พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘  พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๐
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๒

             [๑๒๓๔] 	ขอเดชะ พระชนกชนนีของเกล้ากระหม่อมทั้งสองพระองค์ นั้นไม่มีโรค
                          อนึ่ง ทรงแสวงหามูลผลาหารเลี้ยงพระชนมชีพได้สะดวก มูลผลาหารมี
                          มาก เหลือบ ยุง และสัตว์เสือกคลานก็มีน้อย ในป่าอันเกลื่อนกล่น
                          ไปด้วยสัตว์ร้าย ไม่มีมาเบียดเบียนพระชนกชนนีทั้งสอง พระชนนีของ
                          เกล้ากระหม่อมฉัน ทรงขุดรากบัว เหง้าบัว มันอ่อน ทรงสอย ผลพุทรา
                          ผลรกฟ้า มะตูม  นำมาเลี้ยงพระชนกและเกล้ากระหม่อมฉันทั้งสอง
                          พระชนนีทรงนำเอาเหง้าไม้และผลไม้ใดๆ มาจากป่า  พระชนกและ
                          เกล้ากระหม่อมฉันทั้งสองมารวมพร้อมกันเสวยเหง้าไม้ และผลไม้นั้นๆ
                          ในเวลากลางคืน ไม่ได้เสวยในเวลากลางวันเลย พระชนนีของเกล้า
                          กระหม่อมทั้งสองผู้เป็นสุขุมาลชาติ  ต้องเที่ยวแสวงหาผลไม้ มีพระ-
                          ฉวีวรรณผอมเหลือง เพราะลมและแดด เหมือนดอกปทุม อันถูกขยำ
                          ด้วยมือ ฉะนั้น เมื่อพระชนนีเสด็จเที่ยวไปในป่าใหญ่ ซึ่งเป็นป่า
                          อันเกลื่อนกล่นไปด้วยสัตว์ร้าย  เป็นที่อาศัยแห่งแรดและเสือเหลือง
                          พระเกสาของพระองค์อันมีสีดังปีกแมลงภู่  ถูกกิ่งไม้เป็นต้นเกี่ยวให้
                          กระจุยกระจาย พระชนนีทรงขมวดมุ่นพระเมาลี ทรงไว้ซึ่งเหงื่อไคลที่
                          พระกัจฉะประเทศ (ทรงเพศเป็นดาปสินีอันประเสริฐ ทรงถือไม้ขอ
                          ทรงเครื่องบูชาไฟ และมุ่นพระเมาลี) ทรงพระภูษาหนังสัตว์ บรรทม
                          เหนือปถพี ทรงบูชาไฟ.
             [๑๒๓๕] 	บุตรทั้งหลายเกิดขึ้นมาแล้ว ย่อมเป็นที่รักของมนุษย์ในโลก พระอัยกา
                          ของเราไม่ทรงเกิดพระสิเนหาในพระโอรสเสียเลยเป็นแน่.
             [๑๒๓๖] 	ดูกรพระหลานน้อย จริงทีเดียว การที่ปู่ให้ขับไล่พระบิดาของเจ้าผู้ไม่มี
                          โทษ เพราะถ้อยคำของชาวสีพีทั้งหลายนั้น ชื่อว่าปู่ได้ทำกรรมอันชั่วช้า
                          และชื่อว่าทำกรรมเครื่องทำลายความเจริญ สิ่งใดๆ ของปู่มีอยู่ในนคร
                          นี้ก็ดี ทรัพย์และธัญชาติที่มีอยู่ก็ดี ปู่ขอยกให้แก่พระบิดาของเจ้าทั้งสิ้น
                          ขอให้เวสสันดรจงมาเป็นพระราชาปกครองในสีพีรัฐเถิด.
             [๑๒๓๗] 	ขอเดชะ สมเด็จพระชนกของเกล้ากระหม่อมฉัน  คงจักไม่เสด็จมาเป็น
                          พระราชาของชาวสีพี เพราะถ้อยคำของเกล้ากระหม่อมฉัน ขอให้
                          สมเด็จพระอัยกาเสด็จไป  ทรงอภิเษกพระบิดาของเกล้ากระหม่อมฉัน
                          ด้วยราชูปโภค เองเถิดพระเจ้าข้า.
