บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ | |
| |
ฉบับหลวง ฉบับมหาจุฬาฯ บาลีอักษรไทย PaliRoman |
ขคฺควิสาณสุตฺตนิทฺเทโส [๖๖๓] สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ อเหฐยํ อญฺญตรมฺปิ เตสํ น ปุตฺตมิจฺเฉยฺย กุโต สหายํ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๖๖๔] สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑนฺติ สพฺเพสูติ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ อเสสํ นิสฺเสสํ ปริยาทายวจนเมตํ สพฺเพสูติ ฯ ภูเตสูติ ภูตา วุจฺจนฺติ ตสา จ ถาวรา จ ฯ ตสาติ เยสํ ตณฺหา ๑- อปฺปหีนา เยสญฺจ ภยเภรวา อปฺปหีนา ฯ กึการณา วุจฺจนฺติ ตสา ฯ เต ตสนฺติ อุตฺตสนฺติ ปริตสนฺติ [๒]- สนฺตาสํ อาปชฺชนฺติ ตํการณา วุจฺจนฺติ ตสา ฯ ถาวราติ เยสํ ตณฺหา ๓- ปหีนา เยสญฺจ ภยเภรวา ปหีนา ฯ กึการณา วุจฺจนฺติ ถาวรา ฯ เต น ตสนฺติ น อุตฺตสนฺติ น ปริตสนฺติ [๔]- น สนฺตาสํ อาปชฺชนฺติ ตํการณา วุจฺจนฺติ ถาวรา ฯ ทณฺฑาติ ตโย ทณฺฑา กายทณฺโฑ จ ๕- วจีทณฺโฑ จ ๕- มโนทณฺโฑ จ ๕- ฯ ติวิธํ กายทุจฺจริตํ กายทณฺโฑ จตุพฺพิธํ วจีทุจฺจริตํ วจีทณฺโฑ ติวิธํ มโนทุจฺจริตํ มโนทณฺโฑ ฯ สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑนฺติ สพฺเพสุ ภูเตสุ ทณฺฑํ นิธาย นิทหิตฺวา โวโรปยิตฺวา ๖- [๗]- นิกฺขิปิตฺวา ปฏิปฺปสฺสมฺภิตฺวาติ สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ ฯ @เชิงอรรถ: ๑-๓ ม. ตสิตตณฺหา ฯ ๒ ม. ภายนฺติ ฯ ๔ น ภายนฺติ ฯ ๕ ม. จสทฺโท @นตฺถิ ฯ ๖ ม. โอโรปยิตฺวา ฯ ๗ ม. สโมโรปยิตฺวา ฯ [๖๖๕] อเหฐยํ อญฺญตรมฺปิ เตสนฺติ เอกมตฺตมฺปิ ๑- สตฺตํ ปาณินา วา เลฑฺฑุนา วา ทณฺเฑน วา สตฺเถน วา อรุยา ๒- วา รชฺชุยา วา อวิเหฐยนฺโต สพฺเพปิ สตฺเต ปาณินา วา เลฑฺฑุนา วา ทณฺเฑน วา สตฺเถน วา อรุยา ๒- วา รชฺชุยา วา อวิเหฐยนฺโตติ อเหฐยํ อญฺญตรมฺปิ เตสํ ฯ [๖๖๖] น ปุตฺตมิจฺเฉยฺย กุโต สหายนฺติ นาติ ปฏิกฺเขโป ฯ ปุตฺตาติ จตฺตาโร ปุตฺตา อตฺตโช ๓- ปุตฺโต เขตฺตโช ปุตฺโต ทินฺนโก ปุตฺโต อนฺเตวาสิโก ปุตฺโต ฯ สหายนฺติ สหายา วุจฺจนฺติ เยหิ สห คมนํ ๔- ผาสุ อาคมนํ ๕- ผาสุ คมนาคมนํ ผาสุ [๖]- นิสชฺชนํ ผาสุ นิปชฺชนํ ๗- ผาสุ อาลปนํ ผาสุ สลฺลปนํ ผาสุ [๘]- สมุลฺลปนํ ผาสุ ฯ น ปุตฺตมิจฺเฉยฺย กุโต สหายนฺติ ปุตฺตมฺปิ น อิจฺเฉยฺย น สาทิเยยฺย [๙]- น ปิหเยยฺย นาภิชปฺเปยฺย กุโต มิตฺตํ วา สนฺทิฏฺฐํ วา สมฺภตฺตํ วา สหายํ วา อิจฺฉิสฺสติ สาทิยิสฺสติ ปิหยิสฺสติ อภิชปฺปิสฺสตีติ ๑๐- น ปุตฺตมิจฺเฉยฺย กุโต สหายํ ฯ [๖๖๗] เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ เอโกติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอโก อทุติยฏฺเฐน เอโก ตณฺหาปหานฏฺเฐน เอโก เอกนฺตวีตราโคติ เอโก เอกนฺตวีตโทโสติ เอโก เอกนฺตวีตโมโหติ เอโก เอกนฺตนิกฺกิเลโสติ เอโก เอกายนมคฺคํ คโตติ เอโก เอโก อนุตฺตรํ ปจฺเจกสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธติ เอโก ฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. เอกเมกมฺปิ ฯ ๒ ม. อนฺทุยา ฯ ๓ ม. อตฺรโช ฯ ๔ ม. อาคมนํ ฯ @๕ ม. คมนํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๖ ม. ฐานํ ผาสุ ฯ ๗ ม. สยนํ ฯ ๘ ม. อฺลฺลปนํ @ผาสุ ฯ ๙ ม. น ปตฺถเยยฺย ฯ ๑๐ ม. อิจฺเฉยฺย สาทิเยยฺย ปตฺถเยยฺย ปิหเยยฺย @อภิชปฺเปยฺยาติ ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ {๖๖๗.๑} กถํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอโก ฯ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ [๑]- ฆราวาสปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ปุตฺตทารปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ญาติปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา สนฺนิธิปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา อกิญฺจนภาวํ อุปคนฺตฺวา เอโก จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปตีติ เอวํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอโก ฯ {๖๖๗.๒} กถํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อทุติยฏฺเฐน เอโก ฯ โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน เอโก อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวติ อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ มนุสฺสราหเสยฺยกานิ ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิ โส เอโก คจฺฉติ เอโก ติฏฺฐติ เอโก นิสีทติ เอโก เสยฺยํ กปฺเปติ เอโก คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติ เอโก อภิกฺกมติ เอโก ปฏิกฺกมติ เอโก รโห นิสีทติ เอโก จงฺกมํ อธิฏฺฐาติ เอโก จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปตีติ เอวํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อทุติยฏฺเฐน เอโก ฯ {๖๖๗.