บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ | |
| |
โสฬสมาณวกปญฺหานิคมนิทฺเทโส ๑- [๕๓๒] อิทมโวจ ภควา มคเธสุ วิหรนฺโต ปาสาณเก เจติเย ปริจาริกโสฬสนฺนํ ๒- พฺราหฺมณานํ อชฺฌิฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปญฺหํ พฺยากาสิ ฯ [๕๓๓] อิทมโวจ ภควาติ อิมํ ๓- ปารายนํ อโวจ ฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ ภควาติ อิทมโวจ ภควา ฯ [๕๓๔] มคเธสุ วิหรนฺโตติ มคธนามเก ชนปเท ฯ วิหรนฺโตติ วิหรนฺโต อิริยนฺโต วตฺเตนฺโต ปาเลนฺโต ยเปนฺโต ยาเปนฺโต ฯ ปาสาณเก เจติเยติ ปาสาณกเจติยํ วุจฺจติ พุทฺธาสนนฺติ มคเธสุ วิหรนฺโต ปาสาณเก เจติเย ฯ [๕๓๕] ปริจาริกโสฬสนฺนํ พฺราหฺมณานนฺติ ปิงฺคิโย พฺราหฺมโณ พาวริสฺส พฺราหฺมณสฺส เสฏฺโฐ เสฏฺฐวโร ปริจาริโก ๔- ปิงฺคิเยน เต โสฬสาติ เอวมฺปิ ปริจาริกโสฬสนฺนํ พฺราหฺมณานํ ฯ อถวา เต โสฬส พฺราหฺมณา พุทฺธสฺส ภควโต เสฏฺฐา เสฏฺฐวรา ปริจาริกา สิยุนฺติ ๕- เอวมฺปิ ปริจาริกโสฬสนฺนํ พฺราหฺมณานํ ฯ [๕๓๖] อชฺฌิฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปญฺหํ พฺยากาสีติ อชฺฌิฏฺโฐ อชฺเฌสิโต ฯ ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐติ ปุฏฺโฐ ปุจฺฉิโต ยาจิโต @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปรายนตฺถุติคาถานิทฺเทส ฯ ๒ ม. ปริจารกโสฬสานํ ฯ ยุ. ปริวารกโสฬสนฺนํ ฯ @๓ ม. อิทํ ฯ ๔ ม. ปทฺโธ ปทฺธจโร ปริจารโก สิสฺโส ฯ ๕ ม. ปทฺธา ปทฺธจรา @ปริจารกา สิสฺสาติ ฯ อชฺเฌสิโต ปสาทิโต ๑- ฯ ปญฺหํ พฺยากาสีติ ปญฺหํ พฺยากาสิ อาจิกฺขิ เทเสสิ ปญฺญเปสิ ปฏฺฐเปสิ วิวริ วิภชิ อุตฺตานีมกาสิ ปกาเสสีติ อชฺฌิฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปญฺหํ พฺยากาสิ ฯ [๕๓๗] เอกเมกสฺส เจปิ ปญฺหสฺส อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมํ ปฏิปชฺเชยฺย คจฺเฉยฺเยว ชรามรณสฺส ปารํ ปารคมนียา อิเม ธมฺมาติ ตสฺมา อิมสฺส ธมฺมปริยายสฺส ปารายนนฺเตฺวว อธิวจนํ ฯ [๕๓๘] เอกเมกสฺส เจปิ ปญฺหสฺสาติ เอกเมกสฺส เจปิ อชิตปญฺหสฺส เอกเมกสฺส เจปิ ติสฺสเมตฺเตยฺยปญฺหสฺส เอกเมกสฺส เจปิ ปุณฺณกปญฺหสฺส เอกเมกสฺส เจปิ เมตฺตคูปญฺหสฺส เอกเมกสฺส เจปิ โธตกปญฺหสฺส เอกเมกสฺส เจปิ อุปสีวปญฺหสฺส เอกเมกสฺส เจปิ นนฺทปญฺหสฺส เอกเมกสฺส เจปิ เหมกปญฺหสฺส เอกเมกสฺส เจปิ โตเทยฺยปญฺหสฺส เอกเมกสฺส เจปิ กปฺปปญฺหสฺส เอกเมกสฺส เจปิ ชตุกณฺณีปญฺหสฺส เอกเมกสฺส เจปิ ภทฺราวุธปญฺหสฺส เอกเมกสฺส เจปิ อุทยปญฺหสฺส เอกเมกสฺส เจปิ โปสาลปญฺหสฺส เอกเมกสฺส เจปิ โมฆราชปญฺหสฺส เอกเมกสฺส เจปิ ปิงฺคิยปญฺหสฺสาติ เอกเมกสฺส เจปิ ปญฺหสฺส ฯ [๕๓๙] อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญายาติ เสฺวว ปโญฺห ธมฺโม วิสชฺชนํ อตฺโถติ อตฺถํ อญฺญาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปุจฺฉิโต ปุจฺฉิโต ยาจิโต ยาจิโต อชฺเฌสิโต อชฺเฌสิโต ปสาทิโต @ปสาทิโต ฯ ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ อตฺถมญฺญาย ฯ ธมฺมมญฺญายาติ ธมฺมํ อญฺญาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ ธมฺมมญฺญาย ฯ [๕๔๐] ธมฺมานุธมฺมํ ปฏิปชฺเชยฺยาติ สมฺมาปฏิปทํ อนุโลมปฏิปทํ อปจฺจนีกปฏิปทํ อนฺวตฺถปฏิปทํ ธมฺมานุธมฺมปฏิปทํ ปฏิปชฺเชยฺยาติ ธมฺมานุธมฺมํ ปฏิปชฺเชยฺย ฯ [๕๔๑] คจฺเฉยฺเยว ชรามรณสฺส ปารนฺติ ชรามรณปารํ วุจฺจติ อมตํ นิพฺพานํ โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ ฯ คจฺเฉยฺเยว ชรามรณสฺส ปารนฺติ ปารํ คจฺเฉยฺเยว ปารํ อธิคจฺเฉยฺย ปารํ ผุเสยฺย ปารํ สจฺฉิกเรยฺยาติ คจฺเฉยฺเยว ชรามรณสฺส ปารํ ฯ [๕๔๒] ปารคมนียา อิเม ธมฺมาติ อิเม ธมฺมา ปารคมนียา ปารํ ปาเปนฺติ ปารํ สมฺปาเปนฺติ ปารํ สมนุปาเปนฺติ ชรามรณสฺส ตารณาย ๑- สํวตฺตนฺตีติ ปารคมนียา อิเม ธมฺมา ฯ [๕๔๓] ตสฺมา อิมสฺส ธมฺมปริยายสฺสาติ [๒]- ตสฺมา ตํการณา ตํเหตุ ตปฺปจฺจยา ตํนิทานาติ ตสฺมา ฯ อิมสฺส ธมฺมปริยายสฺสาติ อิมสฺส ปารายนสฺสาติ ตสฺมา อิมสฺส ธมฺมปริยายสฺส ฯ [๕๔๔] ปารายนนฺเตฺวว อธิวจนนฺติ ปารํ วุจฺจติ อมตํ นิพฺพานํ โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ ฯ อายนํ วุจฺจติ มคฺโค @เชิงอรรถ: ๑ ม. ตรณาย ฯ ๒ ม. ตสฺมาติ ฯ เสยฺยถีทํ สมฺมาทิฏฺฐิ ฯเปฯ สมฺมาสมาธิ ฯ อธิวจนนฺติ นามํ สงฺขา สมญฺญา ปญฺญตฺติ ฯเปฯ อภิลาโปติ ปารายนนฺเตฺวว อธิวจนํ ๑- ฯ [๕๔๕] อชิโต ติสฺสเมตฺเตยฺโย ปุณฺณโก อถ เมตฺตคู โธตโก อุปสีโว จ นนฺโท จ อถ เหมโก โตเทยฺยกปฺปา ทุภโย ชตุกณฺณี จ ปณฺฑิโต ภทฺราวุโธ อุทโย จ โปสาโล จาปิ พฺราหฺมโณ โมฆราชา จ เมธาวี ปิงฺคิโย จ มหาอิสิ เอเต พุทฺธํ อุปาคญฺฉุํ สมฺปนฺนจรณํ อิสึ ปุจฺฉนฺตา นิปุเณ ปเญฺห พุทฺธเสฏฺฐํ อุปาคมุํ ฯ [๕๔๖] เอเต พุทฺธํ อุปาคญฺฉุนฺติ เอเตติ [๒]- พฺราหฺมณา ฯ พุทฺธนฺติ โย โส ภควา สยมฺภู อนาจริยโก ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อภิสมฺพุชฺฌิ ตตฺถ จ สพฺพญฺญุตํ ปตฺโต พเลสุ จ วสีภาวํ ฯ พุทฺโธติ เกนตฺเถน พุทฺโธ ฯ พุชฺฌิตา สจฺจานีติ พุทฺโธ ฯ โพเธตา ปชายาติ พุทฺโธ ฯ สพฺพญฺญุตาย พุทฺโธ ฯ สพฺพทสฺสาวิตาย พุทฺโธ ฯ อภิญฺเญยฺยตาย พุทฺโธ ฯ วิกสิตาย พุทฺโธ ฯ ขีณาสวสงฺขาเตน พุทฺโธ ฯ นิรุปกฺกิเลสสงฺขาเตน พุทฺโธ ฯ เอกนฺตวีตราโคติ พุทฺโธ ฯ เอกนฺตวีตโทโสติ พุทฺโธ ฯ เอกนฺตวีตโมโหติ พุทฺโธ ฯ เอกนฺตนิกฺกิเลโสติ พุทฺโธ ฯ เอกายนมคฺคํ คโตติ พุทฺโธ ฯ เอโก อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ @เชิงอรรถ: ๑ ม. อธิวจนนฺติ ฯ ๒ ม. โสฬส ปารายนิยา ฯ อภิสมฺพุทฺโธติ พุทฺโธ ฯ อพุทฺธิวิหตตฺตา พุทฺธิปฏิลาภา พุทฺโธ ฯ พุทฺโธติ เนตํ นามํ มาตรา กตํ น ปิตรา กตํ น ภาตรา กตํ น ภคินิยา กตํ น มิตฺตามจฺเจหิ กตํ น ญาติสาโลหิเตหิ กตํ น สมณพฺราหฺมเณหิ กตํ น เทวตาหิ กตํ วิโมกฺขนฺติกเมตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ โพธิยา มูเล สห สพฺพญฺญุตญาณสฺส ปฏิลาภา สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ พุทฺโธติ พุทฺธํ ฯ เอเต พุทฺธํ อุปาคญฺฉุนฺติ เอเต พุทฺธํ อุปาคมึสุ อุปสงฺกมึสุ ปยิรุปาสึสุ ปริปุจฺฉึสุ ปริปญฺหึสูติ เอเต พุทฺธํ อุปาคญฺฉุํ ฯ [๕๔๗] สมฺปนฺนจรณํ อิสินฺติ จรณํ วุจฺจติ สีลาจารนิปฺผตฺติ ฯ สีลสํวโรปิ จรณํ อินฺทฺริยสํวโรปิ จรณํ โภชเน มตฺตญฺญุตาปิ จรณํ ชาคริยานุโยโคปิ จรณํ สตฺตปิ สทฺธมฺมา จรณํ จตฺตาริปิ ฌานานิ จรณํ ฯ สมฺปนฺนจรณนฺติ สมฺปนฺนจรณํ เสฏฺฐจรณํ [๑]- ปาโมกฺขจรณํ อุตฺตมจรณํ ปวรจรณนฺติ สมฺปนฺนจรณํ ฯ อิสินฺติ อิสิ ฯ ภควา มหนฺตํ สีลกฺขนฺธํ เอสิ คเวสิ ปริเยสีติ อิสิ ฯเปฯ มเหสกฺเขหิ วา สตฺเตหิ เอสิโต คเวสิโต ปริเยสิโต กหํ พุทฺโธ กหํ ภควา กหํ เทวเทโว กหํ นราสโภติ อิสีติ สมฺปนฺนจรณํ อิสึ ฯ [๕๔๘] ปุจฺฉนฺตา นิปุเณ ปเญฺหติ ปุจฺฉนฺตาติ ปุจฺฉนฺตา ยาจนฺตา อชฺเฌสนฺตา ปสาเทนฺตา ฯ นิปุเณ ปเญฺหติ คมฺภีเร ทุทฺทเส ทุรนุโพเธ สนฺเต ปณีเต อตกฺกาวจเร นิปุเณ ปณฺฑิตเวทนีเย @เชิงอรรถ: ๑ ม. วิเสฏฺฐจรณํ ฯ ปเญฺหติ ปุจฺฉนฺตา นิปุเณ ปเญฺห ฯ [๕๔๙] พุทฺธเสฏฺฐํ อุปาคมุนฺติ พุทฺธาติ โย โส ภควา ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ พุทฺโธติ ฯ เสฏฺฐนฺติ อคฺคํ เสฏฺฐํ วิเสฏฺฐํ ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวรนฺติ พุทฺธเสฏฺฐํ ฯ อุปาคมุนฺติ อุปาคมึสุ อุปสงฺกมึสุ ปยิรุปาสึสุ ปริปุจฺฉึสุ ปริปญฺหึสูติ พุทฺธเสฏฺฐํ อุปาคมุํ ฯ เตเนตํ วุจฺจติ เอเต พุทฺธํ อุปาคญฺฉุํ สมฺปนฺนจรณํ อิสึ ปุจฺฉนฺตา นิปุเณ ปเญฺห พุทฺธเสฏฺฐํ อุปาคมุนฺติ ฯ [๕๕๐] เตสํ พุทฺโธ พฺยากาสิ ปญฺหํ ปุฏฺโฐ ยถาตถํ ปญฺหานํ เวยฺยากรเณน โตเสสิ พฺราหฺมเณ มุนิ ฯ [๕๕๑] เตสํ พุทฺโธ พฺยากาสีติ เตสนฺติ โสฬสนฺนํ ปารายนิยานํ พฺราหฺมณานํ ฯ พุทฺโธติ โย โส ภควา ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ พุทฺโธติ ฯ พฺยากาสีติ เตสํ พุทฺโธ พฺยากาสิ อาจิกฺขิ เทเสสิ ปญฺญเปสิ ปฏฺฐเปสิ วิวริ วิภชิ อุตฺตานีมกาสิ ปกาเสสีติ เตสํ พุทฺโธ พฺยากาสิ ฯ [๕๕๒] ปญฺหํ ปุฏฺโฐ ยถาตถนฺติ ปญฺหํ ปุฏฺโฐติ ปญฺหํ ปุจฺฉิโต ยาจิโต อชฺเฌสิโต ปสาทิโต ฯ ยถาตถนฺติ ยถา อาจิกฺขิตพฺพํ ตถา อาจิกฺขิ ยถา เทสิตพฺพํ ตถา เทเสสิ ยถา ปญฺญเปตพฺพํ ตถา ปญฺญเปสิ ยถา ปฏฺฐเปตพฺพํ ตถา ปฏฺฐเปสิ ยถา วิวริตพฺพํ ตถา วิวริ ยถา วิภชิตพฺพํ ตถา วิภชิ ยถา อุตฺตานีกาตพฺพํ ตถา อุตฺตานีมกาสิ ยถา ปกาเสตพฺพํ ตถา ปกาเสสีติ ปญฺหํ ปุฏฺโฐ ยถาตถํ ฯ [๕๕๓] ปญฺหานํ เวยฺยากรเณนาติ ปญฺหานํ เวยฺยากรเณน อาจิกฺขเณน เทสเนน ปญฺญปเนน ปฏฺฐปเนน วิวเรน วิภชเนน อุตฺตานีกมฺเมน ปกาสเนนาติ ปญฺหานํ เวยฺยากรเณน ฯ [๕๕๔] โตเสสิ พฺราหฺมเณ มุนีติ โตเสสีติ โตเสสิ วิโตเสสิ ปสาเทสิ อาราเธสิ อตฺตมเน อกาสิ ฯ พฺราหฺมเณติ โสฬส ปารายนิเย พฺราหฺมเณ ฯ มุนีติ โมนํ วุจฺจติ ญาณํ ยา ปญฺญา ปชานนา ฯเปฯ สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนีติ โตเสสิ พฺราหฺมเณ มุนิ ฯ เตเนตํ วุจฺจติ เตสํ พุทฺโธ พฺยากาสิ ปญฺหํ ปุฏฺโฐ ยถาตถํ ปญฺหานํ เวยฺยากรเณน โตเสสิ พฺราหฺมเณ มุนีติ ฯ [๕๕๕] เต โตสิตา จกฺขุมตา พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา พฺรหฺมจริยมจรึสุ วรปญฺญสฺส สนฺติเก ฯ [๕๕๖] เต โตสิตา จกฺขุมตาติ เตติ โสฬส ปารายนิยา พฺราหฺมณา ฯ โตสิตาติ โตสิตา วิโตสิตา ปสาทิตา อาราธิตา อตฺตมนา กตาติ เต โตสิตา ฯ จกฺขุมตาติ ภควา ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุมา มํสจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ทิพฺพจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ปญฺญาจกฺขุนาปิ จกฺขุมา พุทฺธจกฺขุนาปิ จกฺขุมา สมนฺตจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ กถํ ภควา มํสจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯเปฯ เอวํ ภควา สมนฺตจกฺขุนาปิ จกฺขุมาติ เต โตสิตา จกฺขุมตา ฯ [๕๕๗] พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนาติ พุทฺเธนาติ โย โส ภควา ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ พุทฺโธติ ฯ อาทิจฺจพนฺธุนาติ อาทิจฺโจ วุจฺจติ สุริโย ฯ โส โคตโม โคตฺเตน ภควาปิ โคตโม โคตฺเตน ภควา สุริยสฺส โคตฺตญาตโก โคตฺตพนฺธุ ตสฺมา พุทฺโธ อาทิจฺจพนฺธูติ พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา ฯ [๕๕๘] พฺรหฺมจริยมจรึสูติ พฺรหฺมจริยํ วุจฺจติ อสทฺธมฺมสมาปตฺติยา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี วิรมณํ อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต ฯ อปิจ นิปฺปริยายวเสน พฺรหฺมจริยํ วุจฺจติ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เสยฺยถีทํ สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ ฯ พฺรหฺมจริยมจรึสูติ พฺรหฺมจริยํ [๑]- อจรึสุ สมาทาย วตฺตึสูติ พฺรหฺมจริยมจรึสุ ฯ [๕๕๙] วรปญฺญสฺส สนฺติเกติ วรปญฺญสฺส อคฺคปญฺญสฺส เสฏฺฐปญฺญสฺส [๒]- ปาโมกฺขปญฺญสฺส อุตฺตมปญฺญสฺส ปวรปญฺญสฺส ฯ สนฺติเกติ สนฺติเก สามนฺตา อาสนฺเน อวิทูเร อุปกฏฺเฐติ วรปญฺญสฺส สนฺติเก ฯ เตเนตํ วุจฺจติ เต โตสิตา จกฺขุมตา พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา พฺรหฺมจริยมจรึสุ วรปญฺญสฺส สนฺติเกติ ฯ [๕๖๐] เอกเมกสฺส ปญฺหสฺส ยถา พุทฺเธน เทสิตํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. จรึสุ ฯ ๒ ม. วิเสฏฺฐปญฺญสฺส ฯ เอวมีทิเสสุ ฐาเนสุ ฯ ตถา โย ปฏิปชฺเชยฺย คจฺเฉ ปารํ อปารโต ฯ [๕๖๑] เอกเมกสฺส ปญฺหสฺสาติ เอกเมกสฺส อชิตปญฺหสฺส เอกเมกสฺส ติสฺสเมตฺเตยฺยปญฺหสฺส ฯเปฯ เอกเมกสฺส ปิงฺคิยปญฺหสฺสาติ เอกเมกสฺส ปญฺหสฺส ฯ [๕๖๒] ยถา พุทฺเธน เทสิตนฺติ พุทฺเธนาติ โย โส ภควา ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ พุทฺโธติ ฯ ยถา พุทฺเธน เทสิตนฺติ ยถา พุทฺเธน อาจิกฺขิตํ เทสิตํ ปญฺญปิตํ ปฏฺฐปิตํ วิวริตํ วิภตฺตํ ๑- อุตฺตานีกตํ ปกาสิตนฺติ ยถา พุทฺเธน เทสิตํ ฯ [๕๖๓] ตถา โย ปฏิปชฺเชยฺยาติ สมฺมาปฏิปทํ อนุโลมปฏิปทํ อปจฺจนีกปฏิปทํ อนฺวตฺถปฏิปทํ ธมฺมานุธมฺมปฏิปทํ ปฏิปชฺเชยฺยาติ ตถา โย ปฏิปชฺเชยฺย ฯ [๕๖๔] คจฺเฉ ปารํ อปารโตติ ปารํ วุจฺจติ อมตํ นิพฺพานํ โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ ฯ อปารํ วุจฺจนฺติ กิเลสา จ ขนฺธา จ อภิสงฺขารา จ ฯ คจฺเฉ ปารํ อปารโตติ อปารโต ปารํ คจฺเฉยฺย ปารํ อธิคจฺเฉยฺย ปารํ ผุเสยฺย ๒- ปารํ สจฺฉิกเรยฺยาติ คจฺเฉ ปารํ อปารโต ฯ เตเนตํ วุจฺจติ เอกเมกสฺส ปญฺหสฺส ยถา พุทฺเธน เทสิตํ ตถา โย ปฏิปชฺเชยฺย คจฺเฉ ปารํ อปารโตติ ฯ [๕๖๕] อปารา ปารํ คจฺเฉยฺย ภาเวนฺโต มคฺคมุตฺตมํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. วิภชิตํ ฯ ๒ ม. ผสฺเสยฺย ฯ เอวมุปริปิ ฯ มคฺโค โส ปารคมนาย ๑- ตสฺมา ปารายนํ อิติ ฯ [๕๖๖] อปารา ปารํ คจฺเฉยฺยาติ อปารํ วุจฺจนฺติ กิเลสา จ ขนฺธา จ อภิสงฺขารา จ ฯ ปารํ วุจฺจติ อมตํ นิพฺพานํ โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ ฯ อปารา ปารํ คจฺเฉยฺยาติ อปารา ปารํ คจฺเฉยฺย ปารํ อธิคจฺเฉยฺย ปารํ ผุเสยฺย ปารํ สจฺฉิกเรยฺยาติ อปารา ปารํ คจฺเฉยฺย ฯ [๕๖๗] ภาเวนฺโต มคฺคมุตฺตมนฺติ มคฺคนฺติ ๒- มคฺโค วุจฺจติ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เสยฺยถีทํ สมฺมาทิฏฺฐิ ฯเปฯ สมฺมาสมาธิ ฯ อุตฺตมนฺติ อคฺคํ เสฏฺฐํ วิเสฏฺฐํ ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวรนฺติ มคฺคมุตฺตมํ ฯ ภาเวนฺโตติ ภาเวนฺโต อาเสวนฺโต พหุลีกโรนฺโตติ ภาเวนฺโต มคฺคมุตฺตมํ ฯ [๕๖๘] มคฺโค โส ปารคมนายาติ มคฺโค ปนฺโถ ปโถ ปชฺโช อญฺชสํ วฏุมายนํ นาวา อุตฺตรเสตุ [๓]- ปกุลฺโล [๓]- สงฺกโม ๔- ฯ ปารคมนายาติ ปารคมนาย ปารสมฺปาปนาย ปารสมนุปาปนาย ชรามรณสฺส ตรณายาติ มคฺโค โส ปารคมนาย ฯ [๕๖๙] ตสฺมา ปารายนํ อิตีติ [๕]- ตสฺมา ตํการณา ตํเหตุ ตปฺปจฺจยา ตํนิทานา ฯ ปารํ วุจฺจติ อมตํ นิพฺพานํ โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ ฯ อายนํ วุจฺจติ มคฺโค ฯ อิตีติ ปทสนฺธิ ฯเปฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปารํ คมนาย ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. มคฺคมุตฺตมํ วุจฺจติ อริโย อฏฺฐงฺคิโก @มคฺโค ฯ ๓ ม. จ ฯ ๔ ม. ภิสิสงฺกโม ฯ ๕ ม. ตสฺมาติ ฯ ปทานุปุพฺพกเมตํ อิตีติ ตสฺมา ปารายนํ อิติ ฯ เตเนตํ วุจฺจติ อปารา ปารํ คจฺเฉยฺย ภาเวนฺโต มคฺคมุตฺตมํ มคฺโค โส ปารคมนาย ตสฺมา ปารายนํ อิตีติ ฯ [๕๗๐] ปารายนมนุคายิสฺสํ (อิจฺจายสฺมา ปิงฺคิโย) (ยถา อทฺทกฺขิ ตถา อกฺขาสิ) วิมโล ภูริเมธโส นิกฺกาโม นิพฺพโน นาโค กิสฺส เหตุ มุสา ภเณ ฯ [๕๗๑] ปารายนมนุคายิสฺสนฺติ คีตมนุคายิสฺสํ กถิตมนุคายิสฺสํ ๑- ลปิตมนุคายิสฺสํ ภาสิตมนุคายิสฺสนฺติ ปารายนมนุคายิสฺสํ ฯ อิจฺจายสฺมา ปิงฺคโยติ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ฯเปฯ ปทานุปุพฺพกเมตํ อิจฺจาติ ฯ อายสฺมาติ ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ อายสฺมาติ ฯ ปิงฺคิโยติ ตสฺส เถรสฺส นามํ สงฺขา สมญฺญา ปญฺญตฺติ โวหาโร นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ พฺยญฺชนํ อภิลาโปติ อิจฺจายสฺมา ปิงฺคิโย ฯ [๕๗๒] ยถา อทฺทกฺขิ ตถา อกฺขาสีติ ยถา อทฺทกฺขิ ตถา อกฺขาสิ อาจิกฺขิ เทเสสิ ปญฺญเปสิ ปฏฺฐเปสิ วิวริ วิภชิ อุตฺตานีมกาสิ ปกาเสสิ สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ยถา อทฺทกฺขิ ตถา อกฺขาสิ อาจิกฺขิ เทเสสิ ปญฺญเปสิ ปฏฺฐเปสิ วิวริ วิภชิ อุตฺตานีมกาสิ @เชิงอรรถ: ๑ ม. กถิตมนุกถยิสฺสํ ภณิตมนุภณิสฺสํ ลปิตมนุลปิสฺสํ ภาสิตมนุภาสิสฺสนฺติ ฯ ปกาเสสีติ ยถา อทฺทกฺขิ ตถา อกฺขาสิ ฯ [๕๗๓] วิมโล ภูริเมธโสติ วิมโลติ ราโค มลํ โทโส มลํ โมโห มลํ โกโธ มลํ อุปนาโห มลํ ฯเปฯ สพฺพากุสลาภิสงฺขารา มลา ฯ เต มลา พุทฺธสฺส ภควโต ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา ๑- พุทฺโธ อมโล วิมโล นิมฺมโล มลาปคโต มลวิปฺปหีโน มลวิปฺปมุตฺโต สพฺพมลวีติวตฺโต ฯ ภูริ วุจฺจติ ปฐวี ฯ ภควา อิมาย ๒- ปฐวีสมาย วิปุลาย วิตฺถตาย ปญฺญาย สมนฺนาคโต ฯ เมธา วุจฺจติ ปญฺญา ยา ปญฺญา ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ ฯ ภควา อิมาย เมธาย ปญฺญาย อุเปโต สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมุปปนฺโน สมนฺนาคโต ตสฺมา พุทฺโธ ภูริเมธโสติ วิมโล ภูริเมธโส ฯ [๕๗๔] นิกฺกาโม นิพฺพโน นาโคติ กามาติ อุทฺทานโต เทฺว กามา วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ ฯเปฯ อิเม วุจฺจนฺติ วตฺถุกามา ฯเปฯ อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามา ฯ พุทฺธสฺส ภควโต วตฺถุกามา ปริญฺญาตา กิเลสกามา ปหีนา ฯ วตฺถุกามานํ ปริญฺญาตตฺตา กิเลสกามานํ ปหีนตฺตา ภควา น กาเม กาเมติ [๓]- น กาเม ปตฺเถติ น กาเม ปิเหติ น กาเม อภิชปฺปติ ฯ เย กาเม กาเมนฺติ [๔]- กาเม ปตฺเถนฺติ กาเม ปิหยนฺติ กาเม อภิชปฺปนฺติ เต กามกามิโน ราคราคิโน สญฺญสญฺญิโน ฯ ภควา น กาเม กาเมติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ตาย ฯ ๓ ม. น กาเม อิจฺฉติ ฯ ๔ ม. กาเม @อิจฺฉนฺติ ฯ เอวมีทิเสสุ ฐาเนสุ ฯ น กาเม ปตฺเถติ น กาเม ปิเหติ น กาเม อภิชปฺปติ ตสฺมา พุทฺโธ อกาโม นิกฺกาโม จตฺตกาโม วนฺตกาโม มุตฺตกาโม ปหีนกาโม ปฏินิสฺสฏฺฐกาโม วีตราโค วิคตราโค จตฺตราโค วนฺตราโค มุตฺตราโค ปหีนราโค ปฏินิสฺสฏฺฐราโค นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีติภูโต สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรตีติ นิกฺกาโม ฯ นิพฺพโนติ ราโค วนํ โทโส วนํ โมโห วนํ โกโธ วนํ อุปนาโห วนํ ฯเปฯ สพฺพากุสลาภิสงฺขารา วนา ฯ เต วนา พุทฺธสฺส ภควโต ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา พุทฺโธ อวโน นิพฺพโน วนาปคโต วนวิปฺปหีโน วนวิปฺปมุตฺโต สพฺพวนวีติวตฺโตติ นิพฺพโน ฯ นาโคติ ภควา อาคุํ น กโรตีติ นาโค ฯ น คจฺฉตีติ นาโค ฯ น อาคจฺฉตีติ นาโค ฯเปฯ เอวํ ภควา น อาคจฺฉตีติ นาโคติ นิกฺกาโม นิพฺพโน นาโค ฯ [๕๗๕] กิสฺส เหตุ มุสา ภเณติ กิสฺส เหตูติ กิสฺส เหตุ [๑]- กึการณา [๒]- กึปจฺจยาติ กิสฺส เหตุ ฯ [๓]- มุสา ภเณติ โมสวชฺชํ ภเณยฺย มุสาวาทํ ภเณยฺย อนริยวาทํ ภเณยฺย ฯ อิเธกจฺโจ สภคฺคโต วา ปริสคฺคโต วา ญาติมชฺฌคโต วา ปูคมชฺฌคโต วา ราชกุลมชฺฌคโต วา อภินีโต สกฺขิปุฏฺโฐ เอหิ โภ ๔- ปุริส ยํ ชานาสิ ตํ วเทหีติ อชานํ อาห ชานามีติ ชานํ วา อาห น ชานามีติ อปสฺสํ วา อาห ปสฺสามีติ ปสฺสํ วา อาห น ปสฺสามีติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. กึเหตุ ฯ ๒ ม. กึนิทานา ฯ ๓ ม. มุสา ภเณติ มุสา ภเณยฺย กเถยฺย @ทีเปยฺย โวหเรยฺย ฯ ๔ ม. เอหมฺโภ ฯ อิติ อตฺตเหตุ วา ปรเหตุ วา อามิสกิญฺจิกฺขเหตุ วา สมฺปชานมุสา ภณติ ๑- อิทํ วุจฺจติ โมสวชฺชํ ฯ {๕๗๕.