             [๑๒๓๘] 	ลำดับนั้น พระเจ้าสญชัยได้ดำรัสสั่งเสนาบดีว่า กองทัพ คือ พลช้าง
                          พลม้า พลรถ พลเดินเท้า จงผูกสอดอาวุธ (จงเตรียมให้พร้อมสรรพ)
                          ชาวนิคม  พราหมณ์และปุโรหิตทั้งหลาย จงตามเราไป ถัดจากนั้น
                          พวกโยธีหกหมื่นผู้มีสง่างาม พร้อมสรรพด้วยเครื่องอาวุธยุทธภัณฑ์
                          ประดับด้วยผ้าสีต่างๆ กัน จงตามมาเร็วพลัน พวกโยธีผู้พร้อมสรรพ
                          ด้วยเครื่องอาวุธยุทธภัณฑ์ ประดับด้วยผ้าสีต่างๆ กัน คือ พวกหนึ่ง
                          แต่งผ้าสีเขียว พวกหนึ่งแต่งผ้าสีเหลือง พวกหนึ่งแต่งผ้าสีแดง พวก
                          หนึ่งแต่งผ้าสีขาว จงตามมาเร็วพลัน ภูเขาคันธมาทน์อันมีในป่าหิมพานต์
                          สะพรั่งไปด้วยคันธชาติ ดารดาษด้วยพฤกษานานาชนิด เป็นที่อาศัยอยู่
                          แห่งหมู่สัตว์ใหญ่ๆ  และมีต้นไม้เป็นทิพยโอสถ ย่อมสว่างไสวและ
                          หอมไปทั่วทิศ ฉันใด เหล่าโยธีทั้งหลาย ผู้พร้อมสรรพด้วยเครื่อง
                          อาวุธยุทธภัณฑ์ จงตามมาเร็วพลัน ก็จงรุ่งเรืองและมีเกียรติฟุ้งขจรไป
                          ฉันนั้น ถัดจากนั้น จงจัดช้างที่สูงใหญ่หมื่นสี่พัน มีสายรัดประคนทอง
                          มีเครื่องประดับและเครื่องปกคลุมศีรษะอันขจิตด้วยทอง มีนายควาญช้าง
                          ถือโตมร และขอขึ้นขี่คอประจำเตรียมพร้อมสรรพ ประดับประดาอย่าง
                          สวยงาม จงตามมาเร็วพลัน ถัดจากนั้น จงจัดม้าสินธพชาติอาชาไนย
                          อันมีฝีเท้าจัดหมื่นสี่พัน  พร้อมด้วยนายควาญม้าประดับประดาด้วย
                          อลังการ ถือแส้และเกาทัณฑ์ ผูกสอดเครื่องรบขึ้นประจำหลัง จงตาม
                          มาเร็วพลัน ถัดจากนั้นจงจัดกระบวนรถรบหมื่นสี่พัน  มีกำกงอันหุ้ม
                          ด้วยเหล็กเรือนรถวิจิตรด้วย  และจงยกธงขึ้นปักบนรถนั้นๆ พวก
                          นายขมังธนูผู้ยิงได้แม่นยำ เป็นคนคล่องแคล่วในรถทั้งหลายจงเตรียม
                          โล่ห์ เกราะและเกาทัณฑ์ไว้ให้เสร็จ  พลโยธีเหล่านี้ จงตระเตรียมให้
                          พร้อมรีบตามมา.
             [๑๒๓๙] 	เวสสันดรโอรสของเรา จักเสด็จมาโดยมรรคาใดๆ ตามมรรคานั้นๆ
                          จงให้โปรยข้าวตอก ดอกไม้ มาลัย ของหอมและเครื่องลูบไล้ และ
                          จงให้ตั้งเครื่องบูชาอันมีค่ารับเสด็จ ในบ้านหนึ่งๆ จงให้ตั้งหม้อสุราเมรัย
                          รับไว้ บ้านละร้อยๆ รายไปตามมรรคาที่เวสสันดรโอรสของเราจักเสด็จ
                          มา จงให้ตั้งมังสาหารและขนม เช่น ขนมแตกงา ขนมกุมมาส อัน
                          ปรุงด้วยเนื้อปลา  รายไปตามมรรคาที่เวสสันดรโอรสของเราจักเสด็จมา
                          จงให้ตั้งเนยใส น้ำมัน นมส้ม นมสด ขนมที่ทำด้วยข้าวฟ่างและ
                          สุราเป็นอันมาก  รายไปตามมรรคาที่เวสสันดรโอรสของเราจักเสด็จมา
                          ให้มีพนักงานวิเศษทั้งครัวหวานและครัวคาว จัดตั้งไว้เลี้ยงประชาชนทั่ว
                          ไป ให้มีมหรสพฟ้อนรำขับร้องทุกๆ อย่าง เพลงปรบมือ กลองยาว
                          ช่างขับเสภาอันบรรเทาความเศร้าโศก พวกมโหรีจงเล่นดนตรีดีดพิณ
                          พร้อมทั้งกลองน้อยกลองใหญ่ เป่าสังข์ ตีกลองหน้าเดียว ตะโพน
                          บัณเฑาะว์ สังข์ จะเข้ กลองใหญ่ กลองเล็ก รายไปตามมรรคาที่
                          เวสสันดรโอรสของเราจักเสด็จมา.
