ทุติโย คุหฏฺกสุตฺตนิทฺเทโส
[๓๐] สตฺโต คุหายํ พหุนาภิฉนฺโน
ติฏฺ นโร โมหนสฺมึ ปคาโฬฺห
ทูเร วิเวกา หิ ตถาวิโธ โส
กามา หิ โลเก น หิ สุปฺปหายา ฯ
[๓๑] สตฺโต คุหายํ พหุนาภิฉนฺโนติ สตฺโตติ หิ โข วุตฺตํ ฯ อปิจ
คุหา ตาว วตฺตพฺพา ฯ คุหา วุจฺจติ กาโย ฯ กาโยติ วา คุหาติ วา
เทโหติ วา สนฺเทโหติ วา นาวาติ วา รโถติ วา ธโชติ วา วมฺมิโกติ
วา นิทฺธนฺติ วา นครนฺติ วา กุฏีติ วา คณฺโฑติ วา กุมฺโภติ ๑- วา [๒]-
กายสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ สตฺโต คุหายนฺติ คุหายํ สตฺโต วิสตฺโต อาสตฺโต
ลคฺโค ลคฺคิโต ปลิพุทฺโธ ฯ ยถา ภิตฺติขีเล วา นาคทนฺเต วา ภณฺฑํ
สตฺตํ วิสตฺตํ อาสตฺตํ ลคฺคํ ลคฺคิตํ ปลิพุทฺธํ เอวเมว คุหายํ สตฺโต
วิสตฺโต อาสตฺโต ลคฺโค ลคฺคิโต ปลิพุทฺโธ ฯ
{๓๑.๑} วุตฺตํ เหตํ ภควตา รูเป โข [๓]- โย ฉนฺโท โย
ราโค ยา นนฺทิ ยา ตณฺหา เย อุปายุปาทานา เจตโส
อธิฏฺานาภินิเวสานุสยา ตตฺราสตฺโต ๔- ตสฺมา สตฺโตติ
วุจฺจตีติ ฯ สตฺโตติ ลคฺคนาธิวจนนฺติ สตฺโต คุหายํ ฯ พหุนาภิฉนฺโนติ
พหุเกหิ กิเลเสหิ ฉนฺโน ราเคน ฉนฺโน โทเสน ฉนฺโน โมเหน
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. กุมฺโม ฯ ๒ โป. ม. ยุ. นาโคติ วา ฯ ๓ ม. ยุ. ราธ-อิติ อตฺถิ ฯ
@๔ ม. ยุ. ตตฺร สตฺโต ตตฺร วิสตฺโต ฯ
ฉนฺโน โกเธน ฉนฺโน อุปนาเหน ฉนฺโน มกฺเขน ฉนฺโน ปฬาเสน
ฉนฺโน อิสฺสาย ฉนฺโน มจฺฉริเยน ฉนฺโน มายาย ฉนฺโน สาเยฺเยน
ฉนฺโน ถมฺเภน ฉนฺโน สารมฺเภน ฉนฺโน มาเนน ฉนฺโน อติมาเนน
ฉนฺโน มเทน ฉนฺโน ปมาเทน ฉนฺโน สพฺพกิเลเสหิ สพฺพทุจฺจริเตหิ
สพฺพทรเถหิ สพฺพปริฬาเหหิ สพฺพสนฺตาเปหิ สพฺพากุสลาภิสงฺขาเรหิ
ฉนฺโน อุจฺฉนฺโน อาวุโฏ นิวุโฏ โอผุโฏ ๑- ปิหิโต ปฏิจฺฉนฺโน
ปฏิกุชฺชิโตติ สตฺโต คุหายํ พหุนาภิฉนฺโน ฯ
[๓๒] ติฏฺ นโร โมหนสฺมึ ปคาโฬฺหติ ติฏฺ นโรติ ติฏฺนฺโต นโร
รตฺโต ราควเสน ติฏฺติ ทุฏฺโ โทสวเสน ติฏฺติ มูโฬฺห โมหวเสน
ติฏฺติ วินิพนฺโธ มานวเสน ติฏฺติ ปรามฏฺโ ทิฏฺิวเสน ติฏฺติ
วิกฺเขปคโต อุทฺธจฺจวเสน ติฏฺติ อนิฏฺงฺคโต วิจิกิจฺฉาวเสน ติฏฺติ
ถามคโต อนุสยวเสน ติฏฺตีติ ๒- เอวมฺปิ ติฏฺ นโร ฯ
{๓๒.๑} วุตฺตํ เหตํ ภควตา สนฺติ ภิกฺขเว จกฺขุวิญฺเยฺยา รูปา
อิฏฺา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสญฺหิตา รชนียา ตญฺเจ
ภิกฺขุ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺติ สนฺติ ภิกฺขเว
โสตวิญฺเยฺยา สทฺทา ฆานวิญฺเยฺยา คนฺธา ชิวฺหาวิญฺเยฺยา
รสา กายวิญฺเยฺยา โผฏฺพฺพา มโนวิญฺเยฺยา ธมฺมา อิฏฺา
กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสญฺหิตา รชนียา ตญฺเจ ภิกฺขุ
อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺตีติ ฯ เอวมฺปิ ติฏฺ นโร ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. โอวุโฏ ฯ ๒ ม. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
{๓๒.๒} วุตฺตํ เหตํ ภควตา รูปูปายํ ๑- วา ภิกฺขเว วิญฺาณํ
ติฏฺมานํ ติฏฺติ รูปารมฺมณํ รูปปฺปติฏฺ นนฺทูปเสวนํ ๒- วุฑฺฒึ
วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชติ เวทนูปายํ วา ภิกฺขเว สญฺูปายํ วา
ภิกฺขเว สงฺขารูปายํ วา ภิกฺขเว วิญฺาณํ ติฏฺมานํ ติฏฺติ
สงฺขารารมฺมณํ สงฺขารปฺปติฏฺ นนฺทูปเสวนํ วุฑฺฒึ วิรูฬฺหึ
เวปุลฺลํ อาปชฺชตีติ ฯ เอวมฺปิ ติฏฺ นโร ฯ
{๓๒.๓} วุตฺตํ ๓- เหตํ ภควตา กวฬิงฺกาเร เจ ภิกฺขเว อาหาเร
อตฺถิ ราโค อตฺถิ นนฺทิ อตฺถิ ตณฺหา ปติฏฺิตํ ตตฺถ วิญฺาณํ วิรูฬฺหํ
ยตฺถ ปติฏฺิตํ วิญฺาณํ วิรูฬฺหํ อตฺถิ ตตฺถ นามรูปสฺสาวกฺกนฺติ
ยตฺถ อตฺถิ นามรูปสฺสาวกฺกนฺติ อตฺถิ ตตฺถ สงฺขารานํ วุฑฺฒิ ยตฺถ
อตฺถิ สงฺขารานํ วุฑฺฒิ อตฺถิ ตตฺถ อายตึ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ ยตฺถ
อตฺถิ อายตึ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ อตฺถิ ตตฺถ อายตึ ชาติชรามรณํ
ยตฺถ อตฺถิ อายตึ ชาติชรามรณํ สโสกนฺตํ ภิกฺขเว สรชํ สอุปายาสนฺติ
วทามิ ๔- ฯ
{๓๒.๔} ผสฺเส เจ ภิกฺขเว อาหาเร มโนสญฺเจตนาย เจ ภิกฺขเว
อาหาเร วิญฺาเณ เจ ภิกฺขเว อาหาเร อตฺถิ ราโค อตฺถิ นนฺทิ อตฺถิ
ตณฺหา ปติฏฺิตํ ตตฺถ วิญฺาณํ วิรูฬฺหํ ยตฺถ ปติฏฺิตํ วิญฺาณํ
วิรูฬฺหํ อตฺถิ ตตฺถ นามรูปสฺสาวกฺกนฺติ ยตฺถ อตฺถิ นามรูปสฺสาวกฺกนฺติ
อตฺถิ ตตฺถ สงฺขารานํ วุฑฺฒิ ยตฺถ อตฺถิ สงฺขารานํ วุฑฺฒิ อตฺถิ ตตฺถ
อายตึ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ ยตฺถ อตฺถิ อายตึ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. รูปูปยํ .. สงฺขารูปยํ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ ๒ ม. นนฺทูปเสจนํ ฯ
@๓ ม. ยุ. วุตฺตมฺปิ เหตํ ฯ ๔ โป. ม. วทามีติ เอวมฺปิ ติฏฺ นโร ฯ สพฺพตฺถ
@อีทิสเมว ฯ
ภินิพฺพตฺติ อตฺถิ ตตฺถ อายตึ ชาติชรามรณํ ยตฺถ อตฺถิ อายตึ
ชาติชรามรณํ สโสกนฺตํ ภิกฺขเว สรชํ สอุปายาสนฺติ วทามีติ ฯ
เอวมฺปิ ติฏฺ นโร ฯ
{๓๒.๕} โมหนสฺมึ ปคาโฬฺหติ โมหนา วุจฺจนฺติ ปญฺจ กามคุณา
จกฺขุวิญฺเยฺยา รูปา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสญฺหิตา
รชนียา โสตวิญฺเยฺยา สทฺทา ฆานวิญฺเยฺยา คนฺธา ชิวฺหาวิญฺเยฺยา
รสา กายวิญฺเยฺยา โผฏฺพฺพา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา
กามูปสญฺหิตา รชนียา ฯ กึการณา โมหนา วุจฺจนฺติ ปญฺจ กามคุณา ฯ
เยภุยฺเยน เทวมนุสฺสา ปญฺจสุ กามคุเณสุ มุยฺหนฺติ สมฺมุยฺหนฺติ
สมฺปมุยฺหนฺติ มูฬฺหา สมฺมูฬฺหา สมฺปมูฬฺหา อวิชฺชาย อนฺธิกตา อาวุฏา
นิวุฏา โอผุฏา ปิหิตา ปฏิจฺฉนฺนา ปฏิกุชฺชิตา ตํการณา โมหนา
วุจฺจนฺติ ปญฺจ กามคุณา ฯ โมหนสฺมึ ปคาโฬฺหติ โมหนสฺมึ ปคาโฬฺห
โอคาโฬฺห อชฺโฌคาโฬฺห นิมุคฺโคติ ติฏฺ นโร โมหนสฺมึ ปคาโฬฺห ฯ
[๓๓] ทูเร วิเวกา หิ ตถาวิโธ โสติ วิเวกาติ ตโย วิเวกา กายวิเวโก
จิตฺตวิเวโก อุปธิวิเวโก ฯ
{๓๓.๑} กตโม กายวิเวโก ฯ อิธ ภิกฺขุ วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ
อรญฺ รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ กนฺทรํ คิริคุหํ สุสานํ วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ
ปลาลปุญฺชํ กาเยน จ วิวิตฺโต วิหรติ โส เอโก คจฺฉติ เอโก
ติฏฺติ เอโก นิสีทติ เอโก เสยฺยํ กปฺเปติ เอโก คามํ
ปิณฺฑาย ปวิสติ เอโก ปฏิกฺกมติ เอโก รโห นิสีทติ เอโก จงฺกมํ
อธิฏฺาติ เอโก จรติ วิหรติ อิริยติ วตฺตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ
อยํ กายวิเวโก ฯ
{๓๓.๒} กตโม จิตฺตวิเวโก ฯ ปมํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส นีวรเณหิ
จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ ทุติยํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส วิตกฺกวิจาเรหิ จิตฺตํ
วิวิตฺตํ โหติ ตติยํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส ปีติยา จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ จตุตฺถํ
ฌานํ สมาปนฺนสฺส สุขทุกฺเขหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ อากาสานญฺจายตนํ
สมาปนฺนสฺส รูปสญฺาย ปฏิฆสญฺาย นานตฺตสญฺาย จิตฺตํ
วิวิตฺตํ โหติ วิญฺาณญฺจายตนํ สมาปนฺนสฺส อากาสานญฺจายตน-
สญฺาย จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ อากิญฺจญฺายตนํ สมาปนฺนสฺส
วิญฺาณญฺจายตนสญฺาย จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ เนวสญฺานาสญฺายตนํ
สมาปนฺนสฺส อากิญฺจญฺายตนสญฺาย จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ
โสตาปนฺนสฺส สกฺกายทิฏฺิยา วิจิกิจฺฉาย สีลพฺพตฺตปรามาสา
ทิฏฺานุสยา วิจิกิจฺฉานุสยา ตเทกฏฺเหิ จ กิเลเสหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ
โหติ สกทาคามิสฺส โอฬาริกา กามราคสญฺโชนา ปฏิฆสญฺโชนา
โอฬาริกา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา ตเทกฏฺเหิ จ กิเลเสหิ
จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ อนาคามิสฺส อณุสหคตา กามราคสญฺโชนา
ปฏิฆสญฺโชนา อณุสหคตา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา
ตเทกฏฺเหิ จ กิเลเสหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ อรหโต รูปราคา อรูปราคา
มานา อุทฺธจฺจา อวิชฺชาย มานานุสยา ภวราคานุสยา อวิชฺชานุสยา
ตเทกฏฺเหิ จ กิเลเสหิ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ
โหติ อยํ จิตฺตวิเวโก ฯ
{๓๓.๓} กตโม อุปธิวิเวโก ฯ อุปธิ วุจฺจนฺติ กิเลสา จ ขนฺธา จ
อภิสงฺขารา จ ฯ อุปธิวิเวโก วุจฺจติ อมตํ นิพฺพานํ โย โส ๑-
สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค
นิโรโธ นิพฺพานํ อยํ อุปธิวิเวโก ฯ