๓} กถํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ตณฺหาปหานฏฺเฐน เอโก ฯ โส เอวํ เอโก อทุติโย อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต มหาปธานํ ปทหนฺโต มารํ สเสนํ ๒- นมุจึ [๓]- ปมตฺตพนฺธุํ วิธมิตฺวา ๔- ตณฺหํ ชาลินึ สริตํ ๕- วิสตฺติกํ ปชหิ วิโนเทสิ พฺยนฺตีมกาสิ อนภาวงฺคเมสิ ฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. สพฺพํ ฯ ๒ ม. สเสนกํ ฯ ๓ ม. กณฺหํ ฯ ๔ ม. วิธเมตฺวา จ ฯ @๕ ม. วิสริตํ ฯ ตณฺหาทุติโย ปุริโส ทีฆมทฺธาน สํสรํ อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ สํสารํ นาติวตฺตติ เอวมาทีนวํ ญตฺวา ตณฺหา ทุกฺขสฺส สมฺภวํ วีตตโณฺห อนาทาโน สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ ฯ เอวํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ตณฺหาปหานฏฺเฐน เอโก ฯ {๖๖๗.๔} กถํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ เอกนฺตวีตราโคติ เอโก ฯ ราคสฺส ปหีนตฺตา เอกนฺตวีตราโคติ เอโก ฯ โทสสฺส ปหีนตฺตา เอกนฺตวีตโทโสติ เอโก ฯ โมหสฺส ปหีนตฺตา เอกนฺตวีตโมโหติ เอโก ฯ กิเลสานํ ปหีนตฺตา เอกนฺตนิกฺกิเลโสติ เอโก ฯ เอวํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ เอกนฺตวีตราโคติ เอโก ฯ {๖๖๗.๕} กถํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ เอกายนมคฺคํ คโตติ เอโก ฯ เอกายนมคฺโค วุจฺจนฺติ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ปญฺจินฺทฺริยานิ ปญฺจ พลานิ สตฺต โพชฺฌงฺคา อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ฯ เอกายนํ ชาติขยนฺตทสฺสี มคฺคํ ปชานาติ หิตานุกมฺปี เอเตน มคฺเคน ตรึสุ ปุพฺเพ ตริสฺสนฺติ เจว ตรนฺติ โอฆนฺติ ฯ เอวํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ เอกายนมคฺคํ คโตติ เอโก ฯ {๖๖๗.๖} กถํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ เอโก อนุตฺตรํ ปจฺเจกสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธติ เอโก ฯ โพธิ วุจฺจติ จตูสุ มคฺเคสุ ญาณํ ปญฺญา ปญฺญินฺทฺริยํ ปญฺญาพลํ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค วีมํสา วิปสฺสนา สมฺมาทิฏฺฐิ ฯ {๖๖๗.๗} โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปจฺเจกพุทฺธญาเณน สจฺจานิ พุชฺฌิ สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ พุชฺฌิ สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ พุชฺฌิ สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ พุชฺฌิ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ พุชฺฌิ สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณนฺติ พุชฺฌิ วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปนฺติ พุชฺฌิ นามรูปปจฺจยา สฬายตนนฺติ พุชฺฌิ สฬายตนปจฺจยา ผสฺโสติ พุชฺฌิ ผสฺสปจฺจยา เวทนาติ พุชฺฌิ เวทนาปจฺจยา ตณฺหาติ พุชฺฌิ ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานนฺติ พุชฺฌิ อุปาทานปจฺจยา ภโวติ พุชฺฌิ ภวปจฺจยา ชาตีติ พุชฺฌิ ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺติ พุชฺฌิ อวิชฺชานิโรธา สงฺขารนิโรโธติ พุชฺฌิ สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธติ พุชฺฌิ วิญฺญาณนิโรธา นามรูปนิโรโธติ พุชฺฌิ นามรูปนิโรธา สฬายตนนิโรโธ พุชฺฌิ สฬายตนนิโรธา ผสฺสนิโรโธติ พุชฺฌิ ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธติ พุชฺฌิ เวทนานิโรธา ตณฺหานิโรโธติ พุชฺฌิ ตณฺหานิโรธา อุปาทานนิโรโธติ พุชฺฌิ อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธติ พุชฺฌิ ภวนิโรธา ชาตินิโรโธติ พุชฺฌิ ชาตินิโรธา ชรามรณนิโรโธติ พุชฺฌิ {๖๖๗.๘} อิทํ ทุกฺขนฺติ พุชฺฌิ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ พุชฺฌิ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ พุชฺฌิ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ พุชฺฌิ อิเม อาสวาติ พุชฺฌิ อยํ อาสวสมุทโยติ พุชฺฌิ อยํ อาสวนิโรโธติ พุชฺฌิ อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทาติ พุชฺฌิ อิเม ธมฺมา อภิญฺญาตพฺพาติ พุชฺฌิ อิเม ธมฺมา ปหาตพฺพาติ พุชฺฌิ อิเม ธมฺมา ภาเวตพฺพาติ พุชฺฌิ ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ [๒]- อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ พุชฺฌิ ฉนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ พุชฺฌิ จตุนฺนํ มหาภูตานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ พุชฺฌิ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ พุชฺฌิ ยํ พุชฺฌิตพฺพํ อนุพุชฺฌิตพฺพํ สมฺพุชฺฌิตพฺพํ ผุสิตพฺพํ สจฺฉิกาตพฺพํ สพฺพนฺตํ เตน ปจฺเจกโพธิญาเณน พุชฺฌิ อนุพุชฺฌิ สมฺพุชฺฌิ [๒]- ผุเสสิ สจฺฉากาสีติ เอวํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ เอโก อนุตฺตรํ ปจฺเจกสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธติ เอโก ฯ {๖๖๗.๙} จเรติ อฏฺฐ จริยาโย อิริยาปถจริยา อายตนจริยา สติจริยา สมาธิจริยา ญาณจริยา มคฺคจริยา ปฏิปตฺติจริยา โลกตฺถจริยา ฯ อิริยาปถจริยาติ จตูสุ อิริยาปเถสุ ฯ อายตนจริยาติ ฉสุ อชฺฌตฺติกพาหิเรสุ อายตเนสุ ฯ สติจริยาติ จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ ฯ สมาธิจริยาติ จตูสุ ฌาเนสุ ฯ ญาณจริยาติ จตูสุ อริยสจฺเจสุ ฯ มคฺคจริยาติ จตูสุ มคฺเคสุ ๓- ฯ ปฏิปตฺติจริยาติ จตูสุ สามญฺญผเลสุ ฯ โลกตฺถจริยาติ ตถาคเตสุ อรหนฺเตสุ สมฺมาสมฺพุทฺเธสุ ปเทสโต ปจฺเจกสมฺพุทฺเธสุ ปเทสโต สาวเกสุ ฯ อิริยาปถจริยา จ ปณิธิสมฺปนฺนานํ อายตนจริยา จ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารานํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. อสฺสาทญฺจ ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ ๒ ม. อธิคจฺฉิ ฯ ๓ ม. อริยมคฺเคสุ ฯ สติจริยา จ อปฺปมาทวิหารีนํ สมาธิจริยา จ อธิจิตฺตมนุยุตฺตานํ ญาณจริยา จ พุทฺธิสมฺปนฺนานํ มคฺคจริยา จ สมฺมาปฏิปนฺนานํ ปฏิปตฺติจริยา จ อธิคตผลานํ โลกตฺถจริยา จ ตถาคตานํ อรหนฺตานํ สมฺมาสมฺพุทฺธานํ ปเทสโต ปจฺเจกสมฺพุทฺธานํ ปเทสโต สาวกานํ ฯ อิมา อฏฺฐ จริยาโย ฯ {๖๖๗.