๑} อปิจ ตีหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ อิเมหิ ตีหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ ฯ อปิจ จตูหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ ฯเปฯ ปญฺจหากาเรหิ ฉหากาเรหิ สตฺตหากาเรหิ อฏฺฐหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺสนฺติ ภณนฺตสฺส โหติ มุสา ภณามีติ ภณิตสฺส โหติ มุสา มยา ภณิตนฺติ วินิธาย ทิฏฺฐึ วินิธาย ขนฺตึ วินิธาย รุจึ วินิธาย สญฺญํ วินิธาย ภาวํ อิเมหิ อฏฺฐหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ ฯ กิสฺส เหตุ มุสา ภเณยฺย กเถยฺย ทีเปยฺย โวหเรยฺยาติ กิสฺส เหตุ มุสา ภเณ ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร ปารายนมนุคายิสฺสํ (อิจฺจายสฺมา ปิงฺคิโย) (ยถา อทฺทกฺขิ ตถา อกฺขาสิ) วิมโล ภูริเมธโส นิกฺกาโม นิพฺพโน นาโค กิสฺส เหตุ มุสา ภเณติ ฯ [๕๗๖] ปหีนมลโมหสฺส มานมกฺขปฺปหายิโน หนฺทาหํ กิตฺตยิสฺสามิ คิรํ วณฺณูปสญฺหิตํ ฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ภาสติ ฯ [๕๗๗] ปหีนมลโมหสฺสาติ มลาติ ราโค มลํ โทโส มลํ โมโห มลํ มาโน มลํ ทิฏฺฐิ มลํ กิเลโส มลํ สพฺพทุจฺจริตํ มลํ [๑]- ฯ โมหาติ ทุกฺเข อญาณํ ฯเปฯ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ อยํ วุจฺจติ โมโห ฯ มลญฺจ โมโห จ พุทฺธสฺส ภควโต ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา พุทฺโธ ปหีนมลโมโหติ ปหีนมลโมหสฺส ฯ [๕๗๘] มานมกฺขปฺปหายิโนติ มานาติ เอกวิเธน มาโน โย ๒- จิตฺตสฺส อุณฺณติ ๓- ฯ ทุวิเธน มาโน อตฺตุกฺกํสนมาโน ปรวมฺภนมาโน ฯ ติวิเธน มาโน เสยฺโยหมสฺมีติ มาโน สทิโสหมสฺมีติ มาโน หีโนหมสฺมีติ มาโน ฯ จตุพฺพิเธน มาโน ลาเภน มานํ ชเนติ ยเสน มานํ ชเนติ ปสํสาย มานํ ชเนติ สุเขน มานํ ชเนติ ฯ ปญฺจวิเธน มาโน ลาภิมฺหิ มนาปิกานํ รูปานนฺติ มานํ ชเนติ ลาภิมฺหิ มนาปิกานํ สทฺทานํ คนฺธานํ รสานํ โผฏฺฐพฺพานนฺติ มานํ ชเนติ ฯ {๕๗๘.๑} ฉพฺพิเธน มาโน จกฺขุสมฺปทาย มานํ ชเนติ โสตสมฺปทาย ฆานสมฺปทาย ชิวฺหาสมฺปทาย กายสมฺปทาย มโนสมฺปทาย มานํ ชเนติ ฯ สตฺตวิเธน มาโน มาโน อติมาโน มานาติมาโน โอมาโน อวมาโน อสฺมิมาโน มิจฺฉามาโน ฯ อฏฺฐวิเธน มาโน ลาเภน มานํ ชเนติ อลาเภน โอมานํ ชเนติ ยเสน มานํ ชเนติ อยเสน โอมานํ ชเนติ ปสํสาย มานํ ชเนติ นินฺทาย โอมานํ ชเนติ สุเขน มานํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. สพฺพภวคามิกมฺมํ มลํ ฯ ๒ ม. ยา ฯ ๓ ม. อุนฺนติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ชเนติ ทุกฺเขน โอมานํ ชเนติ ฯ นววิเธน มาโน เสยฺยสฺส เสยฺโยหมสฺมีติ มาโน เสยฺยสฺส สทิโสหมสฺมีติ มาโน เสยฺยสฺส หีโนหมสฺมีติ มาโน สทิสสฺส เสยฺโยหมสฺมีติ มาโน สทิสสฺส สทิโสหมสฺมีติ มาโน สทิสสฺส หีโนหมสฺมีติ มาโน หีนสฺส เสยฺโยหมสฺมีติ มาโน หีนสฺส สทิโสหมสฺมีติ มาโน หีนสฺส หีโนหมสฺมีติ มาโน ฯ {๕๗๘.๒} ทสวิเธน มาโน อิเธกจฺโจ มานํ ชเนติ ชาติยา วา โคตฺเตน วา โกลปุตฺติเกน วา วณฺณโปกฺขรตาย วา ธเนน วา อชฺเฌเนน วา กมฺมายตเนน วา สิปฺปายตเนน วา วิชฺชฏฺฐาเนน ๑- วา สุเตน วา ปฏิภาเณน วา อญฺญตรญฺญตเรน วา วตฺถุนา โย เอวรูโป มาโน มญฺญนา มญฺญิตตฺตํ อุณฺณติ อุนฺนโฬ ๒- ธโช สมฺปคฺคาโห เกตุกมฺยตา จิตฺตสฺส อยํ วุจฺจติ มาโน ฯ มกฺขาติ [๓]- มกฺโข มกฺขายนา มกฺขายิตตฺตํ [๔]- นิฏฺฐุริยกมฺมํ อยํ วุจฺจติ มกฺโข ฯ พุทฺธสฺส ภควโต มาโน จ มกฺโข จ ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา พุทฺโธ มานมกฺขปฺปหายีติ มานมกฺขปฺปหายิโน ฯ [๕๗๙] หนฺทาหํ กิตฺตยิสฺสามิ คิรํ วณฺณูปสญฺหิตนฺติ หนฺทาหนฺติ ปทสนฺธิ ฯเปฯ ปทานุปุพฺพกเมตํ หนฺทาติ ฯ กิตฺตยิสฺสามีติ วณฺเณน อุเปตํ สมุเปตํ อุปาคตํ สมุปาคตํ อุปปนฺนํ สมุปปนฺนํ สมนฺนาคตํ คิรํ วาจํ พฺยปถํ โอทีรณํ ๕- กิตฺตยิสฺสามิ เทสิสฺสามิ ปญฺญเปสฺสามิ ปฏฺฐเปสฺสามิ วิวริสฺสามิ วิภชิสฺสามิ @เชิงอรรถ: ๑ ม. วิชฺชาฏฺฐาเนน ฯ ๒ ม. อุนฺนโม ฯ ๓ ม. โย ฯ ๔ ม. นิฏฺฐุริยํ ฯ @๕ ม. อุทีรณํ ฯ อุตฺตานีกริสฺสามิ ปกาสิสฺสามีติ หนฺทาหํ กิตฺตยิสฺสามิ คิรํ วณฺณูปสญฺหิตํ ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร ๑- ปหีนมลโมหสฺส มานมกฺขปฺปหายิโน หนฺทาหํ กิตฺตยิสฺสามิ คิรํ วณฺณูปสญฺหิตนฺติ ฯ [๕๘๐] ตโมนุโท พุทฺโธ สมนฺตจกฺขุ โลกนฺตคู สพฺพภวาติวตฺโต อนาสโว สพฺพทุกฺขปฺปหีโน สจฺจวฺหโย พฺรหฺมุปาสิโต เม ฯ [๕๘๑] ตโมนุโท พุทฺโธ สมนฺตจกฺขูติ ตโมนุโทติ ภควา ๒- ราคตมํ โทสตมํ โมหตมํ มานตมํ ทิฏฺฐิตมํ กิเลสตมํ ทุจฺจริตตมํ อนฺธกรณํ อจกฺขุกรณํ อญาณกรณํ ปญฺญานิโรธิกํ วิฆาตปกฺขิกํ อนิพฺพานสํวตฺตนิกํ นุทิ ปนุทิ ชหิ ๓- วิโนทยิ พฺยนฺตีมกาสิ อนภาวงฺคเมสีติ ตโมนุโท ๒- ฯ พุทฺโธติ โย โส ภควา ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ พุทฺโธติ ฯ สมนฺตจกฺขูติ สมนฺตจกฺขุ วุจฺจติ สพฺพญฺญุตญาณํ ฯเปฯ ตถาคโต เตน สมนฺตจกฺขูติ ตโมนุโท พุทฺโธ สมนฺตจกฺขุ ฯ [๕๘๒] โลกนฺตคู สพฺพภวาติวตฺโตติ โลกาติ เอโก โลโก ภวโลโก ฯ เทฺว โลกา สมฺปตฺติ ๔- จ ภวโลโก วิปตฺติ จ ภวโลโก ฯ ตโย โลกา ติสฺโส เวทนา ฯ จตฺตาโร โลกา จตฺตาโร อาหารา ฯ ปญฺจ โลกา ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. เถโร ปิงฺคิโย ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๓ ม. ปชหิ ฯ @๔ ม. ภวโลโก จ สมฺภวโลโก จ สมฺปตฺติภวโลโก จ สมฺปตฺติสมฺภวโลโก จ @วิปตฺติภวโลโก จ วิปตฺติสมฺภวโลโก จ ฯ ฉ โลกา ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ ฯ สตฺต โลกา สตฺต วิญฺญาณฏฺฐิติโย ฯ อฏฺฐ โลกา อฏฺฐ โลกธมฺมา ฯ นว โลกา นว สตฺตาวาสา ฯ ทส โลกา ทส อุปกฺกิเลสา ๑- ฯ เอกาทส โลกา เอกาทส กามภวา ๒- ฯ ทฺวาทส โลกา ทฺวาทสายตนานิ ฯ อฏฺฐารส โลกา อฏฺฐารส ธาตุโย ฯ โลกนฺตคูติ ภควา โลกสฺส อนฺตคโต อนฺตปฺปตฺโต โกฏิคโต โกฏิปฺปตฺโต ฯเปฯ นิพฺพานคโต นิพฺพานปฺปตฺโต โส วุฏฺฐวาโส จิณฺณจรโณ ฯเปฯ ชาติชรามรณสํสาโร นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโวติ โลกนฺตคู ฯ สพฺพภวาติวตฺโตติ ภวาติ เทฺว ภวา กมฺมภโว จ ปฏิสนฺธิโก จ ปุนพฺภโว ฯ กตโม กมฺมภโว ฯ ปุญฺญาภิสงฺขาโร อปุญฺญาภิสงฺขาโร อาเนญฺชาภิสงฺขาโร อยํ กมฺมภโว ฯ กตโม ปฏิสนฺธิโก ปุนพฺภโว ฯ ปฏิสนฺธิกา รูปา เวทนา สญฺญา สงฺขารา วิญฺญาณํ อยํ ปฏิสนฺธิโก ปุนพฺภโว ฯ ภควา กมฺมภวญฺจ ปฏิสนฺธิกญฺจ ปุนพฺภวํ อติวตฺโต อติกฺกนฺโต วีติวตฺโตติ โลกนฺตคู สพฺพภวาติวตฺโต ฯ [๕๘๓] อนาสโว สพฺพทุกฺขปฺปหีโนติ อนาสโวติ จตฺตาโร อาสวา กามาสโว ภวาสโว ทิฏฺฐาสโว อวิชฺชาสโว ฯ เต อาสวา พุทฺธสฺส ภควโต ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา พุทฺโธ อนาสโว ฯ สพฺพทุกฺขปฺปหีโนติ สพฺพํ ตสฺส ปฏิสนฺธิกํ ชาติทุกฺขํ ชราทุกฺขํ พฺยาธิทุกฺขํ มรณทุกฺขํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. อายตนานิ ฯ ๒ ม. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสทุกฺขํ ฯเปฯ ทิฏฺฐิพฺยสนทุกฺขํ ปหีนํ สมุจฺฉินฺนํ ปฏิปฺปสฺสทฺธํ อภพฺพุปฺปตฺติกํ ญาณคฺคินา ทฑฺฒํ ตสฺมา พุทฺโธ สพฺพทุกฺขปฺปหีโนติ อนาสโว สพฺพทุกฺขปฺปหีโน ฯ [๕๘๔] สจฺจวฺหโย พฺรหฺมุปาสิโต เมติ สจฺจวฺหโยติ [๑]- สจฺจสทิสวฺหโย ฯ วิปสฺสี ภควา สิขี ภควา เวสฺสภู ภควา กกุสนฺโธ ภควา โกนาคมโน ภควา กสฺสโป ภควา [๒]- พุทฺธา ภควนฺโต สทิสนามา สจฺจสทิสวฺหยา ๓- ฯ ภควา ๔- สกฺยมุนิ เตสํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สทิสนาโม สจฺจสทิสวฺหโยติ ๕- ตสฺมา พุทฺโธ สจฺจวฺหโย ฯ พฺรหฺมุปาสิโต เมติ โส ภควา มยา อาสิโต อุปาสิโต ปยิรุปาสิโต ปริปุจฺฉิโต ปริปญฺหิโตติ สจฺจวฺหโย พฺรหฺมุปาสิโต เม ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร ตโมนุโท พุทฺโธ สมนฺตจกฺขุ โลกนฺตคู สพฺพภวาติวตฺโต อนาสโว สพฺพทุกฺขปฺปหีโน สจฺจวฺหโย พฺรหฺมุปาสิโต เมติ ฯ [๕๘๕] ทิโช ยถา กุพฺพนกํ ปหาย พหุปฺผลํ กานนํ อาวเสยฺย เอวมาหํ ๖- อปฺปทสฺเส ปหาย มโหทธึ หํสริวชฺฌปตฺโต ๗- ฯ [๕๘๖] ทิโช ยถา กุพฺพนกํ ปหาย พหุปฺผลํ กานนํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. สจฺจวฺหโย สทิสนาโม สทิสวฺหโย ฯ ๒ ม. เต ฯ ๓ ม. สทิสวฺหยา ฯ @๔ ม. ภควาปิ ฯ ๕ ม. สทิสวฺหโยติ ฯ ๖ ม. เอวมหํ ฯ ๗ ม. หํโสริว @อชฺฌปตฺโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ อาวเสยฺยาติ ทิโช วุจฺจติ ปกฺขี ฯ กึการณา ทิโช วุจฺจติ ปกฺขี ฯ ทฺวิกฺขตฺตุํ ชายติ ๑- ทิโช มาตุกุจฺฉิมฺหา จ อณฺฑโกสมฺหา จ ตํการณา ทิโช วุจฺจติ ปกฺขีติ ทิโช ฯ ยถา กุพฺพนกํ ปหายาติ ยถา ทิโช กุพฺพนกํ ริตฺตวนกํ ๒- อปฺปภกฺขํ อปฺโปทกํ ปหาย ชหิตฺวา อติกฺกมิตฺวา [๓]- วีติวตฺเตตฺวา อญฺญํ พหุปฺผลํ พหุภกฺขํ พหุรุกฺขํ ๔- มหนฺตํ กานนํ วนสณฺฑํ อธิคจฺเฉยฺย วินฺเทยฺย ปฏิลเภยฺย ตสฺมึ [๕]- วนสณฺเฑ วาสํ กปฺเปยฺยาติ ทิโช ยถา กุพฺพนกํ ปหาย พหุปฺผลํ กานนํ อาวเสยฺย ฯ [๕๘๗] เอวมาหํ อปฺปทสฺเส ปหาย มโหทธึ หํสริวชฺฌปตฺโตติ เอวนฺติ โอปมฺมสมฺปฏิปาทนํ ฯ อปฺปทสฺเส ปหายาติ โย จ พาวรี พฺราหฺมโณ เย จญฺเญ ตสฺส อาจริยา พุทฺธํ ภควนฺตํ อุปาทาย อปฺปทสฺสา ปริตฺตทสฺสา โถกทสฺสา โอมกทสฺสา ลามกทสฺสา ชตุกฺกทสฺสา ฯ เต พฺราหฺมเณ อปฺปทสฺเส ปริตฺตทสฺเส โถกทสฺเส โอมกทสฺเส ลามกทสฺเส ชตุกฺกทสฺเส ปหาย ปชหิตฺวา อติกฺกมิตฺวา สมติกฺกมิตฺวา [๖]- พุทฺธํ ภควนฺตํ [๗]- อคฺคทสฺสํ เสฏฺฐทสฺสํ วิเสฏฺฐทสฺสํ [๘]- อุตฺตมทสฺสํ ปวรํ ๙- อสมํ อสมสมํ [๑๐]- อปฺปฏิภาคํ อปฺปฏิปุคฺคลํ เทวาติเทวํ นราสภํ ปุริสสีหํ ปุริสนาคํ ปุริสาชญฺญํ ปุริสนิสภํ ปุริสโธรยฺหํ ทสพลํ ตาทึ ๑๑- อธิคจฺฉึ วินฺทึ ปฏิลภึ ฯ {๕๘๗.