{๓๓.๔} กายวิเวโก จ วูปกฏฺกายานํ ๒- เนกฺขมฺมาภิรตานํ
จิตฺตวิเวโก จ ปริสุทฺธจิตฺตานํ ปรมโวทานปฺปตฺตานํ อุปธิวิเวโก จ
นิรูปธีนํ ปุคฺคลานํ วิสงฺขารคตานํ ฯ
{๓๓.๕} ทูเร วิเวกา หีติ โย โส เอวํ คุหายํ สตฺโต เอวํ พหุเกหิ
กิเลเสหิ ฉนฺโน เอวํ โมหนสฺมึ ปคาโฬฺห โส กายวิเวกาปิ ทูเร
จิตฺตวิเวกาปิ ทูเร อุปธิวิเวกาปิ ทูเร วิทูเร สุวิทูเร น สนฺติเก น
สามนฺตา อนาสนฺเน อนุปกฏฺเ ๓- ฯ ตถาวิโธติ ตถาวิโธ ๔-
ตาทิโส ตสฺสณฺิโต ตปฺปกาโร ตปฺปฏิภาโค โย โส โมหนสฺมึ
ปคาโฬฺหติ ทูเร วิเวกา หิ ตถาวิโธ โส ฯ
[๓๔] กามา หิ โลเก น หิ สุปฺปหายาติ กามาติ อุทฺทานโต
เทฺว กามา วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ ฯ
{๓๔.๑} กตเม วตฺถุกามา ฯ มนาปิกา รูปา มนาปิกา สทฺทา
มนาปิกา คนฺธา มนาปิกา รสา มนาปิกา โผฏฺพฺพา อตฺถรณา ปาปุรณา
ทาสีทาสา อเชฬกา กุกฺกุฏสูกรา หตฺถิควาสฺสวฬวา เขตฺตํ วตฺถุ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ ๒ ม. วิเวกฏฺกายานํ ฯ ๓ โป. นวกฏฺเ ฯ
@ม. วิเวกฏฺเ ฯ ๔ โป. ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ
หิรญฺ สุวณฺณํ คามนิคมราชธานิโย รฏฺญฺจ ชนปโท จ โกโส
จ โกฏฺาคารญฺจ ยงฺกิญฺจิ รชนียวตฺถุ วตฺถุกามา ฯ อปิจ อตีตา
กามา อนาคตา กามา ปจฺจุปฺปนฺนา กามา อชฺฌตฺตา กามา
พหิทฺธา กามา อชฺฌตฺตพหิทฺธา กามา หีนา กามา มชฺฌิมา
กามา ปณีตา กามา อาปายิกา กามา มานุสิกา กามา ทิพฺพา
กามา ปจฺจุปฏฺิตา กามา นิมฺมิตา กามา ปรนิมฺมิตา กามา
ปริคฺคหิตา กามา อปริคฺคหิตา กามา มมายิตา กามา อมมายิตา
กามา สพฺเพปิ กามาวจรา ธมฺมา สพฺเพปิ รูปาวจรา ธมฺมา
สพฺเพปิ อรูปาวจรา ธมฺมา ตณฺหาวตฺถุกา ตณฺหารมฺมณา
กามนียฏฺเน รชนียฏฺเน มทนียฏฺเน กามา อิเม วุจฺจนฺติ
วตฺถุกามา ฯ
{๓๔.๒} กตเม กิเลสกามา ฯ ฉนฺโท กาโม ราโค กาโม ฉนฺทราโค
กาโม สงฺกปฺโป กาโม ราโค กาโม สงฺกปฺปราโค กาโม โย กาเมสุ
กามจฺฉนฺโท กามราโค กามนนฺทิ กามตณฺหา กามเสฺนโห
กามปริฬาโห กามมุจฺฉา กามชฺโฌสานํ กาโมโฆ กามโยโค
กามุปาทานํ กามจฺฉนฺทนีวรณํ
อทฺทสํ กาม เต มูลํ สงฺกปฺปา กาม ชายสิ
น ตํ สงฺกปฺปยิสฺสามิ เอวํ กาม น เหหิสิ ฯ
อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามา ฯ โลเกติ อปายโลเก มนุสฺสโลเก
เทวโลเก ขนฺธโลเก ธาตุโลเก อายตนโลเก ฯ กามา หิ โลเก
น หิ สุปฺปหายาติ กามา หิ โลเก ทุปฺปหายา ทุจฺจชา ทุปฺปริจฺจชา
ทุนฺนิมฺมทยา [๑]- ทุพฺพินิเวธยา ทุตฺตรา ทุปฺปตรา ทุสฺสมติกฺกมา
ทุพฺพีติวตฺตาติ ๒- กามา หิ โลเก น หิ สุปฺปหายา ฯ เตนาห ภควา
สตฺโต คุหายํ พหุนาภิฉนฺโน
ติฏฺ นโร โมหนสฺมึ ปคาโฬฺห
ทูเร วิเวกา หิ ตถาวิโธ โส
กามา หิ โลเก น หิ สุปฺปหายาติ ฯ
[๓๕] อิจฺฉานิทานา ภวสาตพทฺธา ๓-
เต ทุปฺปมุญฺจา น หิ อญฺโมกฺขา
ปจฺฉา ปุเร วาปิ อเปกฺขมานา
อิเมว กาเม ปุริเมว ชปฺปํ ฯ
[๓๖] อิจฺฉานิทานา ภวสาตพทฺธาติ อิจฺฉาติ วุจฺจติ ตณฺหา
โย ราโค สาราโค อนุนโย อนุโรโธ นนฺทิ นนฺทิราโค จิตฺตสฺส
สาราโค อิจฺฉา มุจฺฉา อชฺโฌสานํ เคโธ ปลิเคโธ สงฺโค ปงฺโก
เอชา มายา ชนิกา สญฺชนนี สิพฺพินี ชาลินี สริตา วิสตฺติกา
สุตฺตํ วิสฏา อายูหนี ทุติยา ปณิธิ ภวเนตฺติ วนํ วนโถ
สนฺถโว เสฺนโห อเปกฺขา ปฏิพนฺธา ๔- อาสา อาสึสนา
อาสึสิตตฺตํ รูปาสา สทฺทาสา คนฺธาสา รสาสา โผฏฺพฺพาสา
ลาภาสา ธนาสา ปุตฺตาสา ชีวิตาสา ชปฺปา ปชปฺปา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ทุนฺนิเวยา ฯ ยุ. ทุนฺนิเวธยา ฯ ๒ ม. ทุพฺพินิวตฺตาติ ฯ ๓ กตฺถจิ
@โปตฺถเก ภวสาตพนฺธาติ ปาโ ทิสฺสติ ฯ ๔ โป. ม. ปฏิพนฺธุ ฯ ยุ. ปฏิพนฺโธ ฯ
อภิชปฺปา ชปฺปา ชปฺปนา ชปฺปิตตฺตํ โลลุปฺปา โลลุปฺปายนา
โลลุปฺปายิตตฺตํ ปุจฺฉญฺจิกตา ๑- สาธุกมฺยตา อธมฺมราโค
วิสมโลโภ นิกนฺติ นิกามนา ปตฺถนา ปิหนา สมฺปตฺถนา
กามตณฺหา ภวตณฺหา วิภวตณฺหา รูปตณฺหา อรูปตณฺหา
นิโรธตณฺหา รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา
โผฏฺพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา โอโฆ โยโค คนฺโถ อุปาทานํ อาวรณํ
นีวรณํ ฉทนํ พนฺธนํ อุปกฺกิเลโส อนุสโย ปริยุฏฺานํ ลตา เววิจฺฉํ
ทุกฺขมูลํ ทุกฺขนิทานํ ทุกฺขปฺปภโว มารปาโส มารพฬิสํ มารวิสโย
ตณฺหานที ตณฺหาชาลํ ตณฺหาคทฺทุลํ ตณฺหาสมุทฺโท อภิชฺฌา
โลโภ อกุสลมูลํ ฯ อิจฺฉานิทานาติ อิจฺฉานิทานา ๒- อิจฺฉาเหตุกา
อิจฺฉาปจฺจยา อิจฺฉาการณา อิจฺฉาปภวาติ อิจฺฉานิทานา ฯ
{๓๖.๑} ภวสาตพทฺธาติ เอกํ ภวสาตํ สุขา เวทนา ฯ เทฺว
ภวสาตานิ สุขา จ เวทนา อิฏฺญฺจ วตฺถุ ฯ ตีณิ ภวสาตานิ
โยพฺพญฺ อาโรคฺยํ ชีวิตํ ฯ จตฺตาริ ภวสาตานิ ลาโภ ยโส
ปสํสา สุขํ ฯ ปญฺจ ภวสาตานิ มนาปิกา รูปา มนาปิกา สทฺทา
มนาปิกา คนฺธา มนาปิกา รสา มนาปิกา โผฏฺพฺพา ฯ ฉ
ภวสาตานิ จกฺขุสมฺปทา โสตสมฺปทา ฆานสมฺปทา ชิวฺหาสมฺปทา
กายสมฺปทา มโนสมฺปทา ฯ ภวสาตพทฺธาติ สุขาย เวทนาย พทฺธา
อิฏฺสฺมึ วตฺถุสฺมึ พทฺธา โยพฺพญฺเ พทฺธา อาโรเคฺย พทฺธา
ชีวิเต พทฺธา ลาเภ พทฺธา ยเส พทฺธา ปสํสาย พทฺธา สุเข
@เชิงอรรถ: ๑ โป. มุญฺจิกตา ฯ ม. ปุจฺฉญฺฉิกตา ฯ ยุ. มุจฺฉญฺฉิกตา ฯ ๒ ม. อิจฺฉานิทานกา ฯ
พทฺธา มนาปิเกสุ รูเปสุ พทฺธา สทฺเทสุ คนฺเธสุ รเสสุ มนาปิเกสุ
โผฏฺพฺเพสุ พทฺธา จกฺขุสมฺปทาย พทฺธา โสตสมฺปทาย
ฆานสมฺปทาย ชิวฺหาสมฺปทาย กายสมฺปทาย มโนสมฺปทาย
พทฺธา วินิพทฺธา อาพทฺธา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธาติ อิจฺฉานิทานา
ภวสาตพทฺธา ฯ
[๓๗] เต ทุปฺปมุญฺจา น หิ อญฺโมกฺขาติ เต วา ภวสาตวตฺถู
ทุปฺปมุญฺจา สตฺตา วา เอตฺโต ทุมฺโมจยา ฯ
{๓๗.๑} กถํ เต ภวสาตวตฺถู ทุปฺปมุญฺจา ฯ สุขา เวทนา ทุมฺมุญฺจา
อิฏฺ วตฺถุ ทุมฺมุญฺจํ โยพฺพญฺ ทุมฺมุญฺจํ อาโรคฺยํ ทุมฺมุญฺจํ
ชีวิตํ ทุมฺมุญฺจํ ลาโภ ทุมฺมุญฺโจ ยโส ทุมฺมุญฺโจ ปสํสา ทุมฺมุญฺจา
สุขํ ทุมฺมุญฺจํ มนาปิกา รูปา ทุมฺมุญฺจา มนาปิกา สทฺทา คนฺธา
รสา โผฏฺพฺพา ทุมฺมุญฺจา จกฺขุสมฺปทา ทุมฺมุญฺจา โสตสมฺปทา
ฆานสมฺปทา ชิวฺหาสมฺปทา กายสมฺปทา มโนสมฺปทา ทุมฺมุญฺจา
ทุปฺปมุญฺจา ทุมฺโมจยา ทุปฺปโมจยา ทุนฺนิมฺมทยา ทุพฺพินิเวธยา
ทุตฺตรา ทุปฺปตรา ทุสฺสมติกฺกมา ทุพฺพีติวตฺตา ฯ เอวนฺเต ภวสาตวตฺถู
ทุปฺปมุญฺจา ฯ
{๓๗.๒} กถํ สตฺตา เอตฺโต ทุมฺโมจยา ฯ สุขาย เวทนาย
สตฺตา ทุมฺโมจยา อิฏฺสฺมา วตฺถุสฺมา ทุมฺโมจยา โยพฺพญฺา
ทุมฺโมจยา อาโรคฺยา ทุมฺโมจยา ชีวิตา ทุมฺโมจยา ลาภา
ทุมฺโมจยา ยสา ทุมฺโมจยา ปสํสาย ทุมฺโมจยา สุขา
ทุมฺโมจยา มนาปิเกหิ รูเปหิ ทุมฺโมจยา มนาปิเกหิ สทฺเทหิ
คนฺเธหิ รเสหิ โผฏฺพฺเพหิ ทุมฺโมจยา จกฺขุสมฺปทาย ทุมฺโมจยา
โสตสมฺปทาย ฆานสมฺปทาย ชิวฺหาสมฺปทาย กายสมฺปทาย
มโนสมฺปทาย ทุมฺโมจยา ทุปฺปโมจยา ทุรุทฺธรา ทุสฺสมุทฺธรา
ทุพฺพุฏฺาปนา ๑- ทุสฺสมุฏฺาปนา ฯ เอวํ สตฺตา เอตฺโต
ทุมฺโมจยาติ เต ทุปฺปมุญฺจา ฯ
{๓๗.๓} น หิ อญฺโมกฺขาติ เต อตฺตนา ปลิปปลิปนฺนา น
สกฺโกนฺติ ปรํ ปลิปปลิปนฺนํ อุทฺธริตุํ ฯ วุตฺตํ เหตํ ภควตา โส วต
จุนฺท อตฺตนา ปลิปปลิปนฺโน ปรํ ปลิปปลิปนฺนํ อุทฺธริสฺสตีติ
เนตํ านํ วิชฺชติ โส วต จุนฺท อตฺตนา อทนฺโต อวินีโต อปรินิพฺพุโต
ปรํ ทเมสฺสติ วิเนสฺสติ ปรินิพฺพาเปสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชตีติ ฯ
เอวํ น หิ อญฺโมกฺขา ฯ อถวา นตฺถญฺโ โกจิ โมเจตุํ ๒- เต
ยทิ มุจฺเจยฺยุํ สเกน ถาเมน สเกน พเลน สเกน วิริเยน สเกน
ปรกฺกเมน สเกน ปุริสถาเมน สเกน ปุริสพเลน สเกน ปุริสวิริเยน
สเกน ปุริสปรกฺกเมน อตฺตนา สมฺมาปฏิปทํ อนุโลมปฏิปทํ
อปจฺจนีกปฏิปทํ อนฺวตฺถปฏิปทํ ธมฺมานุธมฺมปฏิปทํ ปฏิปชฺชมานา
มุจฺเจยฺยุนฺติ ฯ เอวมฺปิ น หิ อญฺโมกฺขา ฯ
{๓๗.๔} วุตฺตํ เหตํ ภควตา
นาหํ สมิสฺสามิ ปโมจนาย
กถํกถึ โธตก กญฺจิ โลเก
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ทุพฺพุฏฺาปยา ทุสฺสมุฏฺาปยา ทุนฺนิเวยา ทุพฺพินิเวยา ทุตฺตรา ทุปฺปตรา
@ทุสฺสมติกฺกมา ทุพฺพินิวตฺตา ฯ ๒ ม. ยุ. โมเจตา ฯ
ธมฺมญฺจ เสฏฺ อภิชานมาโน
เอวํ ตุวํ โอฆมิมํ ตเรสีติ ฯ
เอวมฺปิ น หิ อญฺโมกฺขา ฯ
{๓๗.๕} วุตฺตํ เหตํ ภควตา
อตฺตนา ปกตํ ปาปํ อตฺตนา สงฺกิลิสฺสติ
อตฺตนา อกตํ ปาปํ อตฺตนาว วิสุชฺฌติ
สุทฺธิ อสุทฺธิ ปจฺจตฺตํ นาญฺโ อญฺ วิโสธเยติ ฯ
เอวมฺปิ น หิ อญฺโมกฺขา ฯ วุตฺตํ เหตํ ภควตา เอวเมว โข
พฺราหฺมณ ติฏฺเตว นิพฺพานํ ติฏฺติ นิพฺพานคามิมคฺโค ติฏฺามหํ
สมาทเปตา อถ จ ปน มม สาวกา มยา เอวํ โอวทิยมานา เอวํ
อนุสาสิยมานา อปฺเปกจฺเจ อจฺจนฺตนิฏฺ นิพฺพานํ อาราเธนฺติ
เอกจฺเจ นาราเธนฺติ เอตฺถ กฺยาหํ พฺราหฺมณ กโรมิ มคฺคกฺขายี
พฺราหฺมณ ตถาคโต มคฺคํ พุทฺโธ อาจิกฺขติ อตฺตนา ปฏิปชฺชมานา
มุจฺเจยฺยุนฺติ ฯ เอวมฺปิ น หิ อญฺโมกฺขาติ เต ทุปฺปมุญฺจา น หิ
