พระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐ ภาษาบาลี อักษรไทย
 พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๒ สุตฺต. ขุ. จูฬนิทฺเทโส

                                    อุทยมาณวกปญฺหานิทฺเทโส
     [๔๓๓]        ฌายึ วิรชมาสีนํ (อิจฺจายสฺมา อุทโย)
                       กตกิจฺจํ อนาสวํ
                       ปารคุํ สพฺพธมฺมานํ
                       อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ
                       อญฺาวิโมกฺขํ สํพฺรูหิ ๑-
                       อวิชฺชาย ปเภทนํ ฯ
     [๔๓๔]   ฌายึ   วิรชมาสีนนฺติ  ฌายินฺติ  [๒]-  ภควา  ปเมนปิ
ฌาเนน   ฌายี   ทุติเยนปิ   ฌาเนน   ฌายี   ตติเยนปิ  ฌาเนน  ฌายี
จตุตฺเถนปิ    ฌาเนน    ฌายี    สวิตกฺกสวิจาเรนปิ    ฌาเนน   ฌายี
อวิตกฺกวิจารมตฺเตนปิ    ฌาเนน    ฌายี    อวิตกฺกวิจาเรนปิ   ฌาเนน
ฌายี    สปฺปีติเกนปิ    ฌาเนน   ฌายี   นิปฺปีติเกนปิ   ฌาเนน   ฌายี
สาตสหคเตนปิ    ฌาเนน   ฌายี   อุเปกฺขาสหคเตนปิ   ฌาเนน   ฌายี
สุญฺเตนปิ   ฌาเนน   ฌายี   อนิมิตฺเตนปิ  ฌาเนน  ฌายี  อปฺปณิหิเตนปิ
ฌาเนน   ฌายี  โลกิเยนปิ  ฌาเนน  ฌายี  โลกุตฺตเรนปิ  ฌาเนน  ฌายี
ฌานรโต เอกตฺตมนุยุตฺโต สทตฺถครุโกติ ฌายึ ฯ
     {๔๓๔.๑}   วิรชนฺติ  ราโค รโช โทโส รโช โมโห รโช โกโธ รโช
อุปนาโห  รโช  ฯเปฯ  สพฺพากุสลาภิสงฺขารา  รชา  ฯ เต รชา พุทฺธสฺส
ภควโต   ปหีนา   อุจฺฉินฺนมูลา   ตาลาวตฺถุกตา   อนภาวงฺคตา   อายตึ
อนุปฺปาทธมฺมา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปพฺรูหิ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. ฌายี ฯ
ตสฺมา พุทฺโธ อรโช วิรโช รชาปคโต รชวิปฺปหีโน รชวิปฺปมุตฺโต [๑]- ฯ
                ราโค รโช น จ ปน เรณุ วุจฺจติ
                ราคสฺเสตํ อธิวจนํ รโชติ
                เอตํ รชํ วิปฺปชหิตฺว ๒- จกฺขุมา
                ตสฺมา ชิโน วิคตรโชติ วุจฺจติ
                โทโส รโช น จ ปน เรณุ วุจฺจติ
                โทสสฺเสตํ อธิวจนํ รโชติ
                เอตํ รชํ วิปฺปชหิตฺว จกฺขุมา
                ตสฺมา ชิโน วิคตรโชติ วุจฺจติ
                โมโห รโช น จ ปน เรณุ วุจฺจติ
                โมหสฺเสตํ อธิวจนํ รโชติ
                เอตํ รชํ วิปฺปชหิตฺว จกฺขุมา
                ตสฺมา ชิโน วิคตรโชติ วุจฺจตีติ ฯ
วิรชํ ฯ อาสีนนฺติ นิสินฺโน ภควา ปาสาณเก เจติเยติ อาสีโน ฯ
         นคสฺส ปสฺเส อาสินํ ๓-      มุนึ ทุกฺขสฺส ปารคุํ
         สาวกา ปยิรุปาสนฺติ          เตวิชฺชา มจฺจุหายิโนติ ฯ
เอวมฺปิ   ภควา  อาสีโน  ฯ  อถวา  ภควา  สพฺโพสฺสุกฺกปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา
อาสีโน     วุฏฺวาโส     จิณฺณจรโณ    ฯเปฯ    ชาติชรามรณสํสาโร
นตฺถิ    ตสฺส    ปุนพฺภโวติ    เอวมฺปิ    ภควา    อาสีโนติ    ฌายึ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สพฺพรชวีติวตฺโต ฯ ๒ ม. วิปฺปชหิตฺวา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. อาสีนํ ฯ