๑} ยถาว ๑๒- หํโส มหนฺตํ มานุสกตํ ๑๓- วา สรํ อโนตตฺตํ วา ทหํ มหาสมุทฺทํ วา อกฺโขพฺภํ ๑๔- อมิโตทกํ [๑๕]- อธิคจฺเฉยฺย วินฺเทยฺย ปฏิลเภยฺย @เชิงอรรถ: ๑ ม. ชายตีติ ฯ ๒ ม. ปริตฺตวนกํ อปฺปผลํ ฯ ๓ ม. สมติกฺกมิตฺวา ฯ เอวมีทิเสสุ @ฐาเนสุ ฯ ๔ ม. พหูทกํ ฯ ๕ ม. จ ฯ ๖ ม. วีติวตฺเตตฺวา ฯ ๗ ม. อปฺปมาณทสฺสํ ฯ @๘ ม. ปาโมกฺขทสฺสํ ฯ ๙ ม. ปวรทสฺสํ ฯ ๑๐ ม. อปฺปฏิสมํ ฯ @๑๑ ม. ทสพลธารึ ฯ ๑๒ ม. ยถา จ ฯ ๑๓ ม. มานสกํ ฯ ๑๔ ม. อกฺโขภํ ฯ @๑๕ ม. ชลราสึ ฯ เอวเมว ปิงฺคิโย พฺราหฺมโณ ๑- พุทฺธํ ภควนฺตํ อกฺโขพฺภํ อมิตเตชํ ปภินฺนญาณํ วิวฏจกฺขุํ ปญฺญาปเภทกุสลํ อธิคตปฏิสมฺภิทํ จตุเวสารชฺชปฺปตฺตํ สุทฺธาธิมุตฺตํ เสตปจฺจตฺตํ อทฺวยภาณึ ตาทึ ตถาปฏิญฺญํ อปริตฺตํ มหนฺตํ คมฺภีรํ อปฺปเมยฺยํ ทุปฺปริโยคาฬฺหํ พหุรตนํ สาครสมํ ฉฬงฺคุเปกฺขาย สมนฺนาคตํ อตุลํ วิปุลํ อปฺปเมยฺยํ ตํ ตาทิสํ ปวทตมคฺควาทินํ สิเนรุมิว ๒- นคานํ ครุฬมิว ทิชานํ สีหมิว มิคานํ อุทธิมิว อณฺณวานํ ชินปวรํ ๓- อธิคจฺฉึ วินฺทึ ปฏิลภินฺติ เอวมาหํ อปฺปทสฺเส ปหาย มโหทธึ หํสริวชฺฌปตฺโต ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร ทิโช ยถา กุพฺพนกํ ปหาย พหุปฺผลํ กานนํ อาวเสยฺย เอวมาหํ อปฺปทสฺเส ปหาย มโหทธึ หํสริวชฺฌปตฺโตติ ฯ [๕๘๘] เย เม ปุพฺเพ วิยากํสุ (หุรํ โคตมสาสนา) อิจฺจาสิ อิติ ภวิสฺสติ สพฺพนฺตํ อิติหีติหํ สพฺพนฺตํ ตกฺกวฑฺฒนํ ฯ [๕๘๙] เย เม ปุพฺเพ วิยากํสูติ เยติ โย จ พาวรี พฺราหฺมโณ เย จญฺเญ ตสฺส อาจริยา เต สกํ ทิฏฺฐึ สกํ ขนฺตึ สกํ รุจึ สกํ ลทฺธึ สกํ อชฺฌาสยํ สกํ อธิปฺปายํ พฺยากํสุ อาจิกฺขึสุ @เชิงอรรถ: ๑ ม. อิเม เทฺว ปาฐา นตฺถิ ฯ ๒ ม. ปวทตํ มคฺควาทินํ เมรุมิว ฯ ๓ ม. อธิคจฺฉึ @ตํ สตฺถารํ ชินปวรํ มเหสินฺติ ฯ เทสยึสุ ปญฺญปึสุ ปฏฺฐปึสุ วิวรึสุ วิภชึสุ อุตฺตานีมกํสุ ปกาเสสุนฺติ เย เม ปุพฺเพ วิยากํสุ ฯ [๕๙๐] หุรํ โคตมสาสนาติ หุรํ โคตมสาสนา ปรํ โคตมสาสนา ปุเร โคตมสาสนา ปฐมตรํ โคตมสาสนา พุทฺธสาสนา ชินสาสนา ตถาคตสาสนา เทวสาสนา ๑- อรหนฺตสาสนาติ หุรํ โคตมสาสนา ฯ [๕๙๑] อิจฺจาสิ อิติ ภวิสฺสตีติ เอวํ กิร อสิ ๒- เอวํ กิร ภวิสฺสตีติ อิจฺจาสิ อิติ ภวิสฺสติ ฯ [๕๙๒] สพฺพนฺตํ อิติหีติหนฺติ สพฺพํ ตํ อิติหีติหํ อิติกิราย ปรมฺปราย ปิฏกสมฺปทาย ตกฺกเหตุ นยเหตุ อาการปริวิตกฺเกน ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา น สามํ สยมภิญฺญาตํ น อตฺตปจฺจกฺขํ ธมฺมํ [๓]- กถยึสูติ สพฺพนฺตํ อิติหีติหํ ฯ [๕๙๓] สพฺพนฺตํ ตกฺกวฑฺฒนนฺติ สพฺพนฺตํ ตกฺกวฑฺฒนํ วิตกฺกวฑฺฒนํ สงฺกปฺปวฑฺฒนํ กามวิตกฺกวฑฺฒนํ พฺยาปาทวิหึสา- วิตกฺกวฑฺฒนํ ญาติวิตกฺกวฑฺฒนํ ชนปทวิตกฺกวฑฺฒนํ อมรวิตกฺก- วฑฺฒนํ ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺตวิตกฺกวฑฺฒนํ ลาภสกฺการสิโลก- ปฏิสํยุตฺตวิตกฺกวฑฺฒนํ อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺตวิตกฺกวฑฺฒนนฺติ สพฺพนฺตํ ตกฺกวฑฺฒนํ ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร เย เม ปุพฺเพ วิยากํสุ (หุรํ โคตมสาสนา) อิจฺจาสิ อิติ ภวิสฺสติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. อาสิ ฯ ๓ ม. ยํ ฯ สพฺพนฺตํ อิติหีติหํ สพฺพนฺตํ ตกฺกวฑฺฒนนฺติ ฯ [๕๙๔] เอโก ตมนุทาสีโน ๑- ชุติมา โส ปภงฺกโร โคตโม ภูริปญฺญาโณ โคตโม ภูริเมธโส ฯ [๕๙๕] เอโก ตมนุทาสีโนติ เอโกติ ภควา ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน ๒- เอโก อทุติยฏฺเฐน เอโก ตณฺหาปหานฏฺเฐน เอโก เอกนฺตวีตราโคติ เอโก เอกนฺตวีตโทโสติ เอโก เอกนฺตวีตโมโหติ เอโก เอกนฺตนิกฺกิเลโสติ เอโก เอกายนมคฺคํ คโตติ เอโก เอโก อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธติ เอโก ฯ {๕๙๕.๑} กถํ ภควา ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน ๒- เอโก ฯ ภควา ทหโรว สมาโน สุสูกาฬเกโส ๓- ภเทฺรน โยพฺพญฺเญน สมนฺนาคโต ปฐเมน วยสา อกามกานํ มาตาปิตูนํ อสฺสุมุขานํ โรทนฺตานํ วิลปนฺตานํ ญาติสงฺฆํ ปหาย ๔- สพฺพํ ฆราวาสปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ปุตฺตทารปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ญาติปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา มิตฺตามจฺจปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา อกิญฺจนภาวํ อุปคนฺตฺวา เอโก จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปตีติ เอวํ ภควา ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอโก ฯ {๕๙๕.๒} กถํ ภควา อทุติยฏฺเฐน เอโก ฯ โส ๔- เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน [๕]- อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวติ อปฺปสทฺทานิ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ตโมนุทาสีโน ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. ปพฺพชฺชสงฺขาเตน ฯ ๓ ม. สุสุกาฬเกโส ฯ @๔ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๕ ม. เอโก ฯ อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ มนุสฺสราหเสยฺยกานิ ปฏิสลฺลาน- สารุปฺปานิ โส เอโก คจฺฉติ เอโก ติฏฺฐติ เอโก นิสีทติ เอโก เสยฺยํ กปฺเปติ เอโก คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติ เอโก อภิกฺกมติ เอโก ปฏิกฺกมติ เอโก รโห นิสีทติ เอโก จงฺกมํ อธิฏฺฐาติ เอโก จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปตีติ เอวํ ภควา อทุติยฏฺเฐน เอโก ฯ {๕๙๕.๓} กถํ ภควา ตณฺหาปหานฏฺเฐน เอโก ฯ โส เอวํ เอโก อทุติโย อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต นชฺชา เนรญฺชราย ตีเร โพธิรุกฺขมูเล มหาปธานํ ปทหนฺโต มารํ สเสนํ [๑]- นมุจึ ปมตฺตพนฺธุํ วิธมิตฺวา ตณฺหํ ชาลินึ สริตํ ๒- วิสตฺติกํ ปชหิ วิโนเทสิ พฺยนฺตีมกาสิ อนภาวงฺคเมสิ ฯ ตณฺหาทุติโย ปุริโส ทีฆมทฺธาน สํสรํ อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ สํสารํ นาติวตฺตติ เอตมาทีนวํ ญตฺวา ตณฺหา ๓- ทุกฺขสฺส สมฺภวํ วีตตโณฺห อนาทาโน สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ ฯ เอวํ ภควา ตณฺหาปหานฏฺเฐน เอโก ฯ {๕๙๕.๔} กถํ ภควา เอกนฺตวีตราโคติ เอโก ฯ ราคสฺส ปหีนตฺตา เอกนฺตวีตราโคติ เอโก ฯ โทสสฺส ปหีนตฺตา เอกนฺตวีตโทโสติ เอโก ฯ โมหสฺส ปหีนตฺตา เอกนฺตวีตโมโหติ เอโก ฯ กิเลสานํ ปหีนตฺตา เอกนฺตนิกฺกิเลโสติ เอโก ฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. กณฺหํ ฯ ๒ ม. วิสฏํ ฯ ๓ ม. ตณฺหํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ {๕๙๕.๕} กถํ ภควา เอกายนมคฺคํ คโตติ เอโก ฯ เอกายนมคฺโค วุจฺจนฺติ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา ฯเปฯ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ฯ เอกายนํ ชาติขยนฺตทสฺสี มคฺคํ ปชานาติ หิตานุกมฺปี เอเตน มคฺเคน ตรึสุ ปุพฺเพ ตริสฺสนฺติ เจว ๑- ตรนฺติ โอฆนฺติ ฯ เอวํ ภควา เอกายนมคฺคํ คโตติ เอโก ฯ {๕๙๕.๖} กถํ ภควา เอโก อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธติ เอโก ฯ โพธิ วุจฺจติ จตูสุ มคฺเคสุ ญาณํ ปญฺญา ปญฺญินฺทฺริยํ ปญฺญาพลํ ฯเปฯ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค วีมํสา วิปสฺสนา สมฺมาทิฏฺฐิ ฯ ภควา เตน โพธิญาเณน สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ พุชฺฌิ ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ พุชฺฌิ ฯ อถวา ยํ พุชฺฌิตพฺพํ อนุพุชฺฌิตพฺพํ ปฏิพุชฺฌิตพฺพํ สมฺพุชฺฌิตพฺพํ อธิคนฺตพฺพํ ผุสิตพฺพํ สจฺฉิกาตพฺพํ สพฺพนฺตํ เตน โพธิญาเณน พุชฺฌิ อนุพุชฺฌิ ปฏิพุชฺฌิ สมฺพุชฺฌิ อธิคจฺฉิ ผุเสสิ สจฺฉากาสิ ฯ เอวํ ภควา เอโก อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธติ เอโก ฯ {๕๙๕.