             [๑๒๔๐] 	กองทัพของสีพีรัฐเป็นกองทัพใหญ่ อันจัดเป็นกระบวนตั้งไว้เสร็จแล้ว
                          นั้น มีพระชาลีราชกุมารเป็นผู้นำทาง ได้ยาตราไปยังเขาวงกต ช้างกุญชร
                          ตัวประเสริฐมีอายุ ๖๐ ปี มีสายรัดประคนทอง ผูกตกแต่งไว้ บันลือ
                          ก้องโกญจนาทกระหึ่มอยู่ เหล่าม้าอาชาไนยย่อมแผดเสียงดังสนั่น เสียง
                          กงรถดังกึกก้อง ธุลีละอองฟุ้งตลบนภากาศ กองทัพของสีพีรัฐอัน
                          จัดเป็นกระบวนยาตราไปเป็นกองทัพใหญ่ สามารถจะทำลายล้างราช-
                          ดัสกรได้ มีพระชาลีราชกุมารเป็นผู้นำทาง  ได้ยาตราไปยังเขาวงกต
                          พระเจ้าสญชัยพร้อมด้วยราชบริพารเหล่านั้นเสด็จเข้าป่าใหญ่ ซึ่งมีต้นไม้
                          มีกิ่งก้านมาก มีน้ำมาก ดารดาษไปด้วยไม้ดอกและไม้ผลทั้งสองอย่าง
                          ในป่าใหญ่นั้น ฝูงวิหคเป็นอันมากหลากๆ สี มีเสียงกลมกล่อมหวาน
                          ไพเราะเกาะอยู่บนต้นไม้อันเผล็ดดอกตามฤดูกาล ร้องประสานเสียง
                          เสียงระเบงเป็นคู่ๆ พระเจ้าสญชัยพร้อมทั้งราชบริพารเหล่านั้น เสด็จ
                          ไประยะทางไกลล่วงหลายวันหลายคืน จึงบรรลุถึงประเทศที่พระเวส-
                          สันดรประทับอยู่.
(นี้) ชื่อมหาราชบรรพ.
             [๑๒๔๑] 	พระเวสสันดรได้ทรงสดับเสียงกึกก้องแห่งกองพลเหล่านั้น ก็ตกพระทัย
                          กลัวเสด็จขึ้นภูเขา ทรงหวาดกลัวทอดพระเนตรดูกองพลเสนา ตรัสว่า
                          ดูกรมัทรี เชิญมาดูซิ เสียงอันกึกก้องเช่นใดในป่า ม้าอาชาไนยส่งเสียง
                          ร้องกึกก้อง เห็นปลายธงปลิวไสว  นายพรานไพรทั้งหลายขึงข่ายล้อม
                          ฝูงเนื้อในป่า ไล่ต้อนให้ตกลงในหลุม แล้วไล่ทิ่มแทงด้วยหอก เลือก
                          เอาแต่ตัวพีๆ ฉันใด เราทั้งสองก็ฉันนั้น เป็นผู้ไม่มีโทษผิด ถูกขับไล่
                          จากแว่นแคว้นมาอยู่ในป่า  ย่อมเป็นผู้ต้องตกอยู่ในเงื้อมมือของพวก
                          อมิตรเป็นแน่ ดูเอาเถิดซึ่งบุคคลผู้ประหารคนไม่มีกำลัง.
             [๑๒๔๒] 	พวกอมิตรไม่พึงย่ำยีพระองค์ เปรียบเหมือนไฟในห้วงน้ำ  ฉะนั้น ขอ
                          พระองค์จงระลึกถึงข้อนั้นแหละ แต่นี้ไปจะพึงมีแต่ความสวัสดีโดยแท้.
             [๑๒๔๓] 	ลำดับนั้น พระเวสสันดรราชเสด็จลงจากภูเขาแล้วประทับนั่งในบรรณ-
                          ศาลา ทรงทำพระมนัสให้มั่นคง.
             [๑๒๔๔] 	พระบิดาดำรัสสั่งให้กลับรถ ให้ประเทียบกระบวนทัพไว้แล้วเสด็จเข้าไป
                          หาพระราชโอรสผู้ประทับอยู่ในป่าเดียวดาย เสด็จลงจากคอช้างพระที่นั่ง
                          ต้น ทรงเฉวียงพระอังสาประนมพระหัตถ์ แวดล้อมด้วยหมู่อำมาตย์
                          เสด็จเข้าไปเพื่อทรงอภิเษกพระราชโอรส ณ ที่นั้น ท้าวเธอได้ทอดพระ-
                          เนตรเห็นพระราชโอรสทรงเพศบรรพชิต นั่งเข้าฌานอยู่ในบรรณศาลา
                          ไม่หวั่นไหวแน่วแน่ ไม่มีภัยแต่ไหน.