วิรชมาสีนํ    ฯ    อิจฺจายสฺมา   อุทโยติ   อิจฺจาติ   ปทสนฺธิ   ฯเปฯ
ปทานุปุพฺพกเมตํ     อิจฺจาติ    ฯ    อายสฺมาติ    ปิยวจนํ    ครุวจนํ
สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ     อายสฺมาติ     ฯ     อุทโยติ     ตสฺส
พฺราหฺมณสฺส นามํ ฯเปฯ อภิลาโปติ อิจฺจายสฺมา อุทโย ฯ
     [๔๓๕]   กตกิจฺจํ    อนาสวนฺติ    พุทฺธสฺส    ภควโต    กิจฺจํ
กรณียากรณียํ     ปหีนํ     อุจฺฉินฺนมูลํ     ตาลาวตฺถุกตํ    อนภาวงฺคตํ
อายตึ อนุปฺปาทธมฺมํ ตสฺมา พุทฺโธ กตกิจฺโจ ฯ
         ยสฺส ปริปตา ๑- นตฺถิ        ฉินฺนโสตสฺส ภิกฺขุโน
         กิจฺจากิจฺจํ ปหีนสฺส ๒-       ปริฬาโห น วิชฺชตีติ ฯ
กตกิจฺจํ   อนาสวนฺติ  อาสวาติ  จตฺตาโร  อาสวา  กามาสโว  ภวาสโว
ทิฏฺาสโว   อวิชฺชาสโว   ฯ   เต   อาสวา  พุทฺธสฺส  ภควโต  ปหีนา
อุจฺฉินฺนมูลา    ตาลาวตฺถุกตา    อนภาวงฺคตา   อายตึ   อนุปฺปาทธมฺมา
ตสฺมา พุทฺโธ อนาสโวติ กตกิจฺจํ อนาสวํ ฯ
     [๔๓๖]   ปารคุํ  สพฺพธมฺมานนฺติ  ภควา  สพฺพธมฺมานํ  อภิญฺาปารคู
ปริญฺาปารคู      ปหานปารคู      ภาวนาปารคู      สจฺฉิกิริยาปารคู
สมาปตฺติปารคู       อภิญฺาปารคู      สพฺพธมฺมานํ      ปริญฺาปารคู
สพฺพทุกฺขานํ     ปหานปารคู    สพฺพกิเลสานํ    ภาวนาปารคู    จตุนฺนํ
มคฺคานํ        สจฺฉิกิริยาปารคู        นิโรธสฺส       สมาปตฺติปารคู
สพฺพสมาปตฺตีนํ   ฯ   โส   วสิปฺปตฺโต   ปารมิปฺปตฺโต   อริยสฺมึ  สีลสฺมึ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิสตา ฯ ม. กิจฺจากิจฺจปฺปหีนสฺส ฯ
วสิปฺปตฺโต   ปารมิปฺปตฺโต   อริยสฺมึ  สมาธิสฺมึ  วสิปฺปตฺโต  ปารมิปฺปตฺโต
อริยาย   ปญฺาย   วสิปฺปตฺโต   ปารมิปฺปตฺโต   อริยาย  วิมุตฺติยา  โส
ปารคโต   ปารปฺปตฺโต   อนฺตคโต   อนฺตปฺปตฺโต  โกฏิคโต  โกฏิปฺปตฺโต
ปริยนฺตคโต    ปริยนฺตปฺปตฺโต   โวสานคโต   โวสานปฺปตฺโต   ตาณคโต
ตาณปฺปตฺโต    เลณคโต    เลณปฺปตฺโต   จรณคโต   จรณปฺปตฺโต   ๑-
อภยคโต   อภยปฺปตฺโต  อจฺจุตคโต  อจฺจุตปฺปตฺโต  อมตคโต  อมตปฺปตฺโต
นิพฺพานคโต    นิพฺพานปฺปตฺโต    โส   วุฏฺวาโส   จิณฺณจรโณ   ฯเปฯ
ชาติชรามรณสํสาโร นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโวติ ปารคุํ สพฺพธมฺมานํ ฯ
     [๔๓๗]   อตฺถี   ปเญฺหน   อาคมนฺติ  ปญฺหตฺถิกมฺหา  ๒-  อาคตา
ปญฺหาปุจฺฉกมฺหา   อาคตา   ปญฺหํ  โสตุกามา  อาคตมฺหาติ  ๒-  เอวมฺปิ
อตฺถี   ปญฺเหน   อาคมํ   ฯ   อถวา  ปญฺหตฺถิกานํ  ปญฺหาปุจฺฉกานํ  ๓-
ปญฺหํ   โสตุกามานํ   อาคมํ   ๔-  อภิกฺกมนํ  อุปสงฺกมนํ  [๕]-  อตฺถีติ
เอวมฺปิ   อตฺถี   ปเญฺหน   อาคมํ   ฯ  อถวา  ปญฺหาคโม  ตุยฺหํ  อตฺถิ
ตฺวมฺปิ  ปหุ  วิสวี  อลมตฺโต  มยา  สทฺธึ  ปุจฺฉิตุํ  ๖-  กเถตุํ  วิชฺเสชตุํ
สนฺทสฺเสตุํ ภณิตุนฺติ ๗- เอวมฺปิ อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ ฯ
     [๔๓๘]    อญฺาวิโมกฺขํ    สํพฺรูหีติ    อญฺาวิโมกฺโข    วุจฺจติ
