ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

                        ๔. รถวินีตสุตฺตวณฺณนา
    [๒๕๒] เอวมฺเม สุตนฺติ รถวินีตสุตฺตํ. ตตฺถ ราคเหติ เอวํนามเก
นคเร, ตญหิ มนฺธาตุมหาโควินฺทาทีหิ ปริคฺคหิตตฺตา ราชคหนฺติ วุจฺจติ.
อญฺเญเปตฺถ ปกาเร วณฺณยนฺติ. กินฺเตหิ, นามเมตํ ตสฺส นครสฺส. ตํ ปเนตํ
พุทฺธกาเล จ จกฺกวตฺติกาเล จ นครํ โหติ, เสสกาเล สุญฺญํ โหติ ยกฺขปริคฺคหิตํ,
เตสํ วสนวนํ ๑- หุตฺวา ติฏฺฐติ. เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปติ เวฬุวนนฺติ ตสฺส
อุยฺยานสฺส นามํ, ตํ กิร เวฬูหิ ปริกฺขิตฺตํ อโหสิ อฏฺฐารสหตฺเถน จ ปากาเรน,
โคปุรฏฺฏาลกยุตฺตํ นีโลภาสํ มโนรมํ, เตน เวฬุวนนฺติ วุจฺจติ. กลนฺทกานํ เจตฺถ
นิวาปํ อทํสุ, เตน กลนฺทกนิวาโปติ วุจฺจติ.
    ปุพฺเพ กิร อญฺญตโร ราชา ตตฺถ อุยฺยานกีฬนตฺถํ อาคโต ๒- สุรามเทน
มตฺโต ทิวา เสยฺยํ อุปคโต สุปิ. ปริชโนปิสฺส "สุตฺโต ราชา"ติ ปุปฺผผลาทีหิ
ปโลภิยมาโน อิโต จิโต จ ปกฺกามิ, อถ สุราคนฺเธน อญฺญตรสฺมา สุสิรรุกฺขา
กณฺหสปฺโป นิกฺขมิตฺวา รญฺญาภิมุโข อาคจฺฉติ. ตํ ทิสฺวา รุกฺขเทวตา "รญฺโญ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วสนฺตวนํ           ม. อตฺตโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒.

ชีวิตํ ทมฺมี"ติ กาลกเวเสน อาคนฺตฺวา กณฺณมูเล สทฺทมกาสิ. ราชา ปฏิพุชฺฌิ, กณฺหสปฺโป นิวตฺโต. โส ตํ ทิสฺวา "อิมาย มม ชีวิตํ ทินฺนนฺ"ติ กาลกานํ ตตฺถ นิวาปํ ฐเปสิ, ๑- อภยโฆสนํ จ โฆสาเปสิ. ตสฺมา ตํ ตโต ปภูติ กลนฺทกนิวาปนฺติ สงฺขฺยํ คตํ. กลนฺทกาติ หิ กาลกานํ นามํ. ชาติภูมิกาติ ชาติภูมิวาสิโน. ตตฺถ ชาติภูมีติ ชาตฏฺฐานํ. ตํ โข ปเนตํ เนว โกสลมหาราชาทีนํ น จงฺกีพฺราหฺมณาทีนํ น สกฺกสุยามสนฺตุสิตาทีนํ น อสีติมหาสาวกาทีนํ น อญฺเญสํ สตฺตานํ ชาตฏฺฐานํ "ชาติภูมี"ติ วุจฺจติ. ยสฺส ปน ชาตทิวเส ทสสหสฺสี โลกธาตุ เอกธชมาลาวิปฺปกิณฺณกุสุมวาสจุณฺณคนฺธสุคนฺธา สพฺพผาลิผุลฺลมิว ๒- นนฺทนวนํ วิโรจยมานา ปทุมินิปณฺเณ อุทกพินฺทุ วิย อกมฺปิตฺถ, ชจฺจนฺธาทีนํ จ รูปทสฺสนาทีนิ อเนกานิ ปาฏิหาริยานิ ปวตฺตึสุ, ตสฺส สพฺพญฺญุโพธิสตฺตสฺส ชาตฏฺฐานสากิยชนปโท ๓- กปิลวตฺถาหาโร, สา "ชาติภูมี"ติ วุจฺจติ. ธมฺมครุภาววณฺณนา วสฺสํ วุฏฺฐาติ เตมาสํ วสฺสํ วุฏฺฐา ปวาริตปวารณา หุตฺวา. ภควา เอตทโวจาติ "กจฺจิ ภิกฺขเว ขมนียนฺ"ติอาทีหิ วจเนหิ อาคนฺตุกปฏิสนฺถารํ กตฺวา เอตํ "โก นุโข ภิกฺขเว"ติอาทิวจนมโวจ. เต กิร ภิกฺขู "กจฺจิ ภิกฺขเว ขมนียํ กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิตฺถ อปฺปกิลมเถน อทฺธานํ อาคตา, น จ ปิณฺฑเกน กิลมิตฺถ, กุโต จ ตุเมฺห ภิกฺขเว อาคจฺฉถา"ติ ปฏิสนฺถารวเสน ปุจฺฉิตา "ภควา สากิยชนปเท กปิลวตฺถาหารโต ชาติภูมิโต อาคจฺฉามา"ติ อาหํสุ. อถ ภควา เนว สุทฺโธทนมหาราชสฺส, น สุกฺโกทนสฺส, น สกฺโกทนสฺส, น โธโตทนสฺส, น อมิโตทนสฺส, น อมิตาย เทวิยา, น มหาปชาปติยา, น สกลสฺส สากิยมณฺฑลสฺส อาโรคฺยํ ปุจฺฉิ. อถโข อตฺตนา จ ทสกถาวตฺถุลาภึ ปรญฺจ ตตฺถ สมาทเปตารํ ปฏิปตฺติสมฺปนฺนํ ภิกฺขุํ ปุจฺฉนฺโต อิทํ "โก นุ โข ภิกฺขเว"ติอาทิวจนํ อโวจ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปฏฺฐเปสิ ฉ.ม. สพฺพปาลิผุลฺลมิว สี. ชาตฏฺฐานํ สากิยชนปเท

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓.

กสฺมา ปน ภควา สุทฺโธทนาทีนํ อาโรคฺยํ อปุจฺฉิตฺวา เอวรูปํ ภิกฺขุเมว ปุจฺฉติ? ปิยตาย. พุทฺธานญฺหิ ปฏิปนฺนกา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย อุปาสกา อุปาสิกาโย จ ปิยา โหนฺติ มนาปา. กึการณา? ธมฺมครุตาย. ธมฺมครุโน หิ ตถาคตา, โส จ เนสํ ธมฺมครุภาโว "ทุกฺขํ โข อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส"ติ ๑- อิมินา อชปาลนิโคฺรธมูเล อุปฺปนฺนชฺฌาสเยน เวทิตพฺโพ. ธมฺมครุตาเยว หิ ภควา มหากสฺสปตฺเถรสฺส อภินิกฺขมนทิวเส ปจฺจุคฺคมนํ กโรนฺโต ติคาวุตํ มคฺคํ อคมาสิ. อติเรกติโยชนสตํ มคฺคํ คนฺตฺวา คงฺคาตีเร ธมฺมํ เทเสตฺวา มหากปฺปินํ สปริสํ อรหตฺเต ปติฏฺฐเปสิ. เอกสฺมึ ปจฺฉาภตฺเต ปญฺจจตฺตาฬีสโยชนมคฺคํ คนฺตฺวา กุมฺภการสฺส นิเวสเน ติยามรตฺตึ ธมฺมกถํ กตฺวา ปุกฺกุสาติกุลปุตฺตํ อนาคามิผเล ปติฏฺฐเปสิ. วีสโยชนสตํ คนฺตฺวา วนวาสิสามเณรสฺส อนุคฺคหํ อกาสิ. สฏฺฐิโยชนมคฺคํ คนฺตฺวา ขทิรวนิยตฺเถรสฺส ธมฺมํ เทเสสิ. อนุรุทฺธตฺเถโร ปาจีนวํสทาเย นิสินฺโน มหาปุริสวิตกฺกํ วิตกฺเกตีติ ญตฺวา ตตฺถ อากาเสน คนฺตฺวา เถรสฺส ปุรโต โอรุยฺห สาธุการมทาสิ. กุฏิกณฺณโสณตฺเถรสฺส ๒- เอกคนฺธกุฏิยํ เสนาสนํ ปญฺญาเปตฺวา ๓- ปจฺจูสกาเล ธมฺมเทสนํ อชฺเฌสิตฺวา สรภญฺญปริโยสาเน สาธุการํ อทาสิ. ติคาวุตํ มคฺคํ คนฺตฺวา ติณฺณํ กุลปุตฺตานํ วสนฏฺฐาเน โคสิงฺคสาลวเน สามคฺคีรสานิสํสํ กเถสิ. กสฺสโปปิ ภควา "อนาคามิผเล ปติฏฺฐิโต อริยสาวโก อยนฺ"ติ วิสฺสาสํ อุปฺปาเทตฺวา ฆฏิการสฺส กุมฺภการสฺส นิเวสนํ คนฺตฺวา สหตฺถา อามิสํ คเหตฺวา ปริภุญฺชิ. อมฺหากํเยว ภควา อุปกฏฺฐาย วสฺสูปนายิกาย เชตวนโต ภิกฺขุสํฆปริวุโต จาริกํ นิกฺขมิ. โกสลมหาราชอนาถปิณฺฑิกาทโย นิวตฺเตตุํ นาสกฺขึสุ. อนาถปิณฺฑิโก ฆรํ อาคนฺตฺวา โทมนสฺสปฺปตฺโต นิสีทิ. อถ นํ ปุณฺณา นาม ทาสี โทมนสฺสปฺปตฺโตสิ สามีติ อาห. อาม เช สตฺถารํ นิวตฺเตตุํ นาสกฺขึ, อถ เม อิมํ เตมาสํ ธมฺมํ วา โสตุํ, ยถาธิปฺปายํ วา ทานํ ทาตุํ น ลภิสฺสามีติ จินฺตา อุปฺปนฺนาติ. อหํปิ สามิ สตฺถารํ นิวตฺเตสฺสามีติ. สเจ นิวตฺเตตุํ สกฺโกสิ, ภุชิสฺสาเยว ตฺวนฺติ. สา คนฺตฺวา ทสพลสฺส ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา "นิวตฺตถ ภควา"ติ อาห. ปุณฺเณ ตฺวํ ปรปฏิพทฺธชีวิกา กึ เม กริสฺสสีติ. @เชิงอรรถ: องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๒๑/๒๔ ฉ.ม. โกฏิกณฺณ... ฉ.ม. ปญฺญปาเปตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔.

ภควา มยฺหํ เทยฺยธมฺโม นตฺถีติ ตุเมฺหปิ ชานาถ, ตุมฺหากํ นิวตฺตนปจฺจยา ปนาหํ ตีสุ สรเณสุ ปญฺจสุ สีเลสุ ปติฏฺฐหิสฺสามีติ. ภควา สาธุ สาธุ ปุณฺเณติ สาธุการํ กตฺวา นิวตฺเตตฺวา เชตวนเมว ปวิฏฺโฐ. อยํ กถา ปากฏา อโหสิ. เสฏฺฐี สุตฺวา ปุณฺณาย กิร ภควา นิวตฺติโตติ ตํ ภุชิสฺสํ กตฺวา ธีตุฏฺฐาเน ๑- ฐเปสิ. สา ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา ปพฺพชิ, ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ อารภิ. อถสฺสา สตฺถา อารทฺธวิปสฺสกภาวํ ญตฺวา อิมํ โอภาสคาถํ วิสฺสชฺเชสิ:- "ปุณฺเณ ปูเรสิ สทฺธมฺมํ จนฺโท ปณฺณรโส ยถา ปริปุณฺณาย ปญฺญาย ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสสี"ติ. ๒- คาถาปริโยสาเน อรหตฺตํ ปตฺวา อภิญฺญาตา สาวิกา อโหสิ. เอวํ ธมฺมครุโน ตถาคตา. นนฺทกตฺเถเร ๓- อุปฏฺฐานสาลาย ธมฺมํ เทเสนฺเตปิ ภควา อนหาโตว คนฺตฺวา ติยามรตฺตึ ฐิตโกว ธมฺมกถํ สุตฺวา เทสนาปริโยสาเน สาธุการํ อทาสิ. เถโร อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา "กาย เวลาย ภนฺเต อาคตตฺถา"ติ ปุจฺฉิ. ตยา สุตฺตนฺเต อารทฺธมตฺเตติ. ทุกฺกรํ กริตฺถ ภนฺเต พุทฺธสุขุมาลา ตุเมฺหติ. สเจ ตฺวํ นนฺท กปฺปํ เทเสตุํ สกฺกุเณยฺยาสิ, กปฺปมตฺตมฺปาหํ ฐิตโกว สุเณยฺยนฺติ ภควา อโวจ. เอวํ ธมฺมครุโน ตถาคตา. เตสํ ธมฺมครุตาย ปฏิปนฺนกา ปิยา โหนฺติ, ตสฺมา ปฏิปนฺนเก ปุจฺฉิ. ปฏิปนฺนโก จ นาม อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย, ปรหิตาย ปฏิปนฺโน โน อตฺตหิตาย, โน อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน โน ปรหิตาย จ, อตฺตหิตาย จ ปฏิปนฺโน ปรหิตาย จาติ จตุพฺพิโธ โหติ. ตตฺถ โย สยํ ทสนฺนํ กถาวตฺถูนํ ลาภี โหติ, ปรํ ตตฺถ น โอวทติ น อนุสาสติ อายสฺมา พากุโล วิย, อยํ อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน นาม โน ปรหิตาย ปฏิปนฺโน, เอวรูปํ ภิกฺขุํ ภควา น ปุจฺฉติ. กสฺมา? น มยฺหํ สาสนสฺส วุฑฺฒิปกฺเข ฐิโตติ. โย ปน ทสนฺนํ กถาวตฺถูนํ อลาภี ปรํ เตหิ โอวทติ เตน กตวตฺตสาทิยนตฺถํ อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต วิย, อยํ ปรหิตาย ปฏิปนฺโน นาม โน @เชิงอรรถ: สี. ธีติฏฺฐาเน ขุ. เถรี. ๒๖/๓/๔๓๑ ฉ.ม. นนฺทตฺเถเร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕.