             [๑๒๔๕] 	ก็พระเวสสันดรและพระนางเจ้ามัทรี  ทอดพระเนตรเห็นพระบิดาผู้มี
                          ความรักในบุตรกำลังเสด็จมา ทรงต้อนรับถวายอภิวาท ฝ่ายพระนางเจ้า
                          มัทรี ทรงซบพระเศียรอภิวาทแทบพระบาทพระสัสสุระกราบทูลว่า ข้าแต่
                          พระสมมติเทพ เกล้ากระหม่อมฉันมัทรีผู้สะใภ้ของพระองค์ ขอถวาย
                          บังคม ณ พระยุคลบาทของพระองค์ พระเจ้าสญชัยทรงสวมกอดสอง
                          กษัตริย์ประทับทรวง ฝ่าพระหัตถ์ลูบพระปฤษฎางค์อยู่ไปมา ณ อาศรมนั้น.
             [๑๒๔๖] 	ดูกรพระลูกรัก  ลูกทั้งสองไม่มีโรคาพาธหรือหนอ ลูกทั้งสองสำราญดี
                          หรือ ทั้งมูลมันผลไม้มีมากหรือ เหลือบ ยุง และสัตว์เสือกคลานมี
                          น้อยแลหรือ ในป่าอันเกลื่อนกล่นไปด้วยพาลมฤค ไม่มีมาเบียดเบียน
                          แลหรือ.
             [๑๒๔๗] 	ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ ชีวิตของข้าพระบาททั้งสองย่อมเป็นไปตามมี
                          ตามได้ ข้าพระบาททั้งสองเป็นอยู่อย่างฝืดเคือง ชีวิตเป็นอยู่ได้ด้วยการ
                          เที่ยวแสวงหามูลผลาผล ข้าแต่พระมหาราช นายสารถีทรมานม้าให้หมด
                          ฤทธิ์ ฉันใด ข้าพระบาททั้งสองย่อมเป็นผู้ถูกทรมานให้หมดฤทธิ์ ฉันนั้น
                          ความสิ้นฤทธิ์ย่อมทรมานข้าพระบาททั้งสอง ข้าแต่พระมหาราช เมื่อ
                          ข้าพระบาททั้งสองผู้ถูกเนรเทศโศกเศร้าอยู่ในป่าเนืองนิตย์ เนื้อหนังก็
                          ซูบซีด เพราะมิได้เห็นพระชนกชนนี.
             [๑๒๔๘] 	ทายาทผู้มีมโนรถยังไม่สำเร็จของฝ่าพระบาทผู้จอมสีพีรัฐ คือ ชาลีและ
                          กัณหาชินา ทั้งสองตกอยู่ในอำนาจของพราหมณ์ผู้มุทะลุหยาบช้า มัน
                          ต้อนตีเอาชาลีกัณหาชินาทั้งสองนั้นเหมือนดังโค ถ้าพระองค์ทรงทราบ
                          หรือทรงได้สดับข่าวลูกทั้งสองของพระราชบุตรีนั้น ขอได้ทรงพระกรุณา
                          ตรัสบอกแก่ข้าพระบาทโดยเร็วพลัน ดังหมอรีบพยาบาลคนที่ถูกงูกัด
                          ฉะนั้นเถิด.
             [๑๒๔๙] 	กุมารทั้งสองนั้น คือ ชาลีและกัณหาชินา พ่อได้ให้ทรัพย์แก่พราหมณ์
                          ถ่ายมาแล้ว ดูกรลูกรัก อย่ากลัวไปเลย จงเบาใจเถิด.
             [๑๒๕๐] 	ข้าแต่สมเด็จพระบิดา ฝ่าพระบาทไม่มีโรคาพาธหรือหนอ ทรงพระสำราญ
                          ดีหรือ พระจักษุแห่งพระชนกชนนีของข้าพระบาท ยังไม่เสื่อมเสีย
                          แหละหรือ.
             [๑๒๕๑] 	ดูกรลูกรัก พ่อไม่มีโรคาพาธ และสบายดี อนึ่ง จักษุแห่งมารดาของ
                          เจ้าก็ไม่เสื่อมเสีย.
             [๑๒๕๒] 	ยวดยานของฝ่าพระบาทไม่ทรุดโทรมหรือ พลพาหนะยังใช้ได้คล่องแคล่ว
                          หรือ ชนบทเจริญดีอยู่หรือ ฝนไม่แล้งหรือ พระเจ้าข้า.
             [๑๒๕๓] 	ยวดยานของเราไม่ทรุดโทรม พลพาหนะยังใช้ได้คล่องแคล่ว ชนบท
                          เจริญดี และฝนไม่แล้ง.
             [๑๒๕๔] 	เมื่อสามกษัตริย์ทรงสนทนากันอยู่อย่างนี้ พระมารดาผู้เป็นราชบุตรี ไม่
                          ทรงฉลองพระบาท เสด็จดำเนินไปปรากฏที่ปากทวารเขา ก็พระเวสสันดร
                          และพระมัทรี   ทอดพระเนตรเห็นพระมารดาผู้มีความรักในบุตรกำลัง
                          เสด็จมา ทรงต้อนรับถวายอภิวาท ฝ่ายพระนางเจ้ามัทรี ทรงซบเศียร-
                          เกล้าอภิวาทแทบพระบาท พระสัสสุกราบทูลว่า  ข้าแต่พระแม่เจ้า
                          เกล้ากระหม่อมฉันมัทรีผู้สะใภ้ ขอถวายบังคมพระยุคลบาทของพระแม่-
                          เจ้า.