๑๐} อปราปิ อฏฺฐ จริยาโย อธิมุจฺจนฺโต สทฺธาย จรติ ปคฺคณฺหนฺโต วิริเยน จรติ อุปฏฺฐเปนฺโต สติยา จรติ อวิกฺเขปํ กโรนฺโต สมาธินา จรติ ปชานนฺโต ปญฺญาย จรติ วิชานนฺโต วิญฺญาเณน ๑- จรติ เอวํ ปฏิปนฺนสฺส กุสลา ธมฺมา อายาเปนฺตีติ อายตนจริยาย จรติ เอวํ ปฏิปนฺโน วิเสสมธิคจฺฉตีติ วิเสสจริยาย จรติ อิมา อฏฺฐ จริยาโย ฯ อปราปิ อฏฺฐ จริยาโย ทสฺสนจริยา จ สมฺมาทิฏฺฐิยา อภิโรปนจริยา จ สมฺมาสงฺกปฺปสฺส ปริคฺคหจริยา จ สมฺมาวาจาย สมุฏฺฐานจริยา จ สมฺมากมฺมนฺตสฺส โวทานจริยา จ สมฺมาอาชีวสฺส ปคฺคหจริยา จ สมฺมาวายามสฺส อุปฏฺฐานจริยา จ สมฺมาสติยา อวิกฺเขปจริยา จ สมฺมาสมาธิสฺส อิมา อฏฺฐ จริยาโย ฯ {๖๖๗.๑๑} ขคฺควิสาณกปฺโปติ ยถา ขคฺคสฺส นาม วิสาณํ เอกํ โหติ อทุติยํ เอวเมว โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ตกฺกปฺโป ตสฺสทิโส ตปฺปฏิภาโค ฯ ยถา อติโลณํ วุจฺจติ โลณกปฺโป อติติตฺติกํ วุจฺจติ ติตฺติกปฺโป อติมธุรํ วุจฺจติ มธุกปฺโป อติอุณฺหํ วุจฺจติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. วิญฺญาณจริยาย ฯ อคฺคิกปฺโป อติสีตลํ วุจฺจติ หิมกปฺโป มหาอุทกกฺขนฺโธ วุจฺจติ สมุทฺทกปฺโป มหาภิญฺญาพลปฺปตฺโต สาวโก วุจฺจติ สตฺถุกปฺโป เอวํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ตกฺกปฺโป ตสฺสทิโส ตปฺปฏิภาโค เอโก อทุติโย มุตฺตพนฺธโน สมฺมา โลเก จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปตีติ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ อเหฐยํ อญฺญตรมฺปิ เตสํ น ปุตฺตมิจฺเฉยฺย กุโต สหายํ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๖๖๘] สํสคฺคชาตสฺส ภวนฺติ เสฺนหา เสฺนหนฺวยํ ทุกฺขมิทํ ปโหติ อาทีนวํ เสฺนหชํ เปกฺขมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๖๖๙] สํสคฺคชาตสฺส ภวนฺติ เสฺนหาติ สํสคฺคาติ เทฺว สํสคฺคา ทสฺสนสํสคฺโค จ สวนสํสคฺโค จ ฯ {๖๖๙.๑} กตโม ทสฺสนสํสคฺโค ฯ อิเธกจฺโจ ปสฺสติ อิตฺถึ วา กุมารึ วา อภิรูปํ ทสฺสนียํ ปาสาทิกํ ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคตํ ทิสฺวา ปสฺสิตฺวา อนุพฺยญฺชนโส นิมิตฺตํ คณฺหาติ เกสา วา โสภณา ๑- มุขํ วา โสภณํ อกฺขิ วา โสภณํ กณฺณา วา @เชิงอรรถ: ๑ ม. โสภนา ฯ เอวมุปริปิ ฯ โสภณา นาสา วา โสภณา โอฏฺฐํ วา โสภณํ ทนฺตา วา โสภณา มุขํ วา โสภณํ คิวา วา โสภณา ถนา วา โสภณา อุรํ วา โสภณํ อุทรํ วา โสภณํ กฏิ วา โสภณา อุรุ ๑- วา โสภณา ชงฺฆา วา โสภณา หตฺถา วา โสภณา องฺคุลิโย วา โสภณา นขา วา โสภณาติ ทิสฺวา ปสฺสิตฺวา อภินนฺทติ อภิวทติ อภิปตฺเถติ อนุปฺปาเทติ อนุพนฺธติ ราคพนฺธนํ อยํ ทสฺสนสํสคฺโค ฯ {๖๖๙.๒} กตโม สวนสํสคฺโค ฯ อิเธกจฺโจ สุณาติ อมุกสฺมึ นาม คาเม วา นิคเม วา อิตฺถี วา กุมารี วา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคตาติ สุตฺวา สุณิตฺวา อภินนฺทติ อภิวทติ อภิปตฺเถติ อนุปฺปาเทติ อนุพนฺธติ ราคพนฺธนํ อยํ สวนสํสคฺโค ฯ {๖๖๙.๓} เสฺนหาติ เทฺว เสฺนหา ตณฺหาเสฺนโห จ ทิฏฺฐิเสฺนโห จ ฯ {๖๖๙.๔} กตโม ตณฺหาเสฺนโห ฯ ยาวตา ตณฺหาสงฺขาเตน สีมกตํ มริยาทิกตํ ๒- โอธิกตํ ปริยนฺติกตํ ปริคฺคหิตํ มมายิตํ อิทํ มมํ เอตํ มมํ เอตฺตกํ มมํ เอตฺตาวตา มมํ มม รูปา สทฺทา คนฺธา รสา โผฏฺฐพฺพา อตฺถรณา ปาปุรณา ทาสีทาสา อเชฬกา กุกฺกุฏสูกรา หตฺถิควาสฺสวฬวา เขตฺตํ วตฺถุ หิรญฺญํ สุวณฺณํ คามนิคมราชธานิโย รฏฺฐญฺจ ชนปโท จ โกโส จ โกฏฺฐาคารญฺจ เกวลมฺปิ มหาปฐวึ ตณฺหาวเสน มมายติ ยาวตา อฏฺฐสตตณฺหาวิปรีตา @เชิงอรรถ: ๑ ม. อูรู ฯ ๒ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ อยํ ตณฺหาเสฺนโห ฯ {๖๖๙.๕} กตโม ทิฏฺฐิเสฺนโห ฯ วีสติวตฺถุกา สกฺกายทิฏฺฐิ ทสวตฺถุกา มิจฺฉาทิฏฺฐิ ทสวตฺถุกา อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ ยา เอวรูปา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ ทิฏฺฐิคหนํ ทิฏฺฐิกนฺตาโร ทิฏฺฐิวิสูกายิกํ ทิฏฺฐิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺฐิสญฺโญชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริเยสคฺคาโห ๑- วิปรีตคฺคาโห วิปฺปลฺลาสคฺคาโห มิจฺฉาคาโห อยาถาวกสฺมึ ยาถาวกนฺติ คาโห ยาวตา ทฺวาสฏฺฐี ทิฏฺฐิคตานิ อยํ ทิฏฺฐิเสฺนโห ฯ {๖๖๙.