อตฺตหิตาย, เอวรูปํปิ น ปุจฺฉติ. กสฺมา? อสฺส ตณฺหา มหาปจฺฉิ วิย อปฺปหีนาติ. โย อตฺตนาปิ ทสนฺนํ กถาวตฺถูนํ อลาภี, ปรมฺปิ เตหิ น สมาทเปตา ๑- น โอวทติ โลฬุทายี วิย, ๒- อยํ เนว อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน นาม น ปรหิตาย, เอวรูปํปิ น ปุจฺฉติ. กสฺมา? อสฺส อนฺโต กิเลสา ผรสุนา เฉชฺชา วิย มหนฺตาติ. โย ปน สยํ ทสนฺนํ กถาวตฺถูนํ ลาภี, ปรํปิ เตหิ โอวทติ, อยํ อตฺตหิตาย เจว ปรหิตาย จ ปฏิปนฺโน นาม สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาน- มหากสฺสปาทโย อสีติมหาเถรา วิย, เอวรูปํ ภิกฺขุํ ปุจฺฉติ. กสฺมา? มยฺหํ สาสนสฺส วุฑฺฒิปกฺเข ฐิโตติ. อิธาปิ เอวรูปเมว ปุจฺฉนฺโต "โก นุโข ภิกฺขเว"ติอาทิมาห. เอวํ ภควตา ปุฏฺฐานํ ปน เตสํ ภิกฺขูนํ ภควา อตฺตโน ชาติภูมิยํ อุภยหิตาย ปฏิปนฺนํ ทสกถาวตฺถุลาภึ ภิกฺขุํ ปุจฺฉติ, โก นุโข ตตฺถ เอวรูโปติ น อญฺญมญฺญํ จินฺตนา วา สมฺมนฺตนา ๓- วา อโหสิ. กสฺมา? อายสฺมา หิ มนฺตานิปุตฺโต ๔- ตสฺมึ ชนปเท อากาสมชฺเฌ ฐิโต จนฺโท วิย สุริโย วิย จ ปากโฏ ปญฺญาโต. ตสฺมา เต ภิกฺขู เมฆสทฺทํ สุตฺวา เอกชฺฌํ สนฺนิปติตโมรฆฏา วิย คณสชฺฌายํ กาตุํ, อารทฺธภิกฺขู วิย จ อตฺตโน อาจริยํ ปุณฺณตฺเถรํ ภควโต อาโรเจนฺตา เถรสฺส จ คุณํ ภาสิตุํ อปฺปโหนฺเตหิ มุเขหิ เอกปฺปหาเรเนว ปุณฺโณ นาม ภนฺเต อายสฺมาติอาทิมาหํสุ. ตตฺถ ปุณฺโณติ ตสฺส เถรสฺส นามํ มนฺตานิยา ปน โส ปุตฺโต, ตสฺมา มนฺตานิปุตฺโตติ วุจฺจติ. สมฺภาวิโตติ คุณสมฺภาวนาย สมฺภาวิโต. อปฺปิจฺฉตาทิวณฺณนา อปฺปิจฺโฉติ อิจฺฉาวิรหิโต นิอิจฺโฉ นิตฺตโณฺห. เอตฺถ หิ พฺยญฺชนํ สาวเสสํ วิย, อตฺโถ ปน นิรวเสโส. น หิ ตสฺส อนฺโต อณุมตฺตาปิ ปาปิกา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. ลาฬุทายี วิย @ ฉ.ม. สมนฺตนา ฉ.ม. มนฺตาณิ...

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖.

อิจฺฉา นาม อตฺถิ. ขีณาสโว เหส สพฺพโส ปหีนตโณฺห. อปิเจตฺถ อตฺริจฺฉตา ปาปิจฺฉตา มหิจฺฉตา อปฺปิจฺฉตาติ อยํ เภโท เวทิตพฺโพ. ตตฺถ สกลาเภ อติตฺตสฺส ปรลาเภ ปตฺถนา อตฺริจฺฉตา นาม. ตาย สมนฺนาคตสฺส เอกภาชเน ปกฺกปูโวปิ อตฺตโน ปตฺเต ปติโต น สุปกฺโก วิย ขุทฺทโก วิย จ ขายติ, เสฺวว ปรสฺส ปตฺเต ปกฺขิตฺโต สุปกฺโก วิย มหนฺโต วิย จ ขายติ. อสนฺตคุณสมฺภาวนตา ปน ปฏิคฺคหเณ จ อมตฺตญฺญุตา ปาปิจฺฉตา นาม, สา "อิเธกจฺโจ อสฺสทฺโธ สมาโน สทฺโธติ มํ ชโน ชานาตู"ติอาทินา ๑- นเยน อภิธมฺเม อาคตาเยว, ตาย สมนฺนาคโต ปุคฺคโล โกหญฺเญ ปติฏฺฐาติ. สนฺตคุณสมฺภาวนา ปน ปฏิคฺคหเณ จ อมตฺตญฺญุตา มหิจฺฉตา นาม, สาปิ "อิเธกจฺโจ สทฺโธ สมาโน สทฺโธติ มํ ชโน ชานาตูติ อิจฺฉติ, สีลวา สมาโน สีลวาติ มํ ชโน ชานาตู"ติ ๑- อิมินา นเยน อาคตาเยว, ตาย สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ทุสฺสนฺตปฺปิโย ๒- โหติ, วิชาตมาตาปิสฺส จิตฺตํ คเหตุํ น สกฺโกติ. เตเนตํ วุจฺจติ:- "อคฺคิกฺขนฺโธ สมุทฺโท จ มหิจฺโฉ จาปิ ปุคฺคโล สกเฏน ปจฺจยํ เทตุ ตโยเปเต อตปฺปิยา"ติ. ๓- สนฺตคุณนิคูหนตา ปน ปฏิคฺคหเณ จ มตฺตญฺญุตา อปฺปิจฺฉตา นาม, ตาย สมนฺนาคโต ปุคฺคโล อตฺตนิ วิชฺชมานํปิ คุณํ ปฏิจฺฉาเทตุกามตาย "สทฺโธ สมาโน สทฺโธติ มํ ชโน ชานาตูติ น อิจฺฉติ. สีลวา, ปวิวิตฺโต, พหุสฺสุโต, อารทฺธวิริโย, สมาธิสมฺปนฺโน, ปญฺญวา, ขีณาสโว สมาโน ขีณาสโวติ มํ ชโน ชานาตู"ติ น อิจฺฉติ, เสยฺยถาปิ มชฺฌนฺติกตฺเถโร. เถโร กิร มหาขีณาสโว อโหสิ, ปตฺตจีวรํ ปนสฺส ปาทมตฺตเมว อคฺฆติ, โส อโสกสฺส ธมฺมรญฺโญ วิหารมหทิวเส สํฆตฺเถโร อโหสิ. อถสฺส อติลูขภาวํ ทิสฺวา มนุสฺสา "ภนฺเต โถกํ พหิ โหถา"ติ อาหํสุ. เถโร "มาทิเส ขีณาสเว รญฺโญ สงฺคหํ อกโรนฺเต อญฺโญ โก กริสฺสตี"ติ ปฐวิยํ นิมุชฺชิตฺวา สํฆตฺเถรสฺส @เชิงอรรถ: อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๘๕๑/๔๒๘ ฉ.ม. ทุสฺสนฺตปฺปโย ฉ.ม. อตปฺปยา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗.

อุกฺขิตฺตปิณฺฑํ คณฺหนฺโตเยว อุมฺมุชฺชิ. เอวํ ขีณาสโว สมาโน "ขีณาสโวติ มํ ชโน ชานาตู"ติ น อิจฺฉติ. เอวํ อปฺปิจฺโฉ ปน ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนํ ลาภํ อุปฺปาเทติ, อุปฺปนฺนํ ลาภํ ถาวรํ กโรติ, ทายกานํ จิตฺตํ อาราเธติ, ยถา ยถา หิ โส อตฺตโน อปฺปิจฺฉตาย อปฺปํ คณฺหาติ, ตถา ตถา ตสฺส วตฺเต ปสนฺนา มนุสฺสา พหุํ เทนฺติ. อปโรปิ จตุพฺพิโธ อปฺปิจฺโฉ ปจฺจยอปฺปิจฺโฉ ธุตงฺคอปฺปิจฺโฉ ปริยตฺติอปฺปิจฺโฉ อธิคมอปฺปิจฺโฉติ. ตตฺถ จตูสุ ปจฺจเยสุ อปฺปิจฺโฉ ปจฺจยอปฺปิจฺโฉ นาม, โส ทายกสฺส วสํ ชานาติ, เทยฺยธมฺมสฺส วสํ ชานาติ, อตฺตโน ถามํ ชานาติ. ยทิ หิ เทยฺยธมฺโม พหุ โหติ, ทายโกปิ ๑- อปฺปํ ทาตุกาโม, ทายกสฺส วเสน อปฺปํ คณฺหาติ. เทยฺยธมฺโม อปฺโป, ทายโก พหุํ ทาตุกาโม, เทยฺยธมฺมสฺส วเสน อปฺปํ คณฺหาติ. เทยฺยธมฺโมปิ พหุ, ทายโกปิ พหุํ ทาตุกาโม, อตฺตโน ถามํ ญตฺวา ปมาเณเนว คณฺหาติ. ธุตงฺคสมาทานสฺส อตฺตนิ อตฺถิภาวํ น ชานาเปตุกาโม ธุตงฺคอปฺปิจฺโฉ นาม. ตสฺส วิภาวนตฺถํ อิมานิ วตฺถูนิ:- โสสานิกมหาสุมตฺเถโร กิร สฏฺฐีวสฺสานิ สุสาเน วสิ, อญฺโญ เอกภิกฺขุปิ น อญฺญาสิ, ๒- เตเนวาห:- "สุสาเน สฏฺฐิวสฺสานิ อพฺโพกิณฺโณ ๓- วสามหํ ทุติโย มํ น ชาเนยฺย อโห โสสานิกุตฺตโม"ติ. เจติยปพฺพเต เทฺว ภาติยตฺเถรา วสึสุ. เตสุ กนิฏฺโฐ อุปฏฺฐาเกน เปสิตา อุจฺฉุขณฺฑิกา คเหตฺวา เชฏฺฐสฺส สนฺติกํ อคมาสิ. ปริโภคํ ภนฺเต กโรถาติ. เถรสฺส จ ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา มุขํ วิกฺขาลนกาโล อโหสิ. โส อลํ อาวุโสติ อาห. กจฺจิ ภนฺเต เอกาสนิกตฺถาติ, อาหราวุโส อุจฺฉุขณฺฑิกาติ ปญฺญาสวสฺสานิ เอกาสนิโก สมาโนปิ ธุตงฺคํ นิคูหมาโน ปริโภคํ กตฺวา มุขํ วิกฺขาเลตฺวา ปุน ธุตงฺคํ อธิฏฺฐาย คโต. โย ปน สาเกตกติสฺสตฺเถโร วิย พหุสฺสุตภาวํ ชานาเปตุํ น อิจฺฉติ, อยํ ปริยตฺติอปฺปิจฺโฉ นาม. เถโร กิร ขโณ นตฺถีติ อุทฺเทสปริปุจฺฉาสุ โอกาสํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ทายโก ม. น ปจฺจญฺญาสิ ฉ.ม. อพฺโพกิณฺณํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘.

