ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

หน้าที่ ๒๕๔.

ปาฏิเอกฺกํ องฺคุทฺธาเรเนว อุทฺธริตฺวา "ยาวตา สญฺญาสมาปตฺติโย, ตาวตา อญฺญาปฏิเวโธ"ติ อาห. ปญฺญาจกฺขุนา ปชานาตีติ ทสฺสนปรินายกฏฺเฐน จกฺขุภูตาย ปญฺญาย ปชานาติ. ตตฺถ เทฺว ปญฺญา สมาธิปญฺญา วิปสฺสนาปญฺญา จ. สมาธิปญฺญาย กิจฺจโต อสมฺโมหโต จ ปชานาติ. วิปสฺสนาปญฺญาย ลกฺขณปฏิเวเธน อารมฺมณโต ชานนํ กถิตํ. กิมตฺถิยาติ โก เอติสฺสา อตฺโถ. อภิญฺญตฺถาติอาทีสุ อภิญฺเญยฺยธมฺเม อภิชานาตีติ อภิญฺญตฺถา. ปริญฺเญยฺเย ธมฺเม ปริชานาตีติ ปริญฺญตฺถา. ปหาตพฺเพ ธมฺเม ปชหตีติ ปหานตฺถา. สา ปเนสา โลกิยาปิ อภิญฺญตฺถา จ ปริญฺญตฺถา จ วิกฺขมฺภนโต ปหานตฺถา. โลกุตฺตราปิ อภิญฺญตฺถา จ ปริญฺญตฺถา จ สมุจฺเฉทโต ปหานตฺถา. ตตฺถ โลกิยา กิจฺจโต จ อสมฺโมหโต จ ปชานาติ, โลกุตฺตรา อสมฺโมหโต. [๔๕๒] สมฺมาทิฏฺฐิยา อุปาทายาติ วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิยา จ มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิยา จ. ปรโต จ โฆโสติ สปฺปายธมฺมสฺสวนํ. โยนิโส จ มนสิกาโรติ อตฺตโน อุปายมนสิกาโร ตตฺถ สาวเกสุปิ ธมฺมเสนาปติโน เทฺว ปจฺจยา ลทฺธุํ วฏฺฏนฺติเยว. เถโร หิ กปฺปสตสหสฺสาธิกํ เอกํ อสงฺเขยฺยํ ปารมิโย ปูเรตฺวาปิ อตฺตโน ธมฺมตาย อณุมตฺตมฺปิ กิเลสํ ปชหิตุํ นาสกฺขิ. "เย ธมฺมา เหตุปฺปภวา"ติ ๑- อสฺสชิตฺเถรโต อิมํ คาถํ สุตฺวาวสฺส ปฏิเวโธ ชาโต. ปจฺเจกพุทฺธานมฺปน สพฺพญฺญูพุทฺธานญฺจ ปรโตโฆสกมฺมํ นตฺถิ, โยนิโสมนสิการสฺมึเยว ฐตฺวา ปจฺเจกโพธิญฺจ สพฺพญฺญุตญาณญฺจ นิพฺพตฺเตนฺติ. อนุคฺคหิตาติ ลทฺธูปการา. สมฺมาทิฏฐีติ อรหตฺตมคฺคสมฺมาทิฏฺฐิ. ผลกฺขเณ นิพฺพตฺตา เจโตวิมุตฺติผลํ อสฺสาติ เจโตวิมุตฺติผลา. ตเทว เจโตวิมุตฺติสงฺขาตํ ผลํ อานิสํโส อสฺสาติ เจโตวิมุตฺติผลานิสํสา. ทุติยปเทปิ เอเสว นโย. เอตฺถ จ จตุตฺถผลํ ๒- ปญฺญาวิมุตฺติ นาม อวเสสา ธมฺมา เจโตวิมุตฺตีติ เวทิตพฺพา. สีลานุคฺคหิตาติอาทีสุ สีลนฺติ จตุปฺปาริสุทฺธิสีลํ. สุตนฺติ สปฺปายธมฺมสฺสวนํ. สากจฺฉาติ กมฺมฏฺฐาเน ขลนปกฺขลนจฺเฉทกถา. สมโถติ วิปสฺสนาปาทกา อฏฺฐสมาปตฺติโย. @เชิงอรรถ: วินย. มหา. ๔/๖๐/๕๒ ฉ.ม. จตุตฺถผลปญฺญา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๕.