             [๑๒๕๕] 	ก็พระโอรสทั้งสองผู้เสด็จมาโดยสวัสดีแต่ที่ไกล  ทอดพระเนตรเห็น
                          พระนางเจ้ามัทรี ก็คร่ำครวญวิ่งเข้าไปหา ดังหนึ่งลูกโคน้อยวิ่งเข้าหาแม่
                          ฉะนั้น  ส่วนพระนางเจ้ามัทรีพอทอดพระเนตรเห็นพระโอรสทั้งสองผู้
                          เสด็จมาโดยสวัสดี แต่ที่ไกล  ทรงสั่นระรัวไปทั่วพระกาย เหมือน
                          แม่มดที่ผีสิง ฉะนั้น น้ำนมก็ไหลออกจากพระถันทั้งคู่.
             [๑๒๕๖] 	เมื่อพระญาติทั้งหลายมาพร้อมกันแล้ว ขณะนั้นได้เกิดเสียงสนั่นกึกก้อง
                          ภูเขาทั้งหลายสั่นสะท้าน  แผ่นดินไหวสะเทือน ฝนตกลงเป็นท่อธาร
                          ครั้งนั้น พระเวสสันดรราชได้สมาคมร่วมด้วยพระญาติ คือ พระราชา
                          พระเทวี พระโอรส พระสุณิสา และพระราชนัดดาทั้งสองพระองค์
                          พระญาติทั้งหลายมาประชุมพรักพร้อมกันแล้ว ณ กาลใด  ในกาลนั้น
                          ได้เกิดความอัศจรรย์น่าขนพองสยองเกล้า ประชาราษฎร์ทั้งปวงพร้อมใจ
                          กัน  ประนมอัญชลีถวายบังคมพระมหาสัตว์ คร่ำครวญวิงวอนพระเวส-
                          สันดรและพระนางเจ้ามัทรี  ในป่าอันน่าหวาดกลัวว่า  พระองค์เป็น
                          พระราชาผู้เป็นใหญ่แห่งข้าพระบาททั้งหลาย  ขอทั้งสองพระองค์ทรง
                          พระกรุณาโปรดรับเสวยราชสมบัติเป็นพระราชาแห่งข้าพระบาททั้งหลาย
                          เทอญ.
(นี้) ชื่อฉขัตติยบรรพ.
             [๑๒๕๗] 	ฝ่าพระบาท  ชาวชนบทและชาวนิคม  พร้อมใจกันเนรเทศข้าพระบาท
                          ผู้ครองราชสมบัติโดยทศพิธราชธรรม จากแว่นแคว้น.
             [๑๒๕๘] 	ดูกรพระลูกรัก จริงทีเดียว การที่พ่อขับไล่ลูกผู้ไม่มีโทษผิดออกไปจาก
                          แว่นแคว้น เพราะถ้อยคำของชาวสีพีนั้น ชื่อว่าพ่อได้ทำกรรมอันชั่วช้า
                          และชื่อว่าพ่อได้ทำกรรมเครื่องทำลายความเจริญ.
             [๑๒๕๙] 	ขึ้นชื่อว่าบุตร ควรช่วยปลดเปลื้องความทุกข์ของมารดาบิดาและพี่น้อง
                          ที่เกิดขึ้น เพราะเหตุอย่างใดอย่างหนึ่ง แม้ด้วยชีวิตของตน (ข้าแต่
                          พระมหาราชา เวลานี้เป็นเวลาสมควรที่จะสรงสนาน ขอเชิญทรงชำระ
                          พระสรีระมลทินเถิด พระเจ้าข้า).
             [๑๒๖๐] 	ลำดับนั้น พระเวสสันดรบรมกษัตริย์ ทรงชำระพระสรีระมลทิน ครั้น
                          แล้วไม่ทรงเพศดาบส.