อกโรนฺโต มรณกฺขยํ ภนฺเต ลภิสฺสถาติ โจทิโต คณํ วิสฺสชฺเชตฺวา กณฺณิการ วาลุกสมุทฺทวิหารํ คโต. ตตฺถ อนฺโตวสฺสํ เถรนวมชฺฌิมานํ อุปกาโร หุตฺวา มหาปวารณาย อุโปสถทิวเส ธมฺมกถาย ชนตํ โขเภตฺวา คโต. โย ปน โสตาปนฺนาทีสุ อญฺญตโร หุตฺวา โสตาปนฺนาทิภาวํ ชานาเปตุํ น อิจฺฉติ, อยํ อธิคมอปฺปิจฺโฉ นาม, ตโย กุลปุตฺตา วิย ฆฏิการกุมฺภกาโร วิย จ. อายสฺมา ปน ปุณฺโณ อตฺริจฺฉตํ ปาปิจฺฉตํ มหิจฺฉตํ จ ปหาย สพฺพโส อิจฺฉาปฏิปกฺขภูตาย อโลภสงฺขาตาย ปริสุทฺธาย อปฺปิจฺฉตาย สมนฺนาคตตฺตา อปฺปิจฺโฉ นาม อโหสิ. ภิกฺขูนํปิ "อาวุโส อตฺริจฺฉตา ปาปิจฺฉตา มหิจฺฉตาติ อิเม ธมฺมา ปหาตพฺพา"ติ เตสุ อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา เอวรูปํ อปฺปิจฺฉตํ สมาทาย วตฺติตพฺพนฺติ อปฺปิจฺฉกถํ กเถสิ. เตน วุตฺตํ "อตฺตนา จ อปฺปิจฺโฉ อปฺปิจฺฉกถํ จ ภิกฺขูนํ กตฺตา"ติ. ทฺวาทสวิธสนฺโตสวณฺณนา อิทานิ อตฺตนา จ สนฺตุฏฺโฐติอาทีสุ วิเสสตฺถเมว ทีปยิสฺสาม. โยชนา ปน วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา. สนฺตุฏฺโฐติ อิตรีตรปจฺจยสนฺโตเสน สมนฺนาคโต. โส ปเนส สนฺโตโส ทฺวาทสวิโธ โหติ. เสยฺยถีทํ? จีวเร ตาว ๑- ยถาลาภสนฺโตโส ยถาพลสนฺโตโส ยถาสารุปฺปสนฺโตโสติ ติวิโธ, เอวํ ปิณฺฑปาตาทีสุ. ตสฺสายํ ปเภทสํวณฺณนา. อิธ ภิกฺขุ จีวรํ ลภติ สุนฺทรํ วา อสุนฺทรํ วา, โส เตเนว ยาเปติ, อญฺญํ น ปตฺเถติ, ลภนฺโตปิ น คณฺหาติ, อยมสฺส จีวเร ยถาลาภสนฺโตโส. อถ โย ปกติทุพฺพโล วา โหติ อาพาธชราภิภูโต วา, ครุจีวรํ ปารุเปนฺโต ๒- กิลมติ, โส สภาเคน ภิกฺขุนา สทฺธึ ตํ ปริวตฺเตตฺวา ลหุเกน ยาเปนฺโตปิ สนฺตุฏฺโฐว โหติ, อยมสฺส จีวเร ยถาพลสนฺโตโส. อปโร ปณีตปจฺจยลาภี โหติ, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ตาว-สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. ปารุปนฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙.

โส ปตฺตุณฺณจีวราทีนํ ๑- อญฺญตรํ มหคฺฆจีวรํ พหูนิ วา ปน จีวรานิ ลภิตฺวา อิทํ เถรานํ จิรปพฺพชิตานํ อนุรูปํ อิทํ พหุสฺสุตานํ อนุรูปํ, อิทํ คิลานานํ อิทํ อปฺปลาภานํ โหตูติ ทตฺวา เตสํ ปุราณจีวรํ วา สงฺการกูฏาทิโต วา นนฺตกานิ อุจฺจินิตฺวา เตหิ สงฺฆาฏึ กตฺวา ธาเรนฺโตปิ สนฺตุฏฺโฐว โหติ, อยมสฺส จีวเร ยถาสารุปฺปสนฺโตโส. อิธ ปน ภิกฺขุ ปิณฺฑปาตํ ลภติ ลูขํ วา ปณีตํ วา, โส เตเนว ยาเปติ, อญฺญํ น ปตฺเถติ, ลภนฺโตปิ น คณฺหาติ, อยมสฺส ปิณฺฑปาเต ยถาลาภสนฺโตโส. โย ปน อตฺตโน ปกติวิรุทฺธํ วา พฺยาธิวิรุทฺธํ วา ปิณฺฑปาตํ ลภติ, เยนสฺส ปริภุตฺเตน อผาสุ โหติ, โส สภาคสฺส ภิกฺขุโน ตํ ทตฺวา ตสฺส หตฺถโต สปฺปายโภชนํ ภุญฺชิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺโตปิ สนฺตุฏฺโฐว โหติ, อยมสฺส ปิณฺฑปาเต ยถาพลสนฺโตโส. อปโร พหุํ ปณีตํ ปิณฺฑปาตํ ลภติ, โส ตํ จีวรํ วิย จิรปพฺพชิตพหุสฺสุตอปฺปลาภิคิลานานํ ทตฺวา เตสํ วา เสสกํ ปิณฺฑาย วา จริตฺวา มิสฺสกาหารํ ภุญฺชนฺโตปิ สนฺตุฏฺโฐว โหติ, อยมสฺส ปิณฺฑปาเต ยถาสารุปฺปสนฺโตโส. อิธ ปน ภิกฺขุ เสนาสนํ ลภติ มนาปํ วา อมนาปํ วา, โส เตน เนว โสมนสฺสํ น ปฏิฆํ อุปฺปาเทติ, อนฺตมโส ติณสนฺถารเกนาปิ ยถาลทฺเธเนว ตุสฺสติ, อยมสฺส เสนาสเน ยถาลาภสนฺโตโส. โย ปน อตฺตโน ปกติวิรุทฺธํ วา พฺยาธิวิรุทฺธํ วา เสนาสนํ ลภติ, ยตฺถสฺส วสโต อผาสุ โหติ, โส ตํ สภาคสฺส ภิกฺขุโน ทตฺวา ตสฺส สนฺตเก สปฺปายเสนาสเน วสนฺโตปิ สนฺตุฏฺโฐว โหติ, อยมสฺส เสนาสเน ยถาพลสนฺโตโส. อปโร มหาปุญฺโญ เลณมณฺฑปกูฏาคาราทีนิ พหูนิ ปณีตเสนาสนานี ลภติ, โส ตานิ จีวราทีนิ วิย จิรปพฺพชิตพหุสฺสุตอปฺปลาภิคิลานานํ ทตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ วสนฺโตปิ สนฺตุฏฺโฐว โหติ, อยมสฺส เสนาสเน ยถาสารุปฺปสนฺโตโส. โยปิ "อุตฺตมเสนาสนนฺนาม ปมาทฏฺฐานํ, ตตฺถ นิสินฺนสฺส ถีนมิทฺธํ โอกฺกมติ, นิทฺทาภิภูตสฺส ปุน ปฏิพุชฺฌโต ปาปวิตกฺกา ปาตุภวนฺตี"ติ ปฏิสญฺจิกฺขิตฺวา ตาทิสํ เสนาสนํ ปตฺตํปิ น @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปตฺตจีวราทีนํ, ม. ปฏฺฏุณฺณจีวราทินํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐.

สมฺปฏิจฺฉติ, โส ตํ ปฏิกฺขิปิตฺวา อพฺโภกาสรุกฺขมูลาทีสุ วสนฺโตปิ สนฺตุฏฺโฐว โหติ, อยมฺปิสฺส เสนาสเน ยถาสารุปฺปสนฺโตโส. อิธ ปน ภิกฺขุ เภสชฺชํ ลภติ ลูขํ วา ปณีตํ วา, โส ยํ ลภติ, เตเนว สนฺตุสฺสติ, อญฺญํ น ปตฺเถติ, ลภนฺโตปิ น คณฺหาติ, อยมสฺส คิลานปจฺจเย ยถาลาภสนฺโตโส. โย ปน เตลตฺถิโก ผาณิตํ ลภติ, โส ตํ สภาคสฺส ภิกฺขุโน ทตฺวา ตสฺส หตฺถโต เตลํ คเหตฺวา อญฺญเทว วา ปริเยสิตฺวา เตหิ เภสชฺชํ กโรนฺโตปิ สนฺตุฏฺโฐว โหติ, อยมสฺส คิลานปจฺจเย ยถาพลสนฺโตโส. อปโร มหาปุญฺโญ พหุํ เตลมธุผาณิตาทิปณีตเภสชฺชํ ลภติ, โส ตํ จีวรํ วิย จิรปพฺพชิตพหุสฺสุตอปฺปลาภิคิลานานํ ทตฺวา เตสํ อาภตเกน เยน เกนจิ ยาเปนฺโตปิ สนฺตุฏฺโฐว โหติ. โย ปน เอกสฺมึ ภาชเน มุตฺตหรีตกํ ฐเปตฺวา เอกสฺมึ จตุมธุรํ, "คณฺห ภนฺเต ยทิจฺฉสี"ติ วุจฺจมาโน สจสฺส เตสุ อญฺญตเรนปิ โรโค วูปสมติ, อถ มุตฺตหรีตกํ นาม พุทฺธาทีหิ วณฺณิตนฺติ จตุมธุรํ ปฏิกฺขิปิตฺวา มุตฺตหรีตเกเนว เภสชฺชํ กโรนฺโต ปรมสนฺตุฏฺโฐว โหติ, อยมสฺส คิลานปจฺจเย ยถาสารุปฺปสนฺโตโส. อิเมสํ ปน ปจฺเจกํ ปจฺจเยสุ ติณฺณํ ติณฺณํ สนฺโตสานํ ยถาสารุปฺปสนฺตุฏฺโฐ อคฺโค. อายสฺมา ปุณฺโณ เอเกกสฺมึ ปจฺจเย อิเมหิ ตีหิ สนฺโตเสหิ สนฺโตโสเยว อโหสิ. สนฺตุฏฺฐิกถญฺจาติ ภิกฺขูนํปิ จ อิมํ สนฺตุฏฺฐิกถํ กตฺตาว อโหสิ. ติวิธปวิเวกวณฺณนา ปวิวิตฺโตติ กายปวิเวโก จิตฺตปวิเวโก อุปธิปวิเวโกติ อิเมหิ ตีหิ ปวิเวเกหิ สมนฺนาคโต. ตตฺถ เอโก คจฺฉติ, เอโก ติฏฺฐติ, เอโก นิสีทติ, เอโก เสยฺยํ กปฺเปติ, เอโก คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติ, เอโก ปฏิกฺกมติ, เอโก จงฺกมํ อธิฏฺฐาติ, เอโก จรติ, เอโก วิหรตีติ อยํ กายปวิเวโก นาม. อฏฺฐสมาปตฺติโย ปน จิตฺตปวิเวโก นาม. นิพฺพานํ อุปธิปวิเวโก นาม. วุตฺตมฺปิ เหตํ "กายวิเวโก จ วิเวกฏฺฐกายานํ เนกฺขมฺมาภิรตานํ. จิตฺตวิเวโก จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑.

ปริสุทฺธจิตฺตานํ ปรมโวทานปฺปตฺตานํ. อุปธิวิเวโก จ นิรูปธีนํ ปุคฺคลานํ วิสงฺขารคตานนฺ"ติ. ๑- ปวิเวกกถนฺติ ภิกฺขูนํปิ จ อิมํ ปวิเวกกถํ กตฺตา. ปญฺจวิธสํสคฺควณฺณนา อสํสฏฺโฐติ ปญฺจวิเธน สํสคฺเคน วิรหิโต. สวนสํสคฺโค ทสฺสนสํสคฺโค สมุลฺลปนสํสคฺโค สมฺโภคสํสคฺโค กายสํสคฺโคติ ปญฺจวิโธ สํสคฺโค, เตสุ อิธ ภิกฺขุ สุณาติ "อสุกสฺมึ คาเม วา นิคเม วา อิตฺถี วา กุมาริกา วา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคตา"ติ. โส ตํ สุตฺวา สํสีทติ วิสีทติ, น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ, สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวา หีนายาวตฺตตีติ เอวํ ปเรหิ วา กถิยมานํ รูปาทิสมฺปตฺตึ อตฺตนา วา หสิตลปิตคีตสทฺทํ สุณนฺตสฺส โสตวิญฺญาณวีถิวเสน อุปฺปนฺโน ราโค สวนสํสคฺโค นาม. โส อนิตฺถิคนฺธปจฺเจกโพธิสตฺตสฺส จ ปญฺจคฺคฬเลณวาสีติสฺสทหรสฺส จ วเสน เวทิตพฺโพ:- ทหโร กิร อากาเสน คจฺฉนฺโต คิริคามวาสิกมฺมารธีตาย ปญฺจหิ กุมารีหิ สทฺธึ ปทุมสรํ คนฺตฺวา นฺหาตฺวา ปทุมานิ จ ปิลนฺธิตฺวา มธุรสฺสเรน คายนฺติยา สทฺทํ สุตฺวา กามราเคน คิทฺโธ วิเสสา ปริหายิตฺวา อนยพฺยสนํ ปาปุณิ. อิธ ภิกฺขุ น เหว โข สุณาติ, อปิจ โข สามํ ปสฺสติ อิตฺถึ วา กุมารึ วา อภิรูปํ ทสฺสนียํ ปาสาทิกํ ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคตํ, โส ตํ ทิสฺวา สํสีทติ วิสีทติ น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ, สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวา หีนายาวตฺตตีติ เอวํ วิสภาครูปํ โอโลเกนฺตสฺส ปน จกฺขุวิญฺญาณวีถิวเสน อุปฺปนฺนราโค ทสฺสนสํสคฺโค นาม. โส เอวํ เวทิตพฺโพ:- เอโก กิร ทหโร กาลทีฆวาปีทฺวารวิหารํ อุทฺเทสตฺถาย คโต. อาจริโย ตสฺส อนฺตรายํ ทิสฺวา โอกาสํ น กโรติ. โส ปุนปฺปุนํ อนุพนฺธติ. อาจริโย สเจ อนฺโตคาเม น จริสฺสสิ. ทสฺสามิ เต อุทฺเทสนฺติ อาห. โส สาธูติ @เชิงอรรถ: ขุ. มหา. ๒๙/๒๒๙/๑๗๒ ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺต (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒.

สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อุทฺเทเส นิฏฺฐิเต อาจริยํ วนฺทิตฺวา คจฺฉนฺโต อาจริโย เม อิมสฺมึ คาเม จริตุํ น เทติ, กึ นุโข การณนฺติ จีวรํ ปารุปิตฺวา คามํ ปาวิสิ, เอกา กุลธีตา ปีตกวตฺถํ นิวาเสตฺวา เคเห ฐิตา ทหรํ ทิสฺวา สญฺชาตราคา อุฬุงฺเกน ยาคุํ อาหริตฺวา ตสฺส ปตฺเต ปกฺขิปิตฺวา นิวตฺติตฺวา มญฺจเก นิปชฺชิ. อถ นํ มาตาปิตโร กึ อมฺมาติ ปุจฺฉึสุ, ทฺวาเรน คตํ ทหรํ ลภมานา ชีวิสฺสามิ, อลภมานา มริสฺสามีติ. มาตาปิตโร เวเคน คนฺตฺวา คามทฺวาเร ทหรํ ปตฺวา วนฺทิตฺวา "นิวตฺต ภนฺเต ภิกฺขํ คณฺหาหี"ติ อาหํสุ. ทหโร อลํ คจฺฉามีติ. เต "อิทํ นาม ภนฺเต การณนฺ"ติ ยาจิตฺวา "อมฺหากํ ภนฺเต เคเห เอตฺตกํ นาม ธนํ อตฺถิ, เอกาเยว โน ธีตา, ตฺวํ โน เชฏฺฐปุตฺตฏฺฐาเน ฐสฺสสิ, สุเขน สกฺกา ชีวิตุน"ติ อาหํสุ, ทหโร "น มยฺหํ อิมินา ปลิโพเธน อตฺโถ"ติ อนาทิยิตฺวา ปกฺกนฺโต. มาตาปิตโร คนฺตฺวา "อมฺม นาสกฺขิมฺหา ทหรํ นิวตฺเตตุํ, ยํ อญฺญํ สามิกํ อิจฺฉสิ, ตํ ลภิสฺสสิ, อุฏฺเฐหิ ขาท จ ปิว จา"ติ อาหํสุ. สา อนิจฺฉนฺตี สตฺตาหํ นิราหารา หุตฺวา กาลมกาสิ, มาตาปิตโร ตสฺสา สรีรกิจฺจํ กตฺวา ตํ ปีตกวตฺถํ ทูรวิหาเร ๑- ภิกฺขุสํฆสฺส อทํสุ, ภิกฺขู วตฺถํ ขณฺฑาขณฺฑํ กตฺวา ภาชยึสุ. เอโก มหลฺลโก อตฺตโน โกฏฺฐาสํ คเหตฺวา กลฺยาณวิหารํ อาคโต. โสปิ ทหโร เจติยํ วนฺทิสฺสามีติ ตตฺเถว คนฺตฺวา ทิวาฏฺฐาเน นิสีทิ. มหลฺลโก ตํ วตฺถขณฺฑํ คเหตฺวา "อิมินา เม ภนฺเต ๒- ปริสฺสาวนํ วิจาเรถา"ติ ทหรํ อโวจ. ทหโร "มหาเถร กุหึ ลทฺธนฺ"ติ อาห. โส สพฺพํ ปวุตฺตึ กเถสิ. โส ตํ สุตฺวาว "เอวรูปาย นาม สทฺธึ สํวาสํ นาลทฺธนฺ"ติ ราคคฺคินา ทฑฺโฒ ตตฺเถว กาลมกาสิ. อญฺญมญฺญํ อาลาปสลฺลาปวเสน อุปฺปนฺนราโค ปน สมุลฺลปนสํสคฺโค นาม. ภิกฺขุโน ภิกฺขุนิยา สนฺตกํ, ภิกฺขุนิยา วา ภิกฺขุสฺส สนฺตกํ คเหตฺวา ปริโภคกรณวเสน อุปฺปนฺนราโค สมฺโภคสํสคฺโค นาม. โส เอวํ เวทิตพฺโพ:- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ธุรวิหาเร ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๓.

มริจวตฺติยวิหารมเห ๑- กิร ภิกฺขูนํ สตสหสฺสํ ภิกฺขุนีนํ นวุติสหสฺสานิเอว อเหสุํ. เอโก สามเณโร อุณฺหยาคุํ คเหตฺวา คจฺฉนฺโต สกึ จีวรกณฺเณ ฐเปติ, สกึ ภูมิยํ. เอกา สามเณรี ทิสฺวา เอตฺถ ปตฺตํ ฐเปตฺวา ยาหีติ ถาลกํ อทาสิ. เต อปรภาเค เอกสฺมึ ภเย อุปฺปนฺเน ปรสมุทฺทํ อคมํสุ. เตสุ ภิกฺขุนี ปุเรตรํ อคมาสิ, สา "เอโก กิร สีหลภิกฺขุ อาคโต"ติ สุตฺวา เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา นิสินฺนา "ภนฺเต มริจวตฺติยวิหารมหกาเล ตุเมฺห กติวสฺสา"ติ ปุจฺฉิ. ตทาหํ สตฺตวสฺสิกสามเณโร. ตฺวํ ปน กติวสฺสาติ. อหํ สตฺตวสฺสิกา- สามเณรีเยว เอกสฺส สามเณรสฺส อุณฺหยาคุํ คเหตฺวา คจฺฉนฺตสฺส ปตฺตฏฐปนตฺถํ ถาลกมทาสินฺติ. เถโร "อหํ โส"ติ วตฺวา ถาลกํ นีหริตฺวา ทสฺเสสิ. เต เอตฺตเกเนว สํสคฺเคน พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺตา เทฺวปิ สฏฺฐิวสฺสกาเล วิพฺภมึสุ. หตฺถคฺคาหาทิวเสน ปน อุปฺปนฺนราโค กายสํสคฺโค นาม. ตตฺริทํ วตฺถุ:- มหาเจติยงฺคเณ กิร ทหรภิกฺขู สชฺฌายํ คณฺหนฺติ. เตสํ ปิฏฺฐิปสฺเส ทหรภิกฺขุนิโย ธมฺมํ สุณนฺติ. ตเตฺรโก ทหโร หตฺถํ ปสาเรนฺโต เอกิสฺสา ทหรภิกฺขุนิยา กายํ ฉุปิ. สา ตํ หตฺถํ คเหตฺวา อตฺตโน อุรสฺมึ ฐเปสิ, เอตฺตเกน สํสคฺเคน เทฺวปิ วิพฺภมิตฺวา คิหิภาวํ ปตฺตา. คาหคาหกาทิวณฺณนา อิเมสุ ปน ปญฺจสุ สํสคฺเคสุ ภิกฺขุโน ภิกฺขูหิ สทฺธึ สวนทสฺสน- สมุลฺลปนสมฺโภคกายปรามาสา นิจฺจํปิ โหนฺติเยว, ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ ฐเปตฺวา กายสํสคฺคํ เสสา กาเลน กาลํ โหนฺติ, ตถา อุปาสกอุปาสิกาหิ สทฺธึ สพฺเพปิ กาเลน กาลํ โหนฺติ. เตสุ หิ กิเลสุปฺปตฺติโต จิตฺตํ รกฺขิตพฺพํ. เอโก หิ ภิกฺขุ คาหคาหโก โหติ, เอโก คาหมุตฺตโก, เอโก มุตฺตคาหโก, เอโก มุตฺตมุตฺตโก. ตตฺถ ยํ ภิกฺขุํ มนุสฺสาปิ อามิเสน อุปลาเปตฺวา คหณวเสน อุปสงฺกมนฺติ, ภิกฺขุปิ ปุปฺผผลาทีหิ อุปลาเปตฺวา คหณวเสน อุปสงฺกมติ, อยํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. มริจวตฺติวิหารมเห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๔.

คาหคาหโก นาม. ยํ ปน มนุสฺสา วุตฺตนเยน อุปสงฺกมนฺติ, ภิกฺขุ ทกฺขิเณยฺยวเสน อุปสงฺกมติ, อยํ คาหมุตฺตโก นาม. ยสฺส มนุสฺสา ทกฺขิเณยฺยวเสน จตฺตาโร ปจฺจเย เทนฺติ, ภิกฺขุปิ ปุปฺผผลาทีหิ อุปลาเปตฺวา คหณวเสน อุปสงฺกมติ, อยํ มุตฺตคาหโก นาม. ยสฺส มนุสฺสาปิ ทกฺขิเณยฺยวเสน จตฺตาโร ปจฺจเย เทนฺติ, ภิกฺขุปิ จุลฺลปิณฺฑปาติยติสฺสตฺเถโร วิย ทกฺขิเณยฺยวเสน ปริภุญฺชติ, อยํ มุตฺตมุตฺตโก นาม. เถรํ กิร เอกา อุปาสิกา ทฺวาทส วสฺสานิ อุปฏฺฐหิ. เอกทิวสํ ตสฺมึ คาเม อคฺคิ อุฏฺฐหิตฺวา เคหานิ ฌาเปสิ. อญฺเญสํ กุลูปกภิกฺขู อาคนฺตฺวา "กึ อุปาสิเก อปิ กิญฺจิ ภณฺฑกํ อโรคํ กาตุํ อสกฺขิตฺถา"ติ ปฏิสนฺถารํ อกํสุ. มนุสฺสา "อมฺหากํ มาตุ กุลูปกตฺเถโร ภุญฺชนเวลายเมว อาคมิสฺสตี"ติ อาหํสุ. เถโรปิ ปุนทิวเส ภิกฺขาจารเวลํ สลฺลกฺเขตฺวาว อาคโต. อุปาสิกา โกฏฺฐจฺฉายาย ๑- นิสีทาเปตฺวา ภิกฺขํ สมฺปาเทตฺวา อทาสิ. เถเร ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา ปกฺกนฺเต มนุสฺสา อาหํสุ "อมฺหากํ มาตุ กุลูปกตฺเถโร ภุญฺชนเวลายเมว อาคโต"ติ. อุปาสิกา "ตุมฺหากํ กุลูปกา ตุมฺหากํเยว อนุจฺฉวิกา, มยฺหํ เถโร มยฺหเมว อนุจฺฉวิโก"ติ อาห. อายสฺมา ปน มนฺตานิปุตฺโต อิเมหิ ปญฺจหิ สํสคฺเคหิ จตูหิปิ ปริสาหิ สทฺธึ อสํสฏฺโฐ คาหมุตฺตโก เจว มุตฺตมุตฺตโก จ อโหสิ. ยถา จ สยํ อสํสฏฺโฐ, เอวํ ภิกฺขูนํปิ ตํ อสํสคฺคกถํ กตฺตา อโหสิ. อารทฺธวิริโยติ ปคฺคหิตวิริโย, ปริปุณฺณกายิกเจตสิกวิริโยติ อตฺโถ. โย หิ ภิกฺขุ คมเน อุปฺปนฺนกิเลสํ ฐานํ ปาปุณิตุํ น เทติ, ฐาเน อุปฺปนฺนกิเลสํ นิสชฺชํ, นิสชฺชาย อุปฺปนฺนกิเลสํ สยนํ ปาปุณิตุํ น เทติ, มนฺเตน กณฺหสปฺปํ อุปฺปีเฬตฺวา คณฺหนฺโต วิย, อมิตฺตํ คีวายํ อกฺกมนฺโต วิย จ วิจรติ, อยํ อารทฺธวิริโย นาม. เถโร จ ตาทิโส อโหสิ. ภิกฺขูนํปิ ตเถว วิริยารมฺภกถํ กตฺตา อโหสิ. สีลสมฺปนฺโนติอาทีสุ สีลนฺติ จตุปฺปาริสุทฺธิสีลํ. สมาธีติ วิปสฺสนาปาทกา อฏฺฐ สมาปตฺติโย. ปญฺญาติ โลกิยโลกุตฺตรวเสน ญาณํ. ๑- วิมุตฺตีติ อริยผลํ. วิมุตติ ญาณทสฺสนนฺติ เอกูนวีสติวิธํ ปจฺจเวกฺขณญาณํ. เถโร สยํปิ สีลาทีหิ สมฺปนฺโน @เชิงอรรถ: สี. กุฑฺฑจฺฉายาย ฉ.ม. โลกิยโลกุตฺตรญาณํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๕.