อญฺโมกฺขา ฯ
[๓๘] ปจฺฉา ปุเร วาปิ อเปกฺขมานาติ ปจฺฉา วุจฺจติ อนาคตํ
ปุเร วุจฺจติ อตีตํ ฯ อปิจ อตีตํ อุปาทาย อนาคตญฺจ ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ
ปจฺฉา อนาคตํ อุปาทาย อตีตญฺจ ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ ปุเร ฯ
{๓๘.๑} กถํ ปุเร อเปกฺขํ กโรติ ฯ เอวํรูโป อโหสึ อตีตมทฺธานนฺติ
ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาคเมติ ๑- เอวํเวทโน อโหสึ เอวํสญฺโ อโหสึ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. สมนฺนาเนติ ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
เอวํสงฺขาโร อโหสึ เอวํวิญฺาโณ อโหสึ อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ
นนฺทึ สมนฺวาคเมติ ฯ เอวมฺปิ ปุเร อเปกฺขํ กโรติ ฯ อถวา อิติ เม
จกฺขุ อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ รูปาติ ตตฺถ ฉนฺทราคปฏิพทฺธํ
โหติ วิญฺาณํ ฉนฺทราคปฏิพทฺธตฺตา วิญฺาณสฺส ตทภินนฺทติ
ตทภินนฺทนฺโต เอวมฺปิ ปุเร อเปกฺขํ กโรติ ฯ อิติ เม โสตํ อโหสิ
อตีตมทฺธานํ อิติ สทฺทาติ ฯ อิติ เม ฆานํ อโหสิ อตีตมทฺธานํ
อิติ คนฺธาติ ฯ อิติ เม ชิวฺหา อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ รสาติ ฯ
อิติ เม กาโย อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ โผฏฺพฺพาติ ฯ อิติ เม
มโน อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ ธมฺมาติ ตตฺถ ฉนฺทราคปฏิพทฺธํ
โหติ วิญฺาณํ ฉนฺทราคปฏิพทฺธตฺตา วิญฺาณสฺส ตทภินนฺทติ
ตทภินนฺทนฺโต เอวมฺปิ ปุเร อเปกฺขํ กโรติ ฯ อถวา ยานิสฺส ๑-
ตานิ ปุพฺเพ มาตุคาเมน สทฺธึ หสิตลปิตกีฬิตานิ ตทสฺสาเทติ ตํ
นิกาเมติ เตน จ วิตฺตึ อาปชฺชติ ฯ เอวมฺปิ ปุเร อเปกฺขํ กโรติ ฯ
{๓๘.๒} กถํ ปจฺฉา อเปกฺขํ กโรติ ฯ เอวํรูโป สิยํ อนาคตมทฺธานนฺติ
ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาคเมติ เอวํเวทโน สิยํ เอวํสญฺโ สิยํ เอวํสงฺขาโร
สิยํ เอวํวิญฺาโณ สิยํ อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทึ สมนฺวาคเมติ ฯ
เอวมฺปิ ปจฺฉา อเปกฺขํ กโรติ ฯ อถวา อิติ เม จกฺขุ สิยา อนาคตมทฺธานํ
อิติ รูปาติ อปฺปฏิลทฺธสฺส ปฏิลาภาย จิตฺตํ ปณิทหติ เจตโส ปณิธาน-
ปจฺจยา ตทภินนฺทติ ตทภินนฺทนฺโต เอวมฺปิ ปจฺฉา อเปกฺขํ กโรติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. ยานสฺสุ ฯ
อิติ เม โสตํ สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ สทฺทาติ ฯ อิติ เม ฆานํ สิยา
อนาคตมทฺธานํ อิติ คนฺธาติ ฯ อิติ เม ชิวฺหา สิยา อนาคตมทฺธานํ
อิติ รสาติ ฯ อิติ เม กาโย สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ โผฏฺพฺพาติ ฯ
อิติ เม มโน สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ ธมฺมาติ อปฺปฏิลทฺธสฺส
ปฏิลาภาย จิตฺตํ ปณิทหติ เจตโส ปณิธานปจฺจยา ตทภินนฺทติ
ตทภินนฺทนฺโต เอวมฺปิ ปจฺฉา อเปกฺขํ กโรติ ฯ อถวา อิมินาหํ สีเลน
วา วตฺเตน วา ตเปน วา พฺรหฺมจริเยน วา เทโว วา ภวิสฺสามิ
เทวญฺตโร วาติ อปฺปฏิลทฺธสฺส ปฏิลาภาย จิตฺตํ ปณิทหติ
เจตโส ปณิธานปจฺจยา ตทภินนฺทติ ตทภินนฺทนฺโต เอวมฺปิ ปจฺฉา
อเปกฺขํ กโรตีติ ปจฺฉา ปุเร วาปิ อเปกฺขมานา ฯ
[๓๙] อิเมว กาเม ปุริเมว ชปฺปนฺติ อิเมว กาเมติ ปจฺจุปฺปนฺเน
ปญฺจ กามคุเณ อิจฺฉนฺตา สาทิยนฺตา ปตฺถยนฺตา ปิหยนฺตา
อภิชปฺปนฺตา ฯ ปุริเมว ชปฺปนฺติ อตีเต ปญฺจ กามคุเณ ชปฺปนฺตา
ปชปฺปนฺตา อภิชปฺปนฺตาติ อิเมว กาเม ปุริเมว ชปฺปํ ฯ เตนาห ภควา
อิจฺฉานิทานา ภวสาตพทฺธา
เต ทุปฺปมุญฺจา น หิ อญฺโมกฺขา
ปจฺฉา ปุเร วาปิ อเปกฺขมานา
อิเมว กาเม ปุริเมว ชปฺปนฺติ ฯ
[๔๐] กาเมสุ คิทฺธา ปสุตา ปมูฬฺหา
อวทานิยา เต วิสเม นิวิฏฺา
ทุกฺขูปนีตา ปริเทวยนฺติ
กึสู ภวิสฺสาม อิโต จุตาเส ฯ
[๔๑] กาเมสุ คิทฺธา ปสุตา ปมูฬฺหาติ กามาติ อุทฺทานโต เทฺว
กามา วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ ฯเปฯ อิเม วุจฺจนฺติ วตฺถุกามา
ฯเปฯ อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามา ฯ เคโธ วุจฺจติ ตณฺหา โย ราโค
สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ กิเลสกาเมน วตฺถุกาเมสุ
รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌปนฺนา ๑- ลคฺคา ลคฺคิตา
ปลิพุทฺธาติ กาเมสุ คิทฺธา ฯ ปสุตาติ เยปิ กาเม เอสนฺติ คเวสนฺติ
ปริเยสนฺติ ตจฺจริตา ตพฺพหุลา ตคฺครุกา ตนฺนินฺนา ตปฺโปณา
ตปฺปพฺภารา ตทธิมุตฺตา ตทาธิปเตยฺยา เตปิ กามปฺปสุตา ฯ
{๔๑.๑} เยปิ ตณฺหาวเสน รูเป เอสนฺติ คเวสนฺติ ปริเยสนฺติ
สทฺเท คนฺเธ รเส โผฏฺพฺเพ เอสนฺติ คเวสนฺติ ปริเยสนฺติ ตจฺจริตา
ตพฺพหุลา ตคฺครุกา ตนฺนินฺนา ตปฺโปณา ตปฺปพฺภารา ตทธิมุตฺตา
ตทาธิปเตยฺยา เตปิ กามปฺปสุตา ฯ เยปิ ตณฺหาวเสน รูเป ปฏิลภนฺติ
สทฺเท คนฺเธ รเส โผฏฺพฺเพ ปฏิลภนฺติ ตจฺจริตา ตพฺพหุลา
ตคฺครุกา ตนฺนินฺนา ตปฺโปณา ตปฺปพฺภารา ตทธิมุตฺตา
ตทาธิปเตยฺยา เตปิ กามปฺปสุตา ฯ เยปิ ตณฺหาวเสน รูเป
@เชิงอรรถ: ๑ อชฺโฌสนฺนาติปิ ปาโ ฯ
ปริภุญฺชนฺติ สทฺเท คนฺเธ รเส โผฏฺพฺเพ ปริภุญฺชนฺติ ตจฺจริตา
ตพฺพหุลา ตคฺครุกา ตนฺนินฺนา ตปฺโปณา ตปฺปพฺภารา ตทธิมุตฺตา
ตทาธิปเตยฺยา เตปิ กามปฺปสุตา ฯ ยถา กลหการโก กลหปฺปสุโต
กมฺมการโก กมฺมปฺปสุโต โคจเร จรนฺโต โคจรปฺปสุโต ฌายี
ฌานปฺปสุโต เอวเมว เยปิ กาเม เอสนฺติ คเวสนฺติ ปริเยสนฺติ
ตจฺจริตา ตพฺพหุลา ตคฺครุกา ตนฺนินฺนา ตปฺโปณา ตปฺปพฺภารา
ตทธิมุตฺตา ตทาธิปเตยฺยา เตปิ กามปฺปสุตา ฯ เยปิ ตณฺหาวเสน
รูเป เอสนฺติ คเวสนฺติ ปริเยสนฺติ สทฺเท คนฺเธ รเส โผฏฺพฺเพ
เอสนฺติ คเวสนฺติ ปริเยสนฺติ ตจฺจริตา ตพฺพหุลา ตคฺครุกา
ตนฺนินฺนา ตปฺโปณา ตปฺปพฺภารา ตทธิมุตฺตา ตทาธิปเตยฺยา
เตปิ กามปฺปสุตา ฯ
{๔๑.๒} เยปิ ตณฺหาวเสน รูเป ปฏิลภนฺติ สทฺเท คนฺเธ รเส
โผฏฺพฺเพ ปฏิลภนฺติ ตจฺจริตา ตพฺพหุลา ตคฺครุกา ตนฺนินฺนา
ตปฺโปณา ตปฺปพฺภารา ตทธิมุตฺตา ตทาธิปเตยฺยา เตปิ กามปฺปสุตา ฯ
เยปิ ตณฺหาวเสน รูเป ปริภุญฺชนฺติ สทฺเท คนฺเธ รเส โผฏฺพฺเพ
ปริภุญฺชนฺติ ตจฺจริตา ตพฺพหุลา ตคฺครุกา ตนฺนินฺนา ตปฺโปณา
ตปฺปพฺภารา ตทธิมุตฺตา ตทาธิปเตยฺยา เตปิ กามปฺปสุตา ฯ
{๔๑.๓} ปมูฬฺหาติ เยภุยฺเยน เทวมนุสฺสา ปญฺจสุ กามคุเณสุ มุยฺหนฺติ
สมฺมุยฺหนฺติ ๑- สมฺปมุยฺหนฺติ มูฬฺหา สมฺมูฬฺหา สมฺปมูฬฺหา อวิชฺชาย อนฺธิกตา ๒-
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ปมุยฺหนฺติ ฯ ๒ อนฺธิคตาติปิ ปาโ ฯ
อาวุฏา นิวุฏา โอผุฏา ปิหิตา ปฏิจฺฉนฺนา ปฏิกุชฺชิตาติ กาเมสุ คิทฺธา
ปสุตา ปมูฬฺหา ฯ
[๔๒] อวทานิยา เต วิสเม นิวิฏฺาติ อวทานิยาติ อวงฺคจฺฉนฺตีติปิ ๑-
อวทานิยา ฯ มจฺฉริโนปิ วุจฺจนฺติ อวทานิยา ฯ พุทฺธานํ พุทฺธสาวกานํ ๒-
วจนํ พฺยปฺปถํ เทสนํ อนุสิฏฺึ นาทิยนฺตีติ อวทานิยา ฯ
{๔๒.๑} กถํ อวงฺคจฺฉนฺตีติ อวทานิยา ฯ อวงฺคจฺฉนฺตีติ นิรยํ คจฺฉนฺติ
ติรจฺฉานโยนึ คจฺฉนฺติ ปิตฺติวิสยํ คจฺฉนฺตีติ เอวํ อวงฺคจฺฉนฺตีติ อวทานิยา ฯ
{๔๒.๒} กถํ มจฺฉริโน วุจฺจนฺติ อวทานิยา ฯ ปญฺจ มจฺฉริยานิ
อาวาสมจฺฉริยํ กุลมจฺฉริยํ ลาภมจฺฉริยํ วณฺณมจฺฉริยํ ธมฺมมจฺฉริยํ
ยํ เอวรูปํ มจฺฉริยํ มจฺฉรายนา มจฺฉรายิตตฺตํ เววิจฺฉํ กทริยํ กฏุกญฺจกตา
อคฺคหิตตฺตํ จิตฺตสฺส อิทํ วุจฺจติ มจฺฉริยํ ฯ อปิจ ขนฺธมจฺฉริยมฺปิ มจฺฉริยํ
ธาตุมจฺฉริยมฺปิ มจฺฉริยํ อายตนมจฺฉริยมฺปิ มจฺฉริยํ คาโห อิทํ วุจฺจติ
มจฺฉริยํ ฯ อิมินา มจฺฉริเยน อวทญฺุตาย สมนฺนาคตา ชนา ปมตฺตา
เอวํ มจฺฉริโน วุจฺจนฺติ อวทานิยา ฯ
{๔๒.๓} กถํ พุทฺธานํ พุทฺธสาวกานํ วจนํ พฺยปฺปถํ เทสนํ อนุสิฏฺึ
นาทิยนฺตีติ อวทานิยา ฯ พุทฺธานํ พุทฺธสาวกานํ วจนํ พฺยปฺปถํ
เทสนํ อนุสิฏฺึ นาทิยนฺติ น สุสฺสุสนฺติ น โสตํ โอทหนฺติ น
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อวคจฺฉนฺตีติปิ ฯ ๒ โป. ม. สาวกานํ ฯ
อญฺา จิตฺตํ อุปฏฺเปนฺติ อนสฺสวา อวจนกรา ปฏิโลมวุตฺติโน
อญฺเเนว มุขํ กโรนฺติ เอวํ พุทฺธานํ พุทฺธสาวกานํ วจนํ พฺยปฺปถํ
เทสนํ อนุสิฏฺึ นาทิยนฺตีติ อวทานิยา ฯ
{๔๒.๔} เต วิสเม นิวิฏฺาติ วิสเม กายกมฺเม นิวิฏฺา วิสเม
วจีกมฺเม นิวิฏฺา วิสเม มโนกมฺเม นิวิฏฺา วิสเม ปาณาติปาเต
นิวิฏฺา วิสเม อทินฺนาทาเน นิวิฏฺา วิสเม กาเมสุ มิจฺฉาจาเร
นิวิฏฺา วิสเม มุสาวาเท นิวิฏฺา วิสมาย ปิสุณาย วาจาย นิวิฏฺา
วิสมาย ผรุสาย วาจาย นิวิฏฺา วิสเม สมฺผปฺปลาเป นิวิฏฺา
วิสมาย อภิชฺฌาย นิวิฏฺา วิสเม พฺยาปาเท นิวิฏฺา วิสมาย
มิจฺฉาทิฏฺิยา นิวิฏฺา วิสเมสุ สงฺขาเรสุ นิวิฏฺา วิสเมสุ ปญฺจสุ
กามคุเณสุ นิวิฏฺา วิสเมสุ ปญฺจสุ นีวรเณสุ นิวิฏฺา วิสมาย