วิปสฺสนาติ สตฺตวิธา อนุปสฺสนา. จตุปฺปาริสุทฺธิสีลํ หิ ปูเรนฺตสฺส, สปฺปายธมฺมสฺสวนํ สุณนฺตสฺส, กมฺมฏฺฐาเน ขลนปกฺขลนํ ฉินฺทนฺตสฺส, วิปสฺสนาปาทกาสุ อฏฺฐสมาปตฺตีสุ กมฺมํ กโรนฺตสฺส, สตฺตวิธํ อนุปสฺสนํ ภาเวนฺตสฺส อรหตฺตมคฺโค อุปฺปชฺชิตฺวา ผลํ เทติ, ยถา หิ มธุรํ อมฺพปกฺกํ ปริภุญฺชิตุกาโม อมฺพโปตกสฺส สมนฺตา อุทกโกฏฺฐกํ ถิรํ กตฺวา พนฺธติ. ฆฏํ คเหตฺวา กาเลน กาลํ อุทกํ อาสิญฺจติ. อุทกสฺส อนิกฺขมนตฺถํ มริยาทํ ถิรํ กโรติ. ยา โหติ สมีเป วลฺลิ วา สุกฺขทณฺฑโก วา กิปิลฺลิกปุโฏ วา มกฺกฏกชาลํ วา, ตํ อปเนติ. ขณิตฺตึ คเหตฺวา กาเลน กาลํ มูลานิ ปริขนติ. ๑- เอวมสฺส อปฺปมตฺตสฺส อิมานิ ปญฺจ การณานิ กโรโต โส อมฺโพ วฑฺฒิตฺวา ผลํ เทติ. เอวํ สมฺปทมิทํ เวทิตพฺพํ. รุกฺขสฺส สมนฺตโต โกฏฺฐกพนฺธนํ วิย หิ จตุปฺปาริสุทฺธิสีลํ ๒- ทฏฺฐพฺพํ, กาเลน กาลํ อุทกสิญฺจนํ วิย ธมฺมสฺสวนํ, มริยาทาย ถิรภาวกรณํ วิย สมโถ, สมีเป วลฺลิอาทินีหรณํ วิย ๓- กมฺมฏฺฐาเน ขลนปกฺขลนจฺเฉทนํ, กาเลน กาลํ ขณิตฺตึ คเหตฺวา มูลขนนํ ๔- วิย สตฺตนฺนํ อนุปสฺสนานํ ภาวนา, เตหิ ปญฺจหิ การเณหิ อนุคฺคหิตสฺส อมฺพรุกฺขสฺส มธุรผลทานกาโล วิย อิมสฺส ภิกฺขุโน อิเมหิ ปญฺจหิ ธมฺเมหิ อนุคฺคหิตาย สมฺมาทิฏฺฐิยา อรหตฺตผลทานํ เวทิตพฺพํ. [๔๕๓] กติ ปนาวุโส ภวาติ อิธ กึ ปุจฺฉติ? มูลเมว คโต อนุสนฺธิ, ทุปฺปญฺโญ เยหิ ภเวหิ น อุฏฺฐาติ, เต ปุจฺฉิสฺสามีติ ปุจฺฉติ. ตตฺถ กามภโวติ กามภวูปคํ กมฺมํปิ กมฺมาภินิพฺพตฺตา อุปาทินฺนกฺขนฺธาปีติ อุภยเมกโต กตฺวา กามภโวติ อาห. รูปารูปภเวสุปิ เอเสว นโย. อายตินฺติ อนาคเต. ปุนพฺภวาย ๕- อภินิพฺพตฺตีติ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ. อิธ วฏฺฏํ ปุจฺฉิสฺสามีติ ปุจฺฉติ. ตตฺร ตตฺราภินนฺทนาติ สทฺทาภินนฺทนาติ เอวํ ตหึ ตหึ อภินนฺทนา, กรณวจเน เจตํ ปจฺจตฺตํ. ตตฺร ตตฺราภินนฺทนาย ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ โหตีติ อตฺโถ. เอตฺตาวตา หิ คมนํ โหติ, อาคมนํ โหติ, คมนาคมนํ โหติ, วฏฺฏํ วตฺตตีติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปริขณติ ฉ.ม. สีลํ ฉ.ม. วลฺลิอาทีนํ หรณํ วิย @ ฉ.ม. มูลขณนํ ฉ.ม. ปุนพฺภวสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๖.

วฏฺฏํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา ทสฺเสสิ. อิทานิ วิวฏฺฏํ ปุจฺฉนฺโต "กถํ ปนาวุโส"ติอาทิมาห. ตสฺส วิสฺสชฺชเน อวิชฺชาวิราคาติ อวิชฺชาย ขยนิโรเธน. วิชฺชุปฺปาทาติ อรหตฺตมคฺควิชฺชาย อุปฺปาเทน. กึ อวิชฺชา ปุพฺเพ นิรุทฺธา, อถ วิชฺชา ปุพฺเพ อุปฺปนฺนาติ? อุภยเมตํ น วตฺตพฺพํ. ทีปุชฺชลเนน อนฺธการวิคโม วิย วิชฺชุปฺปาเทน อวิชฺชา นิรุทฺธาว โหติ. ตณฺหานิโรธาติ ตณฺหาย ขยนิโรเธน. ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ น โหตีติ เอวํ อายตึ ปุนพฺภวสฺส อภินิพฺพตฺติ น โหติ, คมนํ อาคมนํ คมนาคมนํ น โหติ, ๑- วฏฺฏํ น วตฺตตีติ วิวฏฺฏํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา ทสฺเสสิ. [๔๕๔] กตมํ ปนาวุโสติ อิธ กึ ปุจฺฉติ? อุภโตภาควิมุตฺโต ภิกฺขุ กาเลน กาลํ นิโรธํ สมาปชฺชติ, ตสฺส นิโรธปาทกํ ปฐมชฺฌานํ ปุจฺฉิสฺสามีติ ปุจฺฉติ. ปฐมํ ฌานนฺติ อิธ กึ ปุจฺฉติ? นิโรธสมาปชฺชนเกน ภิกฺขุนา องฺคววตฺถานํ โกฏฺฐาสปริจฺเฉโท นาม ชานิตพฺโพ, อิทํ ฌานํ ปญฺจงฺคิกํ จตุรงฺคิกํ ติวงฺคิกํ ทุวงฺคิกนฺติ องฺคววตฺถานํ โกฏฺฐาสปริจฺเฉทํ ปุจฺฉิสฺสามีติ ปุจฺฉติ. วิตกฺโกติอาทีสุ ปน อภินิโรปนลกฺขโณ วิตกฺโก, อนุมชฺชนลกฺขโณ วิจาโร, ผรณลกฺขณา ปีติ, สาตลกฺขณํ สุขํ, อวิกฺเขปลกฺขณา จิตฺเตกคฺคตาติ อิเม ปญฺจ ธมฺมา วตฺตนฺติ. กตงฺควิปฺปหีนนฺติ อิธ ปน กึ ปุจฺฉติ? นิโรธสมาปชฺชนเกน ภิกฺขุนา อุปการานุปการานิ องฺคานิ ชานิตพฺพานิ, ตานิ ปุจฺฉิสฺสามีติ ปุจฺฉติ, วิสฺสชฺชนํ ปเนตฺถ ปากฏเมว. อิติ เหฏฺฐา นิโรธปาทกํ ปฐมชฺฌานํ คหิตํ, อุปริ ตสฺส อนนฺตรปจฺจยํ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺตึ ปุจฺฉิสฺสติ, ตสฺส ๒- อนฺตรา ปน ฉ สมาปตฺติโย สงฺขิตฺตา, นยํ วา ทสฺเสตฺวา วิสฺสฏฺฐาติ เวทิตพฺพา. [๔๕๕] อิทานิ วิญฺญาณนิสฺสเย ปญฺจปฺปสาเท ปุจฺฉนฺโต ปญฺจิมานิ อาวุโสติอาทิมาห. ตตฺถ โคจรวิสยนฺติ โคจรภูตํ วิสยํ. อญฺญมญฺญสฺสาติ จกฺขุโสตสฺส โสตํ วา จกฺขุสฺสาติ เอวํ เอเกกสฺส โคจรวิสยํ น ปจฺจนุโภติ. สเจ หิ นีลาทิเภทํ รูปารมฺมณํ สโมธาเนตฺวา โสตินฺทฺริยสฺส อุปเนยฺย "อิงฺฆ ตาว นํ ววตฺถเปหิ วิภาเวหิ, กึ นาเมตํ อารมฺมณนฺ"ติ. จกฺขุวิญฺญาณมฺปิ ๓- วินา มุเขน อตฺตโน @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อุปจฺฉิชฺชติ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. จกฺขุวิญฺญาณํ หิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๗.

ธมฺมตาย เอวํ วเทยฺย "อเร อนฺธพาล วสฺสสตมฺปิ วสฺสสหสฺสมฺปิ ปริธาวมาโน อญฺญตฺร มยา กุหึ เอตสฺส ชานนกํ ลภิสฺสสิ, อาหร นํ จกฺขุปฺปสาเท อุปเนหิ, อหเมตํ อารมฺมณํ ชานิสฺสามิ ยทิ วา นีลํ ยทิ วา ปีตกํ, น หิ เอโส อญฺญสฺส วิสโย, มยฺหเมเวโส วิสโย"ติ. เสสทฺวาเรสุปิ เอเสว นโย. เอวเมตานิ อญฺญมญฺญสฺส โคจรวิสยํ น ปจฺจนุโภนฺติ นาม. กึ ปฏิสรณนฺติ เอเตสํ กึ ปฏิสรณํ, กึ เอตานิ ปฏิสรนฺตีติ ปุจฺฉติ. มโนปฏิสรณนฺติ ชวนมโนปฏิสรณํ. มโน จ เนสนฺติ มโนทฺวาริกชวนมโน วา ปญฺจทฺวาริกชวนมโน วา เอเตสํ โคจรวิสยํ รชฺชนาทิวเสน อนุโภติ, จกฺขุวิญฺญาณํ หิ รูปทสฺสนมตฺตเมว, เอตฺถ โคจรวิสยํ รชฺชนาทิวเสน อนุโภติ, จกฺขุวิญฺญาณํ หิ รูปทสฺสนมตฺตเมว, เอตฺถ รชฺชนํ วา ทุสฺสนํ วา มุยฺหนํ วา นตฺถิ, เอตสฺมึ ปน ทฺวาเร ชวนํ รชฺชติ วา ทุสฺสติ วา มุยฺหติ วา. โสตวิญฺญาณาทีสุปิ เอเสว นโย. ตตฺรายํ อุปมา:- ปญฺจ กิร ทุพฺพลโภชกา ราชานํ เสวิตฺวา กิจฺเฉน กสิเรน เอกสฺมึ ปญฺจกุลิเก คาเม ปริตฺตกํ อายํ ลภึสุ, เตสํ ตตฺถ มจฺฉภาโค มํสภาโค ๑- โยตฺตกหาปโณ อนฺทุกหาปโณ มาสกกหาปโณ ๑- อฏฺฐกหาปโณ วา โสฬสกหาปโณ วา ทฺวตฺตึสกหาปโณ วา จตุสฏฺฐิกหาปโณ วา ทณฺโฑติ เอตฺตกมตฺตเมว ปาปุณาติ, สตฺตวตฺถุกํ ปญฺจสตวตฺถุกํ สหสฺสวตฺถุกํ มหาพลึ ราชาว คณฺหาติ. ตตฺถ ปญฺจกุลิกคาโม วิย ปญฺจ ปสาทา ทฏฺฐพฺพา, ปญฺจ ทุพฺพลโภชกา