๖} สํสคฺคชาตสฺส ภวนฺติ เสฺนหาติ วิปฺปลฺลาสปจฺจยา จ ทสฺสนสวนสํสคฺคปจฺจยา จ ตณฺหาเสฺนโห จ ทิฏฺฐิเสฺนโห จ ภวนฺติ ชายนฺติ สญฺชายนฺติ นิพฺพตฺตนฺติ อภินิพฺพตฺตนฺติ ปาตุภวนฺตีติ สํสคฺคชาตสฺส ภวนฺติ เสฺนหา ฯ [๖๗๐] เสฺนหนฺวยํ ทุกฺขมิทํ ปโหตีติ เสฺนโหติ เทฺว เสฺนาห ตณฺหาเสฺนโห จ ทิฏฺฐิเสฺนโห จ ฯเปฯ อยํ ตณฺหาเสฺนโห ฯเปฯ อยํ ทิฏฺฐิเสฺนโห ฯ ทุกฺขมิทํ ปโหตีติ อิเธกจฺโจ กาเยน ทุจฺจริตํ จรติ วาจาย ทุจฺจริตํ จรติ มนสา ทุจฺจริตํ จรติ ปาณมฺปิ หนติ อทินฺนมฺปิ อาทิยติ สนฺธิมฺปิ ฉินฺทติ วิโลปมฺปิ ๒- หรติ เอกาคาริกมฺปิ กโรติ ปริปนฺเถปิ ติฏฺฐติ ปรทารมฺปิ คจฺฉติ มุสาปิ ภณติ ฯ ตเมนํ คเหตฺวา รญฺโญ ทสฺเสนฺติ อยํ เทว โจโร อาคุจารี อิมสฺส ยํ อิจฺฉสิ ตํ ทณฺฑํ ปเณหีติ ฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. วิปริยาสคฺคาโห ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. นิลฺโลปมฺปิ ฯ ตเมนํ ราชา [๑]- ปริภาสติ ฯ โส ปริภาสปจฺจยาปิ ทุกฺขโทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ เอตํ ภยํ ทุกฺขโทมนสฺสํ กุโต ชาตํ ฯ ตสฺส เสฺนหปจฺจยา จ นนฺทิปจฺจยา จ ราคปจฺจยา จ นนฺทิราคปจฺจยา จ ชาตํ ฯ เอตฺตเกนปิ ราชา น ตุสฺสติ ฯ {๖๗๐.๑} ตเมนํ ราชา พนฺธาเปติ อนฺทุพนฺธเนน วา รชฺชุพนฺธเนน วา สงฺขลิกพนฺธเนน วา [๒]- ลตาพนฺธเนน วา [๓]- ปริกฺเขปพนฺธเนน วา คามพนฺธเนน วา นิคมพนฺธเนน วา นครพนฺธเนน ๔- วา รฏฺฐพนฺธเนน วา ชนปทพนฺธเนน วา อนฺตมโส สวจนียมฺปิ กโรติ น เต ลพฺภา อิโต นิกฺขมิตุนฺติ ๕- ฯ โส พนฺธนปจฺจยาปิ ทุกฺขโทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ เอตํ ภยํ ทุกฺขโทมนสฺสํ กุโต ชาตํ ฯ ตสฺส เสฺนหปจฺจยา จ นนฺทิปจฺจยา จ ราคปจฺจยา จ นนฺทิราคปจฺจยา จ ชาตํ ฯ เอตฺตเกนปิ ราชา น ตุสฺสติ ฯ ตเมนํ ราชา ตสฺส ๖- ธนํ อาหราเปติ สตํ วา สหสฺสํ วา ฯ โส ธนชานิปจฺจยาปิ ทุกฺขโทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ เอตํ ภยํ ทุกฺขโทมนสฺสํ กุโต ชาตํ ฯ ตสฺส เสฺนหปจฺจยา จ นนฺทิปจฺจยา จ ราคปจฺจยา จ นนฺทิราคปจฺจยา จ ชาตํ ฯ {๖๗๐.๒} เอตฺตเกนปิ ราชา น ตุสฺสติ ฯ [๗]- ราชา ตสฺส ๘- วิวิธา กมฺมการณา การาเปติ กสาหิปิ ตาเฬติ เวตฺเตนปิ ๙- ตาเฬติ อฑฺฒทณฺเฑนปิ ๑๐- ตาเฬติ หตฺถมฺปิ ฉินฺทติ ปาทมฺปิ ฉินฺทติ หตฺถปาทมฺปิ ฉินฺทติ กณฺณมฺปิ ฉินฺทติ นาสมฺปิ ฉินฺทติ กณฺณนาสมฺปิ ฉินฺทติ พิลงฺคถาลิกมฺปิ กโรติ สงฺขมุณฺฑกมฺปิ ๑๑- @เชิงอรรถ: ๑ ม. ตํ ฯ ๒ ม. เวตฺตพนฺธเนน วา ฯ ๓ ม. ปกฺเขปพนฺธเนน วา ฯ ๔ ม. นิคมพนฺธเนน ฯ @๕ ม. ปกฺกมิตุนฺติ ฯ ๖ ม. ตสฺเสว ฯ ๗ ม. ตเมนํ ฯ ๘ อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ @๙ ม. เวตฺเตหิปิ ฯ ๑๐ ม. อฑฺฒทณฺเฑหิปิ ฯ ๑๑ ม. สงฺขมุณฺฑิกมฺปิ ฯ กโรติ ราหุมุขมฺปิ กโรติ โชติมาลิกมฺปิ กโรติ หตฺถปชฺโชติกมฺปิ กโรติ เอรกวฏฺฏิกมฺปิ ๑- กโรติ จิรวาสิกมฺปิ ๒- กโรติ เอเณยฺยกมฺปิ กโรติ พลิสมํสิกมฺปิ กโรติ กหาปณิกมฺปิ กโรติ ขาราปตจฺฉิกมฺปิ กโรติ ปลิฆปริวตฺติกมฺปิ กโรติ ปลาลปีฐกมฺปิ กโรติ ตตฺเตนปิ เตเลน โอสิญฺจติ สุนเขนปิ ๓- ขาทาเปติ ชีวนฺตมฺปิ สูเล อุตฺตาเสติ อสินา ๔- สีสํ ฉินฺทติ ฯ {๖๗๐.๓} โส กมฺมการณปจฺจยาปิ ทุกฺขโทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ ฯ เอตํ ภยํ ทุกฺขโทมนสฺสํ กุโต ชาตํ ฯ ตสฺส เสฺนหปจฺจยา จ นนฺทิปจฺจยา จ ราคปจฺจยา จ นนฺทิราคปจฺจยา จ ชาตํ ฯ ราชา อิเมสํ จตุนฺนํ ทณฺฑานํ อิสฺสโร ฯ โส สเกน กมฺเมน กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ฯ ตเมนํ นิรยปาลา ปญฺจวิธพนฺธนํ นาม กมฺมการณํ กาเรนฺติ ๕- ตตฺตํ อโยขิลํ หตฺเถ คเมนฺติ ตตฺตํ อโยขิลํ ทุติเย หตฺเถ คเมนฺติ ตตฺตํ อโยขิลํ ปาเท คเมนฺติ ตตฺตํ อโยขิลํ ทุติเย ปาเท คเมนฺติ ตตฺตํ อโยขิลํ มชฺเฌ อุรสฺมึ คเมนฺติ ฯ {๖๗๐.๔} โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา ๖- [๗]- กฏุกา เวทนา ปฏิสํเวเทติ น จ ตาว กาลํ กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ เอตํ ภยํ ทุกฺขโทมนสฺสํ กุโต ชาตํ ฯ ตสฺส เสฺนหปจฺจยา จ นนฺทิปจฺจยา จ ราคปจฺจยา จ นนฺทิราคปจฺจยา จ ชาตํ ฯ ตเมนํ นิรยปาลา สํเวสิตฺวา ๘- กุธารีหิ ๙- ตจฺฉนฺติ ฯ ตเมนํ นิรยปาลา อุทฺธํปาทํ อโธสิรํ คเหตฺวา วาสีหิ ตจฺฉนฺติ ฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. เอรกวตฺติกมฺปิ ฯ ๒ ม. จีรกวาสิกมฺปิ ฯ ๓ ม. สุนเขหิปิ ฯ ๔ ม. อสินาปิ ฯ @๕ ม. กโรนฺติ ฯ ๖ ม. ติพฺพา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๗ ม. ขรา ฯ เอวมีทิเสสุ ฐาเนสุ ฯ @๘ ม. สํเวเสตฺวา ฯ ๙ ม. กุฐารีหิ ฯ ตเมนํ นิรยปาลา รเถ โยเชตฺวา อาทิตฺตาย ปฐวิยา สมฺปชฺชลิตาย สญฺโชติภูตาย ๑- สาเรนฺติปิ ปจฺจาสาเรนฺติปิ ฯ ตเมนํ นิรยปาลา มหนฺตํ องฺคารปพฺพตํ อาทิตฺตํ สมฺปชฺชลิตํ สญฺโชติภูตํ อาโรเปนฺติปิ โอโรเปนฺติปิ ฯ {๖๗๐.๕} ตเมนํ นิรยปาลา อุทฺธํปาทํ อโธสิรํ คเหตฺวา ตตฺตาย โลหกุมฺภิยา ปกฺขิปนฺติ อาทิตฺตาย สมฺปชฺชลิตาย สญฺโชติภูตาย ฯ โส ตตฺถ เผณุทฺเทหกํ ปจฺจติ ฯ โส ตตฺถ เผณุทฺเทหกํ ปจฺจมาโน สกิมฺปิ อุทฺธํ คจฺฉติ สกิมฺปิ อโธ คจฺฉติ สกิมฺปิ ติริยํ คจฺฉติ ฯ โส ตตฺถ ทุกฺขา ติปฺปา กฏุกา เวทนา ปฏิสํเวเทติ น จ ตาว กาลํ กโรติ ยาว น ตํ ปาปกมฺมํ พฺยนฺตีโหติ ฯ เอตํ ภยํ ทุกฺขโทมนสฺสํ กุโต ชาตํ ฯ ตสฺส เสฺนหปจฺจยา จ นนฺทิปจฺจยา จ ราคปจฺจยา จ นนฺทิราค- ปจฺจยา จ ชาตํ ฯ ตเมนํ นิรยปาลา นิรเย ๒- ปกฺขิปนฺติ ฯ {๖๗๐.