๗} ตมนุโทติ ภควา ราคตมํ โทสตมํ โมหตมํ มานตมํ ทิฏฺฐิตมํ กิเลสตมํ ทุจฺจริตตมํ อนฺธกรณํ อจกฺขุกรณํ อญาณกรณํ ปญฺญานิโรธิกํ วิฆาตปกฺขิกํ อนิพฺพานสํวตฺตนิกํ นุทิ ปนุทิ ปชหิ @เชิงอรรถ: ๑ ม. เย จ ฯ เอวมุปริปิ ฯ วิโนเทสิ พฺยนฺตีมกาสิ อนภาวงฺคเมสิ ฯ อาสีโนติ นิสินฺโน ภควา ปาสาณเก เจติเยติ อาสีโน ฯ นคสฺส ปสฺเส อาสีนํ มุนึ ทุกฺขสฺส ปารคุํ สาวกา ปยิรุปาสนฺติ เตวิชฺชา มจฺจุหายิโนติ ฯ เอวํ ภควา อาสีโน ฯ อถวา ภควา สพฺโพสฺสุกฺกปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อาสีโน โส วุฏฺฐวาโส จิณฺณจรโณ ฯเปฯ ชาติชรามรณสํสาโร นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโวติ เอวมฺปิ ภควา อาสีโนติ เอโก ตมนุทาสีโน ฯ [๕๙๖] ชุติมา โส ปภงฺกโรติ ชุติมาติ ชุติมา [๑]- ปณฺฑิโต ปญฺญวา พุทฺธิมา ญาณี วิภาวี เมธาวี ฯ ปภงฺกโรติ [๒]- อาโลกกโร โอภาสกโร ทีปงฺกโร [๓]- อุชฺโชตกโร ปชฺโชตกโรติ ชุติมา โส ปภงฺกโร ฯ [๕๙๗] โคตโม ภูริปญฺญาโณติ โคตโม ภูริปญฺญาโณ ญาณปญฺญาโณ ปญฺญาธโช ปญฺญาเกตุ ปญฺญาธิปเตยฺโย วิจยพหุโล ปวิจยพหุโล โอกฺขายนพหุโล สโมกฺขายนธมฺโม วิภูตวิหารี ตจฺจริโต ตพฺพหุโล ตคฺครุโก ตนฺนินฺโน ตปฺโปโณ ตปฺปพฺภาโร ตทธิมุตฺโต ตทาธิปเตยฺโย ๔- ฯ ธโช รถสฺส ปญฺญาณํ ธุโม ๕- ปญฺญาณมคฺคิโน ราชา รฏฺฐสฺส ปญฺญาณํ ภตฺตา ปญฺญาณมิตฺถิยาติ ฯ เอวเมว โคตโม ภูริปญฺญาโณ ญาณปญฺญาโณ ปญฺญาธโช @เชิงอรรถ: ๑ ม. มติมา ฯ ๒ ม. ปภงฺกโร ฯ ๓ ม. ปทีปกโร ฯ ๔ ม. ตทธิปเตยฺโย ฯ @เอวมุปริปิ ฯ ๕ ม. ธูโม ฯ ปญฺญาเกตุ ปญฺญาธิปเตยฺโย วิจยพหุโล ปวิจยพหุโล โอกฺขายนพหุโล สโมกฺขายนธมฺโม วิภูตวิหารี ตจฺจริโต ตพฺพหุโล ตคฺครุโก ตนฺนินฺโน ตปฺโปโณ ตปฺปพฺภาโร ตทธิมุตฺโต ตทาธิปเตยฺโยติ โคตโม ภูริปญฺญาโณ ฯ [๕๙๘] โคตโม ภูริเมธโสติ ภูริ วุจฺจติ ปฐวี ฯ [๑]- ปฐวีสมาย วิปุลาย วิตฺถตาย ปญฺญาย สมนฺนาคโต ฯ เมธา วุจฺจติ ปญฺญา ยา ปญฺญา ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ ฯ ภควา อิมาย เมธาย ปญฺญาย อุเปโต สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมุปปนฺโน สมนฺนาคโต ตสฺมา พุทฺโธ ภูริเมธโสติ ๒- โคตโม ภูริเมธโส ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร เอโก ตมนุทาสีโน ชุติมา โส ปภงฺกโร โคตโม ภูริปญฺญาโณ โคตโม ภูริเมธโสติ ฯ [๕๙๙] โย เม ธมฺมมเทเสสิ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ตณฺหกฺขยมนีติกํ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจิ ฯ [๖๐๐] โย เม ธมฺมมเทเสสีติ โยติ โย โส ภควา สยมฺภู อนาจริยโก ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อภิสมฺพุชฺฌิ ตตฺถ จ สพฺพญฺญุตํ ปตฺโต พเลสุ จ วสีภาวํ ฯ ธมฺมมเทเสสีติ ธมฺมนฺติ อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ สติปฏฺฐาเน ฯเปฯ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ นิพฺพานญฺจ นิพฺพานคามินิญฺจ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ภควา ตาย ฯ เอวมีทิเสสุ ฐาเนสุ ฯ ๒ ม. สุเมธโสติ ฯ ปฏิปทํ อาจิกฺขิ เทเสสิ ปญฺญเปสิ ปฏฺฐเปสิ วิวริ วิภชิ อุตฺตานีมกาสิ ปกาเสสีติ โย เม ธมฺมมเทเสสิ ฯ [๖๐๑] สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกนฺติ สนฺทิฏฺฐิกํ อกาลิกํ เอหิปสฺสิกํ โอปนยิกํ ๑- ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺพํ วิญฺญูหีติ เอวํ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ฯ อถวา โย ทิฏฺเฐว ธมฺเม อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวติ ตสฺส มคฺคสฺส อนนฺตรา สมนนฺตรา อธิคจฺฉเตว ผลํ วินฺทติ ปฏิลภตีติ เอวมฺปิ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ฯ ยถา มนุสฺสา กาลิกํ ธนํ ทตฺวา อนนฺตรา น ลภนฺติ กาลํ อาคเมนฺติ เนวายํ ธมฺโม ฯ โย ทิฏฺเฐว ธมฺเม อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวติ ตสฺส มคฺคสฺส อนนฺตรา สมนนฺตรา อธิคจฺฉเตว ผลํ วินฺทติ ปฏิลภติ น ปรตฺถ น ปรโลเก เอวํ อกาลิกนฺติ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ฯ [๖๐๒] ตณฺหกฺขยมนีติกนฺติ ตณฺหาติ รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา ฯ ตณฺหกฺขยนฺติ ตณฺหกฺขยํ ราคกฺขยํ โทสกฺขยํ โมหกฺขยํ คติกฺขยํ อุปปตฺติกฺขยํ ปฏิสนฺธิกฺขยํ ภวกฺขยํ สํสารกฺขยํ วฏฺฏกฺขยํ ฯ อนีติกนฺติ อีติ วุจฺจนฺติ กิเลสา จ ขนฺธา จ อภิสงฺขารา จ ฯ อีติปฺปหานํ อีติวูปสโม อีติปฏินิสฺสคฺโค อีติปฏิปฺปสฺสทฺธิ อมตํ นิพฺพานนฺติ ตณฺหกฺขยมนีติกํ ฯ [๖๐๓] ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจีติ ยสฺสาติ นิพฺพานสฺส ฯ นตฺถิ อุปมาติ อุปมา นตฺถิ อุปนิธา นตฺถิ สทิสํ นตฺถิ ปฏิภาโค @เชิงอรรถ: ๑ ม. โอปเนยฺยิกํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ นตฺถิ [๑]- น สํวิชฺชติ นุปลพฺภติ ฯ กฺวจีติ กฺวจิ กิมฺหิจิ กตฺถจิ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา อชฺฌตฺตพหิทฺธา วาติ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจิ ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร โย เม ธมฺมมเทเสสิ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ตณฺหกฺขยมนีติกํ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจีติ ฯ [๖๐๔] กินฺนุ ตมฺหา วิปฺปวสสิ ๒- มุหุตฺตมปิ ปิงฺคิย โคตมา ภูริปญฺญาณา โคตมา ภูริเมธสา ฯ [๖๐๕] กินฺนุ ตมฺหา วิปฺปวสสีติ กินฺนุ ตมฺหา ๓- พุทฺธมฺหา วิปฺปวสสิ อเปสิ อปคจฺฉสิ ๔- วินา โหสีติ กินฺนุ ตมฺหา วิปฺปวสสิ ฯ [๖๐๖] มุหุตฺตมปิ ปิงฺคิยาติ มุหุตฺตมฺปิ ขณมฺปิ ลยมฺปิ วสฺสมฺปิ ๕- อตฺถมฺปีติ มุหุตฺตมปิ ฯ ปิงฺคิยาติ พาวรี ตํ นตฺตารํ นาเมน อาลปติ ฯ [๖๐๗] โคตมา ภูริปญฺญาณาติ โคตมา ภูริปญฺญาณา ญาณปญฺญาณา ปญฺญาธชา ปญฺญาเกตุมฺหา ปญฺญาธิปเตยฺยมฺหา วิจยพหุลา ปวิจยพหุลา โอกฺขายนพหุลา สโมกฺขายนธมฺมา วิภูตวิหาริมฺหา ตจฺจริตา ตพฺพหุลา ตคฺครุกา ตนฺนินฺนา ตปฺโปณา ตปฺปพฺภารา ตทธิมุตฺตา ตทาธิปเตยฺยมฺหาติ โคตมา ภูริปญฺญาณา ฯ [๖๐๘] โคตมา ภูริเมธสาติ ภูริ วุจฺจติ ปฐวี ฯ ภควา @เชิงอรรถ: ๑ ม. น สติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. วิปฺปวสิ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. อยํ ปาโฐ @นตฺถิ ฯ ๔ ม. อปคจฺฉิ ฯ ๕ ม. วยมฺปิ อทฺธมฺปีติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ อิมาย ๑- ปฐวีสมาย วิปุลาย วิตฺถตาย ปญฺญาย สมนฺนาคโต ฯ {๖๐๘.๑} เมธา วุจฺจติ ปญฺญา ยา ปญฺญา ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ ฯ ภควา อิมาย เมธาย ปญฺญาย อุเปโต สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมุปปนฺโน สมนฺนาคโต ตสฺมา พุทฺโธ ภูริเมธโสติ โคตมา ภูริเมธสา ฯ เตนาห โส พาวรี ๒- พฺราหฺมโณ กินฺนุ ตมฺหา วิปฺปวสสิ มุหุตฺตมปิ ปิงฺคิย โคตมา ภูริปญฺญาณา โคตมา ภูริเมธสาติ ฯ [๖๐๙] โย เต ธมฺมมเทเสสิ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ตณฺหกฺขยมนีติกํ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจิ ฯ [๖๑๐] โย เต ธมฺมมเทเสสีติ โยติ โย โส ภควา ฯเปฯ ตตฺถ จ สพฺพญฺญุตํ ปตฺโต พเลสุ จ วสีภาวํ ฯ ธมฺมมเทเสสีติ ธมฺมนฺติ อาทิกลฺยาณํ ฯเปฯ นิพฺพานคามินิญฺจ ปฏิปทํ อาจิกฺขิ เทเสสิ ปญฺญเปสิ ปฏฺฐเปสิ วิวริ วิภชิ อุตฺตานีมกาสิ ปกาเสสีติ โย เต ธมฺมมเทเสสิ ฯ [๖๑๑] สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกนฺติ สนฺทิฏฺฐิกํ อกาลิกํ เอหิปสฺสิกํ โอปนยิกํ ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺพํ วิญฺญูหีติ เอวํ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ฯ อถวา โย ทิฏฺเฐว ธมฺเม อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวติ ตสฺส มคฺคสฺส อนนฺตรา สมนนฺตรา อธิคจฺฉเตว ผลํ วินฺทติ ปฏิลภตีติ เอวมฺปิ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ฯ [๓]- ยถา มนุสฺสา กาลิกํ ธนํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ตาย ฯ ๒ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. อกาลิกนฺติ ฯ ทตฺวา อนนฺตรา น ลภนฺติ กาลํ อาคเมนฺติ เนวายํ ธมฺโม ฯ โย ทิฏฺเฐว ธมฺเม อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวติ ตสฺส มคฺคสฺส อนนฺตรา สมนนฺตรา อธิคจฺฉเตว ผลํ วินฺทติ ปฏิลภติ น ปรตฺถ น ปรโลเก เอวํ อกาลิกนฺติ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ฯ [๖๑๒] ตณฺหกฺขยมนีติกนฺติ ตณฺหาติ รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา ฯ ตณฺหกฺขยนฺติ ตณฺหกฺขยํ ราคกฺขยํ โทสกฺขยํ โมหกฺขยํ คติกฺขยํ อุปปตฺติกฺขยํ ปฏิสนฺธิกฺขยํ ภวกฺขยํ สํสารกฺขยํ วฏฺฏกฺขยํ ฯ อนีติกนฺติ อีติ วุจฺจนฺติ กิเลสา จ ขนฺธา จ อภิสงฺขารา จ ฯ อีติปฺปหานํ อีติวูปสโม อีติปฏินิสฺสคฺโค อีติปฏิปฺปสฺสทฺธิ อมตํ นิพฺพานนฺติ ตณฺหกฺขยมนีติกํ ฯ [๖๑๓] ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจีติ ยสฺสาติ นิพฺพานสฺส ฯ นตฺถิ อุปมาติ อุปมา นตฺถิ อุปนิธา นตฺถิ สทิสํ นตฺถิ ปฏิภาโค นตฺถิ น สํวิชฺชติ นุปลพฺภตีติ นตฺถิ อุปมา ฯ กฺวจีติ กฺวจิ กิมฺหิจิ กตฺถจิ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา อชฺฌตฺตพหิทฺธา วาติ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจิ ฯ เตนาห โส พาวรี