เจตนาย วิสมาย ปตฺถนาย วิสมาย ปณิธิยา นิวิฏฺา ปติฏฺิตา
อลฺลีนา อุปคตา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธาติ
อวทานิยา เต วิสเม นิวิฏฺา ฯ
[๔๓] ทุกฺขูปนีตา ปริเทวยนฺตีติ ทุกฺขูปนีตาติ ทุกฺขูปนีตา
ทุกฺขปฺปตฺตา ทุกฺขสมฺปตฺตา ทุกฺขูปคตา มารปฺปตฺตา มารสมฺปตฺตา
มารูปคตา มรณปฺปตฺตา มรณสมฺปตฺตา มรณูปคตาติ ทุกฺขูปนีตา ฯ
ปริเทวยนฺตีติ ลปนฺติ ลาลปนฺติ โสจนฺติ กิลมนฺติ ปริเทวนฺติ
อุรตฺตาฬึ กนฺทนฺติ สมฺโมหํ อาปชฺชนฺตีติ ทุกฺขูปนีตา ปริเทวยนฺติ ฯ
[๔๔] กึสู ภวิสฺสาม อิโต จุตาเสติ อิโต จุตา กึสุ ภวิสฺสาม เนรยิกา
ภวิสฺสาม ติรจฺฉานโยนิกา ภวิสฺสาม ปิตฺติวิสยิกา ภวิสฺสาม มนุสฺสา
ภวิสฺสาม เทวา ๑- ภวิสฺสาม รูปี ภวิสฺสาม อรูปี ภวิสฺสาม สญฺี
ภวิสฺสาม อสญฺี ภวิสฺสาม เนวสญฺีนาสญฺี ภวิสฺสาม ภวิสฺสาม
นุ โข มยํ อนาคตมทฺธานํ น นุ โข ภวิสฺสาม อนาคตมทฺธานํ กึ นุ
โข ภวิสฺสาม อนาคตมทฺธานํ กถํ นุ โข ภวิสฺสาม อนาคตมทฺธานํ กึ
หุตฺวา กึ ภวิสฺสาม นุ โข มยํ อนาคตมทฺธานนฺติ สํสยปกฺขนฺนา
วิมติปกฺขนฺนา เทฺวฬฺหกชาตา ลปนฺติ ลาลปนฺติ โสจนฺติ กิลมนฺติ
ปริเทวนฺติ อุรตฺตาฬึ กนฺทนฺติ สมฺโมหํ อาปชฺชนฺตีติ กึสู ภวิสฺสาม
อิโต จุตาเส ฯ เตนาห ภควา
กาเมสุ คิทฺธา ปสุตา ปมูฬฺหา
อวทานิยา เต วิสเม นิวิฏฺา
ทุกฺขูปนีตา ปริเทวยนฺติ
กึสู ภวิสฺสาม อิโต จุตาเสติ ฯ
[๔๕] ตสฺมา หิ สิกฺเขถ อิเธว ชนฺตุ
ยงฺกิญฺจิ ชญฺา วิสมนฺติ โลเก
น ตสฺส เหตู ๒- วิสมํ จเรยฺย
อปฺปญฺหิทํ ชีวิตมาหุ ธีรา ฯ
[๔๖] ตสฺมา หิ สิกฺเขถ อิเธว ชนฺตูติ ตสฺมาติ ตสฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ยุ. เทวา กึ ... ฯ ๒ ยุ. เหตุ ฯ
ตํการณา ตํเหตุ ตปฺปจฺจยา ตํนิทานา เอตํ อาทีนวํ สมฺปสฺสมาโน
กาเมสูติ ตสฺมา ฯ สิกฺเขถาติ ติสฺโส สิกฺขา อธิสีลสิกฺขา อธิจิตฺตสิกฺขา
อธิปญฺาสิกฺขา ฯ
{๔๖.๑} กตมา อธิสีลสิกฺขา ฯ อิธ ภิกฺขุ สีลวา โหติ ปาฏิโมกฺข-
สํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ
ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ ขุทฺทโก สีลกฺขนฺโธ
มหนฺโต สีลกฺขนฺโธ สีลํ ปติฏฺา อาทิ จรณํ สํยโม สํวโร
มุขํ ๑- ปมุขํ กุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา อยํ อธิสีลสิกฺขา ฯ
{๔๖.๒} กตมา อธิจิตฺตสิกฺขา ฯ อิธ ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ
อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ
เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ วิหรติ สโต จ
สมฺปชาโน สุขญฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทติ ยนฺตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ
อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารีติ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ฯ
สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ
อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ อยํ อธิจิตฺตสิกฺขา ฯ
{๔๖.๓} กตมา อธิปญฺาสิกฺขา ฯ อิธ ภิกฺขุ ปญฺวา โหติ
อุทยตฺถคามินิยา ปญฺาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โมกฺขํ ปโมกฺขํ ฯ
สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินิยา โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ
ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ
อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ อิเม อาสวาติ
ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ อาสวสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ
อาสวนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทาติ
ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ อธิปญฺาสิกฺขา ฯ
{๔๖.๔} อิมา ติสฺโส สิกฺขา อาวชฺเชนฺโต สิกฺเขยฺย ชานนฺโต
สิกฺเขยฺย ปสฺสนฺโต สิกฺเขยฺย ปจฺจเวกฺขนฺโต สิกฺเขยฺย จิตฺตํ อธิฏฺหนฺโต
สิกฺเขยฺย สทฺธาย อธิมุจฺจนฺโต สิกฺเขยฺย วิริยํ ปคฺคณฺหนฺโต
สิกฺเขยฺย สตึ อุปฏฺหนฺโต สิกฺเขยฺย จิตฺตํ สมาทหนฺโต สิกฺเขยฺย
ปญฺาย ปชานนฺโต สิกฺเขยฺย อภิญฺเยฺยํ อภิชานนฺโต สิกฺเขยฺย
ปริญฺเยฺยํ ปริชานนฺโต สิกฺเขยฺย ปหาตพฺพํ ปชหนฺโต สิกฺเขยฺย
ภาเวตพฺพํ ภาเวนฺโต สิกฺเขยฺย สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกโรนฺโต สิกฺเขยฺย
อาจเรยฺย สมาจเรยฺย สมาทาย วตฺเตยฺย ฯ อิธาติ อิมิสฺสา ทิฏฺิยา
อิมิสฺสา ขนฺติยา อิมิสฺสา รุจิยา อิมสฺมึ อาทาเย อิมสฺมึ ธมฺเม อิมสฺมึ
วินเย อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อิมสฺมึ ปาวจเน อิมสฺมึ พฺรหฺมจริเย อิมสฺมึ
สตฺถุสาสเน อิมสฺมึ อตฺตภาเว อิมสฺมึ มนุสฺสโลเก [๑]- ฯ ชนฺตูติ
สตฺโต นโร ฯเปฯ มนุโชติ ตสฺมา หิ สิกฺเขถ อิเธว ชนฺตุ ฯ
[๔๗] ยงฺกิญฺจิ ชญฺา วิสมนฺติ โลเกติ ยงฺกิญฺจีติ สพฺเพน
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. เตน วุจฺจติ อิธาติ ฯ
สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อเสสํ นิสฺเสสํ ปริยาทายวจนเมตํ ๑- ยงฺกิญฺจีติ ฯ
ชญฺา วิสมนฺตีติ วิสมํ กายกมฺมํ วิสมนฺติ ชาเนยฺย วิสมํ วจีกมฺมํ
วิสมนฺติ ชาเนยฺย วิสมํ มโนกมฺมํ วิสมนฺติ ชาเนยฺย วิสมํ ปาณาติปาตํ
วิสโมติ ชาเนยฺย วิสมํ อทินฺนาทานํ วิสมนฺติ ชาเนยฺย วิสมํ กาเมสุ
มิจฺฉาจารํ วิสโมติ ชาเนยฺย วิสมํ มุสาวาทํ วิสโมติ ชาเนยฺย วิสมํ
ปิสุณํ วาจํ วิสมาติ ชาเนยฺย วิสมํ ผรุสํ วาจํ วิสมาติ ชาเนยฺย วิสมํ
สมฺผปฺปลาปํ วิสโมติ ชาเนยฺย วิสมํ อภิชฺฌํ วิสมาติ ชาเนยฺย
วิสมํ พฺยาปาทํ วิสโมติ ชาเนยฺย วิสมํ มิจฺฉาทิฏฺึ วิสมาติ ชาเนยฺย
วิสเม สงฺขาเร วิสมาติ ชาเนยฺย วิสเม ปญฺจ กามคุเณ วิสมาติ
ชาเนยฺย วิสเม ปญฺจ นีวรเณ วิสมาติ ชาเนยฺย วิสมํ เจตนํ
วิสมาติ ชาเนยฺย วิสมํ ปตฺถนํ วิสมาติ ชาเนยฺย วิสมํ ปณิธึ
วิสมาติ ชาเนยฺย อาชาเนยฺย วิชาเนยฺย ปฏิวิชาเนยฺย ปฏิวิชฺเฌยฺย ฯ
โลเกติ อปายโลเก ฯเปฯ อายตนโลเกติ ยงฺกิญฺจิ ชญฺา
วิสมนฺติ โลเก ฯ
[๔๘] น ตสฺส เหตู วิสมํ จเรยฺยาติ วิสมสฺส กายกมฺมสฺส
เหตุ วิสมํ น จเรยฺย วิสมสฺส วจีกมฺมสฺส เหตุ วิสมํ น จเรยฺย
วิสมสฺส มโนกมฺมสฺส เหตุ วิสมํ น จเรยฺย วิสมสฺส ปาณาติปาตสฺส
เหตุ วิสมํ น จเรยฺย วิสมสฺส อทินฺนาทานสฺส เหตุ
วิสมํ น จเรยฺย วิสมสฺส กาเมสุ มิจฺฉาจารสฺส เหตุ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปริยาทิยนวจนเมตํ ฯ
วิสมํ น จเรยฺย วิสมสฺส มุสาวาทสฺส เหตุ วิสมํ น จเรยฺย
วิสมาย ปิสุณาย วาจาย เหตุ วิสมํ น จเรยฺย วิสมาย
ผรุสาย วาจาย เหตุ วิสมํ น จเรยฺย วิสมสฺส สมฺผปฺปลาปสฺส
เหตุ วิสมํ น จเรยฺย วิสมาย อภิชฺฌาย เหตุ วิสมํ น
จเรยฺย วิสมสฺส พฺยาปาทสฺส เหตุ วิสมํ น จเรยฺย วิสมาย
มิจฺฉาทิฏฺิยา เหตุ วิสมํ น จเรยฺย วิสมานํ สงฺขารานํ เหตุ
วิสเม ๑- น จเรยฺย วิสมานํ ปญฺจนฺนํ กามคุณานํ เหตุ วิสเม ๑-
น จเรยฺย วิสมานํ ปญฺจนฺนํ นีวรณานํ เหตุ วิสเม น จเรยฺย
วิสมาย เจตนาย เหตุ วิสมาย ปตฺถนาย เหตุ วิสมาย
ปณิธิยา เหตุ วิสมํ น จเรยฺย น อาจเรยฺย น สมาจเรยฺย น
สมาทาย วตฺเตยฺยาติ น ตสฺส เหตู วิสมํ จเรยฺย ฯ
[๔๙] อปฺปญฺหิทํ ชีวิตมาหุ ธีราติ ชีวิตนฺติ อายุ ิติ
ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ ฯ
อปิจ ทฺวีหิ การเณหิ อปฺปกํ ชีวิตํ ิติปริตฺตตาย วา อปฺปกํ
ชีวิตํ สรสปริตฺตตาย วา อปฺปกํ ชีวิตํ ฯ
{๔๙.๑} กถํ ิติปริตฺตตาย อปฺปกํ ชีวิตํ ฯ อตีเต จิตฺตกฺขเณ
ชีวิตฺถ น ชีวติ น ชีวิสฺสติ ฯ อนาคเต จิตฺตกฺขเณ ชีวิสฺสติ น ชีวติ น
ชีวิตฺถ ฯ ปจฺจุปฺปนฺเน จิตฺตกฺขเณ ชีวติ น ชีวิตฺถ น ชีวิสฺสติ ฯ
ชีวิตํ อตฺตภาโว จ สุขทุกฺขา จ เกวลา
เอกจิตฺตสมายุตฺตา ลหุโส วตฺตติกฺขโณ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิสมํ ฯ
จูฬาสีติสหสฺสานิ กปฺปา ติฏฺนฺติ เย มรู
น เตฺวว เตปิ ชีวนฺติ ทฺวีหิ จิตฺเตหิ สมาหิตา ๑-
เย นิรุทฺธา มรนฺตสฺส ติฏฺมานสฺส วา อิธ
สพฺเพว สทิสา ขนฺธา คตา อปฺปฏิสนฺธิกา
อนนฺตรา จ เย ภงฺคา ๒- เย จ ภงฺคา ๓- อนาคตา
ตทนฺตเร นิรุทฺธานํ เวสมฺมํ นตฺถิ ลกฺขเณ
อนิพฺพตฺเตน น ชาโต ปจฺจุปฺปนฺเน น ชีวติ
จิตฺตภงฺคมโต ๔- โลโก ปญฺตฺติ ปรมตฺถิยา
ยถา นินฺนา ปวตฺตนฺติ ฉนฺเทน ปริณามิตา
อจฺฉินฺนวารา วตฺตนฺติ สฬายตนปจฺจยา
อนิธานคตา ภงฺคา ๕- ปุญฺโช นตฺถิ อนาคเต
นิพฺพตฺตาเยว ๖- ติฏฺนฺติ อารคฺเค สาสปูปมา
นิพฺพตฺตานญฺจ ธมฺมานํ ภงฺโค เนสํ ปุเรกฺขโต ๗-
ปโลกธมฺมา ติฏฺนฺติ ปุราเณหิ อมิสฺสิตา
อทสฺสนโต อายนฺติ ภงฺคา คจฺฉนฺติ ทสฺสนํ
วิชฺชุปฺปาโทว อากาเส อุปฺปชฺชนฺติ วยนฺติ จาติ ฯ
เอวํ ิติปริตฺตตาย อปฺปกํ ชีวิตํ ฯ