วิย ปญฺจ วิญฺญาณานิ, ราชา วิย ชวนํ, ทุพฺพลโภชกานํ ปริตฺตกํ อายปาปุณนํ วิย ๒- จกฺขุวิญฺญาณาทีนํ รูปทสฺสนาทิมตฺตํ, รชฺชนาทีนิ ปน เอเตสุ นตฺถิ, รญฺโญ มหาพลิคฺคหณํ วิย เตสุ ทฺวาเรสุ ชวนสฺส รชฺชานาทีนิ เวทิตพฺพานิ. [๔๕๖] ปญฺจิมานิ อาวุโสติ อิธ กึ ปุจฺฉติ? อนฺโตนิโรธสฺมึ ปญฺจปฺปสาเท. กิริยมยปฺปวตฺตสฺมึ หิ วตฺตมาเน อรูปธมฺมา ปสาทานํ พลวปจฺจยา โหนฺติ. โย ปน ตํ ปวตฺตํ นิโรเธตฺวา นิโรธสมาปตฺตึ สมาปนฺโน. ตสฺส อนฺโตนิโรเธ ปญฺจปฺปสาทา กึ ปฏิจฺจ ติฏฺฐนฺตีติ อิทํ ปุจฺฉิสฺสามีติ ปุจฺฉติ. อายุํ ปฏิจฺจาติ ชีวิตินฺทฺริยํ ปฏิจฺจ ติฏฺฐนฺติ. อุสฺมํ ปฏิจฺจาติ ชีวิตินฺทฺริยํ กมฺมชเตชํ ปฏิจฺจ @เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. ยุตฺติกหาปโณ วา พนฺธกหาปโณ วา มาปหารกหาปโณ วา ม. อายคฺคหณํ วิย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๘.

ติฏฺฐติ. ยสฺมา ปน กมฺมชเตโชปิ ชีวิตินฺทฺริเยน วินา น ติฏฺฐติ, ตสฺมา "อุสฺมา อายุํ ปฏิจฺจ ติฏฺฐตี"ติ อาห. ฌายโตติ ชลโต. อจฺจึ ปฏิจฺจาติ ชาลสิขํ ปฏิจฺจ. อาภา ปญฺญายตีติ อาโลโก นาม ปญฺญายติ. อาภํ ปฏิจฺจ อจฺจีติ ตํ อาโลกํ ปฏิจฺจ ชาลสิขา ปญฺญายติ. เอวเมว โข อาวุโส อายุ อุสฺมํ ปฏิจฺจ ติฏฺฐตีติ เอตฺถ ชาลสิขา วิย กมฺมชเตโช, อาโลโก วิย ชีวิตินฺทฺริยํ ชาลสิขา หิ อุปฺปชฺชมานา อาโลกํ คเหตฺวาว อุปฺปชฺชติ, สา เตน อตฺตนา ชนิตอาโลเกเนว สยมฺปิ อณุํถูลา ทีฆรสฺสาติ ปากฏา โหติ, ตตฺถ ชาลปฺปวตฺติยา ชนิตอาโลเกน ตสฺสาเยว ชาลปฺปวตฺติยา ปากฏภาโว วิย อุสฺมํ ปฏิจฺจ นิพฺพตฺเตน กมฺมชมหาภูตสมฺภเวน ชีวิตินฺทฺริเยน อุสฺมาย อนุปาลนํ. ชีวิตินฺทฺริยญฺหิ ทสปิ วสฺสานิ วีสติปิ วสฺสานิ ฯเปฯ วสฺสสตมฺปิ กมฺมชเตชปฺปวตฺตํ ปาเลติ, อิติ มหาภูตานิ อุปาทารูปานํ นิสฺสยปจฺจยาทิวเสน ปจฺจยา ๑- โหนฺตีติ อายุ อุสฺมํ ปฏิจฺจ ติฏฺฐติ, ชีวิตินฺทฺริยํ มหาภูตานิ ปาเลตีติ อุสฺมา อายุํ ปฏิจฺจ ติฏฺฐตีติ เวทิตพฺพา. [๔๕๗] อายุสงฺขาราติ อายุเมว. เวทนิยา ธมฺมาติ เวทนาธมฺมาว. วุฏฺฐานํ ปญฺญายตีติ สมาปตฺติโต วุฏฺฐานํ ปญฺญายติ. โย หิ ภิกฺขุ อรูปปฺปวตฺเต อุกฺกณฺฐิตฺวา สญฺญญฺจ เวทนญฺจ นิโรเธตฺวา นิโรธํ สมาปนฺโน, ตสฺส ยถาปริจฺฉินฺนกาลวเสน รูปชีวิตินฺทฺริยปจฺจยา อรูปธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ, เอวํ ปน รูปารูปปฺปวตฺตํ ปวตฺตติ. ยถา กึ? ยถา เอโก ปุริโส ชาลาปวตฺเต อุกฺกณฺฐิโต อุทเกน ปหริตฺวา ชาลํ อปฺปวตฺตํ กตฺวา ฉาริกาย องฺคาเร ปิธาย ตุณฺหี นิสีทติ, ยทา ปนสฺส ปุน ชาลาย อตฺโถ โหติ, ฉาริกํ อปเนตฺวา องฺคาเร ปริวตฺเตตฺวา อุปาทานํ ทตฺวา มุขวาตํ วา ตาลวณฺฏวาตํ วา ททาติ, อถ ชาลาปวตฺตํ ปุน ปวตฺตติ, เอวเมว ชาลาปวตฺตํ วิย อรูปธมฺมา, ปุริสสฺส ชาลาปวตฺเต อุกฺกณฺฐิตฺวา อุทกปฺปหาเรน ชาลํ อปฺปวตฺตํ กตฺวา ฉาริกาย องฺคาเร ปิธาย ตุณฺหีภูตสฺส นิสชฺชา วิย ภิกฺขุโน อรูปปฺปวตฺเต อุกฺกณฺฐิตฺวา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปจฺจยานิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๙.

