, อิ. วรํ ตนฺติ น ทิสฺสติ     ฉ.ม. มหนฺตี
@ ฉ.ม. เสฏฺโฐติ น ทิสฺสติ                      ฉ.ม. มหาพฺรหฺมา
@ ฉ.ม., อิ. ยตฺถ เต อุปฺปชฺชนฺติ                 ฉ.ม., อิ. ลาฬุทายี
@ ฉ.ม., อิ. ปฏฺฐายาติ น ทิสฺสติ               ๑๐ ฉ.ม., อิ. อาคจฺฉติ
คจฺฉติ. โส นิรนฺตรํ ปีติยา ผุฏฺฐสรีโร พลวโสมนสฺเสน ทสพลสฺส คุณํ
กเถนฺโต อจฺฉริยํ ภนฺเตติอาทิมาห. อปฺปิจฺฉตาติ นิตฺตณฺหตา. สนฺตุฏฺฐิตาติ
จตูสุ ปจฺจเยสุ ตีหากาเรหิ สนฺโตโส. สลฺเลขตาติ สพฺพกิเลสานํ สลฺเลขิตภาโว.
ยตฺร หิ นามาติ โย หิ ๑- นาม. เนวตฺตานํ ๒- ปาตุกริสฺสตีติ อตฺตโน คุเณ
น อาวิกริสฺสติ. ปฏากํ ปริหเรยฺยุนฺติ "โก อเมฺหหิ สทิโส อตฺถี"ติ วทนฺตา
ปฏากํ อุกฺขิปิตฺวา นาฬนฺทํ วิจเรยฺยุํ.
     ปสฺส โข ตฺวํ อุทายิ ตถาคตสฺส อปฺปิจฺฉตาติ ปสฺส อุทายิ
ยาทิสี ตถาคตสฺส อปฺปิจฺฉตาติ เถรสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต อาห. กึ ปน
ภควา เนว อตฺตานํ ปาตุกโรติ, น อตฺตโน คุณํ กเถตีติ เจ. น น กเถติ.
อปฺปิจฺฉตาทีหิ กเถตพฺพํ, จีวราทิเหตุ ๓- น กเถติ. เตเนวาห "ปสฺส โข ตฺวํ
อุทายิ ตถาคตสฺส อปฺปิจฺฉตา"ติอาทิ. พุชฺฌนกสตฺตํ ปน อาคมฺม เวเนยฺยวเสน
กเถติ. ยถาห:-
            "น เม อาจริโย อตฺถิ   สทิโส เม น วิชฺชติ
             สเทวกสฺมึ โลกสฺมึ     นตฺถิ เม ปฏิปุคฺคโล"ติ.
เอวํ ตถาคตสฺส คุณทีปิกา พหู คาถาปิ สุตฺตนฺตาปิ วิตฺถาเรตพฺพา.
     [๑๖๓] อภิกฺขณํ ภาเสยฺยาสีติ ปุนปฺปุนํ ภาเสยฺยาสิ. ปุพฺพเณฺห ๔-
วา เม กถิตนฺติ มา มชฺฌนฺติกาทีสุ ๕- น กถยิตฺถ. อชฺช วา เม กถิตนฺติ
มา ปรทิวสาทีสุ น กถยิตฺถาติ อตฺโถ. ปเวเทสีติ กเถสิ. อิมสฺส เวยฺยากรณสฺสาติ
นิคฺคาถกตฺตา อิทํ สุตฺตํ "เวยฺยากรณนฺ"ติ วุตฺตํ. อธิวจนนฺติ นามํ. อิทํ
ปน "อิติ หิทนฺ"ติ ปฏฺฐาย ปทํ สงฺคีติกาเรหิ ฐปิตํ. เสสํ สพฺพตฺถ
อุตฺตานเมวาติ.
                  อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย
                     สมฺปสาทนียสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          ------------
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. หิ สทฺโท น ทิสฺสติ   ฉ.ม., อิ. น อตฺตานํ   ฉ.ม. จีวราทิเหตุํ
@ ฉ.ม. ปุพฺพณฺหสมเย              ฉ.ม. มชฺฌนฺหิกาทีสุ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๘๔-๙๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=6&A=2095&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=2095&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=73              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=2130              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=2262              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=2262              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_11

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]