             [๑๒๖๑] 	พระเวสสันดรบรมกษัตริย์  สระพระเกศาแล้ว ทรงเศวตพัสตร์อัน
                          สะอาด  ทรงประดับด้วยเครื่องราชปิลันทนาภรณ์ทุกอย่าง  ทรงสอด
                          พระแสงขรรค์อันทำให้ราชปัจจามิตรเกรงขาม เสด็จขึ้นทรงพระยา-
                          ปัจจยนาคเป็นพระคชาธาร ครั้งนั้น เหล่าสหชาติโยธาหาญทั้งหกหมื่น
                          สวมสอดสรรพาวุธและประดับสรรพาภรณ์ล้วนด้วยทอง  เป็นสง่างาม
                          น่าดู ต่างชื่นชมยินดี แวดล้อมพระมหากษัตริย์ผู้เป็นจอมทัพ ลำดับนั้น
                          เหล่าพระสนมกำนัลของพระเจ้าสีพีมาประชุมพร้อมกัน  เชิญพระมัทรี
                          ให้โสรจสรงด้วยสุคนธวารี แล้วทูลถวายพระพรว่า ขอพระเวสสันดร
                          จงทรงอภิบาลรักษาพระแม่เจ้าของพระชาลี และพระกัณหาชินาทั้งสอง
                          พระองค์จงทรงบำรุงรักษาพระแม่เจ้าต่อไป  อนึ่ง ขอพระเจ้าสญชัย
                          มหาราช จงทรงคุ้มครองรักษาพระแม่เจ้ายิ่งขึ้นไป เทอญ.
             [๑๒๖๒] 	ก็พระเวสสันดรบรมกษัตริย์และพระมัทรี กลับมาได้ดำรงในสิริราช-
                          สมบัตินี้ตามเดิมแล้ว ทรงระลึกถึงความลำบากขณะที่เสด็จไปประทับอยู่
                          ในป่าในกาลก่อน  จึงรับสั่งให้นำกลองนันทเภรีไปตีประกาศที่เวิ้งว้าง
                          หว่างเขาวงกต อันเป็นรัมณียสถาน ก็พระเวสสันดรบรมกษัตริย์และ
                          พระมัทรี กลับมาได้ดำรงในสิริราชสมบัตินี้ตามเดิมแล้ว พระมัทรี
                          ผู้สมบูรณ์ด้วยลักขณา  ทรงระลึกถึงความลำบากขณะที่เสด็จไปประทับ
                          อยู่ในป่าในกาลก่อน  ครั้นได้ทรงประสบพระโอรสพระธิดา ก็มีพระทัย
                          ปราโมทย์ เกิดโสมนัส  ก็พระเวสสันดรบรมกษัตริย์และพระมัทรีผู้มี
                          ลักขณา  กลับมาได้ดำรงในสิริราชสมบัตินี้ตามเดิมแล้ว ทรงระลึกถึง
                          ความลำบากขณะที่เสด็จไปประทับอยู่ในป่าในกาลก่อน  และได้มาอยู่ร่วม
                          กับพระโอรสและพระธิดา จึงมีพระหฤทัยชื่นชมยินดีปิติโสมนัส.
             [๑๒๖๓] 	ดูกรลูกรักทั้งสอง ในกาลก่อน คือ เมื่อพราหมณ์นำลูกทั้งสองไป แม่
                          มีความปรารถนาลูกทั้งสอง  แม่จึงได้บำเพ็ญวัตรนี้ คือ แม่บริโภค
                          อาหารวันละครั้ง นอนเหนือพื้นแผ่นดินเป็นนิตย์ วัตรของแม่นั้นสำเร็จ
                          แล้วในวันนี้ เพราะได้พบพระลูกทั้งสองแล้ว ดูกรลูกรักทั้งสอง ขอ
                          ความโสมนัสอันเกิดจากแม่และแม้ที่เกิดจากพระบิดา  จงคุ้มครองลูก
                          อนึ่งเล่า ขอพระเจ้าสญชัยมหาราช  จงทรงอภิบาลรักษาลูก บุญกุศล
                          อย่างใดอย่างหนึ่ง ที่แม่ก็ดี พระบิดาของลูกก็ดี กระทำแล้วมีอยู่ ด้วย
                          บุญกุศลทั้งหมดนั้น ขอให้ลูกจงเป็นผู้ไม่แก่ตาย.