สญฺญญฺจ เวทนญฺจ นิโรเธตฺวา นิโรธสมาปชฺชนํ, ฉาริกาย ปิหิตองฺคารา วิย ๑- รูปชีวิตินฺทฺริยํ กมฺมชเตโชธาตุ วตฺตติ, ๑- ปุริสสฺส ปุน ชาลาย อตฺเถ สติ ฉาริกาปนยนาทีนิ วิย ภิกฺขุโน ยถาปริจฺฉินฺนกาลาคมนํ, อคฺคิชาลาย ปวตฺติ วิย ปุน อรูปธมฺเมสุ อุปฺปนฺเนสุ รูปารูปปฺปวตฺติ เวทิตพฺพา. อายุ อุสฺมา จ วิญฺญาณนฺติ รูปชีวิตินฺทฺริยํ, กมฺมชเตโชธาตุ, จิตฺตนฺติ อิเม ตโย ธมฺมา ยทา อิมํ รูปกายํ ชหนฺติ, อถายํ อเจตนํ กฏฺฐํ วิย ปฐวิยํ ฉฑฺฑิโต เสตีติ อตฺโถ. วุตฺตํ เจตํ:- "อายุ อุสฺมา จ วิญฺญาณํ ยทา กายํ ชหนฺติมํ อปวิทฺโธ ตทา เสติ ปรภตฺตํ อเจตนนฺ"ติ. ๒- กายสงฺขาราติ อสฺสาสปสฺสาสา. วจีสงฺขาราติ วิตกฺกวิจารา. จิตฺตสงฺขาราติ สญฺญาเวทนา. อายูติ รูปชีวิตินฺทฺริยํ. ปริภินฺนานีติ อุปหตานิ, วินฏฺฐานีติ อตฺโถ. ตตฺถ เกจิ "นิโรธสมาปนฺนสฺส จิตฺตสงฺขาราว นิรุทฺธา"ติ วจนโต จิตฺตํ อนิรุทฺธํ โหติ, ตสฺมา สจิตฺตกา อยํ สมาปตฺตีติ วทนฺติ. เต วตฺตพฺพา วจีสงฺขาราปิสฺส นิรุทฺธาติ วจนโต วาจา อนิรุทฺธา โหติ, ตสฺมา นิโรธสมาปนฺเนน ธมฺมํปิ กเถนฺเตน สชฺฌายํปิ กโรนฺเตน นิสีทิตพฺพํ สิยา. "โย จายํ มโต กาลกโตปิ, ๓- ตสฺสาปิ จิตฺตสงฺขารา นิรุทฺธา"ติ วจนโต จิตฺตํ อนิรุทฺธํ ภเวยฺย, ตสฺมา กาลกเต มาตาปิตโร วา อรหนฺเต วา ฌาปยนฺเตน อนนฺตริยกมฺมํ กตํ ภเวยฺย. อิติ พฺยญฺชเน อภินิเวสํ อกตฺวา อาจริยานํ นเย ฐตฺวา อตฺโถ อุปปริกฺขิตพฺโพ. อตฺโถ หิ ปฏิสรณํ, น พฺยญฺชนํ. อินฺทฺริยานิ วิปฺปสนฺนานีติ กิริยมยปฺปวตฺตสฺมึ หิ วตฺตมาเน พหิทฺธา อารมฺมเณสุ ปสาเท ฆเฏนฺเตสุ อินฺทฺริยานิ กิลมนฺตานิ อุปหตานิ มกฺขิตานิ วิย โหนฺติ วาตาทีหิ อุฏฺฐิเตน รเชน จตุมหาปเถ ฐปิตอาทาโส วิย. ยถา ปน ถวิกายํ ปกฺขิปิตฺวา มญฺชูสาทีสุ ฐปิโต อาทาโส อนฺโตเยว วิโรจติ, เอวํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ ม. รูปชีวิตินฺทฺริยํ กมฺมชเตโชธาตุ จาติ @ สํ. ขนฺธ. ๑๗/๙๕/๑๑๓ เผณปิณฺฑูปมสุตฺต ฉ.ม. กาลงฺกโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๐.

