อรรถกถาเล่มที่ ๔๕ ภาษาบาลี อักษรไทย
นิทฺ.อ.๑ (สทฺธมฺมปชฺ.)
หน้าที่ ๓๓๙-๓๔๑.

หน้าที่ ๓๓๙.
    อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวีติ อณุปฺปมาเณสุ อสญฺจิจฺจ อาปนฺนเสขิย-
อกุสลจิตฺตุปฺปาทาทิเภเทสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสนสีโล. สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสูติ
ยํ กิญฺจิ สิกฺขาปเทสุ สิกฺขิตพฺพํ, ตํ สพฺพํ สมฺมา อาทาย สิกฺขติ. เอตฺถ จ
"ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต"ติ เอตฺตาวตา จ ปุคฺคลาธิฏฺานาย เทสนาย ปาติโมกฺขสํวรสีลํ
ทสฺสิตํ. "อาจารโคจรสมฺปนฺโน"ติอาทิ ปน สพฺพํ ยถาปฏิปนฺนสฺส ตํ สีลํ
สมฺปชฺชติ, ตํ ปฏิปตฺตึ ทสฺเสตุํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ.
    [๘๘] สาติเยสุ อนสฺสาวีติ สาตวตฺถูสุ กามคุเณสุ ตณฺหาสนฺถววิรหิโต. สโณฺหติ
สเณฺหหิ กายกมฺมาทีหิ สมนฺนาคโต. ปฏิภานวาติ ปริยตฺติปริปุจฺฉาธิคมปฏิภาเนหิ
สมนฺนาคโต. น สทฺโธติ สามํ อธิคตธมฺมํ น กสฺสจิ สทฺทหติ. น วิรชฺชตีติ ขยา
ราคสฺส วิรตฺตตฺตา อิทานิ น วิรชฺชติ.
    เยสํ เอสา สาติยาติ เยสํ ปุคฺคลานํ สาตวตฺถูสุ กามคุเณสุ อิจฺฉา ตณฺหา.
อปฺปหีนาติ สนฺถวสมฺปยุตฺตา ตณฺหา อรหตฺตมคฺเคน อปฺปหีนา. เตสํ จกฺขุโต
รูปตณฺหา สวตีติ เอเตสํ จกฺขุทฺวารโต ปวตฺตชวนวีถิสมฺปยุตฺตา รูปารมฺมณา ตณฺหา
อุปฺปชฺชติ. ปสวตีติ ๑- โอกาสโต ยาว ภวคฺคา ธมฺมโต ยาว โคตฺรภู สวติ. สนฺทตีติ
นทีโสตํ วิย อโธมุขํ สนฺทติ. ปวตฺตตีติ ปุนปฺปุนํ อุปฺปตฺติวเสน ปวตฺตติ.
เสสทฺวาเรสุปิ เอเสว นโย. สุกฺกปกฺเข วุตฺตวิปริยาเยน ตณฺหา อรหตฺตมคฺเคน
สุปฺปหีนา. เตสํ จกฺขุโต รูปตณฺหา น สวติ.
    สเณฺหน กายกมฺเมน สมนฺนาคโตติ อผรุเสน มุทุนา กายกมฺเมน สมงฺคีภูโต
เอกีภูโต. วจีกมฺมาทีสุปิ เอเสว นโย. สเณฺหหิ สติปฏฺาเนหีติอาทีสุ สติปฏฺานาทโย
โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา. ปริยาปุณนอตฺถาทิปริปุจฺฉาโลกิยโลกุตฺตรธมฺมาธิคมวเสน
สลฺลกฺขณวิภาวนววตฺถานกรณสมตฺถา ติสฺโส ปฏิภานปฺปเภทสงฺขาตา ปญฺา ยสฺส
อตฺถิ, โส ปฏิภานวา. ตสฺส ปริยตฺตึ นิสฺสาย ปฏิภายตีติ ตสฺส ปุคฺคลสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อาสวตีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๔๐.