             [๑๒๖๔] 	พระนางมัทรีจะทรงงดงามด้วยพระภูษาอย่างใด สมเด็จพระผุสดีสัสสุ-
                          ราชเทวีก็ทรงจัดพระภูษาอย่างนั้น คือ พระภูษากัปปาสิกพัตร โกสัย-
                          พัตร โขมพัตร และโกทุมพรพัตร ส่งไปประทานแก่พระมัทรีราชสุณิสา
                          พระนางมัทรีจะทรงงดงามด้วยเครื่องประดับอย่างใด  พระสัสสุผุสดี
                          ราชเทวี  ก็ทรงจัดเครื่องประดับอย่างนั้น คือ พระธำมรงค์สุวรรณรัตน์
                          สร้อยพระศอนพรัตน์ ส่งไปประทานแก่พระมัทรีราชสุณิสา พระนาง
                          มัทรีจะทรงงดงามด้วยเครื่องประดับอย่างใด พระผุสดีสัสสุราชเทวีก็ทรง
                          จัดเครื่องประดับอย่างนั้น  คือ พระวลัยสำหรับประดับต้นพระพาหา
                          พระกุณฑลสำหรับประดับพระกรรณ  สายรัดพระองค์ฝังแก้วมณีตาบ
                          เพชร ไปประทานแก่พระมัทรีราชสุณิสา พระนางมัทรีจะทรงงดงามด้วย
                          เครื่องประดับอย่างใด พระผุสดีสัสสุราชเทวีก็ทรงจัดเครื่องประดับอย่าง
                          นั้น คือ ดอกไม้กรองเครื่องประดับพระเมาฬี เครื่องประดับพระนลาต
                          และเครื่องประดับฝังแก้วมณีสีต่างๆ กัน  ไปประทานแก่พระมัทรีราช-
                          สุณิสา พระนางมัทรีจะทรงงดงามด้วยเครื่องประดับอย่างใด พระผุสดี-
                          สัสสุราชเทวี ก็ทรงจัดเครื่องประดับอย่างนั้น คือ เครื่องประดับพระถัน
                          เครื่องประดับพระอังษา  สอิ้งเพชร ฉลองพระบาทส่งไปประทานแก่
                          พระมัทรีราชสุณิสา เครื่องประดับที่สมเด็จพระนางผุสดีส่งไปประทาน
                          นั้นมีทั้งที่ต้องร้อยด้วยเชือก ทั้งที่ไม่ต้องร้อยด้วยเชือก  สมเด็จพระ-
                          ผุสดีทรงตรวจดูเครื่องประดับพระนางมัทรี  ทรงเห็นที่ใดยังบกพร่องก็
                          รับสั่งให้นำมาประดับเพิ่มเติมจนเต็ม  พระนางมัทรีราชบุตรีทรงงดงาม
                          ยิ่งนัก  ดังนางเทพกัญญาในนันทวัน พระนางมัทรีราชบุตรีสระพระเกศา
                          แล้วทรงเศวตพัสตร์ ประดับด้วยอาภรณ์ทั้งปวง ทรงงดงามยิ่งนัก ดัง
                          นางเทพอัปสรในดาวดึงส์  วันนั้น พระนางมัทรีราชบุตรีทรงงดงามน่า
                          พิศวง  ดังต้นกล้วยอันเกิดในสวนจิตตลดาถูกลมรำเพยพัดไหวไปมา
                          ฉะนั้น พระนางมัทรีราชบุตรี  ทรงมีไรพระทนต์แดงดังผลตำลึงสุกงาม
                          ยิ่งนัก มีพระโอษฐ์แดงดังผลไทรสุก งดงามยิ่งนัก ปานดังกินรีมีขน
                          ปีกงามวิจิตร บินร่อนอยู่ในอากาศ ฉะนั้น.
             [๑๒๖๕] 	เหล่าพนักงานตกแต่งตรุณหัตถี มีวัยปานกลาง  อันเป็นช้างพระที่นั่ง
                          ต้นตัวประเสริฐอดทนต่อหอกซัดและลูกศร  มีงางอนงามดังงอนรถ มี
                          กำลังกล้าหาญ เสร็จแล้วให้นำมาประเทียบเกยคอยรับเสด็จ  สมเด็จ
                          พระมัทรี เสด็จขึ้นประทับบนหลังตรุณหัตถี อันมีวัยปานกลาง เป็น
                          ช้างพระที่นั่งต้นตัวประเสริฐ อดทนต่อหอกซัดและลูกศร มีงางอนงาม
                          ดังงอนรถ มีกำลังกล้าหาญ.
             [๑๒๖๖] 	เนื้อประมาณเท่าใดที่มีอยู่ในป่าทั้งปวง ณ เขาวงกตนั้น เนื้อประมาณ
                          เท่านั้น  ไม่เบียดเบียนกันและกันด้วยเดชของพระเวสสันดร  นก
                          ประมาณเท่าใดที่มีอยู่ในป่าทั้งปวง ณ เขาวงกตนั้น นกประมาณเท่านั้น
                          ไม่เบียดเบียนกันและกันด้วยเดชของพระเวสสันดร เนื้อประมาณเท่าใด
                          ที่มีอยู่ในป่าทั้งปวง ณ เขาวงกตนั้น   มาประชุมในที่เดียวกัน ในเมื่อ
                          พระเวสสันดรผู้ผดุงสีพีรัฐให้เจริญจะเสด็จกลับ นกประมาณเท่าใดที่มี
                          อยู่ในป่าทั้งปวง ณ เขาวงกตนั้น  มาประชุมในที่เดียวกัน  ในเมื่อ
                          พระเวสสันดรผู้ผดุงสีพีรัฐให้เจริญจะเสด็จกลับ  เนื้อประมาณเท่าใด
                          ที่มีอยู่ในป่าทั้งปวง ณ เขาวงกตนั้น เนื้อประมาณเท่านั้นต่างพากันมีทุกข์
                          เพราะจะต้องพลัดพรากจากพระเวสสันดร  มิได้ส่งเสียงร้องอันไพเราะ
                          เหมือนกาลก่อน ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ผดุงสีพีรัฐให้เจริญจะเสด็จกลับ
                          นกประมาณเท่าใด ที่มีอยู่ในป่าทั้งปวง ณ เขาวงกตนั้น นกประมาณ
                          เท่านั้น ต่างพากันมีทุกข์ เพราะจะต้องพลัดพรากจากพระเวสสันดร
                          มิได้ส่งเสียงอันไพเราะเหมือนในกาลก่อน ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ผดุง
                          สีพีรัฐให้เจริญ จะเสด็จกลับ.