อโหสิ ภิกฺขูนํปิ สีลาทิกถํ กตฺตา. สฺวายํ ทสหิ กถาวตฺถูหิ โอวทตีติ โอวาทโก. ยถา ปน เอโก โอวทติเยว, สุขุมํ อตฺถํ ปริวตฺเตตฺวา ชานาเปตุํ น สกฺโกติ. น เอวํ เถโร. เถโร ปน ตานิ ทส กถาวตฺถูนิ วิญฺญาเปตีติ วิญฺญาปโก. เอโก วิญฺญาเปตุํ สกฺโกติ, การณํ ทสฺเสตุํ น สกฺโกติ. เถโร การณํปิ สนฺทสฺเสตีติ สนฺทสฺสโก. เอโก วิชฺชมานํ การณํ ทสฺเสติ, คาเหตุํ ปน น สกฺโกติ. เถโร คาเหตุมฺปิ สกฺโกตีติ สมาทปโก. เอวํ สมาทเปตฺวา ปน เตสุ กถาวตฺถูสุ อุสฺสาหชนนวเสน ภิกฺขู สมุตฺเตเชตีติ สมุตฺเตชโก. อุสฺสาหชาเต วณฺณํ วตฺวา สมฺปหํเสตีติ สมฺปหํสโก. ปญฺจลาภวณฺณนา [๒๕๓] สุลทฺธลาภาติ อญฺเญสํปิ มนุสฺสตฺตภาวปพฺพชฺชาทิคุณลาภา นาม โหนฺติ. อายสฺมโต ปน ปุณฺณสฺส สุลทฺธลาภา เอเต, ยสฺส สตฺถุ สมฺมุขา เอวํ วณฺโณ อพฺภุคฺคโตติ อตฺโถ. อปิจ อปณฺฑิเตหิ วณฺณกถนํ นาม น ตถา ลาโภ, ปณฺฑิเตหิ วณฺณกถนํ ปน ลาโภ. คิหีหิ วา วณฺณกถนํ น ตถา ลาโภ, คิหี หิ "วณฺณํ กเถสฺสามี"ติ "อมฺหากํ อยฺโย สโณฺห สขิโล สุขสมฺภาโส, วิหารํ อาคตานํ ยาคุภตฺตผาณิตาทีหิ สงฺคหํ กโรตี"ติ กเถนฺโต อวณฺณเมว กเถติ. "อวณฺณํ กเถสฺสามี"ติ "อยํ เถโร มนฺทมนฺโท วิย อพลพโล วิย ภากุฏิกภากุฏิโก วิย นตฺถิ อิมินา สทฺธึ วิสฺสาโส"ติ กเถนฺโต วณฺณเมว กเถติ. สพฺรหฺมจารีหิปิ สตฺถุ ปรมฺมุขา วณฺณกถนํ น ตถา ลาโภ, สตฺถุ สมฺมุขา ปน อติลาโภติ อิมํปิ อตฺถวสํ ปฏิจฺจ "สุลทฺธลาภา"ติ อาห. อนุมสฺส อนุมสฺสาติ ทสกถาวตฺถูนิ อนุปวิสิตฺวา อนุปวิสิตฺวา. ตญฺจ สตฺถา อพฺภนุโมทตีติ ตญฺจสฺส วณฺณํ เอวเมตํ อปฺปิจฺโฉ จ โส ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ จ โส ภิกฺขูติ อนุโมทติ. อิติ วิญฺญูหิ วณฺณภาสนํ เอโก ลาโภ. สพฺรหฺมจารีหิ เอโก, สตฺถุ สมฺมุขา เอโก, อนุมสฺส อนุมสฺส เอโก, สตฺถารา อพฺภนุโมทนํ เอโกติ อิเม ปญฺจ ลาเภ สนฺธาย "สุลทฺธลาภา"ติ อาห. กทาจีติ กิสฺมิญฺจิเทว กาเล. กรหจีติ ตสฺเสว เววจนํ. อปฺเปว นาม สิยา โกจิเทว กถาสลฺลาโปติ อปิ นาม โกจิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๖.

กถาสมุทาจาโรปิ ภเวยฺย. เถเรน กิร อายสฺมา ปุณฺโณ เนว ทิฏฺฐปุพฺโพ, นสฺส ธมฺมกถา สุตปุพฺพา. อิติ โส ตสฺส ทสฺสนํปิ ธมฺมกถํปิ ปตฺถยมาโน เอวมาห. จาริกาทิวณฺณนา [๒๕๔] ยถาภิรนฺตนฺติ ยถาอชฺฌาสยํ วิหริตฺวา. พุทฺธานํ หิ เอกสฺมึ ฐาเน วสนฺตานํ ฉายูทกาทิวิปตฺตึ วา อผาสุกเสนาสนํ วา มนุสฺสานํ อสฺสทฺธาทิภาวํ วา อาคมฺม อนภิรติ นาม นตฺถิ, เตสํ สมฺปตฺติยา "อิธ ผาสุกํ วิหรามา"ติ อภิรมิตฺวา จิรวิหาโรปิ นตฺถิ. ยตฺถ ปน ตถาคเต วิหรนฺเต สตฺตา สรเณสุ วา ปติฏฺฐหนฺติ, สีลานิ วา สมาทิยนฺติ, ปพฺพชนฺติ วา, ตโต โสตาปตฺติมคฺคาทีนํ วา ปน เตสํ อุปนิสฺสโย โหติ, ตตฺถ พุทฺธา สตฺเต ตาสุ สมฺปตฺตีสุ ปติฏฺฐาปนอชฺฌาสเยน วสนฺติ, ตาสํ อภาเว ปกฺกมนฺติ. เตน วุตฺตํ "ยถาอชฺฌาสยํ วิหริตฺวา"ติ. จาริกญฺจรมาโนติ อทฺธานมคฺคํ ๑- คจฺฉนฺโต. จาริกา จ นาเมสา ภควโต ทุวิธา โหติ ตุริตจาริกา จ, อตุริตจาริกา จ. ตตฺถ ทูเรปิ โพธเนยฺยปุคฺคลํ ทิสฺวา ตสฺส โพธนตฺถาย สหสา คนนํ ตุริตจาริกา นาม. สา มหากสฺสปปจฺจุคฺคมนาทีสุ ทฏฺฐพฺพา. ภควา หิ มหากสฺสปํ ปจฺจุคฺคจฺฉนฺโต มุหุตฺเตน ติคาวุตํ มคฺคํ อคมาสิ, อาฬวกสฺสตฺถาย ตึสโยชนํ, ตถา องฺคุลิมาลสฺส. ปุกฺกุสาติสฺส ปน ปญฺจจตฺตาฬีสโยชนํ, มหากปฺปินสฺส วีสโยชนสตานิ, ๒- ขทิรวนิยสฺสตฺถาย สตฺตโยชนสตานิ อคมาสิ, ธมฺมเสนาปติโน สทฺธิวิหาริกสฺส วนวาสิติสฺสสามเณรสฺส ติตาวุตาธิกํ วีสโยชนสตํ. เอกทิวสํ กิร เถโร "ติสฺสสามเณรสฺส สนฺติกํ ภนฺเต คจฺฉามี"ติ อาห. ภควา "อหํปิ คมิสฺสามี"ติ วตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ "อานนฺท วีสติสหสฺสานํ ฉฬภิญฺญานํ อาโรเจหิ `ภควา วนวาสีติสฺสสามเณรสฺส สนฺติกํ คมิสฺสตี"ติ. ตโต ทุติยทิวเส วีสติสหสฺสขีณาสวปริวุโต อากาเส อุปฺปติตฺวา วีสโยชนสตมตฺถเก ตสฺส โคจรคามทฺวาเร โอตริตฺวา จีวรํ ปารุปิ. กมฺมนฺตํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อทฺธานคมนํ ฉ.ม. วีสโยชนสตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๗.

คจฺฉมานา มนุสฺสา ทิสฺวา "สตฺถา โภ อาคโต, มา กมฺมนฺตํ อคมิตฺถา"ติ วตฺวา อาสนานิ ปญฺญเปตฺวา ยาคุํ ทตฺวา ทานวตฺตํ ๑- กโรนฺตา "กุหึ ภนฺเต ภควา คจฺฉตี"ติ ทหรภิกฺขู ปุจฺฉึสุ. อุปาสกา น ภควา อญฺญตฺถ คจฺฉติ, อิเธว ติสฺสสามเณรสฺส ทสฺสนตฺถาย อาคโตติ. เต "อมฺหากํ กิร กุลูปกตฺเถรสฺส ทสฺสนตฺถาย สตฺถา อาคโต, น ๒- วต โน เถโร โอรมตฺตโก"ติ โสมนสฺสชาตา อเหสุํ. อถ ภควโต ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน สามเณโร คามํ ปิณฺฑาย จริตฺวา "อุปาสกา มหาภิกฺขุสํโฆ"ติ ปุจฺฉิ. อถสฺส เต "สตฺถา ภนฺเต อาคโต"ติ อาโรเจสุํ, โส ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปิณฺฑปาเตน อาปุจฺฉิ. สตฺถา ตสฺส ปตฺตํ หตฺเถน คเหตฺวา "อลนฺติสฺส นิฏฺฐิตํ ภตฺตกิจฺจนฺ"ติ อาห. ตโต อุปชฺฌายํ อาปุจฺฉิตฺวา อตฺตโน ปตฺตาสเน นิสีทิตฺวา ภตฺตกิจฺจํ อกาสิ. อถสฺส ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน สตฺถา มงฺคลํ วตฺวา นิกฺขมิตฺวา คามทฺวาเร ฐตฺวา "กตโร เต ติสฺสวสนฏฺฐานํ คมนมคฺโค"ติ อาห. อยํ ภควาติ. มคฺคํ เทสยมาโน ปุรโต ยาหิ ติสฺสาติ. ภควา กิร สเทวกสฺส โลกสฺส มคฺคุทฺเทสโก ๓- สมาโนปิ "สกลติคาวุเต มคฺเค สามเณรํ ทฏฺฐุํ ลจฺฉามี"ติ ตํ มคฺคุทฺเทสกมกาสิ. โส อตฺตโน วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ภควโต วตฺตมกาสิ. อถ นํ ภควา "กตโร เต ติสฺส จงฺกโม"ติ ปุจฺฉิตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา สามเณรสฺส นิสีทนปาสาเณ นิสีทิตฺวา "ติสฺส อิมสฺมึ ฐาเน สุขํ วสสี"ติ ปุจฺฉิ. โส อาห "อาม ภนฺเต อิมสฺมึ เม ฐาเน วสนฺตสฺส สีหพฺยคฺฆหตฺถิมิคโมราทีนํ สทฺทํ สุณโต อรญฺญสญฺญา อุปฺปชฺชติ, ตาย สุขํ วสามี"ติ. อถ นํ ภควา "ติสฺส ภิกฺขุสํฆํ สนฺนิปาเตหิ, พุทฺธทายชฺชํ เต ทสฺสามี"ติ วตฺวา สนฺนิปติเต ภิกฺขุสํเฆ อุปสมฺปาเทตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานํเยว อคมาสีติ. อยํ ตุริตจาริกา นาม. ยํ ปน คามนิคมปฏิปาฏิยา เทวสิกํ โยชนอฑฺฒโยชนวเสน ปิณฺฑปาตจริยาทีหิ โลกํ อนุคฺคณฺหนฺตสฺส คมนํ, อยํ อตุริตจาริกา นาม. อิมํ ปน จาริกํ จรนฺโต ภควา มหามณฺฑลํ มชฺฌิมมณฺฑลํ อนฺติมมณฺฑลนฺติ อิเมสํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปานวตฺตํ ฉ.ม. โน ฉ.ม. มคฺคเทสโก. เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๘.