พฺราหฺมโณ โย เต ธมฺมมเทเสสิ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ตณฺหกฺขยมนีติกํ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจีติ ฯ [๖๑๔] นาหํ ตมฺหา วิปฺปวสามิ มุหุตฺตมปิ พฺราหฺมณ โคตมา ภูริปญฺญาณา โคตมา ภูริเมธสา ฯ [๖๑๕] นาหํ ตมฺหา วิปฺปวสามีติ อหํ ๑- ตมฺหา พุทฺธมฺหา น ๒- วิปฺปวสามิ น ๒- อเปมิ น ๒- อปคจฺฉามิ น ๒- วินา โหมีติ นาหํ ตมฺหา วิปฺปวสามิ ฯ [๖๑๖] มุหุตฺตมปิ พฺราหฺมณาติ มุหุตฺตมฺปิ ขณมฺปิ ลยมฺปิ วสฺสมฺปิ อตฺถมฺปีติ มุหุตฺตมปิ ฯ พฺราหฺมณาติ คารเวน มาตุลํ อาลปติ ฯ [๖๑๗] โคตมา ภูริปญฺญาณาติ โคตมา ภูริปญฺญาณา ญาณปญฺญาณา ปญฺญาธชา ปญฺญาเกตุมฺหา ปญฺญาธิปเตยฺยมฺหา วิจยพหุลา ปวิจยพหุลา โอกฺขายนพหุลา สโมกฺขายนธมฺมา วิภูตวิหาริมฺหา ตจฺจริตา ตพฺพหุลา ตคฺครุกา ตนฺนินฺนา ตปฺโปณา ตปฺปพฺภารา ตทธิมุตฺตา ตทาธิปเตยฺยมฺหาติ โคตมา ภูริปญฺญาณา ฯ [๖๑๘] โคตมา ภูริเมธสาติ ภูริ วุจฺจติ ปฐวี ฯ ภควา อิมาย ปฐวีสมาย วิปุลาย วิตฺถตาย ปญฺญาย สมนฺนาคโต ฯ เมธา วุจฺจติ ปญฺญา ยา ปญฺญา ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ ฯ ภควา อิมาย เมธาย ปญฺญาย อุเปโต สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมุปปนฺโน สมนฺนาคโต ตสฺมา พุทฺโธ ภูริเมธโสติ โคตมา ภูริเมธสา ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร นาหํ ตมฺหา วิปฺปวสามิ มุหุตฺตมปิ พฺราหฺมณ โคตมา ภูริปญฺญาณา โคตมา ภูริเมธสาติ ฯ [๖๑๙] โย เม ธมฺมมเทเสสิ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. นาหํ ฯ ๒ ม. นสทฺโท นตฺถิ ฯ ตณฺหกฺขยมนีติกํ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจิ ฯ [๖๒๐] โย เม ธมฺมมเทเสสีติ โยติ โย โส ภควา สยมฺภู อนาจริยโก ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อภิสมฺพุชฺฌิ ตตฺถ จ สพฺพญฺญุตํ ปตฺโต พเลสุ จ วสีภาวํ ฯ ธมฺมมเทเสสีติ ธมฺมนฺติ อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเน จตฺตาโร อิทฺธิปาเท ปญฺจินฺทฺริยานิ ปญฺจ พลานิ สตฺต โพชฺฌงฺเค อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ นิพฺพานญฺจ นิพฺพานคามินิญฺจ ปฏิปทํ อาจิกฺขิ เทเสสิ ปญฺญเปสิ ปฏฺฐเปสิ วิวริ วิภชิ อุตฺตานีมกาสิ ปกาเสสีติ โย เม ธมฺมมเทเสสิ ฯ [๖๒๑] สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกนฺติ สนฺทิฏฺฐิกํ อกาลิกํ เอหิปสฺสิกํ โอปนยิกํ ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺพํ วิญฺญูหีติ เอวํ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ฯ อถวา โย ทิฏฺเฐว ธมฺเม อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวติ ตสฺส มคฺคสฺส อนนฺตรา สมนนฺตรา อธิคจฺฉเตว ผลํ วินฺทติ ปฏิลภตีติ เอวมฺปิ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ฯ ยถา มนุสฺสา กาลิกํ ธนํ ทตฺวา อนนฺตรา น ลภนฺติ กาลํ อาคเมนฺติ เนวายํ ธมฺโม ฯ โย ทิฏฺเฐว ธมฺเม อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวติ ตสฺส มคฺคสฺส อนนฺตรา สมนนฺตรา อธิคจฺฉเตว ผลํ วินฺทติ ปฏิลภติ น ปรตฺถ น ปรโลเก เอวํ อกาลิกนฺติ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ฯ [๖๒๒] ตณฺหกฺขยมนีติกนฺติ ตณฺหาติ รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา ฯ ตณฺหกฺขยนฺติ ตณฺหกฺขยํ ราคกฺขยํ โทสกฺขยํ โมหกฺขยํ คติกฺขยํ อุปปตฺติกฺขยํ ปฏิสนฺธิกฺขยํ ภวกฺขยํ สํสารกฺขยํ วฏฺฏกฺขยํ ฯ อนีติกนฺติ อีติ วุจฺจนฺติ กิเลสา จ ขนฺธา จ อภิสงฺขารา จ ฯ อีติปฺปหานํ อีติวูปสโม อีติปฏินิสฺสคฺโค อีติปฏิปฺปสฺสทฺธิ อมตํ นิพฺพานนฺติ ตณฺหกฺขยมนีติกํ ฯ [๖๒๓] ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจีติ ยสฺสาติ นิพฺพานสฺส ฯ นตฺถิ อุปมาติ อุปมา นตฺถิ อุปนิธา นตฺถิ สทิสํ นตฺถิ ปฏิภาโค นตฺถิ น สํวิชฺชติ นุปลพฺภตีติ นตฺถิ อุปมา ฯ กวจีติ กฺวจิ กิมฺหิจิ กตฺถจิ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา อชฺฌตฺตพหิทฺธา วาติ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจิ ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร โย เม ธมฺมมเทเสสิ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ ตณฺหกฺขยมนีติกํ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจีติ ฯ [๖๒๔] ปสฺสามิ นํ มนสา จกฺขุนาว รตฺตินฺทิวํ พฺราหฺมณ อปฺปมตฺโต นมสฺสมาโน วิวสามิ ๑- รตฺตึ เตเนว มญฺญามิ อวิปฺปวาสํ ฯ [๖๒๕] ปสฺสามิ นํ มนสา จกฺขุนาวาติ ยถา จกฺขุมา ปุริโส อาโลเกยฺย ๒- รูปคตานิ ปสฺเสยฺย ทกฺเขยฺย โอโลเกยฺย @เชิงอรรถ: ๑ สี. นมสฺสมาโนว วเสมิ ฯ ม. วิวเสมิ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. อาโลเก ฯ นิชฺฌาเปยฺย อุปปริกฺเขยฺย เอวเมวาหํ พุทฺธํ ภควนฺตํ มนสา ปสฺสามิ ทกฺขามิ โอโลเกมิ นิชฺฌาปยามิ อุปปริกฺขามีติ ปสฺสามิ นํ มนสา จกฺขุนาว ฯ [๖๒๖] รตฺตินฺทิวํ พฺราหฺมณ อปฺปมตฺโตติ รตฺติญฺจ ทิวา จ [๑]- มนสา ภาเวนฺโต อปฺปมตฺโตติ รตฺตินฺทิวํ พฺราหฺมณ อปฺปมตฺโต ฯ [๖๒๗] นมสฺสมาโน วิวสามิ รตฺตินฺติ นมสฺสมาโนติ กาเยน วา นมสฺสมาโน วาจาย วา นมสฺสมาโน จิตฺเตน วา นมสฺสมาโน อนฺวตฺถปฏิปตฺติยา วา นมสฺสมาโน ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติยา วา นมสฺสมาโน สกฺการมาโน ครุการมาโน มานยมาโน ปูชยมาโน รตฺตินฺทิวํ วสามิ ๒- วีตินาเมมีติ นมสฺสมาโน วิวสามิ รตฺตึ ฯ [๖๒๘] เตเนว มญฺญามิ อวิปฺปวาสนฺติ ตาย พุทฺธานุสฺสติยา ภาเวนฺโต อวิปฺปวาโสติ ตํ มญฺญามิ อวิปฺปวุฏฺโฐติ ตํ มญฺญามิ ชานามิ เอวํ ชานามิ เอวํ อาชานามิ เอวํ วิชานามิ เอวํ ปฏิวิชานามีติ [๓]- เตเนว มญฺญามิ อวิปฺปวาสํ ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร ปสฺสามิ นํ มนสา จกฺขุนาว รตฺตินฺทิวํ พฺราหฺมณ อปฺปมตฺโต นมสฺสมาโน วิวสามิ รตฺตึ เตเนว มญฺญามิ อวิปฺปวาสนฺติ ฯ [๖๒๙] สทฺธา จ ปีติ จ มโน สติ จ @เชิงอรรถ: ๑ ม. พุทฺธานุสฺสตึ ฯ ๒ ม. วิวเสมิ อตินาเมมิ อติกฺกเมมีติ ฯ ๓ ม. เอวํ @ปฏิวิชฺฌามีติ ฯ เอวมีทิเสสุ ฐาเนสุ ฯ นาเมนฺติเม ๑- โคตมสาสนมฺหา ยํ ยํ ทิสํ วชฺชติ ๒- ภูริปญฺโญ ส เตน เตเนว นโตหมสฺมิ ฯ [๖๓๐] สทฺธา จ ปีติ จ มโน สติ จาติ สทฺธาติ ยา จ ภควนฺตํ อารพฺภ สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ ฯ ปีตีติ ยา จ ภควนฺตํ อารพฺภ ปีติ ปามุชฺชํ ๓- โมทนา ปโมทนา วิตฺติ โอทคฺยํ อตฺตมนตา อติปฺปสาทนตา จิตฺตสฺส ฯ มโนติ ยญฺจ ภควนฺตํ อารพฺภ จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชา มโนวิญฺญาณธาตุ ฯ สตีติ ยา จ ภควนฺตํ อารพฺภ สติ อนุสฺสติ ฯเปฯ สมฺมาสตีติ สทฺธา จ ปีติ จ มโน สติ จ ฯ [๖๓๑] นาเมนฺติเม โคตมสาสนมฺหาติ อิเม จตฺตาโร ธมฺมา โคตมสาสนา พุทฺธสาสนา ชินสาสนา ตถาคตสาสนา อรหนฺตสาสนา นาเมนฺติ นาคจฺฉนฺติ ๔- น วิชหนฺติ น วินาเสนฺตีติ นาเมนฺติเม โคตมสาสนมฺหา ฯ [๖๓๒] ยํ ยํ ทิสํ วชฺชติ ภูริปญฺโญติ ยํ ยํ ทิสนฺติ ปุรตฺถิมํ วา ทิสํ ปจฺฉิมํ วา ทิสํ ทกฺขิณํ วา ทิสํ อุตฺตรํ วา ทิสํ วชติ คจฺฉติ กมติ อติกฺกมติ ฯ ภูริปญฺโญติ ภูริปญฺโญ มหาปญฺโญ ติกฺขปญฺโญ ปุถุปญฺโญ หาสปญฺโญ ชวนปญฺโญ @เชิงอรรถ: ๑ ม. นาเปนฺติเม ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. วชติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. สพฺพตฺถ @ปาโมชฺชํ ฯ ๔ ม. น คจฺฉนฺติ ฯ นิพฺเพธิกปญฺโญติ [๑]- ยํ ยํ ทิสํ วชฺชติ ภูริปญฺโญ ฯ [๖๓๓] ส เตน เตเนว นโตหมสฺมีติ โส เยน พุทฺโธ เตน เตเนว นโต ตนฺนินฺโน ตปฺโปโณ ตปฺปพฺภาโร ตทธิมุตฺโต ตทาธิปเตยฺโยติ ส เตน เตเนว นโตหมสฺมิ ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร สทฺธา จ ปีติ จ มโน สติ จ นาเมนฺติเม โคตมสาสนมฺหา ยํ ยํ ทิสํ วชฺชติ ภูริปญฺโญ ส เตน เตเนว นโตหมสฺมีติ ฯ [๖๓๔] ชิณฺณสฺส เม ทุพฺพลถามกสฺส เตเนว กาโย น ปเลติ ตตฺถ สงฺกปฺปยนฺตาย วชามิ นิจฺจํ มโน หิ เม พฺราหฺมณ เตน ยุตฺโต ฯ [๖๓๕] ชิณฺณสฺส เม ทุพฺพลถามกสฺสาติ ชิณฺณสฺสาติ ๒- ชิณฺณสฺส วุฑฺฒสฺส มหลฺลกสฺส อทฺธคตสฺส วโยอนุปฺปตฺตสฺสาติ ชิณฺณสฺส ๒- ฯ ทุพฺพลถามกสฺสาติ ทุพฺพลถามกสฺส อปฺปถามกสฺส ปริตฺตถามกสฺสาติ ชิณฺณสฺส เม ทุพฺพลถามกสฺส ฯ [๖๓๖] เตเนว กาโย น ปเลติ ตตฺถาติ กาโย เยน พุทฺโธ เตน น ปเลติ น วชติ น คจฺฉติ นาภิกฺกมตีติ ๓- เตเนว กาโย น ปเลติ ตตฺถ ฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ภูริ วุจฺจติ ปถวี ฯ ภควา ตาย ปถวิสมาย ปญฺญาย วิปุลาย วิตฺถตาย @สมนฺนาคโตติ ฯ ๒ ม. อิทํ ปาฐทฺวยํ นตฺถิ ฯ ๓ ม. นาติกฺกมตีติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ [๖๓๗] สงฺกปฺปยนฺตาย วชามิ นิจฺจนฺติ สงฺกปฺปคมเนน วิตกฺกคมเนน ญาณคมเนน ปญฺญาคมเนน พุทฺธิคมเนน วชามิ คจฺฉามิ อภิกฺกมามีติ สงฺกปฺปยนฺตาย วชามิ นิจฺจํ ฯ [๖๓๘] มโน หิ เม พฺราหฺมณ เตน ยุตฺโตติ มโนติ ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชา มโนวิญฺญาณธาตุ ฯ พฺราหฺมณ เตน ยุตฺโตติ มโน มม ๑- เยน พุทฺโธ เตน ยุตฺโต [๒]- สํยุตฺโตติ มโน หิ เม พฺราหฺมณ เตน ยุตฺโต ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร ชิณฺณสฺส เม ทุพฺพลถามกสฺส เตเนว กาโย น ปเลติ ตตฺถ สงฺกปฺปยนฺตาย วชามิ นิจฺจํ มโน หิ เม พฺราหฺมณ เตน ยุตฺโตติ ฯ [๖๓๙] ปงฺเก สยาโน ปริผนฺทมาโน ทีปา ทีปํ อุปลฺลวึ อถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ โอฆติณฺณมนาสวํ ฯ [๖๔๐] ปงฺเก สยาโน ปริผนฺทมาโนติ ปงฺเก สยาโนติ กามปงฺเก กามกทฺทเม กามกิเลเส กามพลิเส กามปริฬาเห กามปลิโพเธ เสมาโน อวเสมาโน ๓- ปริเสมาโนติ ปงฺเก สยาโน ฯ ปริผนฺทมาโนติ ตณฺหาผนฺทนาย ผนฺทมาโน ทิฏฺฐิผนฺทนาย @เชิงอรรถ: ๑ อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ปยุตฺโต ฯ ๓ ม. สยมาโน วสมาโน อาวสมาโน @ปริวสมาโนติ ฯ ผนฺทมาโน กิเลสผนฺทนาย ผนฺทมาโน ปโยคผนฺทนาย ผนฺทมาโน วิปากผนฺทนาย ผนฺทมาโน ทุจฺจริตผนฺทนาย ๑- ผนฺทมาโน รตฺโต ราเคน ผนฺทมาโน ทุฏฺโฐ โทเสน ผนฺทมาโน มูโฬฺห โมเหน ผนฺทมาโน วินิพนฺโธ มาเนน ผนฺทมาโน ปรามฏฺโฐ ทิฏฺฐิยา ผนฺทมาโน วิกฺเขปคโต อุทฺธจฺเจน ผนฺทมาโน อนิฏฺฐงฺคโต วิจิกิจฺฉาย ผนฺทมาโน ถามคโต อนุสเยหิ ผนฺทมาโน ลาเภน ผนฺทมาโน อลาเภน ผนฺทมาโน ยเสน ผนฺทมาโน อยเสน ผนฺทมาโน นินฺทาย ผนฺทมาโน ปสํสาย ผนฺทมาโน สุเขน ผนฺทมาโน ทุกฺเขน ผนฺทมาโน ชาติยา ผนฺทมาโน ชราย ผนฺทมาโน พฺยาธินา ผนฺทมาโน มรเณน ผนฺทมาโน โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ {๖๔๐.๑} ผนฺทมาโน เนรยิเกน ทุกฺเขน ผนฺทมาโน ติรจฺฉานโยนิเกน ทุกฺเขน ผนฺทมาโน ปิตฺติวิสยิเกน ทุกฺเขน ผนฺทมาโน มานุสเกน ๒- ทุกฺเขน คพฺโภกฺกนฺติมูลเกน ทุกฺเขน คพฺภฏฺฐิติมูลเกน ทุกฺเขน คพฺภวุฏฺฐานมูลเกน ทุกฺเขน ชาตสฺสูปนิพนฺธเกน ทุกฺเขน ชาตสฺส ปราเธยฺยเกน ทุกฺเขน อตฺตูปกฺกเมน ทุกฺเขน ปรูปกฺกเมน ทุกฺเขน ทุกฺขทุกฺเขน สงฺขารทุกฺเขน วิปริณามทุกฺเขน จกฺขุโรเคน ทุกฺเขน โสตโรเคน ทุกฺเขน ฆานโรเคน ทุกฺเขน ชิวฺหาโรเคน ทุกฺเขน กายโรเคน ทุกฺเขน สีสโรเคน ทุกฺเขน กณฺณโรเคน ทุกฺเขน มุขโรเคน ทุกฺเขน ทนฺตโรเคน ทุกฺเขน กาเสน สาเสน ปินาเสน ฑเหน ชเรน กุจฺฉิโรเคน มุจฺฉาย ปกฺขนฺทิกาย สุลาย วิสูจิกาย กุฏฺเฐน คณฺเฑน กิลาเสน โสเสน @เชิงอรรถ: ๑ ม. มโนทุจฺจริตผนฺทนาย ฯ ๒ ม. มานุสิเกน ฯ อปมาเรน ททฺทุยา กณฺฑุยา กจฺฉุยา รขสาย วิตจฺฉิกาย โลหิเตน ปิตฺเตน มธุเมเหน อํสาย ปิฬกาย ภคนฺทลาย ๑- ปิตฺตสมุฏฺฐาเนหิ อาพาเธหิ เสมฺหสมุฏฺฐาเนหิ อาพาเธหิ วาตสมุฏฺฐาเนหิ อาพาเธหิ สนฺนิปาติเกหิ อาพาเธหิ อุตุปริณามเชหิ อาพาเธหิ วิสมปริหารเชหิ อาพาเธหิ โอปกฺกมิเกหิ อาพาเธหิ กมฺมวิปากเชหิ อาพาเธหิ สีเตน อุเณฺหน ชิฆจฺฉาย ปิปาสาย อุจฺจาเรน ปสฺสาเวน ฑํสมกสวาตาตปสิรึสปสมฺผสฺเสหิ มาตุมรเณน ทุกฺเขน ปิตุมรเณน ทุกฺเขน ภาตุมรเณน ๒- ทุกฺเขน ภคินีมรเณน ทุกฺเขน ๒- ปุตฺตมรเณน ทุกฺเขน ธีตุมรเณน ทุกฺเขน ญาติพฺยสเนน ทุกฺเขน โภคพฺยสเนน ทุกฺเขน โรคพฺยสเนน ทุกฺเขน สีลพฺยสเนน ทุกฺเขน ทิฏฺฐิพฺยสเนน ทุกฺเขน ผนฺทมาโน ปริผนฺทมาโน ปเวธมาโน สมฺปเวธมาโนติ ปงฺเก สยาโน ปริผนฺทมาโน ฯ [๖๔๑] ทีปา ทีปํ อุปลฺลวินฺติ สตฺถารโต สตฺถารํ ธมฺมกฺขานโต ธมฺมกฺขานํ คณโต คณํ ทิฏฺฐิยา ทิฏฺฐึ ปฏิปทาโต ๓- ปฏิปทํ มคฺคโต มคฺคํ [๔]- อุปลฺลวึ สมุปลฺลวินฺติ ทีปา ทีปํ อุปลฺลวึ ฯ [๖๔๒] อถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธนฺติ อถาติ ปทสนฺธิ ฯเปฯ ปทานุปุพฺพกเมตํ อถาติ ฯ อทฺทสาสินฺติ อทฺทสํ อทฺทกฺขึ อปสฺสึ ปฏิวิชฺฌึ ฯ สมฺพุทฺธนฺติ โย โส ภควา ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ พุทฺโธติ อถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ ฯ [๖๔๓] โอฆติณฺณนฺติ ภควา กาโมฆํ ติณฺโณ ภโวฆํ ติณฺโณ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ภคนฺทเลน ฯ ๒ ม. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ ๓ ม. ปฏิปทาย ฯ ๔ ม. ปลฺลวึ ฯ ทิฏฺโฐฆํ ติณฺโณ อวิชฺโชฆํ ติณฺโณ [๑]- อุตฺติณฺโณ นิตฺติณฺโณ อติกฺกนฺโต สมติกฺกนฺโต วีติวตฺโต โส วุฏฺฐวาโส จิณฺณจรโณ ฯเปฯ ชาติชรามรณสํสาโร นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโวติ โอฆติณฺณํ ฯ อนาสวนฺติ จตฺตาโร อาสวา กามาสโว ภวาสโว ทิฏฺฐาวโส อวิชฺชาสโว ฯ เต อาสวา พุทฺธสฺส ภควโต ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา พุทฺโธ อนาสโวติ โอฆติณฺณมนาสวํ ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร ปงฺเก สยาโน ปริผนฺทมาโน ทีปา ทีปํ อุปลฺลวึ อถทฺทสาสึ สมฺพุทฺธํ โอฆติณฺณมนาสวนฺติ ฯ [๖๔๔] ยถา อหู วกฺกลิ มุตฺตสทฺโธ ภทฺราวุโธ อาฬวิโคตโม จ เอวเมว ตฺวมฺปิ ปมุญฺจสฺสุ สทฺธํ คมิสฺสสิ (ตฺวํ) ปิงฺคิย มจฺจุเธยฺยสฺส ปารํ ฯ [๖๔๕] ยถา อหู วกฺกลิ มุตฺตสทฺโธ ภทฺราวุโธ อาฬวิโคตโม จาติ ยถา วกฺกลิ มุตฺตสทฺโธ ๒- สทฺธาครุโก สทฺธาปุพฺพงฺคโม สทฺธาธิมุตฺโต สทฺธาธิปเตยฺโย อรหตฺตปฺปตฺโต ยถา ภทฺราวุโธ [๓]- มุตฺตสทฺโธ ๔- สทฺธาครุโก สทฺธาปุพฺพงฺคโม สทฺธาธิมุตฺโต สทฺธาธิปเตยฺโย อรหตฺตปฺปตฺโต ยถา อาฬวิโคตโม [๓]- มุตฺตสทฺโธ ๔- @เชิงอรรถ: ๑ ม. สพฺพสํสารปถํ ติณฺโณ ฯ ๒ ม. วกฺกลิตฺเถโร สทฺโธ ฯ ๓ ม. เถโร ฯ @๔ ม. สทฺโธ ฯ สทฺธาครุโก สทฺธาปุพฺพงฺคโม สทฺธาธิมุตฺโต สทฺธาธิปเตยฺโย อรหตฺตปฺปตฺโตติ ยถา อหู วกฺกลิ มุตฺตสทฺโธ ภทฺราวุโธ อาฬวิโคตโม จ ฯ [๖๔๖] เอวเมว ตฺวมฺปิ ปมุญฺจสฺสุ สทฺธนฺติ เอวเมว ตฺวํ สทฺธํ มุญฺจสฺสุ ปมุญฺจสฺสุ สมฺปมุญฺจสฺสุ อธิมุญฺจสฺสุ โอกปฺเปหิ สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ สทฺธํ มุญฺจสฺสุ ปมุญฺจสฺสุ สมฺปมุญฺจสฺสุ อธิมุญฺจสฺสุ โอกปฺเปหีติ เอวเมว ตฺวมฺปิ ปมุญฺจสฺสุ สทฺธํ ฯ [๖๔๗] คมิสฺสสิ (ตฺวํ) ปิงฺคิย มจฺจุเธยฺยสฺส ปารนฺติ มจฺจุเธยฺยา ๑- วุจฺจนฺติ กิเลสา จ ขนฺธา จ อภิสงฺขารา จ ฯ มจฺจุเธยฺยสฺส ปารํ วุจฺจติ อมตํ นิพฺพานํ โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ ฯ คมิสฺสสิ (ตฺวํ) ปิงฺคิย มจฺจุเธยฺยสฺส ปารนฺติ ตฺวํ ปารํ คมิสฺสสิ [๒]- อธิคมิสฺสสิ [๒]- ผุสิสฺสสิ [๒]- สจฺฉิกริสฺสสีติ คมิสฺสสิ (ตฺวํ) ปิงฺคิย มจฺจุเธยฺยสฺส ปารํ ฯ เตนาห ภควา ยถา อหู วกฺกลิ มุตฺตสทฺโธ ภทฺราวุโธ อาฬวิโคตโม จ เอวเมว ตฺวมฺปิ ปมุญฺจสฺสุ สทฺธํ คมิสฺสสิ (ตฺวํ) ปิงฺคิย มจฺจุเธยฺยสฺส ปารนฺติ ฯ [๖๔๘] เอส ภิยฺโย ปสีทามิ สุตฺวาน มุนิโน วโจ @เชิงอรรถ: ๑ ม. มจฺจุเธยฺยํ ฯ ๒ ม. ปารํ ฯ วิวฏจฺฉโท สมฺพุทฺโธ อขิโล ปฏิภาณวา ๑- ฯ [๖๔๙] เอส ภิยฺโย ปสีทามีติ เอส ภิยฺโย ปสีทามิ [๒]- สทฺทหามิ [๒]- อธิมุจฺจามิ [๒]- โอกปฺเปมิ สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ภิยฺโย ปสีทามิ สทฺทหามิ อธิมุจฺจามิ โอกปฺเปมีติ เอส ภิยฺโย ปสีทามิ ฯ [๖๕๐] สุตฺวาน มุนิโน วโจติ มุนีติ โมนํ วุจฺจติ ญาณํ ยา ปญฺญา ปชานนา ฯเปฯ สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนิ ฯ สุตฺวาน มุนิโน วโจติ ตุยฺหํ วจนํ พฺยปถํ เทสนํ อนุสนฺธึ สุตฺวา สุณิตฺวา อุคฺคเหตฺวา อุปธารยิตฺวา อุปลกฺขยิตฺวาติ สุตฺวาน มุนิโน วโจ ฯ [๖๕๑] วิวฏจฺฉโท สมฺพุทฺโธติ ฉทนนฺติ ปญฺจ ฉทนานิ ตณฺหาฉทนํ ทิฏฺฐิฉทนํ กิเลสฉทนํ ทุจฺจริตฉทนํ อวิชฺชาฉทนํ ฯ ตานิ ฉทนานิ พุทฺธสฺส ภควโต วิวฏานิ วิทฺธํสิตานิ สมุคฺฆาติตานิ ปหีนานิ สมุจฺฉินฺนานิ วูปสนฺตานิ ปฏิปฺปสฺสทฺธานิ อภพฺพุปฺปตฺติกานิ ญาณคฺคินา ทฑฺฒานิ ตสฺมา พุทฺโธ วิวฏจฺฉโท ฯ พุทฺโธติ โย โส ภควา ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ พุทฺโธติ วิวฏจฺฉโท สมฺพุทฺโธ ฯ [๖๕๒] อขิโล ปฏิภาณวาติ อขิโลติ ราโค ขิโล โทโส ขิโล โมโห ขิโล โกโธ ขิโล อุปนาโห ขิโล ฯเปฯ สพฺพากุสลาภิสงฺขารา ขิลา ฯ เต ขิลา พุทฺธสฺส ภควโต ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปฏิภานวา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. ภิยฺโย ภิยฺโย ฯ เอวมีทิเสสุ ฐาเนสุ ฯ ตสฺมา พุทฺโธ อขิโล ฯ ปฏิภาณวาติ ตโย ปฏิภาณวนฺโต ปริยตฺติปฏิภาณวา จ ปริปุจฺฉาปฏิภาณวา จ อธิคมปฏิภาณวา จ ฯ {๖๕๒.๑} กตโม ปริยตฺติปฏิภาณวา ฯ อิเธกจฺจสฺส พุทฺธวจนํ ปริยาปุฏํ ๑- โหติ สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภูตธมฺมํ เวทลฺลํ ตสฺส ปริยตฺตึ นิสฺสาย ปฏิภาติ อยํ ปริยตฺติปฏิภาณวา ฯ {๖๕๒.๒} กตโม ปริปุจฺฉาปฏิภาณวา ฯ อิเธกจฺโจ ปริปุจฺฉิตา โหติ อตฺเถ จ ญาเย จ ลกฺขเณ จ การเณ จ ฐานาฐาเน จ ตสฺส ปริปุจฺฉํ นิสฺสาย ปฏิภาติ อยํ ปริปุจฺฉาปฏิภาณวา ฯ {๖๕๒.๓} กตโม อธิคมปฏิภาณวา ฯ อิเธกจฺจสฺส อธิคตา โหนฺติ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ปญฺจินฺทฺริยานิ ปญฺจ พลานิ สตฺต โพชฺฌงฺคา อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค จตฺตาโร อริยมคฺคา จตฺตาริ สามญฺญผลานิ จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาโย ฉ อภิญฺญาโย ตสฺส อตฺโถ ญาโต ธมฺโม ญาโต นิรุตฺติ ญาตา อตฺเถ ญาเต อตฺโถ ปฏิภาติ ธมฺเม ญาเต ธมฺโม ปฏิภาติ นิรุตฺติยา ญาตาย นิรุตฺติ ปฏิภาติ อิเมสุ ตีสุ ญาณํ ปฏิภาณปฏิสมฺภิทา ฯ ภควา อิมาย ปฏิสมฺภิทาย อุเปโต สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมุปปนฺโน สมนฺนาคโต ตสฺมา พุทฺโธ ปฏิภาณวา ฯ ยสฺส ปริยตฺติ นตฺถิ ปริปุจฺฉา นตฺถิ อธิคโม นตฺถิ กึ ตสฺส ปฏิภายิสฺสตีติ อขิโล @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปริยาปุตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ปฏิภาณวา ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร เอส ภิยฺโย ปสีทามิ สุตฺวาน มุนิโน วโจ วิวฏจฺฉโท สมฺพุทฺโธ อขิโล ปฏิภาณวาติ ฯ [๖๕๓] อธิเทเว อภิญฺญาย สพฺพํ เวทิ ปโรวรํ ๑- ปญฺหานนฺตกโร สตฺถา กงฺขีนํ ปฏิชานตํ ฯ [๖๕๔] อธิเทเว อภิญฺญายาติ เทวาติ ตโย เทวา สมฺมติเทวา จ อุปปตฺติเทวา จ วิสุทฺธิเทวา จ ฯ {๖๕๔.