อรหตฺตวิโมกฺโข    ฯ    อรหตฺตวิโมกฺขํ   สํพฺรูหิ   อาจิกฺขาหิ   เทเสหิ
ปญฺเปหิ    ปฏฺเปหิ    วิวราหิ   วิภชาหิ   อุตฺตานีกโรหิ   ปกาเสหีติ
อญฺาวิโมกฺขํ สํพฺรูหิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สรณคโต สรณปฺปตฺโต ฯ ๒ ม. ปญฺเหน อตฺถิโก อาคโตมฺหิ ปญฺหํ ปุจฺฉิตุกาโม
@อาคโตมฺหิ ปญฺหํ โสตุกาโม อาคโตมฺหีติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. ปญฺหํ
@ปุจฺฉิตุกามานํ ฯ ๔ ม. อาคมนํ ฯ ๕ ม. ปยิรุปาสนํ ฯ ๖ ม. มยา ปุจฺฉิตุํ ฯ
@เอวมุปริปิ ฯ ๗ ม. วหสฺเสตํ ภารนฺติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
     [๔๓๙]   อวิชฺชาย  ปเภทนนฺติ  อวิชฺชาย  เภทนํ  ปเภทนํ  ปหานํ
วูปสโม    ปฏินิสฺสคฺโค    ปฏิปฺปสฺสทฺธิ    อมตํ   นิพฺพานนฺติ   อวิชฺชาย
ปเภทนํ ฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ
                       ฌายึ วิรชมาสีนํ (อิจฺจายสฺมา อุทโย)
                       กตกิจฺจํ อนาสวํ
                       ปารคุํ สพฺพธมฺมานํ
                       อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ
                       อญฺาวิโมกฺขํ สํพฺรูหิ
                       อวิชฺชาย ปเภทนนฺติ ฯ
     [๔๔๐]        ปหานํ กามฉนฺทานํ (อุทยาติ ภควา)
                       โทมนสฺสาน จูภยํ
                       ถีนสฺส ๑- จ ปนูทนํ
                       กุกฺกุจฺจานํ นิวารณํ ฯ
     [๔๔๑]   ปหานํ  กามฉนฺทานนฺติ  ฉนฺทาติ  โย  กาเมสุ กามจฺฉนฺโท
กามราโค     กามนนฺทิ     กามตณฺหา     กามสิเนโห    กามปิปาสา
กามปริฬาโห     กามมุจฺฉา    กามชฺโฌสานํ    กาโมโฆ    กามโยโค
กามุปาทานํ   กามจฺฉนฺทนีวรณํ   ฯ  ปหานํ  กามฉนฺทานนฺติ  กามจฺฉนฺทานํ
ปหานํ   วูปสโม   ปฏินิสฺสคฺโค   ปฏิปฺปสฺสทฺธิ   อมตํ  นิพฺพานนฺติ  ปหานํ
กามฉนฺทานํ   ฯ   อุทยาติ   ภควาติ   อุทยาติ   ภควา   ตํ  พฺราหฺมณํ
นาเมน       อาลปติ       ฯ       ภควาติ      คารวาธิวจนเมตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ถินสฺส ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺตฺติ ยทิทํ ภควาติ อุทยาติ ภควา ฯ
     [๔๔๒]   โทมนสฺสาน    จูภยนฺติ    โทมนสฺสาติ   ยํ   เจตสิกํ
อสาตํ    เจตสิกํ    ทุกฺขํ    เจโตสมฺผสฺสชํ   อสาตํ   ทุกฺขํ   เวทยิตํ
เจโตสมฺผสฺสชา   อสาตา   ทุกฺขา   เวทนา   ฯ  โทมนสฺสาน  จูภยนฺติ
กามจฺฉนฺทสฺส    จ    โทมนสฺสสฺส    จ    อุภินฺนํ    ปหานํ   วูปสโม
ปฏินิสฺสคฺโค ปฏิปฺปสฺสทฺธิ อมตํ นิพฺพานนฺติ โทมนสฺสาน จูภยํ ฯ
     [๔๔๓]   ถีนสฺส   จ   ปนูทนนฺติ  [๑]-  ยา  จิตฺตสฺส  อกลฺลตา
อกมฺมญฺตา  โอลียนา  สลฺลียนา  ลีนํ  ๒-  ลียนา  ลียิตตฺตํ  ถีนํ  ถียนา
ถียิตตฺตํ    ฯ   ถีนสฺส   จ   ปนูทนนฺติ   ถีนสฺส   จ   ปนูทนํ   ปหานํ
วูปสโม    ปฏินิสฺสคฺโค    ปฏิปฺปสฺสทฺธิ    อมตํ    นิพฺพานนฺติ    ถีนสฺส
จ ปนูทนํ ฯ
     [๔๔๔]   กุกฺกุจฺจานํ   นิวารณนฺติ   กุกฺกุจฺจานนฺติ   หตฺถกุกฺกุจฺจมฺปิ