             [๑๒๖๗] 	ราชวิถีที่จะเสด็จพระราชดำเนินนั้น ประชาราษฎร์ช่วยกันตกแต่งราบรื่น
                          งามวิจิตร ลาดด้วยดอกไม้ ตั้งแต่เขาวงกตที่พระเวสสันดรราชประทับ
                          อยู่  ตราบเท่าถึงพระนครเชตุดร ลำดับนั้น เหล่าอำมาตย์สหชาติโยธา-
                          หาญทั้งหกหมื่น แต่งเครื่องพร้อมสรรพงามสง่าน่าดู พากันตามเสด็จ
                          แวดล้อมโดยรอบ ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ผดุงสีพีรัฐให้เจริญเสด็จกลับ
                          พระนคร พระสนมกำนัลใน พระกุมารที่เป็นพระประยูรญาติ และบุตร
                          อำมาตย์ พวกพ่อค้าและพราหมณ์ทั้งหลาย พากันตามเสด็จแวดล้อม
                          โดยรอบ ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ผดุงสีพีรัฐให้เจริญเสด็จกลับพระนคร
                          กองพลช้าง กองพลม้า กองพลรถ กองพลเดินเท้า พากันตามเสด็จ
                          แวดล้อมโดยรอบ ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ผดุงสีพีรัฐให้เจริญเสด็จกลับ
                          พระนคร  ชาวชนบทและชาวนิคม พร้อมใจกันมาประชุมแวดล้อมอยู่
                          โดยรอบ ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ผดุงสีพีรัฐให้เจริญเสด็จกลับพระนคร
                          เหล่าโยธาสวมหมวกแดง สวมเกราะหนัง ถือธนู ถือโล่ห์ดั้ง เดิน
                          นำหน้า ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ผดุงสีพีรัฐให้เจริญเสด็จกลับพระนคร.
             [๑๒๖๘] 	กษัตริย์ทั้งหกพระองค์นั้น เสด็จเข้าสู่พระนครอันน่ารื่นรมย์ มีป้อม
                          ปราการและทวารเป็นอันมาก  บริบูรณ์ด้วยข้าวน้ำ บริบูรณ์ด้วยการ
                          ฟ้อนรำขับร้องทั้งสองอย่าง ชาวชนบทและชาวนิคมต่างชื่นชมยินดี มา
                          ประชุมพร้อมกัน ในเมื่อพระเวสสันดรผู้ผดุงสีพีรัฐให้เจริญเสด็จมาถึง
                          เมื่อพระมหาสัตว์ผู้พระราชทานทรัพย์เสด็จมาถึงแล้ว  ชาวชนบทและ
                          ชาวนิคมต่างเปลื้องผ้าโพกออกโบกสะบัดอยู่ไปมา พระองค์รับสั่งให้นำ
                          กลองนันทเภรีไปตีประกาศในพระนคร  รับสั่งให้ประกาศปลดปล่อย
                          สัตว์ทั้งหลายจากเครื่องจองจำ.
             [๑๒๖๙] 	ขณะเมื่อพระเวสสันดรผู้ผดุงสีพีรัฐให้เจริญ เสด็จเข้าพระนครแล้ว ท้าว
                          สักกเทวราชทรงบันดาลฝนเงินให้ตกลงในขณะนั้น ลำดับนั้น พระ-
                          เวสสันดรบรมกษัตริย์ผู้มีพระปัญญา ทรงบำเพ็ญทานแล้ว ครั้นสวรรคต
                          พระองค์ก็ได้เสด็จเข้าถึงสวรรค์ ฉะนี้แล.
(นี้) ชื่อนครกัณฑ์.
จบ มหาเวสสันตรชาดกที่ ๑๐.
จบ มหานิบาตชาดก.
จบชาดก
-----------------------------------------------------
             เนื้อความพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘ บรรทัดที่ ๘๐๖๔-๘๓๔๐ หน้าที่ ๓๐๘-๓๑๘.
https://84000.org/tipitaka/read/v.php?B=28&A=8064&Z=8340&pagebreak=0
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=28&item=1234&items=36
             อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็น เกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=28&item=1234&items=36&mode=bracket
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาบาลีอักษรไทย :-
https://84000.org/tipitaka/pali/pali_item.php?book=28&item=1234&items=36
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=28&item=1234&items=36
             ศึกษาอรรถกถาชาดกนี้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=1234
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘
https://84000.org/tipitaka/read/?index_28
https://84000.org/tipitaka/english/?index_28