นิโรธสมาปนฺนสฺส ภิกฺขุโน อนฺโตนิโรเธ ปญฺจ ปสาทา อติวิย วิโรจนฺติ. เตน วุตฺตํ "อินฺทฺริยานิ วิปฺปสนฺนานี"ติ. [๔๕๘] กติ ปนาวุโส ปจฺจยาติ อิธ กึ ปุจฺฉติ? นิโรธสฺส อนนฺตรปจฺจยํ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ ปุจฺฉิสฺสามีติ ปุจฺฉติ. วิสฺสชฺชเน ปนสฺส สุขสฺส จ ปหานาติ จตฺตาโร อปคมนปจฺจยา กถิตา. อนิมิตฺตายาติ อิธ กึ ปุจฺฉติ? นิโรธโต วุฏฺฐานกผลสมาปตฺตึ ปุจฺฉิสฺสามีติ ปุจฺฉติ. อวเสสสมาปตฺติวุฏฺฐานํ หิ ภวงฺเคน โหติ, นิโรธวุฏฺฐานํ ปน วิปสฺสนานิสฺสนฺทาย ผลสมาปตฺติยาติ ตเมว ปุจฺฉติ. สพฺพนิมิตฺตานนฺติ รูปาทีนํ สพฺพารมฺมณานํ. อนิมิตฺตาย จ ธาตุยา มนสิกาโรติ สพฺพนิมิตฺตาปคตาย นิพฺพานธาตุยา มนสิกาโร, ผลสมาปตฺติ- สหชาตมนสิการํ สนฺธายาห. อิติ เหฏฺฐา นิโรธปาทกํ ปฐมชฺฌานํ คหิตํ, นิโรธสฺส อนนฺตรปจฺจยํ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ คหิตํ, อิธ นิโรธโต วุฏฺฐานกผลสมาปตฺติ คหิตาติ. อิมสฺมึ ฐาเน นิโรธกถา กเถตพฺพา โหติ. สา "ทฺวีหิ ผเลหิ สมนฺนาคตตฺตา ตโย จ สงฺขารานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา โสฬสหิ ญาณจริยาหิ นวหิ สมาธิจริยาหิ วสีภาวตาปญฺญา นิโรธสมาปตฺติยา ญาณนฺ"ติ เอวํ ปฏิสมฺภิทามคฺเค ๑- อาคตา. วิสุทฺธิมคฺเค ปนสฺสา สพฺพากาเรน วินิจฺฉยกถา กถิตา. อิทานิ วลญฺชนสมาปตฺตึ ปุจฺฉนฺโต กติ ปนาวุโส ปจฺจยาติอาทิมาห. นิโรธโต หิ วุฏฺฐานกผลสมาปตฺติฐิติ นาม น โหติ, เอกเทฺวจิตฺตวารเมว ๒- ปวตฺติตฺวา ภวงฺคํ โอตรติ. อยญฺหิ ภิกฺขุ สตฺตทิวเส อรูปปฺปวตฺตํ นิโรเธตฺวา นิสินฺโน นิโรธา วุฏฺฐานกผลสมาปตฺติยํ น จิรํ ติฏฺฐติ. วลญฺชนสมาปตฺติยํ ปน อทฺธานปริจฺเฉโทว ปมาณํ. ตสฺมา สา ฐิตา นาม โหติ. เตนาห "อนิมิตฺตาย เจโตวิมุตฺติยา ฐิติยา"ติ. ตสฺสา จิรฏฺฐิตตฺถํ กติ ปจฺจยาติ อตฺโถ. วิสฺสชฺชเน ปนสฺสา ปุพฺเพ จ อภิสงฺขาโรติ อทฺธานปริจฺเฉโท วุตฺโต. วุฏฺฐานายาติ อิธ ภวงฺควุฏฺฐานํ ปุจฺฉติ. วิสฺสชฺชเนปิสฺสา สพฺพนิมิตฺตานญฺจ มนสิกาโรติ รูปาทินิมิตฺตวเสน ภวงฺคสหชาตมนสิกาโร วุตฺโต. @เชิงอรรถ: ขุ. ปฏิ. ๓๑/๒๑๗/๑๔๓ ญาณกถา (สฺยา) ฉ.ม. เอกํ เทฺว จิตฺตวารเมว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๑.