กุกฺกุจฺจํ    ปาทกุกฺกุจฺจมฺปิ   กุกฺกุจฺจํ   หตฺถปาทกุกฺกุจฺจมฺปิ   กุกฺกุจฺจํ
อกปฺปิเย      กปฺปิยสญฺิตา     กปฺปิเย     อกปฺปิยสญฺิตา     วชฺเช
อวชฺชสญฺิตา     อวชฺเช     วชฺชสญฺิตา    ยํ    เอวรูปํ    กุกฺกุจฺจํ
กุกฺกุจฺจายนา    กุกฺกุจฺจายิตตฺตํ    เจตโส    วิปฺปฏิสาโร   มโนวิเลโข
อิทํ   วุจฺจติ   กุกฺกุจฺจํ   ฯ   อปิจ  ทฺวีหิ  การเณหิ  อุปฺปชฺชติ  กุกฺกุจฺจํ
เจตโส   วิปฺปฏิสาโร   มโนวิเลโข  กตตฺตา  จ  อกตตฺตา  จ  ฯ  กถํ
กตตฺตา   จ   อกตตฺตา   จ   อุปฺปชฺชติ  กุกฺกุจฺจํ  เจตโส  วิปฺปฏิสาโร
มโนวิเลโข   ฯ   กตํ   เม   กายทุจฺจริตํ   อกตํ   เม  กายสุจริตนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ถินนฺติ ฯ ๒ ม. ลีนา ฯ
อุปฺปชฺชติ   กุกฺกุจฺจํ   เจตโส   วิปฺปฏิสาโร   มโนวิเลโข  ฯ  กตํ  เม
วจีทุจฺจริตํ   อกตํ   เม   วจีสุจริตนฺติ   กตํ   เม   มโนทุจฺจริตํ  อกตํ
เม   มโนสุจริตนฺติ  กโต  เม  ปาณาติปาโต  อกตา  เม  ปาณาติปาตา
เวรมณีติ    กตํ    เม    อทินฺนาทานํ    อกตา   เม   อทินฺนาทานา
เวรมณีติ   กโต   เม   กาเมสุ   มิจฺฉาจาโร   อกตา   เม  กาเมสุ
มิจฺฉาจารา   เวรมณีติ   กโต  เม  มุสาวาโท  อกตา  เม  มุสาวาทา
เวรมณีติ   กตา   เม   ปิสุณา   วาจา  อกตา  เม  ปิสุณาย  วาจาย
เวรมณีติ   กตา   เม   ผรุสา   วาจา  อกตา  เม  ผรุสาย  วาจาย
เวรมณีติ    กโต    เม   สมฺผปฺปลาโป   อกตา   เม   สมฺผปฺปลาปา
เวรมณีติ    กตา    เม   อภิชฺฌา   อกตา   เม   อนภิชฺฌาติ   กโต
เม   พฺยาปาโท   อกโต   เม   อพฺยาปาโทติ   กตา  เม  มิจฺฉาทิฏฺิ
อกตา   เม   สมฺมาทิฏฺีติ   อุปฺปชฺชติ   กุกฺกุจฺจํ   เจตโส  วิปฺปฏิสาโร
มโนวิเลโข   ฯ   เอวํ   กตตฺตา  จ  อกตตฺตา  จ  อุปฺปชฺชติ  กุกฺกุจฺจํ
เจตโส วิปฺปฏิสาโร มโนวิเลโข ฯ
     {๔๔๔.๑}    อถวา     สีเลสุมฺหิ    อปริปูริการีติ    อุปฺปชฺชติ
กุกฺกุจฺจํ    เจตโส    วิปฺปฏิสาโร    มโนวิเลโข    ฯ   อินฺทฺริเยสุมฺหิ
อคุตฺตทฺวาโรติ      โภชเน     อมตฺตญฺุมฺหีติ     ชาคริยมนนุยุตฺโตมฺหีติ
น    สติสมฺปชญฺเน    สมนฺนาคโตมฺหีติ    อภาวิตา    เม   จตฺตาโร
สติปฏิานาติ    อภาวิตา   เม   จตฺตาโร   สมฺมปฺปธานาติ   อภาวิตา
เม    จตฺตาโร    อิทฺธิปาทาติ    อภาวิตานิ    เม   ปญฺจินฺทฺริยานีติ
อภาวิตานิ      เม      ปญฺจ      พลานีติ      อภาวิตา      เม
สตฺต    โพชฺฌงฺคาติ    อภาวิโต   เม   อริโย   อฏฺงฺคิโก   มคฺโคติ
ทุกฺขํ    เม    อปริญฺาตนฺติ    สมุทโย    เม    อปฺปหีโนติ   มคฺโค
เม    อภาวิโตติ    นิโรโธ   เม   อสจฺฉิกโตติ   อุปฺปชฺชติ   กุกฺกุจฺจํ
เจตโส    วิปฺปฏิสาโร    มโนวิเลโข    ฯ    กุกฺกุจฺจานํ   นิวารณนฺติ
กุกฺกุจฺจานํ     อาวรณํ    นิวารณํ    ปหานํ    วูปสโม    ปฏินิสฺสคฺโค
ปฏิปฺปสฺสทฺธิ     อมตํ     นิพฺพานนฺติ     กุกฺกุจฺจานํ     นิวารณํ    ฯ
เตนาห ภควา
                       ปหานํ กามฉนฺทานํ (อุทยาติ ภควา)
                       โทมนสฺสาน จูภยํ
                       ถีนสฺส จ ปนูทนํ