๖} โส โข ปน มหานิรโย จตุกฺกณฺโณ จตุทฺวาโร วิภตฺโต ภาคโส มิโต อโยปาการปริยนฺโต อยสา ปฏิกุชฺชิโต ฯ ตสฺส อโยมยา ภูมิ ชลิตา เตชสา ยุตา สมนฺตา โยชนสตํ ผริตฺวา ติฏฺฐติ สพฺพทา ฯ กทริยา ตปนา โฆรา อจฺจิมนฺโต ทุราสทา โลมหํสนรูปา จ ภิสฺมา ๓- ปฏิภยา ทุกฺขา ฯ ปุรตฺถิมาย จ ภิตฺติยา อจฺจิกฺขนฺโธ สมุฏฺฐิโต @เชิงอรรถ: ๑ ม. สโชติภูตาย ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. มหานิรเย ฯ ๓ ม. เภสนา ฯ ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต ปจฺฉิมาย ปฏิหญฺญติ ฯ ปจฺฉิมาย จ ภิตฺติยา อจฺจิกฺขนฺโธ สมุฏฺฐิโต ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต ปุรตฺถิมาย ๑- ปฏิหญฺญติ ฯ ทกฺขิณาย จ ภิตฺติยา อจฺจิกฺขนฺโธ สมุฏฺฐิโต ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต อุตฺตราย ปฏิหญฺญติ ฯ อุตฺตราย จ ภิตฺติยา อจฺจิกฺขนฺโธ สมุฏฺฐิโต ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต ทกฺขิณาย ปฏิหญฺญติ ฯ เหฏฺฐิโต ๒- จ สมุฏฺฐิโต ๓- อจฺจิกฺขนฺโธ ภยานโก ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต ฉทนมฺหิ ปฏิหญฺญติ ฯ ฉทนมฺหา สมุฏฺฐิโต ๓- อจฺจิกฺขนฺโธ ภยานโก ฑหนฺโต ปาปกมฺมนฺเต ภูมิยํ ปฏิหญฺญติ ฯ อโยกปาลํ อาทิตฺตํ สนฺตตฺตํ ชลิตํ ยถา เอวํ อวีจินิรโย เหฏฺฐา อุปริ ปสฺสโต ฯ ตตฺถ สตฺตา มหาลุทฺทา มหากิพฺพิสการิโน อจฺจนฺตปาปกมฺมนฺตา ปจฺจนฺติ น จ มิยฺยเร ฯ ชาตเวทสโม กาโย เตสํ นิรยวาสินํ ปสฺส กมฺมานํ ทฬฺหตฺตํ น ภสฺมา โหนฺติ ๔- นปิ มสิ ฯ ปุรตฺถิเมนปิ ธาวนฺติ ตโต ธาวนฺติ ปจฺฉโต ๕- อุตฺตเรนปิ ธาวนฺติ ตโต ธาวนฺติ ทกฺขิณํ ฯ ยํ ยํ ทิสมฺปิ ธาวนฺติ ๖- ตํ ตํ ทฺวารํ ปิถิยฺยติ ๗- @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปุริมาย ฯ ๒ ม. เหฏฺฐโต ฯ ๓ ม. สมุฏฺฐาย ฯ ๔ ม. โหติ ฯ ๕ ม. ปจฺฉิมํ ฯ @๖ ม. ทิสํ ปธาวนฺติ ฯ ๗ ม. ปิธียติ ฯ อภินิกฺขมิตาสา เต สตฺตา โมกฺขํ คเวสิโน ฯ น เต ตโต นิกฺขมิตุํ ลภนฺติ กมฺมปจฺจยา เตสญฺจ ปาปกํ กมฺมํ ๑- อวิปกฺกํ กตํ พหุนฺติ ฯ {๖๗๐.๗} เอตํ ภยํ ทุกฺขโทมนสฺสํ กุโต ชาตํ ฯ ตสฺส เสฺนหปจฺจยา จ นนฺทิปจฺจยา จ ราคปจฺจยา จ นนฺทิราคปจฺจยา จ ชาตํ ฯ ยานิ จ เนรยิกานิ ทุกฺขานิ ยานิ จ ติรจฺฉานโยนิกานิ ทุกฺขานิ ยานิ จ ปิตฺติวิสยิกานิ ทุกฺขานิ ยานิ จ มานุสกานิ ทุกฺขานิ ตานิ กุโต ชาตานิ กุโต สญฺชาตานิ กุโต นิพฺพตฺตานิ กุโต อภินิพฺพตฺตานิ กุโต ปาตุภูตานิ ฯ [๒]- เสฺนหปจฺจยา จ นนฺทิปจฺจยา จ ราคปจฺจยา จ นนฺทิราคปจฺจยา จ ภวนฺติ สมฺภวนฺติ ชายนฺติ สญฺชายนฺติ นิพฺพตฺตนฺติ อภินิพฺพตฺตนฺติ ปาตุภวนฺตีติ เสฺนหนฺวยํ ทุกฺขมิทํ ปโหติ ฯ [๖๗๑] อาทีนวํ เสฺนหชํ เปกฺขมาโนติ เสฺนโหติ เทฺว เสฺนหา ตณฺหาเสฺนโห จ ทิฏฺฐิเสฺนโห จ ฯเปฯ อยํ ตณฺหาเสฺนโห ฯเปฯ อยํ ทิฏฺฐิเสฺนโห ฯ อาทีนวํ เสฺนหชํ เปกฺขมาโนติ ตณฺหาเสฺนเห จ ทิฏฺฐิเสฺนเห ๓- จ อาทีนวํ เปกฺขมาโน [๔]- โอโลกยมาโน นิชฺฌายมาโน อุปปริกฺขมาโนติ อาทีนวํ เสฺนหชํ เปกฺขมาโน ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สํสคฺคชาตสฺส ภวนฺติ เสฺนหา เสฺนหนฺวยํ ทุกฺขมิทํ ปโหติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปาปกมฺมนฺตํ ฯ ๒ ม. ตสฺส ฯ ๓ ม. ตณฺหาเสฺนโห จ ทิฏฺฐิเสฺนโห จ ฯ @๔ ม. ทกฺขมาโน ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ อาทีนวํ เสฺนหชํ เปกฺขมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๖๗๒] มิตฺเต สุหชฺเช อนุกมฺปมาโน หาเปติ อตฺถํ ปฏิพทฺธจิตฺโต เอตํ ภยํ สนฺถเว เปกฺขมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๖๗๓] มิตฺเต สุหชฺเช อนุกมฺปมาโน หาเปติ อตฺถํ ปฏิพทฺธจิตฺโตติ มิตฺโตต ๑- เทฺว มิตฺตา อาคาริกมิตฺโต จ อนาคาริกมิตฺโต จ ฯ กตโม อาคาริกมิตฺโต ฯ อิเธกจฺโจ ทุทฺททํ ททาติ ทุจฺจชํ จชติ ทุกฺกรํ กโรติ ทุกฺขมํ ขมติ คุยฺหมสฺส อาจิกฺขติ คุยฺหมสฺส ปริคุยฺหติ ๒- อาปทาสุ น วิชหติ ชีวิตํ จสฺส ๓- อตฺถาย ปริจฺจตฺตํ โหติ ขีเณ นาติมญฺญติ อยํ อาคาริกมิตฺโต ฯ {๖๗๓.๑} กตโม อนาคาริกมิตฺโต ฯ อิธ ภิกฺขุ ปิโย จ โหติ มนาโป จ โหติ ๔- ครุ จ ภาวนิโย จ [๕]- วจนกฺขโม จ คมฺภีรญฺจ กถํ กตฺตา อฏฺฐาเน จ น นิโยเชติ อธิสีเล สมาทเปติ จตุนฺนํ สติปฏฺฐานานํ ภาวนานุโยเค สมาทเปติ จตุนฺนํ สมฺมปฺปธานานํ ฯเปฯ จตุนฺนํ อิทฺธิปฺปาทานํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ ปญฺจนฺนํ พลานํ สตฺตนฺนํ โพชฺฌงฺคานํ อริยสฺส อฏฺฐงฺคิกสฺส มคฺคสฺส ภาวนานุโยเค สมาทเปติ อยํ อนาคาริกมิตฺโต ฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. มิตฺตาติ ฯ ๒ ม. ปริคูหติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. ชีวิตมฺปิสฺส ฯ @๔ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๕ ม. วตฺตา จ ฯ {๖๗๓.๒} สุหชฺชา วุจฺจนฺติ เยหิ สห คมนํ ผาสุ อาคมนํ ผาสุ คมนาคมนํ ผาสุ ฐานํ ผาสุ นิสฺสชฺชนํ ผาสุ สยนํ ผาสุ อาลปนํ ผาสุ สลฺลปนํ ผาสุ อุลฺลปนํ ผาสุ สมุลฺลปนํ ผาสุ ฯ มิตฺเต สุหชฺเช อนุกมฺปมาโน หาเปติ อตฺถนฺติ มิตฺเต จ สุหชฺเช จ สนฺทิฏฺเฐ จ สมฺภตฺเต จ สหาเย จ อนุกมฺปมาโน อนุเปกฺขมาโน อนุคฺคยฺหมาโน อตฺตตฺถมฺปิ ปรตฺถมฺปิ หาเปติ อุภยตฺถมฺปิ หาเปติ ทิฏฺฐธมฺมิกมฺปิ อตฺถํ หาเปติ สมฺปรายิกมฺปิ อตฺถํ หาเปติ ปรมตฺถมฺปิ หาเปติ [๑]- ปริธํเสติ ปริสชฺเชติ ๒- อนฺตรธาเปตีติ มิตฺเต สุหชฺเช อนุกมฺปมาโน หาเปติ อตฺถํ ฯ {๖๗๓.๓} ปฏิพทฺธจิตฺโตติ ทฺวีหิ การเณหิ ปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ อตฺตานํ วา นีจํ ฐเปนฺโต ปรํ อุจฺจํ ฐเปนฺโต ปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ อตฺตานํ วา อุจฺจํ ฐเปนฺโต ปรํ นีจํ ฐเปนฺโต ปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ ฯ {๖๗๓.