[๔๕๙] ยา จายํ อาวุโสติ อิธ กึ ปุจฺฉติ? อิธ อญฺญํ อภินวํ นาม นตฺถิ. เหฏฺฐา กถิตธมฺเมเยว เอกโต สโมธาเนตฺวา ปุจฺฉามีติ ปุจฺฉติ. กตฺถ ปเนเต กถิตา "นีลํปิ สญฺชานาติ ปีตกํปิ, โลหิตกํปิ, โอทาตํปิ สญฺชานาตี"ติ ๑- เอตสฺมึ หิ ฐาเน อปฺปมาณา เจโตวิมุตฺติ กถิตา. "นตฺถิ กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนํ เนยฺยนฺ"ติ ๒- เอตฺถ อากิญฺจญฺญํ. "ปญฺญาจกฺขุนา ปชานาตี"ติ ๒- เอตฺถ สุญฺญตา กถิตา. "กติ ปนาวุโส ปจฺจยา อนิมิตฺตาย เจโตวิมุตฺติยา ฐิติยา วุฏฺฐานายา"ติ เอตฺถ อนิมิตฺตา. เอวํ เหฏฺฐา กถิตาว อิมสฺมึ ฐาเน เอกโต สโมธาเนตฺวา ปุจฺฉติ. ตํ ปน ปฏิกฺขิปิตฺวา เอตา ตสฺมึ ตสฺมึ ฐาเน นิทฺทิฏฺฐา วาติ วตฺวา อญฺเญ จตฺตาโร ธมฺมา เอกนามกา อตฺถิ, เอโก ธมฺโม จตุนามโก อตฺถิ, เอกํ ๓- ปากฏํ กตฺวา กถาเปตุํ อิธ ปุจฺฉตีติ อฏฺฐกถายํ สนฺนิฏฺฐานํ กตํ. ตสฺส ๔- วิสฺสชฺชเน อยํ วุจฺจตาวุโส อปฺปมาณา เจโตวิมุตฺตีติ อยํ ผรณอปฺปมาณตาย อปฺปมาณา นาม, อยญฺหิ อปฺปมาเณ วา สตฺเต ผรติ, เอกสฺมึปิ วา สตฺเต อเสเสตฺวา ผรติ. อยํ วุจฺจตาวุโส อากิญฺจญฺญาติ อารมฺมณกิญฺจนสฺส อภาวโต อากิญฺจญฺญา. อตฺเตน วาติ อตฺตภาวโปสปุคฺคลาทิสงฺขาเตน อตฺตนิยาเมน ๕- สุญฺญํ. อตฺตนิเยน วาติ จีวราทิปริกฺขารสงฺขาเตน อตฺตนิเยน สุญฺญํ, อนิมิตฺตาติ ราคนิมิตฺตาทีนํ อภาเวเนว อนิมิตฺตา, อรหตฺตผลสมาปตฺตึ สนฺธายาห. นานตฺถา เจว นานาพฺยญฺชนา จาติ พฺยญฺชนํปิ เนสํ นานา อตฺโถปิ. ตตฺถ พฺยญฺชนสฺส นานตา ปากฏาว. อตฺโถ ปน อปฺปมาณา เจโตวิมุตฺติ ภุมฺมนฺตรโต ๖- มหคฺคตาเอว โหติ, รูปาวจรา, อารมฺมณโต สตฺตปณฺณตฺติอารมฺมณา. อากิญฺจญฺญา ภุมฺมนฺตรโต มหคฺคตา อรูปาวจรา, อารมฺมณโต น วตฺตพฺพารมฺมณา. สุญฺญตา ภุมฺมนฺตรโต กามาวจรา, อารมฺมณโต สงฺขารารมฺมณา. วิปสฺสนา หิ เอตฺถ สุญฺญตาติ อธิปฺเปตา. อนิมิตฺตา ภุมฺมนฺตรโต โลกุตฺตรา, อารมฺมณโต นิพฺพานารมฺมณา. @เชิงอรรถ: ม.มู. ๑๒/๔๕๐/๔๐๒ ม.มู. ๑๒/๔๕๑/๔๐๓ ฉ.ม. เอตํ @ ฉ.ม. ตสฺสา ฉ.ม. อตฺเตน ฉ.ม. ภูมนฺตรโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๒.

ราโค โข อาวุโส ปมาณกรโณติอาทีสุ ยถา ปพฺพตปาเท ปูติปณฺณรสอุทกํ นาม โหติ กาฬวณฺณํ, โอโลเกนฺตานํ พฺยามสตคมฺภีรํ วิย ขายติ, ยฏฺฐึ วา รชฺชุํ วา คเหตฺวา มินนฺตสฺส ปิฏฺฐิปาโทตฺถรณมตฺตํปิ น โหติ, เอวเมว ยาว ราคาทโย นุปฺปชฺชนฺติ, ตาว ปุคฺคลํ สญฺชานิตุํ น สกฺกา โหติ, ๑- โสตาปนฺโน วิย สกทาคามี วิย อนาคามี วิย จ ขายติ. ยทา ปนสฺส ราคาทโย อุปฺปชฺชนฺติ, ตทา รตฺโต ทุฏฺโฐ มุโฬฺหติ ปญฺญายติ. อิติ เอเต "เอตฺตโก อยนฺ"ติ ปุคฺคลสฺส ปมาณํ ทสฺเสนฺโต วิย อุปฺปชฺชนฺตีติ ปมาณกรณา นาม วุตฺตา. ยาวตา โข อาวุโส อปฺปมาณา เจโตวิมุตฺติโยติ ยตฺตกา อปฺปมาณา เจโตวิมุตฺติโย. กิตฺตกา ปน ตา? จตฺตาโร พฺรหฺมวิหารา, จตฺตาโร มคฺคา, จตฺตาริ จ ผลานีติ ทฺวาทส. ตตฺถ พฺรหฺมวิหารา ผรณอปฺปมาณตาย อปฺปมาณา. เสสา ปมาณกรณกิเลสานํ อภาเวน อปฺปมาณา, นิพฺพานํปิ อปฺปมาณเมว, เจโตวิมุตฺติ ปน น โหติ, ตสฺมา น คหิตํ. อกุปฺปาติ อรหตฺตผลเจโตวิมุตฺติ, สา หิ ตาสํ สพฺพเชฏฺฐกา, ๒- ตสฺมา