ติณฺณํ มณฺฑลานํ อญฺญตรสฺมึ จรติ. ตตฺถ มหามณฺฑลํ นวโยชนสติกํ, มชฺฌิมมณฺฑลํ ฉโยชนสติกํ, อนฺติมมณฺฑลํ ติโยชนสติกํ. ยทา มหามณฺฑเล จาริกํ จริตุกาโม โหติ, มหาปวารณาย ปวาเรตฺวา ปาฏิปททิวเส มหาภิกฺขุสํฆปริวาโร นิกฺขมติ, สมนฺตา โยชนสตํ เอกโกลาหลํ อโหสิ, ปุริมํ ปุริมํ อาคตา นิมนฺเตตุํ ลภนฺติ, อิตเรสุ ทฺวีสุ มณฺฑเลสุ สกฺกาโร มหามณฺฑเล โอสรติ, ตตฺร ภควา เตสุ เตสุ คามนิคเมสุ เอกาหํ ทฺวีหํ วสนฺโต มหาชนํ อามิสปฏิคฺคเหน อนุคฺคณฺหนฺโต ธมฺมทาเนน จสฺส วิวฏฺฏูปนิสฺสิตํ กุสลํ วฑฺเฒนฺโต นวหิ มาเสหิ จาริกํ ปริโยสาเปติ. สเจ ปน อนฺโตวสฺเส ภิกฺขูนํ สมถวิปสฺสนา ตรุณา โหติ, มหาปวารณาย อปวาเรตฺวา ปวารณาสงฺคหํ ทตฺวา กตฺติกปุณฺณมาย ปวาเรตฺวา มิคสิรสฺส ปฐมทิวเส มหาภิกฺขุสํฆปริวาโร นิกฺขมิตฺวา มชฺฌิมมณฺฑลํ โอสรติ, อญฺเญนปิ การเณน มชฺฌิมมณฺฑเล จาริกํ จริตุกาโม จตุมาสํ วสิตฺวาว นิกฺขมติ, วุตฺตนเยเนว อิตเรสุ ทฺวีสุ มณฺฑเลสุ สกฺกาโร มชฺฌิมมณฺฑเล โอสรติ, ภควา ปุริมนเยเนว โลกํ อนุคฺคณฺหนฺโต อฏฺฐหิ มาเสหิ จาริกํ ปริโยสาเปติ. สเจ ปน จตุมาสํ วุฏฺฐวสฺสสฺสาปิ ภควโต เวเนยฺยสตฺตา อปริปกฺกินฺทฺริยา โหนฺติ, เตสํ อินฺทฺริยปริปากํ อาคมยมาโน อปรํปิ เอกมาสํ วา ทฺวิติจตุมาสํ วา ตตฺเถว วสิตฺวา มหาภิกฺขุสํฆปริวาโร นิกฺขมติ, วุตฺตนเยเนว อิตเรสุ ทฺวีสุ มณฺฑเลสุ สกฺกาโร อนฺโตมณฺฑเล โอสรติ, ภควา ปุริมนเยเนว โลกํ อนุคฺคณฺหนฺโต สตฺตหิ วา ฉหิ วา ปญฺจหิ วา จตูหิ วา มาเสหิ จาริกํ ปริโยสาเปติ. อิติ อิเมสุ ตีสุ มณฺฑเลสุ ยตฺถ กตฺถจิ จาริกํ จรนฺโต น จีวราทิเหตุ จรติ. อถโข เย ทุคฺคตา พาลา ชิณฺณา พฺยาธิตา, เต กทา ตถาคตํ อาคนฺตฺวา ปสฺสิสฺสนฺติ, มยิ ปน จาริกํ จรนฺเต มหาชโน ตถาคตทสฺสนํ ลภิสฺสติ, ตตฺถ เกจิ จิตฺตานิ ปสาเทสฺสนฺติ, เกจิ มาลาทีหิ ปูเชสฺสนฺติ, เกจิ กฏจฺฉุภิกฺขํ ทสฺสนฺติ, เกจิ มิจฺฉาทสฺสนํ ปหาย สมฺมาทิฏฺฐิกา ภวิสฺสนฺติ, ตนฺเตสํ ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ เอวํ โลกานุกมฺปาย จาริกํ จรติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๙.

อปิจ จตูหิ การเณหิ พุทฺธา ภควนฺโต จาริกํ จรนฺติ ชงฺฆาวิหารวเสน สรีรผาสุกตฺถาย, อตฺถุปฺปตฺติกาลํ อภิกงฺขนตฺถาย, ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทปญฺญาปนตฺถาย, ตตฺถ ตตฺถ ปริปากคตินฺทฺริเย โพธเนยฺยสตฺเต โพธนตฺถายาติ. อปเรหิปิ จตูหิ การเณหิ พุทฺธา ภควนฺโต จาริกํ จรนฺติ พุทฺธํ สรณํ คจฺฉิสฺสนฺตีติ วา, ธมฺมํ สรณํ คจฺฉิสฺสนฺตีติ วา, สํฆํ สรณํ คจฺฉิสฺสนฺตีติ วา, มหตา ธมฺมสฺสวเนน ๑- จตสฺโส ปริสา สนฺตปฺเปสฺสามาติ ๒- วาติ. อปเรหิ ปญฺจหิ การเณหิ พุทฺธา ภควนฺโต จาริกํ จรนฺติ, ปาณาติปาตา วิรมิสฺสนฺตีติ วา, อทินฺนาทานา, กาเมสุ มิจฺฉาจารา, มุสาวาทา, สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา วิรมิสฺสนฺตีติ วาติ. อปเรหิ อฏฺฐหิ การเณหิ พุทฺธา ภควนฺโต จาริกํ จรนฺติ ปฐมชฺฌานํ ปฏิลภิสฺสนฺตีติ วา, ทุติยํ ฯเปฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺตึ ปฏิลภิสฺสนฺตีติ วาติ. อปเรหิ อฏฺฐหิ การเณหิ พุทฺธา ภควนฺโต จาริกํ จรนฺติ โสตาปตฺติมคฺคํ อธิคมิสฺสนฺตีติ วา, โสตาปตฺติผลํ ฯเปฯ อรหตฺตผลํ สจฺฉิกริสฺสนฺตีติ วาติ, อยํ อตุริตจาริกา, สา อิธ อธิปฺเปตา. สา ปเนสา ทุวิธา โหติ นิพนฺธจาริกา อนิพนฺธจาริกา จ. ตตฺถ ยํ เอกสฺเสว โพธเนยฺยสตฺตสฺส อตฺถาย คจฺฉติ, อยํ นิพนฺธจาริกา นาม. ยํ ปน คามนิคมนครปฏิปาฏิวเสน จรติ, อยํ อนิพนฺธจาริกา นาม, เอสา อิธ อธิปฺเปตา. เสนาสนํ สํสาเมตฺวาติ เสนาสนํ ปฏิสาเมตฺวา. ตํ ปน ปฏิสาเมนฺโต เถโร น จูฬปตฺตมหาปตฺตจูฬถาลกมหาถาลกปตฺตุณฺณ ๓- จีวรทุกูลจีวราทีนํ ภณฺฑิกํ กตฺวา สปฺปิเตลาทีนํ วา ปน ฆเฏ ปูราเปตฺวา คพฺเภ นิทหิตฺวา ทฺวารํ ปิธาย กุญฺจิกมุทฺทิกาทีนิ โยชาเปสิ. "สเจ น โหติ ภิกฺขุ วา สามเณโร วา อารามิโก วา อุปาสโก วา, จตูสุ ปาสาเณสุ มญฺเจ มญฺจํ อาโรเปตฺวา ปีเฐ ปีฐํ อาโรเปตฺวา จีวรวํเส วา จีวรรชฺชุยา วา อุปริ ปุญฺชํ กตฺวา ทฺวารวาตปานํ ถเกตฺวา ปกฺกมิตพฺพนฺ"ติ ๔- วจนโต ปน เนวาสิกภิกฺขุํ อาปุจฺฉนมตฺตเกเนว ปฏิสาเมสิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ธมฺมวสฺเสน ฉ.ม. สนฺตปฺเปสฺสามีติ @ ฉ.ม.....ปฏฺฏุณฺณ.... วินย. จูฬ. ๗/๓๖๑/๑๕๙ คมิกวตฺตกถา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๐.

เยน สาวตฺถี เตน จาริกํ ปกฺกามีติ สตฺถุทสฺสนกาโม หุตฺวา เยน ทิสาภาเคน สาวตฺถี เตน ปกฺกามิ, ปกฺกมนฺโต ๑- จ น สุทฺโทธนมหาราชสฺส อาโรจาเปตฺวา สปฺปิเตลมธุผาณิตาทีนิ คาหาเปตฺวา ปกฺกนฺโต, ยูถํ ปหาย นิกฺขนฺโต ปน มตฺตหตฺถี วิย อสหายกิจฺโจ สีโห วิย ปตฺตจีวรมตฺตํ อาทาย เอกโกว ปน มตฺตหตฺถี วิย อสหายกิจฺโจ สีโห วิย ปตฺตจีวรมตฺตํ อาทาย เอกโกว ปกฺกามิ, กสฺมา ปเนส ปญฺจสเตหิ อตฺตโน อนฺเตวาสิเกหิ สทฺธึ ราชคหํ อคนฺตฺวา อิทานิ นิกฺขนฺโตติ. ราชคหํ กปิลวตฺถุโต ทูรํ สฏฺฐี โยชนานิ. สาวตฺถี ปน ปญฺจทส. สตฺถา ราชคหโต ปญฺจจตฺตาฬีสโยชนํ อาคนฺตฺวา สาวตฺถิยํ วิหรติ, อิทานิ อาสนฺโน ชาโตติ สุตฺวา นิกฺขมีติ อการณํ เอตํ. พุทฺธานํ สนฺติกํ คจฺฉนฺโต หิ เอส โยชนสหสฺสํปิ คจฺเฉยฺย, ตทา ปน กายวิเวโก น สกฺกา ลทฺธุนฺติ. พหูหิ สทฺธึ คมนกาเล หิ เอกสฺมึ คจฺฉามาติ วทนฺเต เอโก อิเธว วสามาติ วทติ. เอกสฺมึ วสามาติ วทนฺเต เอโก คจฺฉามาติ วทติ. ตสฺมา อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ สมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา นิสีทิตุํ วา ผาสุกเสนาสเน กายวิเวกํ ลทฺธุํ วา น สกฺกา โหติ, เอกกสฺส ปน ตํ สพฺพํ สุลภํ โหตีติ ตทา อคนฺตฺวา อิทานิ ปกฺกามิ. จาริกํ จรมาโนติ เอตฺถ กิญฺจาปิ อยํ จาริกา นาม มหาชนสงฺคหตฺถํ พุทฺธานํเยว ลพฺภติ, พุทฺเธ อุปาทาย ปน รุฬฺหีสทฺเทน สาวกานํปิ วุจฺจติ กิลญฺชาทีหิ กตํ วีชนึปิ ตาลปณฺณํ ๒- วิย. เยน ภควาติ สาวตฺถิยา อวิทูเร เอกสฺมึ คาเม ๓- ปิณฺฑาย จริตฺวา กตภตฺตกิจฺโจ เชตวนํ ปวิสิตฺวา สาริปุตฺตตฺเถรสฺส วา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส วา วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ปาเท โธวิตฺวา มกฺเขตฺวา ปานียํ วา ปานกํ วา ปิวิตฺวา โถกํ วิสฺสมิตฺวา สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามีติ เอวํ จิตฺตํ ๔- อนุปฺปาเทตฺวา อุชุกํ คนฺธกุฏิปริเวณเมว อคมาสิ. เถรสฺส หิ สตฺถารํ ทฏฺฐุกามสฺส อญฺเญน ภิกฺขุนา กิจฺจํ นตฺถ. ตสฺมา ราหุลํ วา อานนฺทํ วา คเหตฺวา โอกาสํ กาเรตฺวา สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามีติ เอวํปิ จิตฺตํ น อุปฺปาเทสิ. @เชิงอรรถ: สี. ปกฺกมนฺโตปิ ฉ.ม. ตาลวณฺฏํ @ ฉ.ม. คามเก ฉ.ม. จิตฺตมฺปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๑.