ปริยาปุณนํ อลฺลียิตฺวา าณํ ชายติ าณํ อภิมุขํ โหติ. จตฺตาโร สติปฏฺานาติ
สตฺตตึส โพธิปกฺขิยา ธมฺมา โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกวเสน วุตฺตา. มคฺคผลานิ
นิพฺพตฺติตโลกุตฺตรวเสน. จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาโย ฉ จ อภิญฺาโย วิโมกฺขนฺติกวเสน
วุตฺตาติ าตพฺพา.
    ตตฺถ จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาโยติ จตฺตาโร าณปฺปเภทาติ อตฺโถ. อิทฺธิวิธาทิ-
อาสวกฺขยปริโยสานานิ อธิกานิ ฉ าณานิ. ตสฺสาติ ปุคฺคลสฺส, ๑- อตฺโถ ปฏิภายตีติ
สมฺพนฺโธ. อตฺโถติ สงฺเขปโต เหตุผลํ. ตญฺหิ ยสฺมา เหตุอนุสาเรน อรียติ อธิคมียติ
ปาปุณียติ, ตสฺมา อตฺโถติ วุจฺจติ. ปเภทโต ปน ยํ กิญฺจิ ปจฺจยุปฺปนฺนํ นิพฺพานํ
ภาสิตตฺโถ วิปาโก กิริยาติ อิเม ปญฺจ ธมฺมา อตฺโถติ เวทิตพฺพา, ตํ อตฺถํ
ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส โส อตฺโถ ปเภทโต าโต ปากโฏ โหติ. ธมฺโมติ สงฺเขปโต
ปจฺจโย. โส หิ ยสฺมา ตนฺตํ วิทหติ ปวตฺเตติ เจว ปาเปติ จ, ตสฺมา ธมฺโมติ
วุจฺจติ. ปเภทโต ปน โย โกจิ ผลนิพฺพตฺตโก เหตุ อริยมคฺโค ภาสิตํ กุสลํ
อกุสลนฺติ อิเม ปญฺจ ธมฺมา ธมฺโมติ เวทิตพฺพา, ตํ ธมฺมํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส โส
ธมฺโม ปเภทโต าโต ปากโฏ โหติ, ตสฺมึ อตฺเถ จ ธมฺเม จ ยา สภาวนิรุตฺติ
อพฺยภิจารี โวหาโร, ตสฺส อภิลาเป ภาสเน อุทีรเณ ตํ ลปิตํ ภาสิตํ อุทีริตํ
สภาวนิรุตฺติสทฺทํ อารมฺมณํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส สา นิรุตฺติ าตา ปากฏา
โหติ.
    เอตฺถ อตฺเถ าเต อตฺโถ ปฏิภายตีติ อิทานิ ตสฺส สทฺทํ อาหริตฺวา
วุตฺตปฺปเภเท อตฺเถ ปากฏีภูเต วุตฺตปฺปเภโท อตฺโถ ตสฺส ปุคฺคลสฺส ปฏิภายติ
าณาภิมุโข โหติ. ธมฺเม าเต ธมฺโม ปฏิภายตีติ วุตฺตปฺปเภเท ธมฺเม ปากฏีภูเต
วุตฺตปฺปเภโท ธมฺโม ปฏิภายติ. นิรุตฺติยา าตาย นิรุตฺติ ปฏิภายตีติ
วุตฺตปฺปเภทาย นิรุตฺติยา ปากฏาย วุตฺตปฺปเภทา นิรุตฺติ ปฏิภายติ. อิเมสุ ตีสุ
าเณสุ าณนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปทสฺส, ฉ.ม. ปรสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๔๑.
อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ อิเมสุ ตีสุ สพฺพตฺถกาณมารมฺมณํ กตฺวา ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส เตสุ
ตีสุ าเณสุ ปเภทคตํ าณํ, ยถาวุตฺเตสุ วา เตสุ ตีสุ าเณสุ โคจรกิจฺจาทิวเสน
วิตฺถารคตํ ๑- าณํ ปฏิภานปฏิสมฺภิทา. อิมาย ปฏิภานปฏิสมฺภิทายาติ อิมาย
วุตฺตปฺปการาย ยถาวุตฺตวิตฺถารปญฺาย อุเปโต โหติ. โส วุจฺจติ ปฏิภานวาติ
นิคเมนฺโต อาห. ยสฺส ปริยตฺติ นตฺถีติ ปริยตฺติ นาม พุทฺธวจนํ. ตํ หิ
อุคฺคณฺหนฺตสฺส ปฏิสมฺภิทา วิสทา โหนฺติ. ยสฺส ปุคฺคลสฺส เอวรูปา ปริยตฺติ นตฺถิ.
ปริปุจฺฉา นตฺถีติ ปริปุจฺฉา นาม ปาฬิอฏฺกถาทีสุ คณฺิปทอตฺถปทวินิจฺฉยกถา.
อุคฺคหิตปาฬิอาทีสุ หิ อตฺถํ กเถนฺตสฺส ปฏิสมฺภิทา วิสทา โหนฺติ. อธิคโม
นตฺถีติ อธิคโม นาม อรหตฺตปฺปตฺติ. อรหตฺตํ หิ ปตฺตสฺส ปฏิสมฺภิทา วิสทา
โหนฺติ. ยสฺส วุตฺตปฺปการา ติวิธา สมฺปตฺติ นตฺถิ. กึ ตสฺส ปฏิภายิสฺสตีติ
เกน การเณน ตสฺส ปุคฺคลสฺส ปเภทคตํ าณํ อุปฏฺหิสฺสติ.
    สามนฺติ สยเมว. สยมภิญฺาตนฺติ สยเมว เตน าเณน อวคมิตํ. อตฺตปจฺจกฺขํ
ธมฺมนฺติ อตฺตนา ปฏิวิชฺฌิตํ ปจฺจเวกฺขิตํ ธมฺมํ. น กสฺสจิ สทฺทหตีติ
อตฺตปจฺจกฺขตาย ปเรสํ น สทฺทหติ, สทฺธาย น คจฺฉติ. อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติอาทิกํ
ทฺวาทสปทิกปจฺจยาการทสฺสนวเสน วุตฺตํ. อวิชฺชานิโรธาติอาทโย สํสารนิวตฺตึ สนฺธาย
วุตฺตา. อิทํ ทุกฺขนฺติอาทโย สจฺจานํ ทสฺสนวเสน. ๒- อิเม อาสวาติอาทโย อปเรน
ปริยาเยน กิเลสวเสน ปจฺจยทสฺสนวเสน. อิเม ธมฺมา อภิญฺเยฺยาติอาทโย
อภิญฺเยฺยปริญฺเยฺยปหาตพฺพภาเวตพฺพสจฺฉิกาตพฺพธมฺมานํ ทสฺสนวเสน. ฉนฺนํ
ผสฺสายตนานนฺติอาทโย ผสฺสายตนานํ อุปฺปตฺติญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ
อาทีนวญฺจ ๓- นิสฺสรณญฺจ ทสฺสนวเสน. ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ ปญฺจวีสติวิเธน
อุทยญฺจ วยญฺจ, เตสุ ฉนฺทราควเสน อสฺสาทญฺจ, เตสํ วิปริณามํ อาทีนวญฺจ,
นิสฺสรณสงฺขาตํ นิพฺพานญฺจ. จตุนฺนํ มหาภูตานํ อวิชฺชาทิสมุทยญฺจ,
อวิชฺชาทินิโรเธ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิตฺถารโต  ๒ ฉ.ม....อาทิ สจฺจทสฺสนวเสน  ๓ ฉ.ม. อุปฺปทฺทวญฺจ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๕ หน้าที่ ๓๓๙-๓๔๑.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=45&page=339&pages=3&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=45&A=7850&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=45&A=7850&pagebreak=1#p339