{๔๙.๒} กถํ สรสปริตฺตตาย อปฺปกํ ชีวิตํ ฯ อสฺสาสูปนิพทฺธํ ชีวิตํ
ปสฺสาสูปนิพทฺธํ ชีวิตํ อสฺสาสปฺปสฺสาสูปนิพทฺธํ ชีวิตํ มหาภูตูปนิพทฺธํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สํยุตฺตา ฯ ๒-๓-๕ โป. ม. ภคฺคา ฯ ๔ ม. จิตฺตภคฺคามโต ฯ ๖ ม. จ ฯ
@๗ ปุรกฺขโตติปิ ปาโ ฯ
ชีวิตํ อุสฺมูปนิพทฺธํ ชีวิตํ กวฬิงฺการาหารูปนิพทฺธํ ชีวิตํ
วิญฺาณูปนิพทฺธํ ชีวิตํ ฯ มูลมฺปิ อิเมสํ ทุพฺพลํ ฯ ปุพฺพเหตูปิ
อิเมสํ ทุพฺพลา ฯ เยปิ ปจฺจยา เตปิ ทุพฺพลา ฯ เยปิ ปภวิกา ๑-
เตปิ ทุพฺพลา ฯ สหภูปิ ๒- อิเมสํ ทุพฺพลา ฯ สมฺปโยคาปิ อิเมสํ
ทุพฺพลา ฯ สหชาปิ อิเมสํ ทุพฺพลา ฯ ยาปิ ปโยชิกา สาปิ ทุพฺพลา ฯ
อญฺมญฺ นิจฺจทุพฺพลา อิเม ฯ อญฺมญฺ อนวตฺถิตา อิเม ฯ
อญฺมญฺ ปริปาตยนฺติ อิเม ฯ อญฺมญฺสฺส หิ นตฺถิ ตายิตา ฯ
น จาปิ เปนฺติ อญฺมญฺิเม ฯ โยปิ นิพฺพตฺตโก โส น วิชฺชติ ฯ น
จ เกนจิ โกจิ หายติ ฯ ภงฺคพฺยา ๓- จ อิเม หิ สพฺพโส ฯ ปุริเมหิ
ปภาวิตา อิเม ฯ เยปิ ปภาวิตา เต ปุเร มตา ฯ ปุริมาปิจ ปจฺฉิมาปิจ
อญฺมญฺ น กทาจิ อทฺทสํสูติ ฯ เอวํ สรสปริตฺตตาย อปฺปกํ ชีวิตํ ฯ
{๔๙.๓} อปิจ จาตุมฺมหาราชิกานํ เทวานํ ชีวิตํ
อุปาทาย มนุสฺสานํ อปฺปกํ ชีวิตํ ปริตฺตกํ ชีวิตํ โถกํ
ชีวิตํ ขณิกํ ชีวิตํ ลหุกํ ชีวิตํ อิตฺตรํ ชีวิตํ อนทฺธนียํ ชีวิตํ
น จิรฏฺิติกํ ชีวิตํ ฯ ตาวตึสานํ เทวานํ ฯ ยามานํ
เทวานํ ฯ ตุสิตานํ เทวานํ ฯ นิมฺมานรตีนํ เทวานํ ฯ
ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ ฯ พฺรหฺมกายิกานํ เทวานํ
ชีวิตํ อุปาทาย มนุสฺสานํ อปฺปกํ ชีวิตํ ปริตฺตกํ ชีวิตํ
โถกํ ชีวิตํ ขณิกํ ชีวิตํ ลหุกํ ชีวิตํ อิตฺตรํ ชีวิตํ อนทฺธนียํ ชีวิตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปภาวิกา ฯ ๒ โป. ม. สหภูมิ ฯ ๓ ม. คนฺธพฺพา ฯ
น จิรฏฺิติกํ ชีวิตํ ฯ วุตฺตํ เหตํ ภควตา อปฺปมิทํ ภิกฺขเว มนุสฺสานํ
อายุ คมนีโย สมฺปราโย มนฺตาย โผฏฺพฺพํ กตฺตพฺพํ กุสลํ จริตพฺพํ
พฺรหฺมจริยํ นตฺถิ ชาตสฺส อมรณํ โย [๑]- ภิกฺขเว จิรํ ชีวติ โส วสฺสสตํ
อปฺปํ วา ภิยฺโย ฯ
อปฺปมายุ มนุสฺสานํ หิเฬยฺย นํ สุโปริโส
จเรยฺยาทิตฺตสีโสว นตฺถิ มจฺจุสฺส นาคโม
อจฺจยนฺติ อโหรตฺตา ชีวิตํ อุปรุชฺฌติ
อายุ ขียติ มจฺจานํ กุนฺนทีนํว อูทกนฺติ ฯ
{๔๙.๔} อปฺปญฺหิทํ ชีวิตมาหุ ธีราติ ธีราติ ธิติมาติ ธีรา ฯ
ธิติสมฺปนฺนาติ ธีรา ฯ ธิกฺกตปาปาติ ธีรา ฯ ธี วุจฺจติ ปญฺา
ยา ปญฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา
อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุญฺ เวภพฺยา
จินฺตา อุปปริกฺขา ภูรี เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชญฺ
ปโตโท ปญฺา ปญฺินฺทฺริยํ ปญฺาพลํ ปญฺาสตฺถํ ปญฺาปาสาโท
ปญฺาอาโลโก ปญฺาโอภาโส ปญฺาปชฺโชโต ปญฺารตนํ
อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ ตาย ปญฺาย สมนฺนาคตตฺตา
ธีรา ฯ อปิจ ขนฺธธีรา ธาตุธีรา อายตนธีรา ปฏิจฺจสมุปฺปาทธีรา
สติปฏฺานธีรา สมฺมปฺปธานธีรา อิทฺธิปฺปาทธีรา อินฺทฺริยธีรา
พลธีรา โพชฺฌงฺคธีรา มคฺคธีรา ผลธีรา นิพฺพานธีรา ฯ
เต ธีรา เอวมาหํสุ มนุสฺสานํ อปฺปกํ ชีวิตํ ปริตฺตกํ
@เชิงอรรถ: ๑ ยุ. หิ. ฯ
ชีวิตํ โถกํ ชีวิตํ ขณิกํ ชีวิตํ ลหุกํ ชีวิตํ อิตฺตรํ ชีวิตํ อนทฺธนียํ
ชีวิตํ นจิรฏฺิติกํ ชีวิตนฺติ เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ
เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ อปฺปญฺหิทํ ชีวิตมาหุ ธีรา ฯ
{๔๙.๕} เตนาห ภควา
ตสฺมา หิ สิกฺเขถ อิเธว ชนฺตุ
ยงฺกิญฺจิ ชญฺา วิสมนฺติ โลเก
น ตสฺส เหตู วิสมํ จเรยฺย
อปฺปญฺหิทํ ชีวิตมาหุ ธีราติ ฯ
[๕๐] ปสฺสามิ โลเก ปริผนฺทมานํ
ปชํ อิมํ ตณฺหคตํ ภเวสุ
หีนา นรา มจฺจุมุเข ลปนฺติ
อวีตตณฺหาเส ภวาภเวสุ ฯ
[๕๑] ปสฺสามิ โลเก ปริผนฺทมานนฺติ ปสฺสามีติ มํสจกฺขุนาปิ
ปสฺสามิ ทิพฺพจกฺขุนาปิ ปสฺสามิ ปญฺาจกฺขุนาปิ ปสฺสามิ
พุทฺธจกฺขุนาปิ ปสฺสามิ สมนฺตจกฺขุนาปิ ปสฺสามิ ทกฺขามิ โอโลเกมิ
นิชฺฌายามิ อุปปริกฺขามิ ฯ โลเกติ อปายโลเก มนุสฺสโลเก เทวโลเก
ขนฺธโลเก ธาตุโลเก อายตนโลเก ฯ
{๕๑.๑} ปริผนฺทมานนฺติ ตณฺหาผนฺทนาย ผนฺทมานํ ทิฏฺิผนฺทนาย
ผนฺทมานํ กิเลสผนฺทนาย ผนฺทนาย ผนฺทมานํ ปโยคผนฺทนาย ผนฺทมานํ
วิปากผนฺทนาย ผนฺทมานํ ทุจฺจริตผนฺทนาย ผนฺทมานํ รตฺตราเคน ๑- ผนฺทมานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. รตฺตํ .. ทุฏฺ .. มุฬฺหํโมเหน ฯ
ทุฏฺโทเสน ผนฺทมานํ มูฬฺหโมเหน ผนฺทมานํ วินิพนฺธมาเนน ๑-
ผนฺทมานํ ปรามฏฺทิฏฺิยา ผนฺทมานํ วิกฺเขปคตอุทฺธจฺเจน ผนฺทมานํ
อนิฏฺงฺคตวิจิกิจฺฉาย ผนฺทมานํ ถามคตอนุสเยหิ ผนฺทมานํ ลาเภน
ผนฺทมานํ อลาเภน ผนฺทมานํ ยเสน ผนฺทมานํ อยเสน ผนฺทมานํ
ปสํสาย ผนฺทมานํ นินฺทาย ผนฺทมานํ สุเขน ผนฺทมานํ ทุกฺเขน
ผนฺทมานํ ชาติยา ผนฺทมานํ ชราย ผนฺทมานํ พฺยาธินา ผนฺทมานํ
มรเณน ผนฺทมานํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ ผนฺทมานํ
เนรยิเกน ทุกฺเขน ผนฺทมานํ ติรจฺฉานโยนิเกน ทุกฺเขน ผนฺทมานํ
ปิตฺติวิสยิเกน ทุกฺเขน ผนฺทมานํ มานุสิเกน ทุกฺเขน ผนฺทมานํ
คพฺโภกฺกนฺติมูลเกน ทุกฺเขน ผนฺทมานํ คพฺเภ ิติมูลเกน ทุกฺเขน
ผนฺทมานํ คพฺภวุฏฺานมูลเกน ทุกฺเขน ผนฺทมานํ ชาตสฺสูปนิพทฺธิเกน
ทุกฺเขน ผนฺทมานํ ชาตสฺสปราเธยฺยเกน ทุกฺเขน ผนฺทมานํ
อตฺตูปกฺกเมน ทุกฺเขน ผนฺทมานํ ปรูปกฺกเมน ทุกฺเขน ผนฺทมานํ
ทุกฺขทุกฺเขน ผนฺทมานํ สงฺขารทุกฺเขน ผนฺทมานํ วิปริณามทุกฺเขน
ผนฺทมานํ จกฺขุโรเคน ทุกฺเขน ผนฺทมานํ โสตโรเคน ทุกฺเขน ผนฺทมานํ
ฆานโรเคน ทุกฺเขน ชิวฺหาโรเคน ทุกฺเขน กายโรเคน ทุกฺเขน
สีสโรเคน ทุกฺเขน กณฺณโรเคน มุขโรเคน ทนฺตโรเคน กาเสน
สาเสน ปินาเสน ฑเหน ชเรน กุจฺฉิโรเคน มุจฺฉาย ปกฺขนฺทิกาย
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. วินิพนฺธํ .. ปรามฏฺ .. วิเขปคตํ อนิฏฺงฺคตํ .. ถามคตํ .. ฯ
สุลาย ๑- วิสูจิกาย กุฏฺเน คณฺเฑน กิลาเสน โสเสน อปมาเรน
ททฺทุยา กณฺฑุยา กจฺฉุยา รขสาย วิตจฺฉิกาย โลหิเตน ปิตฺเตน
มธุเมเหน อํสาย ปิฬกาย ภคนฺทลาย ๒- ปิตฺตสมุฏฺาเนน อาพาเธน
เสมฺหสมุฏฺาเนน อาพาเธน วาตสมุฏฺาเนน อาพาเธน สนฺนิปาติเกน
อาพาเธน อุตุปริณามเชน อาพาเธน วิสมปริหารเชน อาพาเธน
โอปกฺกมิเกน อาพาเธน กมฺมวิปากเชน อาพาเธน สีเตน อุเณฺหน
ชิฆจฺฉาย ปิปาสาย อุจฺจาเรน ปสฺสาเวน ฑํสมกสวาตาตปสิรึสปสมฺผสฺเสน
ทุกฺเขน มาตุมรเณน ทุกฺเขน ปิตุมรเณน ทุกฺเขน ภาตุมรเณน ทุกฺเขน
ภคินีมรเณน ทุกฺเขน ปุตฺตมรเณน ทุกฺเขน ธีตุมรเณน ทุกฺเขน
าติพฺยสเนน โภคพฺยสเนน โรคพฺยสเนน สีลพฺยสเนน ทิฏฺิพฺยสเนน
ทุกฺเขน ผนฺทมานํ สมฺผนฺทมานํ วิปฺผนฺทมานํ เวธมานํ ปเวธมานํ
สมฺปเวธมานํ ปสฺสามิ ทกฺขามิ โอโลเกมิ นิชฺฌายามิ อุปปริกฺขามีติ
ปสฺสามิ โลเก ปริผนฺทมานํ ฯ
[๕๒] ปชํ อิมํ ตณฺหคตํ ภเวสูติ ปชาติ สตฺตาธิวจนํ ฯ ตณฺหาติ
รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺพฺพตณฺหา
ธมฺมตณฺหา ฯ ตณฺหคตนฺติ ตณฺหาคตํ ตณฺหานุคตํ ตณฺหานุสฏํ
ตณฺหายาปนฺนํ ตณฺหาย ปาติตํ ๓- อภิภูตํ ปริยาทินฺนจิตฺตํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สูลาย ฯ ๒ โป. ม. ยุ. ภคนฺทเลน ฯ อีทิสฏฺาเน สพฺพตฺถ เอวํ
@าตพฺพํ ฯ ๓ ปริปาติตนฺติปิ ปาโ ฯ
ภเวสูติ กามภเว รูปภเว อรูปภเวติ ปชํ อิมํ ตณฺหคตํ ภเวสุ ฯ
[๕๓] หีนา นรา มจฺจุมุเข ลปนฺตีติ หีนา นราติ [๑]- หีเนน
กายกมฺเมน สมนฺนาคตาติ หีนา [๒]- ฯ หีเนน วจีกมฺเมน สมนฺนาคตาติ
หีนา [๒]- ฯ หีเนน มโนกมฺเมน สมนฺนาคตาติ หีนา [๒]- ฯ หีเนน
ปาณาติปาเตน สมนฺนาคตาติ หีนา ฯ [๓]- หีเนน อทินฺนาทาเนน ฯ
หีเนน กาเมสุมิจฺฉาจาเรน ฯ หีเนน มุสาวาเทน ฯ หีนาย ปิสุณาย
วาจาย ฯ หีนาย ผรุสาย วาจาย ฯ หีเนน สมฺผปฺปลาเปน ฯ หีนาย
อภิชฺฌาย ฯ หีเนน พฺยาปาเทน ฯ หีนาย มิจฺฉาทิฏฺิยา ฯ หีเนหิ
สงฺขาเรหิ ฯ หีเนหิ ปญฺจหิ กามคุเณหิ ฯ หีเนหิ ปญฺจหิ นีวรเณหิ ฯ
หีนาย เจตนาย ฯ หีนาย ปตฺถนาย ฯ หีนาย ปณิธิยา สมนฺนาคตาติ
หีนา [๔]- นิหีนา โอมกา ลามกา ชตุกฺกา ปริตฺตาติ หีนา นรา ฯ
มจฺจุมุเข ลปนฺตีติ มจฺจุมุเข มารมุเข มรณมุเข มจฺจุปฺปตฺตา
มจฺจุสมฺปตฺตา มจฺจูปาคตา มารปฺปตฺตา มารสมฺปตฺตา มารูปาคตา
มรณปฺปตฺตา มรณสมฺปตฺตา มรณูปาคตา ลปนฺติ ลาลปนฺติ โสจนฺติ
กิลมนฺติ ปริเทวนฺติ อุรตฺตาฬึ กนฺทนฺติ สมฺโมหํ อาปชฺชนฺตีติ หีนา
นรา มจฺจุมุเข ลปนฺติ ฯ
[๕๔] อวีตตณฺหาเส ภวาภเวสูติ ตณฺหาติ รูปตณฺหา ฯเปฯ
ธมฺมตณฺหา ฯ ภวาภเวสูติ ภวาภเว กมฺมภเว ปุนพฺภเว กามภเว
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. หีนา นรา ฯ ๒-๓ โป. ม. นรา ฯ ๔ โป. ม. นรา หีนา นิหีนา ...