เถโร หิ สยเมว พุทฺธสาสเน วลฺลโภ รญฺโญ สงฺคามวิชยมหาโยโธ วิย. ยถา หิ ตาทิสสฺส โยธสฺส ราชานํ ทฏฺฐุกามสฺส อญฺญํ เสวิตฺวา ๑- ทสฺสนกมฺมนฺนาม นตฺถิ, วลฺลภตาย สยเมว ปสฺสติ, เอวํ เถโรปิ พุทฺธสาสเน วลฺลโภ, ตสฺส อญฺญํ เสวิตฺวา สตฺถุ ทสฺสนกิจฺจํ นตฺถีติ ปาเท โธวิตฺวา ปาทปุญฺฉนมฺหิ ปุญฺฉิตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, ภควาปิ "ปจฺจูสกาเลเยว มนฺตานิปุตฺโต อาคมิสฺสตี"ติ อทฺทส. ตสฺมา คนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา สูจิฆฏิกํ อทตฺวาว ทรถํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตฺวา อุฏฺฐาย นิสีทิ. เถโร กวาฏํ ปณาเมตฺวา คนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. ธมฺมิยา กถายาติ ภควา ธมฺมึ กถํ กเถนฺโต จูฬโคสิงฺคสุตฺเต ๒- ติณฺณํ กุลปุตฺตานํ สามคฺคิรสานิสํสํ กเถสิ, เสขสุตฺเต ๓- อาวสถานิสํสํ, ฆฏิการสุตฺเต ๔- สติปฏิลาภิกํ อกตปุพฺเพนิวาสปฺปฏิสํยุตฺตํ ๕- กถํ, รฏฺฐปาลสุตฺเต ๖- จตฺตาโร ธมฺมุทฺเทเส, เสลสุตฺเต ๗- ปาณกานิสํสกถํ, อุปกฺกิเลสสุตฺเต ๘- ภคุตฺเถรสฺส ธมฺมกถํ กเถนฺโต เอกีภาเว อานิสํสํ กเถสิ, อิมสฺมึ ปน รถวินีเต อายสฺมโต ปุณฺณสฺส กเถนฺโต ทสกถาวตฺถุนิสฺสยํ อนนฺตนยํ นาม ทสฺเสสิ ปุณฺณ อยํปิ อปฺปิจฺฉกถาเยว สนฺโตสกถาเยวาติ. ปฏิสมฺภิทาปตฺตสฺส สาวกสฺส เวลนฺเต ฐตฺวา มหาสมุทฺเท หตฺถปฺปสารณํ วิย อโหสิ. เยนนฺธวนนฺติ ตทา กิร ปจฺฉาภตฺเต เชตวนํ อากิณฺณํ โหติ, พหู ขตฺติยพฺราหฺมณาทโย เชตวนํ โอสรนฺติ, รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส ขนฺธาวารฏฺฐานํ วิย โหติ, น สกฺกา ปวิเวกํ ลภิตุํ. อนฺธวนํ ปน ปธานฆรสทิสํ ปวิวิตฺตํ, ตสฺมา เยนนฺธวนํ เตนุปสงฺกมิ. กสฺมา ปน มหาเถเร น อทฺทส? เอวํ กิรสฺส อโหสิ "สายณฺหสมเย อาคนฺตฺวา มหาเถเร ทิสฺวา ปุน ทสพลํ ปสฺสิสฺสามิ, เอวํ มหาเถรานํ เอกํ อุปฏฺฐานํ ภวิสฺสติ, สตฺถุ เทฺว ภวิสฺสนฺติ, ตโต สตฺถารํ วนฺทิตฺวา มม วสนฏฺฐานเมว คมิสฺสามี"ติ. @เชิงอรรถ: ม. เปสิตฺวา เอวมุปริปิ ม.มู. ๑๒/๓๒๕/๒๘๙ ม.ม. ๑๓/๒๒/๑๗ @ ม.ม. ๑๓/๒๘๒/๒๕๘ ฉ.ม. อกต-สทฺโท น ทิสฺสติ ม.ม. ๑๓/๒๙๓/๒๖๘ @ ม.ม. ๑๓/๓๙๖/๓๘๐ ม. อุปริ. ๑๔/๒๓๖/๒๐๒

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๒.

สตฺตวิสุทฺธิปญฺหวณฺณนา [๒๕๖] อภิณฺหํ กิตฺตยมาโน อโหสีติ ปุนปฺปุนํ วณฺณํ กิตฺตยมาโน วิหาสิ. เถโร กิร ตโต ปฏฺฐาย ทิวเส ทิวเส สํฆมชฺเฌ "ปุณฺโณ กิร นาม มนฺตานิปุตฺโต ๑- จตูหิ ปริสาหิ สทฺธึ อสํสฏฺโฐ, โส ทสพลสฺส ทสฺสนตฺถาย อาคมิสฺสติ, กจฺจิ นุ โข มํ อทิสฺวาว คมิสฺสตี"ติ เถรนวมชฺฌิมานํ สติกรณตฺถํ อายสฺมโต ปุณฺณสฺส คุณํ ภาสติ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "มหลฺลกภิกฺขู นาม น สพฺพกาลํ อนฺโตวิหาเร โหนฺติ, คุณกถาย ปนสฺส กถิตาย โย จ นํ ภิกฺขุํ ปสฺสิสฺสติ, โส อาคนฺตฺวา ๒- อาโรเจสฺสตี"ติ. อถายํ เถรสฺเสว สทฺธิวิหาริโก ตํ อายสฺมนฺตํ มนฺตานิปุตฺตํ ปตฺตจีวรมาทาย คนฺธกุฏึ ปวิสนฺตํ อทฺทส. กถํ ปน นํ เอส อญฺญาสีติ. ปุณฺณ ปุณฺณาติ วตฺวา กเถนฺตสฺส ภควโต ธมฺมกถาย อญฺญาสิ "อยํ โส เถโร, ยสฺส เม อุปชฺฌาโย อภิณฺหํ กิตฺตยมาโน โหตี"ติ. อิติ โส อาคนฺตฺวา เถรสฺส อาโรเจสิ. นิสีทนํ อาทายาติ นิสีทนํ นาม สทสํ วุจฺจติ อวายิมํ. เถโร ปน จมฺมกฺขณฺฑํ คเหตฺวา อคมาสิ. ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโตติ ปจฺฉโต ปจฺฉโต. สีสานุโลกีติ โย อุนฺนตฏฺฐาเน ปิฏฺฐึ ปสฺสนฺโต นินฺนฏฺฐาเน สีสํ ปสฺสนฺโต คจฺฉติ, อยมฺปิ สีสานุโลกีติ วุจฺจติ. ตาทิโส หุตฺวา อนุพนฺธิ. เถโร หิ กิญฺจาปิ สํยตปทสทฺทตาย อจฺจาสนฺโน หุตฺวา คจฺฉนฺโตปิ ปทสทฺเทน น พาธติ, "นายํ สมฺโมทนกาโล"ติ ญตฺวา ปน น อจฺจาสนฺโน, อนฺธวนํ นาม มหนฺตํ, เอกสฺมึ ฐาเน นิสินฺนํ ๓- อปสฺสนฺเตน อาวุโส ปุณฺณ ปุณฺณาติ อผาสุกสทฺโท กาตพฺโพ โหตีติ นิสินฺนฏฺฐานชานนตฺถํ นาติทูเร หุตฺวา สีสานุโลกี อคมาสิ. ทิวาวิหารํ นิสีทีติ ทิวาวิหารตฺถาย นิสีทิ. ตตฺถ อายสฺมาปิ ปุณฺโณ, อุทิจฺจพฺราหฺมณชจฺโจ, สาริปุตฺตตฺเถโรปิ. ปุณฺณตฺเถโรปิ สุวณฺณวณฺโณ. สาริปุตฺตตฺเถโรปิ. ปุณฺณตฺเถโรปิ อรหตฺตผล- สมาปตฺติสมาปนฺโน, สาริปุตฺตตฺเถโรปิ. ปุณฺณตฺเถโรปิ กปฺปสตสหสฺสํ อภินีหาร- สมฺปนฺโน, สาริปุตฺตตฺเถโรปิ กปฺปสตสหสฺสาธิกํ เอกมสงฺเขยฺยํ. ปุณฺณตฺเถโรปิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. มนฺตาณิปุตฺโต เอวมุปริปิ สี. โสว เม อาคนฺตฺวา ฉ.ม. นิลีนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๓.

ปฏิสมฺภิทาปตฺโต มหาขีณาสโว, สาริปุตฺตตฺเถโรปิ. อิติ เอกํ กนกคุหํ ปวิฏฺฐา เทฺว สีหา วิย, เอกํ วิชมฺภนภูมึ โอติณฺณา เทฺว พฺยคฺฆา วิย, เอกํ สุปุปฺผิตสาลวนํ ปวิฏฺฐา เทฺว ฉทฺทนฺตนาคราชาโน วิย, เอกํ สิมฺพลิวนํ ปวิฏฺฐา เทฺว สุปณฺณราชาโน วิย, เอกํ นรวาหนยานํ อภิรุฬฺหา เทฺว เวสฺสวณา วิย, เอกํ ปณฺฑุกมฺพลสิลํ อภินิสินฺนา เทฺว สกฺกา วิย, เอกวิมานพฺภนฺตรคตา เทฺว หาริตมหาพฺรหฺมาโน วิย จ เต เทฺวปิ พฺราหฺมณชจฺจา เทฺวปิ สุวณฺณวณฺณา เทฺวปิ สมาปตฺติลาภิโน เทฺวปิ อภินีหารสมฺปนฺนา เทฺวปิ ปฏิสมฺภิทาปตฺตา มหาขีณาสวา เอกวนสณฺฑํ อนุปวิฏฺฐา ตํ วนสณฺฑํ ๑- โสภยึสุ. ภควติ โน อาวุโส พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตีติ อาวุโส กึ อมฺหากํ ภควโต สนฺติเก อายสฺมตา พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตีติ อิทํ อายสฺมา สาริปุตฺโต ตสฺส ภควติ พฺรหฺมจริยวาสํ ชานนฺโตปิ กถาสมุฏฺฐาปนตฺถํ ปุจฺฉิ. ปุริมกถาย หิ อปฺปติฏฺฐิตาย ปจฺฉิมกถา น ชายติ, ตสฺมา เอวํ ปุจฺฉิ. เถโร อนุชานนฺโต "เอวมาวุโส"ติ อาห. อถสฺส ปญฺหาวิสฺสชฺชนํ โสตุกาโม อายสฺมา สาริปุตฺโต "กึ นุ โข อาวุโส สีลวิสุทฺธตฺถํ ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี"ติ ปฏิปาฏิยา สตฺต วิสุทฺธิโย ปุจฺฉิ. ตาสํ วิตฺถารกถา วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตา อายสฺมา ปน ปุณฺโณ ยสฺมา จตุปฺปาริสุทฺธิสีลาทีสุ ฐิตสฺสาปิ พฺรหฺมจริยวาโส มตฺถกํ น ปาปุณาติ, ตสฺมา "โน หิทํ อาวุโส"ติ สพฺพํ ปฏิกฺขิปิ. กิมตฺถํ จรหาวุโสติ ยทิ สีลวิสุทฺธิอาทีนํ อตฺถาย พฺรหฺมจริยํ น วุสฺสติ, อถ กิมตฺถํ วุสฺสตีติ ปุจฺฉิ. ๒- อนุปาทาปรินิพฺพานตฺถํ โข อาวุโสติ เอตฺถ อนุปาทาปรินิพฺพานํ นาม อปฺปจฺจยปรินิพฺพานํ. เทฺวธา อุปาทานานิ คหณูปาทานญฺจ ปจฺจยูปาทานญฺจ. คหณูปาทานํ นาม กามูปาทานาทิกํ จตุพฺพิธํ, ปจฺจยูปาทานํ นาม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ เอวํ วุตฺตปจฺจยา. ตตฺถ คหณูปาทานวาทิโน อาจริยา อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ จตูสุ อุปาทาเนสุ อญฺญตเรนาปิ กญฺจิ ธมฺมํ อคเหตฺวา ปวตฺตํ อรหตฺตผลํ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ กเถนฺติ. ตํ หิ น จ อุปาทานสมฺปยุตฺตํ หุตฺวา กญฺจิ ธมฺมํ อุปาทิยติ, กิเลสานญฺจ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วนฏฺฐานํ สี. ปุจฺฉติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๔.