                       กุกฺกุจฺจานํ นิวารณนฺติ ฯ
     [๔๔๕]        อุเปกฺขาสติสํสุทฺธํ              ธมฺมตกฺกปุเรชวํ
                       อญฺาวิโมกฺขํ สํพฺรูมิ         อวิชฺชาย ปเภทนํ ฯ
     [๔๔๖]   อุเปกฺขาสติสํสุทฺธนฺติ   อุเปกฺขาติ   ยา   จตุตฺถชฺฌาเน
อุเปกฺขา   อุเปกฺขนา   อชฺฌุเปกฺขนา   จิตฺตสมโถ   จิตฺตปฺปสาทตา  ๑-
มชฺฌตฺตตา   จิตฺตสฺส   ฯ   สตีติ   ยา  จตุตฺถชฺฌาเน  อุเปกฺขํ  อารพฺภ
สติ   อนุสฺสติ   ฯเปฯ   สมฺมาสตีติ   ๒-   อุเปกฺขาสติ   ฯ  สํสุทฺธนฺติ
จตุตฺถชฺฌาเน  อุเปกฺขา  จ  สติ  จ  สุทฺธา  โหนฺติ [๓]- สํสุทฺธา [๔]-
ปริโยทาตา    อนงฺคณา    วิคตุปกฺกิเลสา   มุทุภูตา   กมฺมนิยา   ิตา
อาเนญฺชปฺปตฺตาติ อุเปกฺขาสติสํสุทฺธํ ฯ
     [๔๔๗]   ธมฺมตกฺกปุเรชวนฺติ  ธมฺมตกฺโก  วุจฺจติ  สมฺมาสงฺกปฺโป  ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. จิตฺตสมตา อิตฺตปฺปสฺสทฺธตา ฯ ๒ ม. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ ๓ ม. วิสุทฺธา ฯ
@๔ ม. ปริสุทฺธา ฯ
โส   อาทิโต  โหติ  ปุรโต  โหติ  ปุพฺพงฺคโม  โหติ  อญฺาวิโมกฺขสฺสาติ
เอวมฺปิ     ธมฺมตกฺกปุเรชวํ     ฯ     อถวา    ธมฺมตกฺโก    วุจฺจติ
สมฺมาทิฏฺิ   ฯ   สา   อาทิโต   โหติ  ปุรโต  โหติ  ปุพฺพงฺคมา  โหติ
อญฺาวิโมกฺขสฺสาติ      เอวมฺปิ     ธมฺมตกฺกปุเรชวํ     ฯ     อถวา
ธมฺมตกฺโก   วุจฺจติ   จตุนฺนํ   มคฺคานํ   ปุพฺพภาเค   วิปสฺสนา  ฯ  สา
อาทิโต   โหติ   ปุรโต   โหติ   ปุพฺพงฺคมา   โหติ  อญฺาวิโมกฺขสฺสาติ
เอวมฺปิ ธมฺมตกฺกปุเรชวํ ฯ
     [๔๔๘]   อญฺาวิโมกฺขํ    สํพฺรูมีติ    อญฺาวิโมกฺโข    วุจฺจติ
อรหตฺตวิโมกฺโข    ฯ    อรหตฺตวิโมกฺขํ   สํพฺรูมิ   อาจิกฺขามิ   เทเสมิ
ปญฺเปมิ    ปฏฺเปมิ    วิวรามิ    วิภชามิ    อุตฺตานีกโรมีติ   [๑]-
อญฺาวิโมกฺขํ สํพฺรูมิ ฯ
     [๔๔๙]   อวิชฺชาย  ปเภทนนฺติ  อวิชฺชายาติ  ทุกฺเข  อาณํ  ฯเปฯ
อวิชฺชาลงฺคี   โมโห   อกุสลมูลํ   ฯ   อวิชฺชาย   ปเภทนนฺติ  อวิชฺชาย
เภทนํ   ปเภทนํ   ปหานํ   วูปสโม   ปฏินิสฺสคฺโค   ปฏิปฺปสฺสทฺธิ   อมตํ
นิพฺพานนฺติ อวิชฺชาย ปเภทนํ ฯ เตนาห ภควา
                       อุเปกฺขาสติสํสุทฺธํ              ธมฺมตกฺกปุเรชวํ
                       อญฺาวิโมกฺขํ สํพฺรูมิ         อวิชฺชาย ปเภทนนฺติ ฯ
     [๔๕๐]        กึสุสญฺโชโน โลโก           กึสุ ตสฺส วิจารณํ
                       กิสฺสสฺส วิปฺปหาเนน           นิพฺพานํ อิติ วุจฺจติ ฯ
     [๔๕๑]   กึสุสญฺโชโน   โลโกติ           กึ   โลกสฺส  สํโยชนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุตฺตานีกโรมิ ปกาเสมีติ ฯ
ลคฺคนํ   พนฺธนํ   อุปกฺกิเลโส   เกน  โลโก  ยุตฺโต  ปยุตฺโต  อายุตฺโต
สมายุตฺโต ลคฺโค ลคฺคิโต ปลิพุทฺโธติ กึสุสญฺโชโน โลโก ฯ
     [๔๕๒]   กึสุ   ตสฺส   วิจารณนฺติ   กึ   ตสฺส   จารณํ  วิจารณํ
ปฏิวิจารณํ    เกน   โลโก   จรติ   วิจรติ   ปฏิวิจรตีติ   กึสุ   ตสฺส
วิจารณํ ฯ