@โอหีนา
กมฺมภเว กามภเว ปุนพฺภเว รูปภเว กมฺมภเว รูปภเว ปุนพฺภเว
อรูปภเว กมฺมภเว อรูปภเว ปุนพฺภเว ปุนปฺปุนํ ภเว ปุนปฺปุนํ คติยา
ปุนปฺปุนํ อุปปตฺติยา ปุนปฺปุนํ ปฏิสนฺธิยา ปุนปฺปุนํ อตฺตภาวาภินิพฺพตฺติยา ฯ
อวีตตณฺหาเสติ อวีตตณฺหา อวิคตตณฺหา อจฺจตฺตตณฺหา อวนฺตตณฺหา
อมุตฺตตณฺหา อปฺปหีนตณฺหา อปฺปฏินิสฺสฏฺตณฺหาติ อวีตตณฺหาเส
ภวาภเวสุ ฯ เตนาห ภควา
ปสฺสามิ โลเก ปริผนฺทมานํ
ปชํ อิมํ ตณฺหคตํ ภเวสุ
หีนา นรา มจฺจุมุเข ลปนฺติ
อวีตตณฺหาเส ภวาภเวสูติ ฯ
[๕๕] มมายิเต ปสฺสถ ผนฺทมาเน
มจฺเฉว อปฺโปทกขีณโสเต ๑-
เอตมฺปิ ทิสฺวา อมโม จเรยฺย
ภเวสุ อาสตฺติมกุพฺพมาโน ฯ
[๕๖] มมายิเต ปสฺสถ ผนฺทมาเนติ มมตฺตาติ เทฺว มมตฺตา
ตณฺหามมตฺตญฺจ ทิฏฺิมมตฺตญฺจ ฯ
{๕๖.๑} กตมํ ตณฺหามมตฺตํ ฯ ยาวตา ตณฺหาสงฺขาเตน
สีมกตํ มริยาทิกตํ โอธิกตํ ปริยนฺติกตํ ปริคฺคหิตํ มมายิตํ
อิทํ มมํ เอตํ มมํ เอตฺตกํ มมํ เอตฺตาวตา มมํ มม รูปา สทฺทา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. อปฺโปทเก ฯ
คนฺธา รสา โผฏฺพฺพา อตฺถรณา ปาปุรณา ทาสีทาสา อเชฬกา
กุกฺกุฏสูกรา หตฺถิควาสฺสวฬวา เขตฺตํ วตฺถุ หิรญฺ สุวณฺณํ
คามนิคมราชธานิโย รฏฺญฺจ ชนปโท จ โกโส จ โกฏฺาคารญฺจ
เกวลมฺปิ มหาปวึ ตณฺหาวเสน มมายติ ยาวตา อฏฺสตตณฺหาวิปรีตํ
อิทํ ตณฺหามมตฺตํ ฯ
{๕๖.๒} กตมํ ทิฏฺิมมตฺตํ ฯ วีสติวตฺถุกา สกฺกายทิฏฺิ ทสวตฺถุกา
มิจฺฉาทิฏฺิ ทสวตฺถุกา อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺิ ยา เอวรูปา ทิฏฺิ
ทิฏฺิคตํ ทิฏฺิคหนํ ทิฏฺิกนฺตาโร ทิฏฺิวิสูกายิกํ ทิฏฺิวิปฺผนฺทิตํ
ทิฏฺิสญฺโชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค
มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริเยสคฺคาโห วิปริตคฺคาโห
วิปลฺลาสคฺคาโห มิจฺฉาคาโห อยาถาวกสฺมึ ยาถาวกนฺติ คาโห
ยาวตา ทฺวาสฏฺี ทิฏฺิคตานิ อิทํ ทิฏฺิมมตฺตํ ฯ
{๕๖.๓} มมายิเต ปสฺสถ ผนฺทมาเนติ มมายิตวตฺถุอจฺเฉทสงฺกิโนปิ
ผนฺทนฺติ อจฺฉิชฺชนฺเตปิ ผนฺทนฺติ อจฺฉินฺเนปิ ผนฺทนฺติ มมายิตวตฺถุ-
วิปริณามสงฺกิโนปิ ผนฺทนฺติ วิปริณามนฺเตปิ ผนฺทนฺติ วิปริณเตปิ
ผนฺทนฺติ สมฺผนฺทนฺติ วิปฺผนฺทนฺติ เวเธนฺติ ปเวเธนฺติ สมฺปเวเธนฺติ
เอวํ ผนฺทมาเน ๑- สมฺผนฺทมาเน วิปฺผนฺทมาเน เวธมาเน ปเวธมาเน
สมฺปเวธมาเน ปสฺสถ ทกฺขถ โอโลเกถ นิชฺฌายถ อุปปริกฺขถาติ
มมายิเต ปสฺสถ ผนฺทมาเน ฯ
[๕๗] มจฺเฉว อปฺโปทกขีณโสเตติ ยถา มจฺฉา อปฺโปทเก
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ยุ. ปผนฺทมาเน ..
ปริตฺโตทเก อุทกปริยาทาเน กาเกหิ วา กุลเลหิ วา พลาเกหิ วา
ปริปาติยมานา อุกฺขิปิยมานา ขชฺชมานา ผนฺทนฺติ [๑]- สมฺผนฺทนฺติ
วิปฺผนฺทนฺติ เวเธนฺติ ปเวเธนฺติ สมฺปเวเธนฺติ เอวเมว ปชา
มมายิตวตฺถุอจฺเฉทสงฺกิโนปิ ผนฺทนฺติ อจฺฉิชฺชนฺเตปิ ผนฺทนฺติ
อจฺฉินฺเนปิ ผนฺทนฺติ มมายิตวตฺถุวิปริณามสงฺกิโนปิ ผนฺทนฺติ
วิปริณามนฺเตปิ ผนฺทนฺติ วิปริณเตปิ ผนฺทนฺติ [๒]- สมฺผนฺทนฺติ
วิปฺผนฺทนฺติ เวเธนฺติ ปเวเธนฺติ สมฺปเวเธนฺตีติ มจฺเฉว อปฺโปทก-
ขีณโสเต ฯ
[๕๘] เอตมฺปิ ทิสฺวา อมโม จเรยฺยาติ เอตํ อาทีนวํ ทิสฺวา
ปสฺสิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา มมตฺเตสูติ
เอตมฺปิ ทิสฺวา ฯ อมโม จเรยฺยาติ มมตฺตาติ เทฺว มมตฺตา
ตณฺหามมตฺตญฺจ ทิฏฺิมมตฺตญฺจ ฯเปฯ อิทํ ตณฺหามมตฺตํ
ฯเปฯ อิทํ ทิฏฺิมมตฺตํ ฯ ตณฺหามมตฺตํ ปหาย ทิฏฺิมมตฺตํ
ปฏินิสฺสชฺชิตฺวา จกฺขุํ อมมายนฺโต โสตํ อมมายนฺโต ฆานํ
อมมายนฺโต ชิวฺหํ อมมายนฺโต กายํ อมมายนฺโต มนํ อมมายนฺโต
รูเป สทฺเท คนฺเธ รเส โผฏฺพฺเพ กุลํ คณํ อาวาสํ ลาภํ ยสํ
ปสํสํ สุขํ จีวรํ ปิณฺฑปาตํ เสนาสนํ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ
กามธาตุํ รูปธาตุํ อรูปธาตุํ กามภวํ รูปภวํ อรูปภวํ สญฺาภวํ
อสญฺาภวํ เนวสญฺานาสญฺาภวํ เอกโวการภวํ จตุโวการภวํ
ปญฺจโวการภวํ อตีตํ อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ ทิฏฺสุตมุตวิญฺาตพฺเพ
ธมฺเม อมมายนฺโต อคฺคณฺหนฺโต อปรามสนฺโต อนภินิวิสนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ยุ. ปผนฺทนฺติ ฯ
จเรยฺย วิหเรยฺย อิริเยยฺย วตฺเตยฺย ปาเลยฺย ยเปยฺย ยาเปยฺยาติ
เอตมฺปิ ทิสฺวา อมโม จเรยฺย ฯ
[๕๙] ภเวสุ อาสตฺติมกุพฺพมาโนติ ภเวสูติ กามภเว รูปภเว
อรูปภเว ฯ อาสตฺติ วุจฺจติ ตณฺหา โย ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ
อกุสลมูลํ ฯ ภเวสุ อาสตฺติมกุพฺพมาโนติ ภเวสุ อาสตฺตึ อกุพฺพมาโน
ฉนฺทํ เปมํ ราคํ ขนฺตึ อกุพฺพมาโน อชนยมาโน อสญฺชนยมาโน
อนิพฺพตฺตยมาโน อนภินิพฺพตฺตยมาโนติ ภเวสุ อาสตฺติมกุพฺพมาโน ฯ
เตนาห ภควา
มมายิเต ปสฺสถ ผนฺทมาเน
มจฺเฉว อปฺโปทกขีณโสเต
เอตมฺปิ ทิสฺวา อมโม จเรยฺย
ภเวสุ อาสตฺติมกุพฺพมาโนติ ฯ
[๖๐] อุโภสุ อนฺเตสุ วิเนยฺย ฉนฺทํ
ผสฺสํ ปริญฺาย อนานุคิทฺโธ
ยทตฺตครหี ตทกุพฺพมาโน
น ลิมฺปตี ๑- ทิฏฺสุเตสุ ธีโร ฯ
[๖๑] อุโภสุ อนฺเตสุ วิเนยฺย ฉนฺทนฺติ อนฺตาติ ผสฺโส
เอโก อนฺโต ผสฺสสมุทโย ทุติโย อนฺโต ฯ อตีโต เอโก
อนฺโต อนาคโต ทุติโย อนฺโต ฯ สุขา เวทนา เอโก อนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ น ลิมฺปตีติปิ ปาโ ฯ
ทุกฺขา เวทนา ทุติโย อนฺโต ฯ นามํ เอโก อนฺโต รูปํ ทุติโย
อนฺโต ฯ ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ เอโก อนฺโต ฉ พาหิรานิ
อายตนานิ ทุติโย อนฺโต ฯ สกฺกาโย เอโก อนฺโต สกฺกายสมุทโย
ทุติโย อนฺโตติ ฯ ฉนฺโทติ โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท กามราโค
กามนนฺทิ กามตณฺหา กามเสนฺโห กามปริฬาโห กามมุจฺฉา
กามชฺโฌสานํ กาโมโฆ กามโยโค กามุปาทานํ กามจฺฉนฺทนีวรณํ ฯ
อุโภสุ อนฺเตสุ วิเนยฺย ฉนฺทนฺติ อุโภสุ อนฺเตสุ ฉนฺทํ วิเนยฺย
ปฏิวิเนยฺย ปชเหยฺย วิโนเทยฺย พฺยนฺตีกเรยฺย ๑- อนภาวงฺคเมยฺยาติ
อุโภสุ อนฺเตสุ วิเนยฺย ฉนฺทํ ฯ
[๖๒] ผสฺสํ ปริญฺาย อนานุคิทฺโธติ ผสฺโสติ จกฺขุสมฺผสฺโส
โสตสมฺผสฺโส ฆานสมฺผสฺโส ชิวฺหาสมฺผสฺโส กายสมฺผสฺโส
มโนสมฺผสฺโส อธิวจนสมฺผสฺโส ปฏิฆสมฺผสฺโส สุขเวทนีโย สมฺผสฺโส
ทุกฺขเวทนีโย สมฺผสฺโส อทุกฺขมสุขเวทนีโย สมฺผสฺโส กุสโล ผสฺโส
อกุสโล ผสฺโส อพฺยากโต ผสฺโส กามาวจโร ผสฺโส รูปาวจโร ผสฺโส
อรูปาวจโร ผสฺโส สุญฺโต ผสฺโส อนิมิตฺโต ผสฺโส อปฺปณิหิโต
ผสฺโส โลกิโย ผสฺโส โลกุตฺตโร ผสฺโส อตีโต ผสฺโส อนาคโต ผสฺโส
ปจฺจุปฺปนฺโน ผสฺโส โย เอวรูโป ผสฺโส ผุสนา สมฺผุสนา สมฺผุสิตตฺตํ
อยํ วุจฺจติ ผสฺโส ฯ ผสฺสํ ปริญฺายาติ ผสฺสํ ตีหิ ปริญฺาหิ
ปริชานิตฺวา าตปริญฺาย ตีรณปริญฺาย ปหานปริญฺาย ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. พฺยนฺตี ..