๔} กถํ อตฺตานํ นีจํ ฐเปนฺโต ปรํ อุจฺจํ ฐเปนฺโต ปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ ฯ ตุเมฺห เม พหูปการกา ๓- อหํ ตุเมฺห นิสฺสาย ลภามิ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ยมฺปิ เม อญฺเญ ทาตุํ วา กาตุํ วา มญฺญนฺติ ตุเมฺห นิสฺสาย ตุเมฺห สมฺปสฺสนฺตา ยมฺปิ เม โปราณํ มาตาเปตฺติกํ นามโคตฺตํ ตมฺปิ [๔]- อนฺตรหิตํ ตุเมฺหหิ อหํ ญายามิ อสุกสฺส กุลุปโก อสุกาย @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปหาเปติ ปริหาเปติ ฯ ๒ ม. ปริวชฺเชติ ฯ ๓ ม. พหูปการา ฯ ๔ ม. เม ฯ กุลุปโกติ เอวํ อตฺตานํ นีจํ ฐเปนฺโต ปรํ อุจฺจํ ฐเปนฺโต ปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ ฯ {๖๗๓.๕} กถํ อตฺตานํ อุจฺจํ ฐเปนฺโต ปรํ นีจํ ฐเปนฺโต ปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ ฯ อหํ ตุมฺหากํ พหูปกาโร ตุเมฺห มํ อาคมฺม พุทฺธํ สรณํ คตา ธมฺมํ สรณํ คตา สงฺฆํ สรณํ คตา ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา ปฏิวิรตา กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา มุสาวาทา ปฏิวิรตา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรตา อหํ ตุมฺหากํ อุทฺเทสมฺปิ ปริปุจฺฉมฺปิ สีลมฺปิ อุโปสถมฺปิ ๑- อาจิกฺขามิ นวกมฺมํ อธิฏฺฐามิ อถ จ ๒- ปน ตุเมฺห มํ ปริจฺจชิตฺวา ๓- อญฺเญ สกฺกโรถ ครุกโรถ มาเนถ ปูเชถาติ เอวํ อตฺตานํ อุจฺจํ ฐเปนฺโต ปรํ นีจํ ฐเปนฺโต ปฏิพทฺธจิตฺโต โหตีติ มิตฺเต สุหชฺเช อนุกมฺปมาโน หาเปติ อตฺถํ ปฏิพทฺธจิตฺโต ฯ [๖๗๔] เอตํ ภยํ สนฺถเว เปกฺขมาโนติ ภยนฺติ ชาติภยํ ชราภยํ พฺยาธิภยํ มรณภยํ ราชภยํ โจรภยํ อคฺคิภยํ อุทกภยํ อตฺตานุวาทภยํ ปรานุวาทภยํ ทณฺฑภยํ ทุคฺคติภยํ อูมิภยํ กุมฺภิลภยํ อาวฏฺฏภยํ สุํสุมารภยํ ๔- อาชีวิกาภยํ ๕- อสิโลกภยํ ปริสสารชฺชภยํ [๖]- ภยานกํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํโส เจตโส อุพฺเพคฺโค ๗- อุตฺราโส ฯ สนฺถเวติ เทฺว สนฺถวา ตณฺหาสนฺถโว จ ทิฏฺฐิสนฺถโว จ ฯเปฯ อยํ ตณฺหาสนฺถโว ฯเปฯ อยํ ทิฏฺฐิสนฺถโว ฯ เอตํ ภยํ สนฺถเว เปกฺขมาโนติ เอตํ ภยํ สนฺถเว เปกฺขมาโน โอโลกยมาโน @เชิงอรรถ: ๑ ม. อุทฺเทสํ เทมิ ปริปุจฺฉํ เทมิ อุโปสถํ ... ฯ ๒ ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ ๓ ม. @อุชฺฌิตฺวา ฯ ๔ ม. สุสุมารภยํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๕ ม. อาชีวกภยํ ฯ ๖ ม. มทนภยํ ฯ @๗ ม. อุพฺเพโค ฯ นิชฺฌายมาโน อุปปริกฺขมาโนติ เอตํ ภยํ สนฺถเว เปกฺขมาโน ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ มิตฺเต สุหชฺเช อนุกมฺปมาโน หาเปติ อตฺถํ ปฏิพทฺธจิตฺโต เอตํ ภยํ สนฺถเว เปกฺขมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๖๗๕] วํโส วิสาโลว ยถา วิสตฺโต ปุตฺเตสุ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขา วํสกฬีโรว ๑- อสชฺชมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๖๗๖] วํโส วิสาโลว ยถา วิสตฺโตติ วํโส วุจฺจติ เวฬุคุมฺโพ ฯ ยถา เวฬุคุมฺพสฺมึ กณฺฏกา ชฏิตา สํสิพฺพิตา ๒- วิสตฺตา [๓]- ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธา เอวเมว วิสตฺติกา วุจฺจติ ตณฺหา โย ราโค สาราโค อนุนโย อนุโรโธ นนฺทิ นนฺทิราโค จิตฺตสฺส สาราโค อิจฺฉา มุจฺฉา อชฺโฌสานํ เคโธ ปลิเคโธ สงฺโค ปงฺโก เอชา มายา ชนิกา สญฺชนนี สิพฺพินี ชาลินี สริตา วิสตฺติกา โสตฺตํ วิสตา ๔- อายูหนี ทุติยา ปณิธิ ภวเนตฺติ วนํ วนโถ สนฺถโว สิเนโห อเปกฺขา ปฏิพทฺธา ๕- อาสา อาสึสนา อาสึสิตตฺตํ รูปาสา สทฺทาสา คนฺธาสา รสาสา โผฏฺฐพฺพาสา ลาภาสา ธนาสา ปุตฺตาสา ชีวิตาสา ชปฺปา ปชปฺปา อภิชปฺปา ชปฺปายนา ๖- ชปฺปิตตฺตํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. วํสกฺกฬีโรว ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. โปราณกา วํสา สตฺตา ฯ ๓ ม. อาสตฺตา ฯ @๔ ม. สุตฺตํ วิสฏา ฯ ๕ ม. ปฏิพนฺธุ ฯ ๖ ม. ชปฺปนา ฯ โลลุปฺปา ๑- โลลุปฺปายนา โลลุปฺปิตตฺตํ ๒- ปุจฺฉญฺจิกตา อสาธุกมฺยตา ๓- อธมฺมราโค วิสมราโค วิสมโลโภ นิกนฺติ นิกามนา ปตฺถนา ปิหนา สมฺปตฺถนา กามตณฺหา ภวตณฺหา วิภวตณฺหา รูปตณฺหา อรูปตณฺหา นิโรธตณฺหา รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา โอโฆ โยโค คนฺโถ อุปาทานํ อาวรณํ นีวรณํ ฉทนํ พนฺธนํ อุปกฺกิเลโส อนุสโย ปริยุฏฺฐานํ ลตา เววิจฺฉํ ทุกฺขมูลํ ทุกฺขนิทานํ ทุกฺขปฺปภโว มารปาโส มารพลิสํ มารวิสโย มารนิวาโส มารพนฺธนํ ตณฺหานที ตณฺหาชาลํ ตณฺหาคทฺทลํ ๔- ตณฺหาสมุทฺโท อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ {๖๗๖.