     [๔๕๓]   กิสฺสสฺส   วิปฺปหาเนน   นิพฺพานํ  อิติ  วุจฺจตีติ  กิสฺสสฺส
วิปฺปหาเนน   วูปสเมน   ปฏินิสฺสคฺเคน   ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา   นิพฺพานํ   อิติ
วุจฺจติ   ปวุจฺจติ   กถิยติ   ภณิยติ   ทีปิยติ   โวหริยตีติ   ๑-  กิสฺสสฺส
วิปฺปหาเนน นิพฺพานํ อิติ วุจฺจติ ฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ
                       กึสุสญฺโชโน โลโก          กึสุ ตสฺส วิจารณํ
                       กิสฺสสฺส วิปฺปหาเนน          นิพฺพานํ อิติ วุจฺจตีติ ฯ
     [๔๕๔]        นนฺทิสญฺโชโน โลโก        วิตกฺกสฺส วิจารณา
                       ตณฺหาย วิปฺปหาเนน         นิพฺพานํ อิติ วุจฺจติ ฯ
     [๔๕๕]   นนฺทิสญฺโชโน   โลโกติ       นนฺทิ  วุจฺจติ  ตณฺหา  โย
ราโค   สาราโค   ฯเปฯ   อภิชฺฌา   โลโภ  อกุสลมูลํ  ฯ  ยา  นนฺทิ
โลกสฺส    สญฺโชนํ   ลคฺคนํ   พนฺธนํ   อุปกฺกิเลโส   อิมาย   นนฺทิยา
โลโก  ยุตฺโต  ปยุตฺโต  อายุตฺโต  สมายุตฺโต  ลคฺโค  ลคฺคิโต ปลิพุทฺโธติ
นนฺทิสญฺโชโน โลโก ฯ
     [๔๕๖]   วิตกฺกสฺส    วิจารณาติ    วิตกฺกาติ    นว   วิตกฺกา
กามวิตกฺโก       พฺยาปาทวิตกฺโก      วิหึสาวิตกฺโก      าติวิตกฺโก
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กถียติ ภณียติ ทีปิยติ โวหรียตีติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ชนปทวิตกฺโก      อมรวิตกฺโก      ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺโต     วิตกฺโก
ลาภสกฺการสิโลกปฏิสํยุตฺโต    วิตกฺโก    อนวญฺตฺติปฏิสํยุตฺโต    วิตกฺโก
อิเม    วุจฺจนฺติ    นว   วิตกฺกา   ฯ   อิเม   นว   วิตกฺกา   อสฺส
โลกสฺส   จารณา   วิจารณา  ปฏิวิจารณา  อิเมหิ  นวหิ  วิตกฺเกหิ  โส
โลโก จรติ วิจรติ ปฏิวิจรตีติ วิตกฺกสฺส วิจารณา ฯ
     [๔๕๗]   ตณฺหาย  วิปฺปหาเนน  นิพฺพานํ  อิติ  วุจฺจตีติ  ตณฺหายาติ
รูปตณฺหา     สทฺทตณฺหา     คนฺธตณฺหา     รสตณฺหา    โผฏฺพฺพตณฺหา
ธมฺมตณฺหา    ฯ    ตณฺหาย    วิปฺปหาเนน    นิพฺพานํ   อิติ   วุจฺจตีติ
ตณฺหาย     วิปฺปหาเนน    วูปสเมน    ปฏินิสฺสคฺเคน    ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา
นิพฺพานํ   อิติ   วุจฺจติ   ปวุจฺจติ   กถิยติ   ภณิยติ   ทีปิยติ  โวหริยตีติ
ตณฺหาย     วิปฺปหาเนน    นิพฺพานํ    อิติ    วุจฺจติ    ฯ    เตนาห
ภควา
                       นนฺทิสญฺโชโน โลโก        วิตกฺกสฺส วิจารณา
                       ตณฺหาย วิปฺปหาเนน         นิพฺพานํ อิติ วุจฺจตีติ ฯ
     [๔๕๘]        กถํสตสฺส จรโต                  วิญฺาณํ อุปรุชฺฌติ
                       ภควนฺตํ ปุฏฺฐุมาคมฺหา        ตํ สุโณม วโจ ตว ฯ
     [๔๕๙]   กถํสตสฺส   จรโตติ   กถํสตสฺส   สมฺปชานสฺส   จรโต
วิจรโต   อิริยโต   วตฺตยโต   ปาลยโต  ยปยโต  ยาปยโตติ  กถํสตสฺส
จรโต
     [๔๖๐]   วิญฺาณํ    อุปรุชฺฌตีติ   วิญฺาณํ   นิรุชฺฌติ   วูปสมฺมติ
อตฺถํ คจฺฉติ ปฏิปฺปสฺสมฺภตีติ วิญฺาณํ อุปรุชฺฌติ ฯ