{๖๒.๑} กตมา าตปริญฺา ฯ ผสฺสํ ชานาติ อยํ จกฺขุสมฺผสฺโส
อยํ โสตสมฺผสฺโส อยํ ฆานสมฺผสฺโส อยํ ชิวฺหาสมฺผสฺโส อยํ
กายสมฺผสฺโส อยํ มโนสมฺผสฺโส อยํ อธิวจนสมฺผสฺโส อยํ
ปฏิฆสมฺผสฺโส อยํ สุขเวทนีโย ผสฺโส อยํ ทุกฺขเวทนีโย ผสฺโส
อยํ อทุกฺขมสุขเวทนีโย ผสฺโส อยํ กุสโล ผสฺโส อยํ อกุสโล ผสฺโส
อยํ อพฺยากโต ผสฺโส อยํ กามาวจโร ผสฺโส อยํ รูปาวจโร ผสฺโส อยํ
อรูปาวจโร ผสฺโส อยํ สุญฺโต ผสฺโส อยํ อนิมิตฺโต ผสฺโส อยํ
อปฺปณิหิโต ผสฺโส อยํ โลกิโย ผสฺโส อยํ โลกุตฺตโร ผสฺโส อยํ อตีโต
ผสฺโส อยํ อนาคโต ผสฺโส อยํ ปจฺจุปฺปนฺโน ผสฺโสติ ชานาติ ปสฺสติ
อยํ าตปริญฺา ฯ
{๖๒.๒} กตมา ตีรณปริญฺา ฯ เอวํ าตํ กตฺวา ผสฺสํ ตีเรติ
อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโต คณฺฑโต สลฺลโต อฆโต อาพาธโต ปรโต
ปโลกโต อีติโต อุปทฺทวโต ภยโต อุปสคฺคโต จลโต ปภงฺคุโต
อทฺธุวโต อตาณโต อเลณโต อสรณโต ริตฺตโต ตุจฺฉโต สุญฺโต
อนตฺตโต อาทีนวโต วิปริณามธมฺมโต อสารกโต อฆมูลโต
วธกโต วิภวโต สาสวโต สงฺขตโต มารามิสโต ชาติธมฺมโต ๑-
ชราธมฺมโต พฺยาธิธมฺมโต มรณธมฺมโต โสกปริเทวทุกฺข-
โทมนสฺสุปายาสธมฺมโต สงฺกิเลสิกธมฺมโต ๒- สมุทยโต
อตฺถงฺคมโต อสฺสาทโต อาทีนวโต นิสฺสรณโต ตีเรติ อยํ
ตีรณปริญฺา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ชาติชราพฺยาธิมรณธมฺมโต ฯ ๒ ม. สงฺกิเลสธมฺมโต ฯ
{๖๒.๓} กตมา ปหานปริญฺา ฯ เอวํ ตีรยิตฺวา ผสฺเส ฉนฺทราคํ
ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวงฺคเมติ ฯ วุตฺตํ เหตํ ภควตา
โย ภิกฺขเว ผสฺเสสุ ฉนฺทราโค ตํ ปชหถ เอวํ โส ผสฺโส ปหีโน ภวิสฺสติ
อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวงฺคโต อายตึ อนุปฺปาทธมฺโมติ ฯ
อยํ ปหานปริญฺา ฯ
{๖๒.๔} ผสฺสํ ปริญฺายาติ ผสฺสํ อิมาหิ ตีหิ ปริญฺาหิ
ปริชานิตฺวา ฯ อนานุคิทฺโธติ เคโธ วุจฺจติ ตณฺหา โย ราโค สาราโค
ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ ยสฺเสโส เคโธ ปหีโน สมุจฺฉินฺโน
วูปสนฺโต ปฏิปฺปสฺสทฺโธ อภพฺพุปฺปตฺติโก าณคฺคินา ทฑฺโฒ โส
วุจฺจติ อคิทฺโธ ฯ โส รูเป อคิทฺโธ สทฺเท อคิทฺโธ คนฺเธ อคิทฺโธ
รเส อคิทฺโธ โผฏฺพฺเพ อคิทฺโธ กุเล คเณ อาวาเส ลาเภ ยเส
ปสํสาย สุเข จีวเร ปิณฺฑปาเต เสนาสเน คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเร
กามธาตุยา รูปธาตุยา อรูปธาตุยา กามภเว รูปภเว อรูปภเว
สญฺาภเว อสญฺาภเว เนวสญฺานาสญฺาภเว เอกโวการภเว
จตุโวการภเว ปญฺจโวการภเว อตีเต อนาคเต ปจฺจุปฺปนฺเน
ทิฏฺสุตมุตวิญฺาตพฺเพสุ ธมฺเมสุ อคิทฺโธ อคธิโต อมุจฺฉิโต
อนชฺโฌปนฺโน ๑- วีตเคโธ วิคตเคโธ จตฺตเคโธ วนฺตเคโธ
มุตฺตเคโธ ปหีนเคโธ ปฏินิสฺสฏฺเคโธ วีตราโค วิคตราโค
จตฺตราโค วนฺตราโค มุตฺตราโค ปหีนราโค ปฏินิสฺสฏฺราโค
นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีติภูโต สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา
@เชิงอรรถ: ๑ อนชฺฌาปนฺโนติปิ อนชฺฌสนฺโนติปิ ปาโ ฯ
วิหรตีติ ผสฺสํ ปริญฺาย อนานุคิทฺโธ ฯ
[๖๓] ยทตฺตครหี ตทกุพฺพมาโนติ ยทนฺติ ยํ อตฺตนา ๑- ครหติ ฯ
ทฺวีหิ การเณหิ อตฺตานํ ครหติ กตตฺตา จ อกตตฺตา จ ฯ
{๖๓.๑} กถํ กตตฺตา จ อกตตฺตา จ อตฺตานํ ครหติ ฯ กตํ เม
กายทุจฺจริตํ อกตํ เม กายสุจริตนฺติ อตฺตานํ ครหติ ฯ กตํ เม
วจีทุจฺจริตํ อกตํ เม วจีสุจริตนฺติ อตฺตานํ ครหติ ฯ กตํ เม
มโนทุจฺจริตํ อกตํ เม มโนสุจริตนฺติ อตฺตานํ ครหติ ฯ กโต เม
ปาณาติปาโต อกตา เม ปาณาติปาตา เวรมณีติ อตฺตานํ
ครหติ ฯ กตํ เม อทินฺนาทานํ อกตา เม อทินฺนาทานา เวรมณีติ
อตฺตานํ ครหติ ฯ กโต เม กาเมสุ มิจฺฉาจาโร อกตา เม กาเมสุ
มิจฺฉาจารา เวรมณีติ อตฺตานํ ครหติ ฯ
{๖๓.๒} กโต เม มุสาวาโท อกตา เม มุสาวาทา เวรมณีติ
อตฺตานํ ครหติ ฯ กตา เม ปิสุณา วาจา อกตา เม ปิสุณาย
วาจาย เวรมณีติ อตฺตานํ ครหติ ฯ กตา เม ผรุสา วาจา อกตา
เม ผรุสาย วาจาย เวรมณีติ อตฺตานํ ครหติ ฯ กโต เม
สมฺผปฺปลาโป อกตา เม สมฺผปฺปลาปา เวรมณีติ อตฺตานํ
ครหติ ฯ กตา เม อภิชฺฌา อกตา เม อนภิชฺฌาติ อตฺตานํ
ครหติ ฯ กโต เม พฺยาปาโท อกโต เม อพฺยาปาโทติ
อตฺตานํ ครหติ ฯ กตา เม มิจฺฉาทิฏฺิ อกตา เม สมฺมาทิฏฺีติ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. อตฺตานํ ครหติ ฯ ม. ยุ. อตฺตา ครหีติ ฯ
อตฺตานํ ครหติ ฯ เอวํ กตตฺตา จ อกตตฺตา จ อตฺตานํ ครหติ ฯ
อถวา สีเลสุมฺหิ น ปริปูริการีติ อตฺตานํ ครหติ ฯ อินฺทฺริเยสุมฺหิ
อคุตฺตทฺวาโรติ อตฺตานํ ครหติ ฯ โภชเน ๑- อมตฺตญฺุมฺหีติ
อตฺตานํ ครหติ ฯ ชาคริยํ อนนุยุตฺโตมฺหีติ ๒- อตฺตานํ ครหติ ฯ
น สติสมฺปชญฺเน สมนฺนาคโตมฺหีติ อตฺตานํ ครหติ ฯ อภาวิตา
เม จตฺตาโร สติปฏฺานาติ อตฺตานํ ครหติ ฯ อภาวิตา เม จตฺตาโร
สมฺมปฺปธานาติ อตฺตานํ ครหติ ฯ อภาวิตา เม จตฺตาโร อิทฺธิปฺปาทาติ
อตฺตานํ ครหติ ฯ อภาวิตานิ เม ปญฺจินฺทฺริยานีติ อตฺตานํ ครหติ ฯ
{๖๓.๓} อภาวิตานิ เม ปญฺจ พลานีติ อตฺตานํ ครหติ ฯ อภาวิตา
เม สตฺต โพชฺฌงฺคาติ อตฺตานํ ครหติ ฯ อภาวิโต เม อริโย อฏฺงฺคิโก
มคฺโคติ อตฺตานํ ครหติ ฯ ทุกฺขํ เม อปริญฺาตนฺติ อตฺตานํ ครหติ ฯ
สมุทโย เม อปฺปหีโนติ อตฺตานํ ครหติ ฯ มคฺโค เม อภาวิโตติ
อตฺตานํ ครหติ ฯ นิโรโธ เม อสจฺฉิกโตติ อตฺตานํ ครหติ ฯ เอวํ
กตตฺตา จ อกตตฺตา จ อตฺตานํ ครหติ ฯ เอวํ อตฺตครหิยํ ๓-
กมฺมํ อกุพฺพมาโน อชนยมาโน อสญฺชนยมาโน อนิพฺพตฺตยมาโน
อนภินิพฺพตฺตยมาโนติ ยทตฺตครหี ตทกุพฺพมาโน ฯ
[๖๔] น ลิมฺปตี ทิฏฺสุเตสุ ธีโรติ เลปาติ เทฺว เลปา
ตณฺหาเลโป จ ทิฏฺิเลโป จ ฯเปฯ อยํ ตณฺหาเลโป ฯเปฯ
อยํ ทิฏฺิเลโป ฯ ธีโรติ ธีโร ปณฺฑิโต ปญฺวา พุทฺธิมา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โภชเนสุมฺหิ ฯ ๒ โป. ม. อนนุยุตฺโตติ ฯ ๓ ม. ยุ. อตฺตครหิตํ ฯ
าณี วิภาวี เมธาวี ฯ ธีโร ตณฺหาเลปํ ปหาย ทิฏฺิเลปํ
ปฏินิสฺสชฺชิตฺวา ทิฏฺเ น ลิมฺปติ สุเต น ลิมฺปติ มุเต น ลิมฺปติ
วิญฺาเต น ลิมฺปติ น ๑- สํลิมฺปติ น อุปลิมฺปติ อลิตฺโต อสํลิตฺโต ๒-
อนุปลิตฺโต นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโ วิปฺปมุตฺโต วิสญฺุตฺโต วิมริยาทิกเตน
เจตสา วิหรตีติ น ลิมฺปตี ทิฏฺสุเตสุ ธีโร ฯ เตนาห ภควา
อุโภสุ อนฺเตสุ วิเนยฺย ฉนฺทํ
ผสฺสํ ปริญฺาย อนานุคิทฺโธ
ยทตฺตครหี ตทกุพฺพมาโน
น ลิมฺปตี ทิฏฺสุเตสุ ธีโรติ ฯ
[๖๕] สญฺ ปริญฺา วิตเรยฺย โอฆํ
ปริคฺคเหสู ๓- มุนิ โนปลิตฺโต
อพฺพูฬฺหสลฺโล จรมปฺปมตฺโต
นาสึสตี โลกมิมํ ปรญฺจ ฯ
[๖๖] สญฺ ปริญฺา วิตเรยฺย โอฆนฺติ สญฺาติ กามสญฺา
พฺยาปาทสญฺา วิหึสาสญฺา เนกฺขมฺมสญฺา อพฺยาปาทสญฺา
อวิหึสาสญฺา รูปสญฺา สทฺทสญฺา คนฺธสญฺา รสสญฺา
โผฏฺพฺพสญฺา ธมฺมสญฺา ยา เอวรูปา สญฺา สญฺชานนา
สญฺชานิตตฺตํ อยํ วุจฺจติ สญฺา ฯ สญฺ ปริญฺาติ สญฺ ตีหิ
ปริญฺาหิ ปริชานิตฺวา าตปริญฺาย ตีรณปริญฺาย
ปหานปริญฺาย ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. น ปลิมฺปติ ฯ ๒ ม. อปลิตฺโต ฯ ๓ โป. ม. ยุ. ปริคฺคเหสุ ฯ
{๖๖.๑} กตมา าตปริญฺา ฯ สญฺ ชานาติ อยํ กามสญฺา
อยํ พฺยาปาทสญฺา อยํ วิหึสาสญฺา อยํ เนกฺขมฺมสญฺา
อยํ อพฺยาปาทสญฺา อยํ อวิหึสาสญฺา อยํ รูปสญฺา อยํ
สทฺทสญฺา อยํ คนฺธสญฺา อยํ รสสญฺา อยํ โผฏฺพฺพสญฺา
อยํ ธมฺมสญฺาติ ชานาติ ปสฺสติ อยํ าตปริญฺา ฯ
{๖๖.๒} กตมา ตีรณปริญฺา ฯ เอวํ าตํ กตฺวา สญฺ ตีเรติ
อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโต คณฺฑโต สลฺลโต อฆโต อาพาธโต ปรโต
ปโลกโต อีติโต อุปทฺทวโต ภยโต อุปสคฺคโต จลโต ปภงฺคุโต ฯเปฯ
สมุทยโต อตฺถงฺคมโต อสฺสาทโต อาทีนวโต นิสฺสรณโต ตีเรติ อยํ
ตีรณปริญฺา ฯ
{๖๖.๓} กตมา ปหานปริญฺา ฯ เอวํ ตีเรตฺวา ๑- สญฺาย ฉนฺทราคํ
ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวงฺคเมติ ฯ วุตฺตํ ๒- เหตํ ภควตา โย
ภิกฺขเว สญฺาย ฉนฺทราโค ตํ ปชหถ เอวํ สา สญฺา ปหีนา ภวิสฺสติ
อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมาติ ฯ
อยํ ปหานปริญฺา ฯ