อคฺคมกฺขายตีติ วุตฺตา, ราโค โข อาวุโส กิญฺจโนติ ราโค อุปฺปชฺชิตฺวาปิ ปุคฺคลํ กิญฺจติ มทฺทติ ปลิพุทฺธติ. ๓- ตสฺมา กิญฺจโนติ วุตฺโต. มนุสฺสา กิร โคเณหิ ขลํ มทฺทาเปนฺตา กิญฺเจหิ กปิลกิญฺเจหิ กาฬกาติ วทนฺติ, เอวํ มทฺทนตฺโถ กิญฺจนตฺโถติ เวทิตพฺโพ. โทสโมเหสุปิ เอเสว นโย. อากิญฺจญฺญา เจโตวิมุตฺติโย นาม นว ธมฺมา อากิญฺจญฺญายตนญฺจ มคฺคผลานิ จ. ตตฺถ อากิญฺจญฺญายตนํ กิญฺจนํ อารมฺมณํ อสฺส นตฺถีติ อากิญฺจญฺญํ, มคฺคผลานิ กิญฺจนานํ มทฺทนปลิพุทฺธนกิเลสานํ นตฺถิตาย อากิญฺจญฺญานิ, นิพฺพานํปิ อากิญฺจญฺญํ, เจโตวิมุตฺติ ปน น โหติ, ตสฺมา น คหิตํ. ราโค โข อาวุโส นิมิตฺตกรโณติอาทีสุ ยถา นาม ทฺวินฺนํ กุลานํ สทิสา เทฺว วจฺฉกา โหนฺติ. ยาว เตสํ ลกฺขณํ น กตํ โหติ, ตาว "อยํ อสุกกุลสฺส วจฺฉโก, อยํ อสุกกุลสฺสา"ติ น สกฺกา โหนฺติ ชานิตุํ. ยทา ปน เตสํ สตฺติสูลาทีสุ อญฺญตรํ ลกฺขณํ กตํ โหติ, ตทา สกฺกา โหนฺติ ชานิตุํ. เอวเมว ยาว ปุคฺคลสฺส ราโค นุปฺปชฺชติ, ตาว น สกฺกา โหติ ชานิตุํ อริโย @เชิงอรรถ: ฉ.ม. โหนฺติ ฉ.ม. สพฺพเชฏฺฐิกา ฉ.ม. ปลิพุนฺธติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๓.

วา ปุถุชฺชโน วาติ. ราโค ปนสฺส อุปฺปชฺชมาโนว สราโค นาม อยํ ปุคฺคโลติ สญฺชานนนิมิตฺตํ กโรนฺโต วิย อุปฺปชฺชติ, ตสฺมา "นิมิตฺตกรโณ"ติ วุตฺโต. โทสโมเหสุปิ เอเสว นโย. อนิมิตฺตา เจโตวิมุตฺติโย นาม เตรส ธมฺมา วิปสฺสนา, จตฺตาโร อารุปฺปา, จตฺตาโร มคฺคา, จตฺตาริ จ ผลานีติ. ตตฺถ วิปสฺสนา นิจฺจนิมิตฺตํ สุขนิมิตฺตํ อตฺตนิมิตฺตํ อุคฺฆาเฏตีติ อนิมิตฺตา นาม. จตฺตาโร อารุปฺปา รูปนิมิตฺตสฺส อภาเวน อนิมิตฺตา นาม. มคฺคผลานิ นิมิตฺตกรณานํ กิเลสานํ อภาเวน อนิมิตฺตานิ. นิพฺพานํปิ อนิมิตฺตเมว, ตํ ปน เจโตวิมุตฺติ น โหติ, ตสฺมา น คหิตํ. อถ กสฺมา สุญฺญตา เจโตวิมุตฺติ น คหิตาติ สา "สุญฺญา ราเคนา"ติอาทิวจนโต สพฺพตฺถ อนุปวิฏฺฐาว, ตสฺมา วิสุํ น คหิตา. เอกตฺถาติ อารมฺมณวเสน เอกตฺถา, อปฺปมาณํ อากิญฺจญฺญํ สุญฺญตํ อนิมิตฺตนฺติ หิ สพฺพาเนตานิ นิพฺพานสฺเสว นามานิ, อิติ อิมินา ปริยาเยน เอกตฺถา. อญฺญสฺมึ ปนฏฺฐาเน อปฺปมาณา โหนฺติ, อญฺญสฺมึ อากิญฺจญฺญา อญฺญสฺมึ สุญฺญตา อญฺญสฺมึ อนิมิตฺตาติ. อิมินา ปริยาเยน นานาพฺยญฺชนา. อิติ เถโร ยถานุสนฺธินาว เทสนํ นิฏฺฐเปสีติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย มหาเวทลฺลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. --------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๒๕๔-๒๖๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=6500&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=6500&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=493              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=9220              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=10857              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=10857              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]