     [๔๖๑]   ภควนฺตํ   ปุฏฺฐุมาคมฺหาติ   พุทฺธํ  ภควนฺตํ  ปุฏฺฐุํ  ปุจฺฉิตุํ
ยาจิตุํ    อชฺเฌสิตุํ    ปสาเทตุํ    อาคมฺหา   อาคตมฺหา   อุปาคตมฺหา
สมฺปตฺตมฺหา ตยา สทฺธึ สมาคตมฺหาติ ภควนฺตํ ปุฏฺฐุมาคมฺหา ฯ
     [๔๖๒]   ตํ   สุโณม   วโจ   ตวาติ  ตนฺติ  ตุยฺหํ  วจนํ  พฺยปถํ
เทสนํ    อนุสนฺธึ    สุโณม    อุคฺคณฺหาม    อุปธาเรม   อุปลกฺเขมาติ
ตํ สุโณม วโจ ตว ฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ
                       กถํสตสฺส จรโต                  วิญฺาณํ อุปรุชฺฌติ
                       ภควนฺตํ ปุฏฺฐุมาคมฺหา        ตํ สุโณม วโจ ตวาติ ฯ
     [๔๖๓]        อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ        เวทนํ นาภินนฺทโต
                       เอวํสตสฺส จรโต                  วิญฺาณํ อุปรุชฺฌติ ฯ
     [๔๖๔]   อชฺฌตฺตญฺจ   พหิทฺธา  จ  เวทนํ  นาภินนฺทโตติ  อชฺฌตฺตํ
เวทนาสุ    เวทนานุปสฺสี    วิหรนฺโต   เวทนํ   นาภินนฺทติ   นาภิวทติ
น   อชฺโฌสาย   ๑-   ติฏฺติ   อภินนฺทนํ   อภิวทนํ   อชฺโฌสานํ  คาหํ
ปรามาสํ   อภินิเวสํ   ปชหติ  วิโนเทติ  พฺยนฺตีกโรติ  อนภาวงฺคเมติ  ฯ
พหิทฺธา    เวทนาสุ    เวทนานุปสฺสี    วิหรนฺโต   เวทนํ   นาภินนฺทติ
นาภิวทติ    น   อชฺโฌสาย   ติฏฺติ   อภินนฺทนํ   อภิวทนํ   อชฺโฌสานํ
คาหํ  ปรามาสํ  อภินิเวสํ  ปชหติ  วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวงฺคเมติ ฯ
อชฺฌตฺตพหิทฺธา   เวทนาสุ   เวทนานุปสฺสี   วิหรนฺโต  เวทนํ  นาภินนฺทติ
นาภิวทติ    น   อชฺโฌสาย   ติฏฺติ   อภินนฺทนํ   อภิวทนํ   อชฺโฌสานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อชฺโฌเสติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
คาหํ     ปรามาสํ     อภินิเวสํ    ปชหติ    วิโนเทติ    พฺยนฺตีกโรติ
อนภาวงฺคเมติ    ฯ    อชฺฌตฺตํ   สมุทยธมฺมานุปสฺสี   เวทนาสุ   [๑]-
วิหรนฺโต    อชฺฌตฺตํ    วยธมฺมานุปสฺสี   เวทนาสุ   วิหรนฺโต   อชฺฌตฺตํ
สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี   เวทนาสุ   วิหรนฺโต   พหิทฺธา   สมุทยธมฺมานุปสฺสี
เวทนาสุ    วิหรนฺโต   พหิทฺธา   วยธมฺมานุปสฺสี   เวทนาสุ   วิหรนฺโต
พหิทฺธา    สมุทยวยธมฺมานุปสฺสี    เวทนาสุ   วิหรนฺโต   อชฺฌตฺตพหิทฺธา
สมุทยธมฺมานุปสฺสี       เวทนาสุ       วิหรนฺโต       อชฺฌตฺตพหิทฺธา
วยธมฺมานุปสฺสี    เวทนาสุ    วิหรนฺโต    อชฺฌตฺตพหิทฺธา    สมุทยวย-
ธมฺมานุปสฺสี   เวทนาสุ   วิหรนฺโต   เวทนํ   นาภินนฺทติ  นาภิวทติ  น
อชฺโฌสาย   ติฏฺติ   อภินนฺทนํ   อภิวทนํ   อชฺโฌสานํ   คาหํ  ปรามาสํ
อภินิเวสํ ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวงฺคเมติ ฯ
     {๔๖๔.๑}   อิเมหิ   ทฺวาทสหากาเรหิ   เวทนาสุ   เวทนานุปสฺสี
วิหรนฺโต    เวทนํ    นาภินนฺทติ   นาภิวทติ   น   อชฺโฌสาย   ติฏฺติ
อภินนฺทนํ   อภิวทนํ   อชฺโฌสานํ   ฯเปฯ   อนภาวงฺคเมติ   ฯ   อถวา