๑} วิสตฺติกาติ เกนตฺเถน วิสตฺติกา ฯ วิสตาติ วิสตฺติกา ฯ วิสาลาติ วิสตฺติกา ฯ วิสฏาติ วิสตฺติกา ฯ [๕]- วิสกฺกตีติ วิสตฺติกา ฯ วิสํหรตีติ วิสตฺติกา ฯ วิสํวาทิกาติ วิสตฺติกา ฯ วิสมูลาติ วิสตฺติกา ฯ วิสผลาติ วิสตฺติกา ฯ วิสปริโภคาติ วิสตฺติกา ฯ วิสาลา วา ปน ตณฺหา รูเป สทฺเท คนฺเธ รเส โผฏฺฐพฺเพ กุเล คเณ อาวาเส ลาเภ ยเส ปสํสาย สุเข จีวเร ปิณฺฑปาเต เสนาสเน คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเร กามธาตุยา รูปธาตุยา อรูปธาตุยา กามภเว รูปภเว อรูปภเว สญฺญาภเว อสญฺญาภเว เนวสญฺญานาสญฺญาภเว เอกโวการภเว จตุโวการภเว ปญฺจโวการภเว อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเน ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพสุ ธมฺเมสุ วิสฏา ๖- วิตฺถตาติ วิสตฺติกาติ วํโส @เชิงอรรถ: ๑ ม. โลลุปฺปํ ฯ ๒ ม. โลลุปฺปายิตตฺตํ ฯ ๓ ม. สาธุกมฺยตา ฯ ๔ ม. ตณฺหาคทฺทุลํ ฯ @๕ ม. วิสมาติ วิสตฺติกา ฯ ๖ ม. วิสตา ฯ วิสาโลว ยถา วิสตฺโต ฯ [๖๗๗] ปุตฺเตสุ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขาติ ปุตฺตาติ จตฺตาโร ปุตฺตา อตฺรโช ปุตฺโต เขตฺตโช ปุตฺโต ทินฺนโก ปุตฺโต อนฺเตวาสิโก ปุตฺโต ฯ ทารา วุจฺจติ ภริยา ๑- ฯ อเปกฺขา วุจฺจติ ๒- ตณฺหา โย ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลนฺติ ปุตฺเตสุ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขา ฯ [๖๗๘] วํสกฬีโรว อสชฺชมาโนติ วํโส วุจฺจติ เวฬุคุมฺโพ ฯ ยถา เวฬุคุมฺพมฺหิ ตรุณกฬีรา ๓- อสตฺตา อลคฺคา อปลิเวฏฺฐิตา ๔- อปลิพุทฺธา นิกฺขนฺตา นิสฺสฏฺฐา ๕- วิปฺปมุตฺตา เอวเมว [๖]- เทฺว สชฺชนา ตณฺหาสชฺชนา จ ทิฏฺฐิสชฺชนา จ ฯเปฯ อยํ ตณฺหาสชฺชนา ฯเปฯ อยํ ทิฏฺฐิสชฺชนา ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส ตณฺหาสชฺชนา ปหีนา ทิฏฺฐิสชฺชนา ปฏินิสฺสฏฺฐา ตณฺหาสชฺชนาย ปหีนตฺตา ทิฏฺฐิสชฺชนาย ปฏินิสฺสฏฺฐตฺตา โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ รูเป น สชฺชติ สทฺเท น สชฺชติ คนฺเธ น สชฺชติ รเส น สชฺชติ โผฏฺฐพฺเพ น สชฺชติ กุเล คเณ อาวาเส ลาเภ ยเส ปสํสาย สุเข จีวเร ปิณฺฑปาเต เสนาสเน คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเร กามธาตุยา รูปธาตุยา อรูปธาตุยา กามภเว รูปภเว อรูปภเว สญฺญาภเว อสญฺญาภเว เนวสญฺญานาสญฺญาภเว เอกโวการภเว จตุโวการภเว ปญฺจโวการภเว อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเน ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพสุ ธมฺเมสุ น สชฺชติ น คยฺหติ ๗- น พชฺฌติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. วุจฺจนฺติ ภริยาโย ฯ ๒ ม. วุจฺจนฺติ ฯ ๓ ม. ตรุณกา กฬีรกา ฯ @๔ ม. อคธิตา ฯ ๕ ม. นิสฺสฏา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๖ ม. สชฺชาติ ฯ ๗ น คณฺหาติ ฯ น ปลิพชฺฌติ [๑]- นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโฐ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรตีติ วํสกฬีโรว อสชฺชมาโน ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ วํโส วิสาโลว ยถา วิสตฺโต ปุตฺเตสุ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขา วํสกฬีโรว อสชฺชมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๖๗๙] มิโค อรญฺญมฺหิ ยถา อพนฺโธ ๒- เยนิจฺฉกํ คจฺฉติ โคจราย วิญฺญู นโร เสริต ๓- เปกฺขมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๖๘๐] มิโค อรญฺญมฺหิ ยถา อพนฺโธ เยนิจฺฉกํ คจฺฉติ โคจรายาติ มิโคติ เทฺว มิคา เอณิมิโค จ สรภมิโค ๔- จ ฯ ยถา อารญฺญโก ๕- มิโค อรญฺเญ [๖]- วสมาโน ๗- วิสฺสตฺโถ คจฺฉติ วิสฺสตฺโถ ติฏฺฐติ วิสฺสตฺโถ นิสีทติ วิสฺสตฺโถ เสยฺยํ กปฺเปติ ฯ {๖๘๐.๑} วุตฺตํ เหตํ ภควตา เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อารญฺญโก มิโค อรญฺเญ ปวเน จรมาโน วิสฺสตฺโถ คจฺฉติ วิสฺสตฺโถ ติฏฺฐติ วิสฺสตฺโถ นิสีทติ วิสฺสตฺโถ เสยฺยํ กปฺเปติ ตํ กิสฺส เหตุ อนาปาถคโต ภิกฺขเว ลุทฺทสฺส เอวเมว โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ @เชิงอรรถ: ๑ ม. น มุจฺฉติ ฯ ๒ ม. อพทฺโธ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. เสริตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ @๔ ม. ปสทมิโค ฯ ๕ ม. อรญฺญิโก ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๖ ม. ปวเน ฯ ๗ ม. จรมาโน ฯ @เอวมุปริปิ ฯ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนฺธมกาสิ มารํ อปทํ วธิตฺวา มารจกฺขุอทสฺสนํ ๑- คโต ปาปิมโต ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนฺธมกาสิ มารํ อปทํ วธิตฺวา มารจกฺขุอทสฺสนํ คโต ปาปิมโต ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ วิหรติ สโต จ สมฺปชาโน สุขญฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทติ ยนฺตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารีติ ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนฺธมกาสิ มารํ อปทํ วธิตฺวา มารจกฺขุอทสฺสนํ คโต ปาปิมโต {๖๘๐.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนฺธมกาสิ มารํ อปทํ วธิตฺวา มารจกฺขุอทสฺสนํ คโต ปาปิมโต ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา อนนฺโต อากาโสติ อากาสานญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนฺธมกาสิ มารํ อปทํ วธิตฺวา มารจกฺขุอทสฺสนํ คโต ปาปิมโต ปุน จปรํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. มารจกฺขุํ อทสฺสนํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อนนฺตํ วิญฺญาณนฺติ วิญฺญาณญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ [๑]- สพฺพโส วิญฺญาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม นตฺถิ กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม สนฺตเมตํ ปณีตเมตนฺติ เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สพฺพโส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม สญฺญาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนฺธมกาสิ มารํ อปทํ วธิตฺวา มารจกฺขุอทสฺสนํ คโต ปาปิมโต ติณฺโณ โลเก วิสตฺติกํ โส วิสฺสตฺโถ คจฺฉติ วิสฺสตฺโถ ติฏฺฐติ วิสฺสตฺโถ นิสีทติ วิสฺสตฺโถ เสยฺยํ กปฺเปติ ตํ กิสฺส เหตุ อนาปาถคโต ภิกฺขเว ปาปิมโตติ ฯ มิโค อรญฺญมฺหิ ยถา อพนฺโธ เยนิจฺฉกํ คจฺฉติ โคจราย ฯ [๖๘๑] วิญฺญู นโร เสริต เปกฺขมาโนติ วิญฺญูติ วิญฺญู ๒- ปณฺฑิโต ปญฺญวา พุทฺธิมา ญาณี วิภาวี เมธาวี ฯ นโรติ สตฺโต มานโว โปโส ปุคฺคโล ชีโว ชาตุ ชนฺตุ อินฺทคู มนุโช ฯ เสรีติ เทฺว เสรี ธมฺโมปิ เสรี ปุคฺคโลปิ เสรี ฯ {๖๘๑.