ปรินิพฺพุตนฺเต ชาตตฺตา ปรินิพฺพานนฺติ วุจฺจติ. ปจฺจยูปาทานวาทิโน ปน อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ อปฺปจฺจยปรินิพฺพานํ. ปจฺจยวเสน อนุปฺปนฺนํ อสงฺขตํ อมตธาตุเมว อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ กเถนฺติ. อยํ อนฺโต, อยํ โกฏิ, อยํ นิฏฺฐา. อปฺปจฺจยปรินิพฺพานํ ปตฺตสฺส หิ พฺรหฺมจริยวาโส มตฺถกํ ปตฺโต นาม โหติ, ตสฺมา เถโร "อนุปาทาปรินิพฺพานตฺถนฺ"ติ อาห. อถ นํ อนุยุญฺชนฺโต อายสฺมา สาริปุตฺโต "กึ นุ โข อาวุโส สีลวิสุทฺธิ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺ"ติ ปุน ปุจฺฉํ อารภิ. [๒๕๘] เถโรปิ สพฺพปริวฏฺเฏสุ ตเถว ปฏิกฺขิปิตฺวา ปริโยสาเน โทสํ ทสฺเสนฺโต สีลวิสุทฺธึ เจ อาวุโสติอาทิมาห. ตตฺถ ปญฺญเปยฺยาติ ยทิ ปญฺญเปยฺย. สอุปาทานํเยว สมานํ อนุปาทาปรินิพฺพานํ ปญฺญเปยฺยาติ สงฺคหณธมฺมเมว นิคฺคหณธมฺมํ สปฺปจฺจยธมฺมเมว อปฺปจฺจยธมฺมํ สงฺขตธมฺมเมว อสงฺขตธมฺมนฺติ ปญฺญเปยฺยาติ อตฺโถ. ญาณทสฺสนวิสุทฺธิยํ ปน สปฺปจฺจยธมฺมเมว อปฺปจฺจยธมฺมํ สงฺขตธมฺมเมว อสงฺขตธมฺมนฺติ ปญฺญเปยฺยาติ อยเมวตฺโถ คเหตพฺโพ. ปุถุชฺชโน หาวุโสติ เอตฺถ วฏฺฏานุคโต โลกิยพาลปุถุชฺชโน ทฏฺฐพฺโพ. โส หิ จตุปฺปาริสุทฺธิสีลมตฺตสฺสาปิ อภาวโต สพฺพโสว ๑- อญฺญตฺร อิเมหิ ธมฺเมหิ. เตนหีติ เยน การเณน เอกจฺเจ ปณฺฑิตา อุปมาย อตฺถํ ชานนฺติ, เตน การเณน อุปมนฺเต กริสฺสามีติ อตฺโถ. สตฺตรถวินีตวณฺณนา [๒๕๙] สตฺต รถวินีตานีติ วินีตอสฺสาชานียยุตฺเต สตฺต รเถ. ยาวเทว จิตฺตวิสุทฺธตฺถาติ อาวุโส อยํ สีลวิสุทฺธิ นาม ยาวเทว จิตฺตวิสุทฺธตฺถา. จิตฺตวิสุทฺธตฺถาติ นิสฺสกฺกวจนเมตํ. อยํ ปเนตฺถ อตฺโถ, ยาวเทว จิตฺตวิสุทฺธิสงฺขาโต อตฺโถ, ๒- ตาว อยํ สีลวิสุทฺธิ นาม อิจฺฉิตพฺพา. ยา ปน อยํ จิตฺตวิสุทฺธิ, เอสา สีลวิสุทฺธิยา อตฺโถ, อยํ โกฏิ, อิทํ ปริโยสานํ, จิตฺตวิสุทฺธิยํ ฐิตสฺส หิ สีลวิสุทฺธิกิจฺจํ กตํ นาม โหตีติ. เอส นโย สพฺพปเทสุ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สพฺพโส ฉ.ม. จิตฺตวิสุทฺธิสงฺขาตา อตฺถา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๕.

อิทํ ปเนตฺถ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- ราชา ปเสนทิโกสโล วิย หิ ชรามรณภีรุโก โยคาวจโร ทฏฺฐพฺโพ, สาวตฺถีนครํ วิย สกฺกายนครํ, สาเกตนครํ วิย นิพฺพานนครํ, รญฺโญ สาเกเต วฑฺฒิอาวหสฺส สีฆํ คนฺตฺวา ปาปุณิตพฺพสฺส อจฺจายิกสฺส กิจฺจสฺส อุปฺปาทกาโล วิย โยคิโน อนภิสเมตานํ จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ อภิสมยกิจฺจสฺส อุปฺปาทกาโล, สตฺตรถวินีตานิ วิย สตฺต วิสุทฺธิโย, ปฐมํ รถวินีตํ อารุฬฺหกาโล วิย สีลวิสุทฺธิยํ ฐิตกาโล, ปฐมรถวินีตาทีหิ ทุติยาทีนิ อารุฬฺหกาโล วิย สีลวิสุทฺธิอาทีหิ จิตฺตวิสฺทฺธิอาทีสุ ฐิตกาโล, สตฺตเมน รถวินีเตน สาเกเต อนฺเตปุรทฺวาเร โอรุยฺห อุปริปาสาเท ญาติมิตฺตคณปริวุตสฺส สุรสโภชนปริโภคกาโล วิย โยคิโน ญาณทสฺสนวิสุทฺธิยา สพฺพกิเลเส เขเปตฺวา ธมฺมวรปาสาทํ อารุยฺห ปโรปณฺณาสกุสลธมฺมปริวารสฺส นิพฺพานารมฺมณํ ผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา นิโรธสยเน นิสินฺนสฺส โลกุตฺตรสุขานุภวนกาโล ทฏฺฐพฺโพ. อิติ อายสฺมนฺตํ ปุณฺณํ ทสกถาวตฺถุลาภึ ธมฺมเสนาปติ สาริปุตฺตตฺเถโร สตฺต วิสุทฺธิโย ปุจฺฉิ. อายสฺมา ปุณฺโณ ทสกถาวตฺถูนิ วิสฺสชฺเชสิ. เอวํ ปุจฺฉนฺโต ปน ธมฺมเสนาปติ กึ ชานิตฺวา ปุจฺฉิ, อุทาหุ อชานิตฺวา? ติตฺถกุสโล วา ปน หุตฺวา วิสยสฺมึ ปุจฺฉิ, อุทาหุ อติตฺถกุสโล หุตฺวา อวิสยสฺมึ? ปุณฺณตฺเถโรปิ กึ ชานิตฺวา วิสฺสชฺเชสิ, อุทาหุ อชานิตฺวา? ติตฺถกุสโล วา ปน หุตฺวา วิสยสฺมึ วิสฺสชฺเชสิ, อุทาหุ อติตฺถกุสโล หุตฺวา อวิสเยติ? ชานิตฺวา ติตฺถกุสโล หุตฺวา วิสเย ปุจฺฉีติ หิ วทมาโน ธมฺมเสนาปตึเยว วเทยฺย. ชานิตฺวา ติตฺถกุสโล หุตฺวา วิสเย วิสฺสชฺเชสีติ วทมาโน ปุณฺณตฺเถรํเยว วเทยฺย. ยํ หิ วิสุทฺธีสุ สงฺขิตฺตํ, ตํ กถาวตฺถูสุ วิตฺถิณฺณํ. ยํ กถาวตฺถูสุ สงฺขิตฺตํ, ตํ วิสุทฺธีสุ วิตฺถิณฺณํ. ตทิมินา นเยน เวทิตพฺพํ. วิสุทฺธีสุ หิ เอกา สีลวิสุทฺธิ จตฺตาริ กถาวตฺถูนิ หุตฺวา อาคตา อปฺปิจฺฉกถา สนฺตุฏฺฐิกถา อสํสคฺคกถา สีลกถาติ, เอกา จิตฺตวิสุทฺธิ ตีณิ กถาวตฺถูนิ หุตฺวา อาคตา ปวิเวกกถา วิริยารมฺภกถา สมาธิกถาติ, เอวํ ตาว ยํ วิสุทฺธีสุ สงฺขิตฺตํ, ตํ กถาวตฺถูสุ วิตฺถิณฺณํ. กถาวตฺถูสุ ปน เอกา ปญฺญากถา ปญฺจ วิสุทฺธิโย หุตฺวา อาคตา ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ กงฺขาวิตรณวิสุทฺธิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๖.

มคฺคามคฺคญาณทสฺสนวิสุทฺธิ ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธิ ญาณทสฺสนวิสุทฺธีติ, เอวํ ยํ กถาวตฺถูสุ สงฺขิตฺตํ, ตํ วิสุทฺธีสุ วิตฺถิณฺณํ, ตสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร สตฺต วิสุทฺธิโย ปุจฺฉนฺโต น อญฺญํ ปุจฺฉิ, ทสกถาวตฺถูนิเยว ปุจฺฉิ. ปุณฺณตฺเถโรปิ สตฺต วิสุทฺธิโย วิสฺสชฺเชนฺโต น อญฺญํ วิสฺสชฺเชสิ, ทสกถาวตฺถูนิเยว วิสฺสชฺเชสีติ. อิติ อุโภเปเต ชานิตฺวา ติตฺถกุสลา หุตฺวา วิสเยเยว ปญฺหํ ปุจฺฉึสุ เจว วิสฺสชฺเชสุํ จาติ เวทิตพฺพา. [๒๖๐] โกนามายสฺมาติ น เถโร ตสฺส นามํ น ชานาติ. ชานนฺโตเยว ปน สมฺโมทิตุํ ลภิสฺสามีติ ปุจฺฉิ. กถญฺจ ปน อายสฺมนฺตนฺติ อิทํ ปน เถโร สมฺโมทมาโน อาห. มนฺตานิปุตฺโตติ มนฺตานิยา พฺราหฺมณิยา ปุตฺโต. ยถาตนฺติ เอตฺถ ตนฺติ นิปาตมตฺตํ, ยถา สุตวตา สาวเกน พฺยากาตพฺพา, เอวเมว พฺยากตาติ อยเมตฺถ สงฺเขปตฺโถ. อนุมสฺส อนุมสฺสาติ ทสกถาวตฺถูนิ โอคาเหตฺวา อนุปวิสิตฺวา. เวลณฺฑุปเกนาติ เอตฺถ เวลํ ๑- วุจฺจติ วตฺถํ, อณฺฑูปกํ จุมฺพฏกํ. วตฺถจุมฺพฏกํ สีเส กตฺวา อายสฺมนฺตํ ตตฺถ วา นิสีทาเปตฺวา ปริหรนฺตาปิ สพฺรหฺมจารี ทสฺสนาย ลเภยฺยุํ, เอวํ ลทฺธทสฺสนํปิ เตสํ ลาภาเยวาติ อฏฺฐานปริกปฺเปน อภิณฺหทสฺสนสฺส อุปายํ ทสฺเสสิ. เอวํ อปริหรนฺเตน หิ ปญฺหํ วา ปุจฺฉิตุกาเมน ธมฺมํ วา โสตุกาเมน "เถโร กตฺถ ฐิโต กตฺถ นิสินฺโน"ติ ปริเยสนฺเตน จริตพฺพํ โหติ. เอวํ ปริหรนฺเตน ๒- ปน อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณเยว สีสโต โอโรเปตฺวา มหารเห อาสเน นิสีทาเปตฺวา สกฺกา โหติ ๓- ปญฺหํ วา ปุจฺฉิตุํ ธมฺมํ วา โสตุํ. อิติ อฏฺฐานปริกปฺเปน อภิณฺหทสฺสนสฺส อุปายํ ทสฺเสสิ. สาริปุตฺโตติ จ ปน มนฺติ สาริยา พฺราหฺมณิยา ปุตฺโตติ จ ปน เอวํ มํ สพฺรหฺมจารี ชานนฺติ. สตฺถุกปฺเปนาติ สตฺถุสทิเสน. อิติ เอกปเทเนว อายสฺมา ปุณฺโณ สาริปุตฺตตฺเถรํ จนฺทมณฺฑลํ อาหจฺจ ฐเปนฺโต วิย อุกฺขิปิ. เถรสฺส หิ อิมสฺมึ ฐาเน เอกนฺตธมฺมกถิกภาโว ปากโฏ อโหสิ. อมจฺจํ หิ ปุโรหิตํ มหนฺโตติ วทมาโน ราชสทิโสติ วเทยฺย, โคณํ หตฺถิปฺปมาโณติ, วาปึ สมุทฺทปฺปมาโณติ, อาโลกํ จนฺทิมสุริยาโลกปฺปมาโณติ, อิโต ปรํ เอเตสํ มหนฺตภาวกถา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เจลณฺฑุ... เจลํ ฉ.ม. ปริหรนฺตา ฉ.ม. โหนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๗.

นาม นตฺถิ. สาวกํปิ มหาติ วทนฺโต สตฺถุปฏิภาโคติ วเทยฺย, อิโต ปรํ ตสฺส มหนฺตภาวกถา นาม นตฺถิ. อิจฺจายสฺมา ปุณฺโณ เอกปเทเนว เถรํ จนฺทมณฺฑลํ อาหจฺจ ฐเปนฺโต วิย อุกฺขิปิ. เอตฺตกํปิ โน นปฺปฏิภาเสยฺยาติ ปฏิสมฺภิทาปตฺตสฺส อปฺปฏิภาณํ นาม นตฺถิ. ยา ปนายํ อุปมา อาหฏา, ตํ น อาหเรยฺยาม, อตฺถเมว กเถยฺยาม. อุปมาหิ อชานนฺตานํ อาหริยตีติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย. อฏฺฐกถายํ ปน อิทํปิ ปฏิกฺขิปิตฺวา อุปมา นาม พุทฺธานํปิ สนฺติเก อาหริยติ, เถรํ ปเนส อปจายมาโน เอวมาหาติ. อนุมสฺส อนุมสฺส ปุจฺฉิตาติ ทสกถาวตฺถูนิ โอคาเหตฺวา โอคาเหตฺวา ปุจฺฉิตา. กึ ปน ปญฺหสฺส ปุจฺฉนํ ภาริยํ, อุทาหุ วิสฺสชฺชนนฺติ. อุคฺคเหตฺวา ปุจฺฉนํ โน ภาริยํ, วิสฺสชฺชนํ ปน ภาริยํ. สเหตุกํ วา สการณํ กตฺวา ปุจฺฉนํปิ วิสฺสชฺชนํปิ ภาริยเมว. สมนุโมทึสูติ สมจิตฺตา หุตฺวา อนุโมทึสุ. อิติ ยถานุสนฺธินาว เทสนา นิฏฺฐิตาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย รถวินีตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๔๑-๖๗. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=1058&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=1058&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=292              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=4938              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=5829              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=5829              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]