เวทนํ    อนิจฺจโต    ปสฺสนฺโต    เวทนํ   นาภินนฺทติ   นาภิวทติ   น
อชฺโฌสาย   ติฏฺติ   อภินนฺทนํ   อภิวทนํ   อชฺโฌสานํ   คาหํ  ปรามาสํ
อภินิเวสํ   ปชหติ   วิโนเทติ   พฺยนฺตีกโรติ   อนภาวงฺคเมติ  ฯ  เวทนํ
ทุกฺขโต  โรคโต  คณฺฑโต  สลฺลโต  อฆโต  อาพาธโต ฯเปฯ อนิสฺสรณโต
ปสฺสนฺโต    เวทนํ    นาภินนฺทติ   นาภิวทติ   น   อชฺโฌสาย   ติฏฺติ
อภินนฺทนํ   อภิวทนํ   อชฺโฌสานํ   คาหํ   ปรามาสํ   อภินิเวสํ   ปชหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เวทนานุปสฺสี ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ
วิโนเทติ   พฺยนฺตีกโรติ  อนภาวงฺคเมติ  ฯ  อิเมหิ  ทฺวาจตฺตาฬีสาย  ๑-
อากาเรหิ    เวทนาสุ   เวทนานุปสฺสี   วิหรนฺโต   เวทนํ   นาภินนฺทติ
นาภิวทติ   น   อชฺโฌสาย  ติฏฺติ  อภินนฺทนํ  อภิวทนํ  อชฺโฌสานํ  คาหํ
ปรามาสํ   อภินิเวสํ   ปชหติ   วิโนเทติ   พฺยนฺตีกโรติ  อนภาวงฺคเมตีติ
อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ เวทนํ นาภินนฺทโต ฯ
     [๔๖๕]   เอวํสตสฺส  จรโตติ  เอวํสตสฺส สมฺปชานสฺส จรโต วิจรโต
อิริยโต วตฺตยโต ปาลยโต ยปยโต ยาปยโตติ เอวํสตสฺส จรโต ฯ
     [๔๖๖]   วิญฺาณํ    อุปรุชฺฌตีติ   ปุญฺาภิสงฺขารสหคตํ   วิญฺาณํ
อปุญฺาภิสงฺขารสหคตํ     วิญฺาณํ    อาเนญฺชาภิสงฺขารสหคตํ    วิญฺาณํ
นิรุชฺฌติ     วูปสมฺมติ     อตฺถํ    คจฺฉติ    ปฏิปฺปสฺสมฺภตีติ    วิญฺาณํ
อุปรุชฺฌติ ฯ เตนาห ภควา
                       อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ        เวทนํ นาภินนฺทโต
                       เอวํสตสฺส จรโต                  วิญฺาณํ อุปรุชฺฌตีติ ฯ
สห คาถาปริโยสานา ฯเปฯ สตฺถา เม ภนฺเต ภควา สาวโกหมสฺมีติ ฯ
                              อุทยมาณวกปญฺหานิทฺเทโส เตรสโม ฯ
                                              ------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. จตฺตาฬีสาย ฯ

             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้าที่ ๒๐๗-๒๒๐.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=30&A=4287&w=&modeTY=1
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=30&A=4287&modeTY=1
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=30&item=433&items=34
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ :-
https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_siri.php?B=30&siri=32
             ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=433
             อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย :-
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=46&A=1170
             The Pali Atthakatha in Roman :-
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=46&A=1170
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐
https://84000.org/tipitaka/read/?index_30
https://84000.org/tipitaka/english/?index_30