๑} กตเม สมฺมติเทวา ฯ [๒]- ราชาโน จ ราชกุมารา จ เทวิโย จ อิเม สมฺมติเทวา วุจฺจนฺติ ฯ {๖๕๔.๒} กตเม อุปปตฺติเทวา ฯ [๓]- จาตุมฺมหาราชิกา เทวา ตาวตึสา เทวา ฯเปฯ พฺรหฺมกายิกา เทวา เย จ เทวา ตตฺรุปริ ๔- อิเม อุปปตฺติเทวา วุจฺจนฺติ ฯ {๖๕๔.๓} กตเม วิสุทฺธิเทวา ฯ [๕]- ตถาคตสาวกา อรหนฺโต ขีณาสวา เย จ ปจฺเจกสมฺพุทฺธา อิเม วิสุทฺธิเทวา วุจฺจนฺติ ฯ {๖๕๔.๔} ภควา สมฺมติเทเว อธิเทวาติ อภิญฺญาย อุปปตฺติเทเว อธิเทวาติ อภิญฺญาย วิสุทฺธิเทเว อธิเทวาติ อภิญฺญาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ อธิเทเว อภิญฺญาย ฯ [๖๕๕] สพฺพํ เวทิ ปโรวรนฺติ ภควา อตฺตโน จ ปเรสญฺจ อธิเทวกเร ธมฺเม เวทิ อญฺญาสิ อผุสิ ปฏิวิชฺฌิ ฯ กตเม @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปโรปรํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. สมฺมุติเทวา วุจฺจนฺติ ฯ ๓ ม. อุปปตฺติเทวา @วุจฺจนฺติ ฯ ๔ ม. ตทุตฺตริ ฯ ๕ ม. วิสุทฺธิเทวา วุจฺจนฺติ ตถาคตา ฯ อตฺตโน อธิเทวกรา ธมฺมา ฯ สมฺมาปฏิปทา อนุโลมปฏิปทา อปจฺจนีกปฏิปทา ธมฺมานุธมฺมปฏิปทา สีเลสุ ปริปูริการิตา อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา โภชเน มตฺตญฺญุตา ชาคริยานุโยโค สติสมฺปชญฺญํ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา ฯเปฯ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค อิเม วุจฺจนฺติ อตฺตโน อธิเทวกรา ธมฺมา ฯ กตเม ปเรสํ อธิเทวกรา ธมฺมา ฯ สมฺมาปฏิปทา ฯเปฯ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค อิเม วุจฺจนฺติ ปเรสํ อธิเทวกรา ธมฺมา ฯ เอวํ ภควา อตฺตโน จ ปเรสญฺจ อธิเทวกเร ธมฺเม เวทิ อญฺญาสิ อผุสิ ปฏิวิชฺฌีติ สพฺพํ เวทิ ปโรวรํ ฯ [๖๕๖] ปญฺหานนฺตกโร สตฺถาติ ภควา ปารายนิกปญฺหานํ อนฺตกโร ปริยนฺตกโร ปริจฺเฉทกโร ปริวฏุมกโร ปริสปญฺหานํ ๑- อนฺตกโร ปริยนฺตกโร ปริจฺเฉทกโร ปริวฏุมกโร ปิงฺคิยปญฺหานํ ๒- อนฺตกโร ปริยนฺตกโร ปริจฺเฉทกโร ปริวฏุมกโร ๒- สกฺกปญฺหานํ อมนุสฺสปญฺหานํ ๓- ภิกฺขุปญฺหานํ ภิกฺขุนีปญฺหานํ อุปาสกปญฺหานํ อุปาสิกาปญฺหานํ ราชปญฺหานํ ขตฺติยปญฺหานํ พฺราหฺมณปญฺหานํ เวสฺสปญฺหานํ สุทฺทปญฺหานํ [๔]- พฺรหฺมปญฺหานํ อนฺตกโร ปริยนฺตกโร ปริจฺเฉทกโร ปริวฏุมกโรติ ปญฺหานนฺตกโร ฯ สตฺถาติ ภควา สตฺถวาโห ฯ ยถา สตฺถวาโห สตฺเถ กนฺตารํ ตาเรติ โจรกนฺตารํ ตาเรติ วาฬกนฺตารํ ตาเรติ ทุพฺภิกฺขกนฺตารํ ตาเรติ นิรุทกกนฺตารํ ตาเรติ อุตฺตาเรติ นิตฺตาเรติ ๕- [๖]- @เชิงอรรถ: ๑ ม. สภิยปญฺหานํ ฯ ๒ ม. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ ๓ ม. สุยามปญฺหานํ ฯ @๔ ม. เทวปญฺหานํ ฯ ๕ ม. สพฺพตฺถ นิตฺถาเรติ ฯ ๖ ม. ปตาเรติ ฯ เอวมีทิเสสุ @ฐาเนสุ ฯ เขมนฺตภูมึ สมฺปาเปติ เอวเมว ภควา สตฺถวาโห สตฺเต กนฺตารํ ตาเรติ ชาติชราพฺยาธิมรณโสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสกนฺตารํ ตาเรติ ราคกนฺตารํ ตาเรติ โทสโมหมานทิฏฺฐิกิเลสทุจฺจริตกนฺตารํ ตาเรติ ราคคหนํ ตาเรติ โทสคหนํ ตาเรติ โมหคหนํ ตาเรติ ทิฏฺฐิกิเลสทุจฺจริตคหนํ ตาเรติ อุตฺตาเรติ นิตฺตาเรติ เขมนฺตภูมึ อมตํ นิพฺพานํ สมฺปาเปตีติ เอวํ ภควา สตฺถวาโห ฯ อถวา ภควา เนตา วิเนตา อนุเนตา สญฺญาเปตา ๑- นิชฺฌาเปตา เปกฺขตา ปสาเทตาติ เอวมฺปิ ภควา สตฺถวาโห ฯ อถวา ภควา อนุปฺปนฺนสฺส มคฺคสฺส อุปฺปาเทตา อสญฺชาตสฺส มคฺคสฺส สญฺชเนตา อนกฺขาตสฺส มคฺคสฺส อกฺขาตา มคฺคญฺญู มคฺควิทู มคฺคโกวิโท มคฺคานุคา จ ปน เอตรหิ สาวกา วิหรนฺติ ปจฺฉา สมนฺนาคตาติ เอวมฺปิ ภควา สตฺถวาโหติ ปญฺหานนฺตกโร สตฺถา ฯ [๖๕๗] กงฺขีนํ ปฏิชานตนฺติ สกงฺขา อาคนฺตฺวา นิกฺกงฺขา สมฺปชฺชนฺติ สเลขา ๒- อาคนฺตฺวา นิลฺเลขา สมฺปชฺชนฺติ สเทฺวฬฺหกา อาคนฺตฺวา นิเทฺวฬฺหกา สมฺปชฺชนฺติ สเวจิกิจฺฉา อาคนฺตฺวา นิพฺเพจิกิจฺฉา ๓- สมฺปชฺชนฺติ สราคา อาคนฺตฺวา วีตราคา สมฺปชฺชนฺติ สโทสา อาคนฺตฺวา วีตโทสา สมฺปชฺชนฺติ สโมหา อาคนฺตฺวา วีตโมหา สมฺปชฺชนฺติ สกิเลสา อาคนฺตฺวา นิกฺกิเลสา สมฺปชฺชนฺตีติ กงฺขีนํ ปฏิชานตํ ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปญฺญาเปตา ฯ ๒ ม. สลฺเลขา ฯ ๓ ม. นิพฺพิจิกิจฺฉา ฯ อธิเทเว อภิญฺญาย สพฺพํ เวทิ ปโรวรํ ปญฺหานนฺตกโร สตฺถา กงฺขีนํ ปฏิชานตนฺติ ฯ [๖๕๘] อสํหิรํ ๑- อสงฺกุปฺปํ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจิ อทฺธา คมิสฺสามิ น เมตฺถ กงฺขา เอวํ มํ ธาเรหิ อธิมุตฺตจิตฺตํ ฯ [๖๕๙] อสํหิรํ อสงฺกุปฺปนฺติ อสํหิรํ วุจฺจติ อมตํ นิพฺพานํ โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ ฯ อสํหิรนฺติ ราเคน โทเสน โมเหน โกเธน อุปนาเหน มกฺเขน ปฬาเสน อิสฺสาย มจฺฉริเยน มายาย สาเฐยฺเยน ถมฺเภน สารมฺเภน มาเนน อติมาเนน มเทน ปมาเทน สพฺพกิเลเสหิ สพฺพทุจฺจริเตหิ สพฺพปริฬาเหหิ [๒]- สพฺพสนฺตาเปหิ สพฺพากุสลาภิสงฺขาเรหิ อสํหาริยํ [๓]- นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมนฺติ อสํหิรํ ฯ อสงฺกุปฺปนฺติ อสงฺกุปฺปํ วุจฺจติ อมตํ นิพฺพานํ โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ ฯ ยสฺส ๔- อุปฺปาโท ปญฺญายติ วโย นตฺถิ [๕]- ตสฺส อญฺญทตฺถุ ๖- ปญฺญายติ นิพฺพานํ นิจฺจํ ธุวํ สสฺสตํ อวิปริณามธมฺมนฺติ อสํหิรํ อสงฺกุปฺปํ ฯ [๖๖๐] ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจีติ ยสฺสาติ นิพฺพานสฺส ฯ นตฺถิ อุปมาติ อุปมา นตฺถิ อุปนิธา นตฺถิ สทิสํ นตฺถิ ปฏิภาโค นตฺถิ น สํวิชฺชติ นุปลพฺภตีติ นตฺถิ อุปมา ๗- ฯ กฺวจีติ กฺวจิ @เชิงอรรถ: ๑ ม. อสํหีรํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. สพฺพาสเวหิ สพฺพทรเถหิ ฯ ๓ ม. นิพฺพานํ ฯ @๔ ม. นิพฺพานสฺส ... ฯ ๕ ม. น ฯ ๖ ม. อญฺญถตฺตํ ฯ ๗ ม. อิเม เทฺว @ปาฐา นตฺถิ ฯ กิมฺหิจิ กตฺถจิ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา อชฺฌตฺตพหิทฺธา วาติ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจิ ฯ [๖๖๑] อทฺธา คมิสฺสามิ น เมตฺถ กงฺขาติ [๑]- อทฺธา ๒- คมิสฺสามีติ อทฺธา ๒- คมิสฺสามิ อธิคมิสฺสามิ ผุสยิสฺสามิ สจฺฉิกริสฺสามีติ อทฺธา คมิสฺสามิ ฯ น เมตฺถ กงฺขาติ เอตฺถ ๓- นิพฺพาเน กงฺขา นตฺถิ วิจิกิจฺฉา นตฺถิ เทฺวฬฺหกํ นตฺถิ สํสโย นตฺถิ น สํวิชฺชติ นุปลพฺภติ ปหีโน สมุจฺฉินโน วูปสนฺโต ปฏิปฺปสฺสทฺโธ อภพฺพุปฺปตฺติโก ญาณคฺคินา ทฑฺโฒติ อทฺธา คมิสฺสามิ น เมตฺถ กงฺขา ฯ [๖๖๒] เอวํ มํ ธาเรหิ อธิมุตฺตจิตฺตนฺติ เอวํ มํ ธาเรหีติ เอวํ มํ อุปลกฺเขหิ ฯ อธิมุตฺตจิตฺตนฺติ นิพฺพานนินฺนํ นิพฺพานโปณํ นิพฺพานปพฺภารํ นิพฺพานาธิมุตฺตนฺติ เอวํ มํ ธาเรหิ อธิมุตฺตจิตฺตํ ๔- ฯ เตนาห ปิงฺคิยตฺเถโร อสํหิรํ อสงฺกุปฺปํ ยสฺส นตฺถิ อุปมา กฺวจิ อทฺธา คมิสฺสามิ น เมตฺถ กงฺขา เอวํ มํ ธาเรหิ อธิมุตฺตจิตฺตนฺติ ฯ [๕]- ปารายนวคฺโค นิฏฺฐิโต ๖- ฯ ---------- @เชิงอรรถ: ๑ ม. อทฺธาติ เอกํสวจนํ นิสฺสํสยวจนํ นิกฺกงฺขวจนํ อเทฺวชฺฌวจนํ อเทฺวฬฺหกวจนํ @นิโยควจนํ อวิปณฺณกวจนํ อวิรทฺธวจนํ อวตฺถาปนวจนเมตํ อทฺธาติ ฯ ๒ ม. อยํ @ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๓ ม. เอตฺถาติ ฯ ๔ ม. อธิมุตฺตจิตฺตนฺติ ฯ ๕ ม. @ปารายนานุคีติคาถานิทฺเทโส อฏฺฐารสโม ฯ ๖ ม. สมตฺโต ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้าที่ ๒๖๘-๓๑๖. https://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=30&A=5552&w=&modeTY=2 อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน :- https://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=30&A=5552&modeTY=2 อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=30&item=532&items=131 อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ :- https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_siri.php?B=30&siri=36 ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=532 อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย :- https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=46&A=2090 The Pali Atthakatha in Roman :- https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=46&A=2090 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐ https://84000.org/tipitaka/read/?index_30 https://84000.org/tipitaka/english/?index_30
|
บันทึก ๖ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]