{๖๖.๔} สญฺ ปริญฺาติ สญฺ อิมาหิ ตีหิ ปริญฺาหิ ปริชานิตฺวา ฯ
วิตเรยฺย โอฆนฺติ กาโมฆํ ภโวฆํ ทิฏฺโฆํ อวิชฺโชฆํ วิตเรยฺย อุตฺตเรยฺย
ปตเรยฺย สมติกฺกเมยฺย วีติวตฺเตยฺยาติ สญฺ ปริญฺา วิตเรยฺย โอฆํ ฯ
[๖๗] ปริคฺคเหสู มุนิ โนปลิตฺโตติ ปริคฺคหาติ เทฺว ปริคฺคหา
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ตีรยิตฺวา ฯ ๒ โป. ม. วุตฺตมฺปิ ฯ
ตณฺหาปริคฺคโห จ ทิฏฺิปริคฺคโห จ ฯเปฯ อยํ ตณฺหาปริคฺคโห
ฯเปฯ อยํ ทิฏฺิปริคฺคโห ฯ มุนีติ โมนํ วุจฺจติ าณํ ยา ปญฺา
ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ เตน าเณน
สมนฺนาคโต มุนิ โมนปฺปตฺโตติ ฯ ตีณิ โมเนยฺยานิ กายโมเนยฺยํ
วจีโมเนยฺยํ มโนโมเนยฺยํ ฯ
{๖๗.๑} กตมํ กายโมเนยฺยํ ฯ ติวิธานํ กายทุจฺจริตานํ ปหานํ
กายโมเนยฺยํ ฯ ติวิธํ กายสุจริตํ กายโมเนยฺยํ ฯ กายารมฺมณํ ๑-
าณํ กายโมเนยฺยํ ฯ กายปริญฺา กายโมเนยฺยํ ฯ ปริญฺาสหคโต
มคฺโค กายโมเนยฺยํ ฯ กาเย ฉนฺทราคสฺส ปหานํ กายโมเนยฺยํ ฯ
กายสงฺขารนิโรโธ จตุตฺถชฺฌานสมาปตฺติ กายโมเนยฺยํ ฯ อิทํ
กายโมเนยฺยํ ฯ
{๖๗.๒} กตมํ วจีโมเนยฺยํ ฯ จตุพฺพิธานํ วจีทุจฺจริตานํ ปหานํ
วจีโมเนยฺยํ ฯ จตุพฺพิธํ วจีสุจริตํ วจีโมเนยฺยํ ฯ วาจารมฺมณํ ๒- าณํ
วจีโมเนยฺยํ ฯ วาจาปริญฺา วจีโมเนยฺยํ ฯ ปริญฺาสหคโต
มคฺโค วจีโมเนยฺยํ ฯ วาจาย ฉนฺทราคสฺส ปหานํ วจีโมเนยฺยํ ฯ
วจีสงฺขารนิโรโธ ทุติยชฺฌานสมาปตฺติ วจีโมเนยฺยํ ฯ อิทํ
วจีโมเนยฺยํ ฯ
{๖๗.๓} กตมํ มโนโมเนยฺยํ ฯ ติวิธานํ มโนทุจฺจริตานํ ปหานํ
มโนโมเนยฺยํ ฯ ติวิธํ มโนสุจริตํ มโนโมเนยฺยํ ฯ จิตฺตารมฺมณํ ๓-
าณํ มโนโมเนยฺยํ ฯ จิตฺตปริญฺา มโนโมเนยฺยํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. กายารมฺมเณ ฯ ๒ โป. ม. วาจารมฺมเณ ฯ ๓ โป. ม. จิตฺตารมฺมเณ ฯ
ปริญฺาสหคโต มคฺโค มโนโมเนยฺยํ ฯ จิตฺเต ฉนฺทราคสฺส ปหานํ
มโนโมเนยฺยํ ฯ จิตฺตสงฺขารนิโรโธ สญฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ
มโนโมเนยฺยํ ฯ อิทํ มโนโมเนยฺยํ ฯ
กายมุนึ วาจามุนึ มโนมุนิมนาสวํ
มุนึ โมเนยฺยสมฺปนฺนํ อาหุ สพฺพปฺปหายินํ ฯ
กายมุนึ วาจามุนึ มโนมุนิมนาสวํ
มุนึ โมเนยฺยสมฺปนฺนํ อาหุ นินฺหาตปาปกนฺติ ฯ
{๖๗.๔} อิเมหิ ตีหิ โมเนยฺเยหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตา ฉ มุนโย
อาคารมุนโย อนาคารมุนโย เสขมุนโย อเสขมุนโย ปจฺเจกมุนโย
มุนิมุนโย ฯ กตเม อาคารมุนโย ฯ เย เต อาคาริกา ทิฏฺปทา
วิญฺาตสาสนา อิเม อาคารมุนโย ฯ กตเม อนาคารมุนโย ฯ เย
เต ปพฺพชิตา ทิฏฺปทา วิญฺาตสาสนา อิเม อนาคารมุนโย ฯ สตฺต
เสขา เสขมุนโย ฯ อรหนฺโต อเสขมุนโย ฯ ปจฺเจกพุทฺธา ปจฺเจกมุนโย ฯ
มุนิมุนโย วุจฺจนฺติ ตถาคตา อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา ฯ
น โมเนน มุนิ โหติ มูฬฺหรูโป อวิทฺทสุ
โย จ ตุลํว ปคฺคยฺห วรมาทาย ปณฺฑิโต
ปาปานิ ปริวชฺเชติ ส มุนิ เตน โส มุนิ
โย มุนาติ อุโภ โลเก มุนิ เตน ปวุจฺจติ ฯ
อสตญฺจ สตญฺจ ตฺวา ธมฺมํ
อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ สพฺพโลเก
เทวมนุสฺเสหิ ปูชิโต โย
โส สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนิ ฯ
{๖๗.๕} เลปาติ เทฺว เลปา ตณฺหาเลโป จ ทิฏฺิเลโป จ ฯเปฯ
อยํ ตณฺหาเลโป ฯเปฯ อยํ ทิฏฺิเลโป ฯ มุนิ ตณฺหาเลปํ ปหาย
ทิฏฺิเลปํ ปฏินิสฺสชฺชิตฺวา ปริคฺคเหสุ น ลิมฺปติ น สํลิมฺปติ น
อุปลิมฺปติ อลิตฺโต อสํลิตฺโต อนุปลิตฺโต นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโ
วิปฺปมุตฺโต วิสญฺุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรตีติ ปริคฺคเหสู
มุนิ โนปลิตฺโต ฯ
[๖๘] อพฺพูฬฺหสลฺโล จรมปฺปมตฺโตติ สลฺลนฺติ สตฺต สลฺลานิ
ราคสลฺลํ โทสสลฺลํ โมหสลฺลํ มานสลฺลํ ทิฏฺิสลฺลํ โสกสลฺลํ
กถํกถาสลฺลํ ฯ ยสฺเสตานิ สลฺลานิ ๑- ปหีนานิ สมุจฺฉินฺนานิ
วูปสนฺตานิ ปฏิปฺปสฺสทฺธานิ อภพฺพุปฺปตฺติกานิ าณคฺคินา
ทฑฺฒานิ โส วุจฺจติ อพฺพูฬฺหสลฺโล อพฺพูหิตสลฺโล ๒- [๓]- อุทฺธฏสลฺโล
สมุทฺธฏสลฺโล อุปฺปาฏิตสลฺโล สมุปฺปาฏิตสลฺโล จตฺตสลฺโล
วนฺตสลฺโล มุตฺตสลฺโล ปหีนสลฺโล ปฏินิสฺสฏฺสลฺโล นิจฺฉาโต
นิพฺพุโต สีติภูโต สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรตีติ
อพฺพูฬฺหสลฺโล ฯ
{๖๘.๑} จรนฺติ จรนฺโต วิหรนฺโต อิริยนฺโต วตฺเตนฺโต ปาเลนฺโต
ยเปนฺโต ยาเปนฺโต ฯ อปฺปมตฺโตติ สกฺกจฺจการี สาตจฺจการี อฏฺิตการี
อโนลีนวุตฺติโก อนิกฺขิตฺตจฺฉนฺโท อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ
กถาหํ อปริปูรํ วา สีลกฺขนฺธํ ปริปูเรยฺยํ ปริปูรํ วา สีลกฺขนฺธํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโ ปุํลิงฺโค ทิสฺสติ ฯ อิโต ปรํ อีทิสเมว ฯ ๒ ยุ. อพฺพูฬฺหิตสลฺโล ฯ
@๓ โป. อปหิตสลฺโล ยุ. ปหตสลฺโล ฯ
ตตฺถ ตตฺถ ปญฺาย อนุคฺคเณฺหยฺยนฺติ โย ตตฺถ ฉนฺโท จ วายาโม
จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหี จ อปฺปฏิวานี จ สติสมฺปชญฺญฺจ
อาตปฺปํ ปธานํ อธิฏฺานํ อนุโยโค อปฺปมาโท กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ
กถาหํ อปริปูรํ วา สมาธิกฺขนฺธํ ปริปูเรยฺยํ ปริปูรํ วา สมาธิกฺขนฺธํ
ตตฺถ ตตฺถ ปญฺาย อนุคฺคณฺเหยฺยนฺติ ฯเปฯ กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ
{๖๘.๒} กถาหํ อปริปูรํ วา ปญฺากฺขนฺธํ [๑]- วิมุตฺติกฺขนฺธํ
วิมุตฺติาณทสฺสนกฺขนฺธํ ปริปูเรยฺยํ ปริปูรํ วา วิมุตฺติาณทสฺสนกฺขนฺธํ
ตตฺถ ตตฺถ ปญฺาย อนุคฺคณฺเหยฺยนฺติ โย ตตฺถ ฉนฺโท จ วายาโม
จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหี จ อปฺปฏิวานี จ สติสมฺปชญฺญฺจ อาตปฺปํ
ปธานํ อธิฏฺานํ อนุโยโค อปฺปมาโท กุสเลสุ ธมฺเมสุ ฯ กถาหํ
อปริญฺาตํ วา ทุกฺขํ ปริชาเนยฺยํ อปฺปหีเน วา กิเลเส ปชเหยฺยํ
อภาวิตํ วา มคฺคํ ภาเวยฺยํ อสจฺฉิกตํ วา นิโรธํ สจฺฉิกเรยฺยนฺติ โย
ตตฺถ ฉนฺโท จ วายาโม จ อุสฺสาโห จ อุสฺโสฬฺหี จ อปฺปฏิวานี จ
สติสมฺปชญฺญฺจ อาตปฺปํ ปธานํ อธิฏฺานํ อนุโยโค อปฺปมาโท
กุสเลสุ ธมฺเมสูติ อพฺพูฬฺหสลฺโล จรมปฺปมตฺโต ฯ
[๖๙] นาสึสตี โลกมิมํ ปรญฺจาติ อิมํ โลกํ นาสึสติ สกตฺตภาวํ
ปรโลกํ นาสึสติ ปรตฺตภาวํ ฯ อิมํ โลกํ นาสึสติ สกรูปเวทนา-
สญฺาสงฺขารวิญฺาณํ ปรโลกํ นาสึสติ ปรรูปเวทนาสญฺา-
สงฺขารวิญฺาณํ ฯ อิมํ โลกํ นาสึสติ ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. ปริปูเรยฺยํ ฯ
ปรโลกํ นาสึสติ ฉ พาหิรานิ อายตนานิ ฯ อิมํ โลกํ นาสึสติ
มนุสฺสโลกํ ปรโลกํ นาสึสติ เทวโลกํ ฯ อิมํ โลกํ นาสึสติ กามธาตุํ
ปรโลกํ นาสึสติ รูปธาตุํ อรูปธาตุํ ฯ อิมํ โลกํ นาสึสติ กามธาตุํ
รูปธาตุํ ปรโลกํ นาสึสติ อรูปธาตุํ ฯ ปุน คตึ วา อุปปตฺตึ วา
ปฏิสนฺธึ วา ภวํ วา สํสารํ วา วฏฺฏํ วา นาสึสติ น อิจฺฉติ น สาทิยติ
น ปตฺเถติ น ปิเหติ นาภิชปฺปตีติ ๑- นาสึสตี โลกมิมํ ปรญฺจ ฯ
เตนาห ภควา
สญฺ ปริญฺา วิตเรยฺย โอฆํ
ปริคฺคเหสู มุนิ โนปลิตฺโต
อพฺพูฬฺหสลฺโล จรมปฺปมตฺโต
นาสึสตี โลกมิมํ ปรญฺจาติ ฯ
ทุติโย คุหฏฺกสุตฺตนิทฺเทโส นิฏฺิโต ฯ
-------------
@เชิงอรรถ: ๑ โป. ม. นาติชปฺปตีติ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้าที่ ๒๖-๗๑.
http://84000.org/tipitaka/read/pali_item_s.php?book=29&item=30&items=40
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_item_s.php?book=29&item=30&items=40&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=29&item=30&items=40
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=29&item=30&items=40
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=30
The Pali Atthakatha in Thai :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=45&A=2055
The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=45&A=2055
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๙
http://84000.org/tipitaka/read/?index_29
บันทึก ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
