อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ หน้าที่ ๕๐.

วุตฺโต โหติ, ตถาปิ ยถา อนุโลเม ยสฺส ยสฺส ปจฺจยธมฺมสฺส อตฺถิตาย โย โย ปจฺจยุปฺปนฺนธมฺโม น นิรุชฺฌติ, ^๑- ปวตฺตติ เอวาติ อิมสฺส อตฺถสฺส ทสฺสนตฺถํ "อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา ฯเปฯ สมุทโย โหตี"ติ วุตฺตํ. เอวํ ตปฺปฏิปกฺขโต ตสฺส ตสฺส ปจฺจยธมฺมสฺส อภาเวน โส โส ปจฺจยุปฺปนฺนธมฺโม นิรุชฺฌติ, นปฺปวตฺตตีติ ทสฺสนตฺถํ อิธ "อวิชฺชานิโรธา สงฺขารนิโรโธ, สงฺขารนิโรธา วิญฺาณนิโรโธ วิญฺาณนิโรธา นามรูปนิโรโธ ฯเปฯ ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตี"ติ วุตฺตํ, น ปน อนุโลเม วิย กาลตฺตยปริยาปนฺนสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรธทสฺสนตฺถํ. อนาคตสฺเสว หิ อริยมคฺคภาวนาย อสติ อุปฺปชฺชนารหสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส อริยมคฺคภาวนา นิโรโธ อิจฺฉิโตติ อยมฺปิ วิเสโส เวทิตพฺโพ. เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ ยฺวายํ "อวิชฺชานิโรธาทิวเสน สงฺขาราทิกสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตี"ติ วุตฺโต. สพฺพากาเรน เอตมตฺถํ วิทิตฺวา. อิมํ อุทานํ อุทาเนสีติ ตสฺมึ อตฺเถ วิทิเต "อวิชฺชานิโรธา สงฺขารนิโรโธ"ติ เอวํ ปกาสิตสฺส อวิชฺชาทีนํ ปจฺจยานํ ขยสฺส อวโพธานุภาวทีปกํ อุทานํ อุทาเนสีติ อตฺโถ. ตตฺรายํ สงฺเขปตฺโถ:- ยสฺมา อวิชฺชาทีนํ ปจฺจยธมฺมานํ ^๒- อนุปฺปาทนิโรธสงฺขาตํ ขยํ อเวทิ อญฺาสิ ปฏิวิชฺฌิ, ตสฺมา เอตสฺส วุตฺตนเยน อาตาปิโน ฌายโต พฺราหฺมณสฺส วุตฺตปฺปการา โพธิปกฺขิยธมฺมา จตุสจฺจธมฺมา วา ปาตุภวนฺติ อุปฺปชฺชนฺติ ปกาเสนฺติ วา. อถ ยา ปจฺจยนิโรธสฺส สมฺมา อวิทิตตฺตา อุปฺปชฺเชยฺยุํ ปุพฺเพ วุตฺตปฺปเภทา กงฺขา, ตา สพฺพาปิ วปยนฺติ นิรุชฺฌนฺตีติ. เสสํ เหฏฺา วุตฺตนยเมว. ทุติยโพธิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา. --------------- @เชิงอรรถ: ^๑ สี. อุปฺปชฺชติ ^๒ ฉ.ม. ปจฺจยานํ, ขุ.อุ. ๒๕/๒/๙๕

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้าที่ ๕๐. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=26&page=50&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=26&A=1113&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=26&A=1113&pagebreak=1#p50