๑} กตโม ธมฺโม เสรี ฯ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ปญฺจินฺทฺริยานิ ปญฺจ พลานิ สตฺต โพชฺฌงฺคา อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ฯ อยํ ธมฺโม เสรี ฯ {๖๘๑.๒} กตโม ปุคฺคโล เสรี ฯ โย อิมินา เสรินา ธมฺเมน สมนฺนาคโต @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปุน จปรํ ภิกฺขเว ฯ เอวมีทิเสสุ ฐาเนสุ ฯ ๒ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ โส วุจฺจติ ปุคฺคโล เสรี ฯ {๖๘๑.๓} วิญฺญู นโร เสริต เปกฺขมาโนติ วิญฺญู นโร เสริตํ ธมฺมํ เปกฺขมาโน โอโลกยมาโน นิชฺฌายมาโน อุปปริกฺขมาโนติ วิญฺญู นโร เสริต เปกฺขมาโน ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ มิโค อรญฺญมฺหิ ยถา อพนฺโธ เยนิจฺฉกํ คจฺฉติ โคจราย วิญฺญู นโร เสริต เปกฺขมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๖๘๒] อามนฺตนา โหติ สหายมชฺเฌ วาเส ฐาเน คมเน จาริกาย อนภิชฺฌิตํ เสริตํ เปกฺขมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๖๘๓] อามนฺตนา โหติ สหายมชฺเฌ วาเส ฐาเน คมเน จาริกายาติ สหายา วุจฺจนฺติ เยหิ สห คมนํ ผาสุ อาคมนํ ผาสุ คมนาคมนํ ผาสุ ฐานํ ผาสุ นิสชฺชนํ ผาสุ สยนํ ผาสุ อาลปนํ ผาสุ สลฺลปนํ ผาสุ อุลฺลปนํ ผาสุ สมุลฺลปนํ ผาสุ ฯ อามนฺตนา โหติ สหายมชฺเฌ วาเส ฐาเน คมเน จาริกายาติ สหายมชฺเฌ วาเสปิ ฐาเนปิ คมเนปิ จาริกายปิ อตฺตตฺถมนฺตนา ปรตฺถมนฺตนา อุภยตฺถมนฺตนา ทิฏฺฐธมฺมิกตฺถมนฺตนา สมฺปรายิกตฺถมนฺตนา ปรมตฺถมนฺตนาติ อามนฺตนา โหติ สหายมชฺเฌ วาเส ฐาเน คมเน จาริกาย ฯ [๖๘๔] อนภิชฺฌิตํ เสริตํ เปกฺขมาโนติ อนภิชฺฌิตํ เอตํ วตฺถุ พาลานํ อสปฺปุริสานํ ติตฺถิยานํ ติตฺถิยสาวกานํ ยทิทํ ภณฺฑกาสายวตฺถวสนตา อภิชฺฌิตํ เอตํ วตฺถุ ปณฺฑิตานํ สปฺปุริสานํ พุทฺธสาวกานํ ปจฺเจกพุทฺธานํ ยทิทํ ภณฺฑกาสายวตฺถวสนตา ฯ เสรีติ เทฺว เสรี ธมฺโมปิ เสรี ปุคฺคโลปิ เสรี ฯ กตโม ธมฺโม เสรี ฯ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา ฯเปฯ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค อยํ ธมฺโม เสรี ฯ กตโม ปุคฺคโล เสรี ฯ โย อิมินา เสรินา ธมฺเมน สมนฺนาคโต โส วุจฺจติ ปุคฺคโล เสรี ฯ อนภิชฺฌิตํ เสริตํ เปกฺขมาโนติ เสริตํ เปกฺขมาโน โอโลกยมาโน นิชฺฌายมาโน อุปปริกฺขมาโนติ อนภิชฺฌิตํ เสริตํ เปกฺขมาโน ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อามนฺตนา โหติ สหายมชฺเฌ วาเส ฐาเน คมเน จาริกาย อนภิชฺฌิตํ เสริตํ เปกฺขมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๖๘๕] ขิฑฺฑา รตี โหติ สหายมชฺเฌ ปุตฺเตสุ จ วิปุลํ โหติ เปมํ ปิยวิปฺปโยคํ วิชิคุจฺฉมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๖๘๖] ขิฑฺฑา รตี โหติ สหายมชฺเฌติ ขิฑฺฑาติ เทฺว ขิฑฺฑา กายิกา จ ขิฑฺฑา วาจสิกา จ ขิฑฺฑา ฯ {๖๘๖.๑} กตมา กายิกา ขิฑฺฑา ฯ หตฺถีหิปิ กีฬนฺติ อสฺเสหิปิ กีฬนฺติ รเถหิปิ กีฬนฺติ ธนูหิปิ กีฬนฺติ [๑]- อฏฺฐปเทหิปิ กีฬนฺติ ทสปเทหิปิ กีฬนฺติ อากาเสหิปิ ๒- กีฬนฺติ ปริหารปเถหิปิ ๓- กีฬนฺติ สนฺติกายปิ กีฬนฺติ ขลิกายปิ กีฬนฺติ ฆฏิกายปิ กีฬนฺติ สลากหตฺเถนปิ กีฬนฺติ อกฺเขนปิ กีฬนฺติ ปงฺกจีเรนปิ กีฬนฺติ วงฺกเกนปิ กีฬนฺติ โมกฺขจิกายปิ กีฬนฺติ จิงฺคุลเกนปิ กีฬนฺติ ปตฺตาฬฺหเกนปิ กีฬนฺติ รถเกนปิ กีฬนฺติ ธนุเกนปิ กีฬนฺติ อกฺขริกายปิ กีฬนฺติ มเนสิกายปิ กีฬนฺติ ยถาวชฺเชนปิ กีฬนฺติ อยํ กายิกา ขิฑฺฑา ฯ {๖๘๖.๒} กตมา วาจสิกา ขิฑฺฑา ฯ มุขเภริยํ มุขาฬมฺพทํ มุขเทณฺฑิมกํ มุขวลิมกํ มุขเภรุฬกํ ๔- มุขททฺทริกํ นาฏิกํ ๕- ลาสํ คีตํ ทวกมฺมํ อยํ วาจสิกา ขิฑฺฑา ฯ {๖๘๖.๓} รตีติ อนุกฺกณฺฐิตาวจนเมตํ ๖- รตีติ ฯ สหายมชฺเฌติ สหายา วุจฺจนฺติ เยหิ สห คมนํ ผาสุ อาคมนํ ผาสุ คมนาคมนํ ผาสุ ฐานํ ผาสุ นิสชฺชนํ ผาสุ สยนํ ผาสุ อาลปนํ ผาสุ สลฺลปนํ ผาสุ อุลฺลปนํ ผาสุ สมุลฺลปนํ ผาสุ ฯ ขิฑฺฑา รตี โหติ สหายมชฺเฌติ ขิฑฺฑา จ รติ จ สหายมชฺเฌ โหตีติ ขิฑฺฑา รตี โหติ สหายมชฺเฌ ฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ถรูหิปิ กีฬนฺติ ฯ ๒ ม. อากาเสปิ ฯ ๓ ม. ปริหารปเถปิ ฯ ๔ ม. มุขเภริกํ @มุขาฬมฺพรํ มุขฑิณฺฑิมกํ มุขจลิมกํ มุขเภรกํ ฯ ๕ ม. นาฏกํ ฯ ๖ ม. @อนุกฺกณฺฐิตาธิวจนเมตํ ฯ [๖๘๗] ปุตฺเตสุ จ วิปุลํ โหติ เปมนฺติ ปุตฺตาติ จตฺตาโร ปุตฺตา อตฺรโช ปุตฺโต เขตฺตโช ปุตฺโต ทินฺนโก ปุตฺโต อนฺเตวาสิโก ปุตฺโต ฯ ปุตฺเตสุ จ วิปุลํ โหติ เปมนฺติ ปุตฺเตสุ จ อธิมตฺตํ โหติ เปมนฺติ ปุตฺเตสุ จ วิปุลํ โหติ เปมํ ฯ [๖๘๘] ปิยวิปฺปโยคํ วิชิคุจฺฉมาโนติ เทฺว ปิยา สตฺตา วา ปิยา ๑- สงฺขารา วา ปิยา ๑- ฯ {๖๘๘.๑} กตเม สตฺตา ปิยา ฯ อิธ ยสฺส เต โหนฺติ อตฺถกามา หิตกามา ผาสุกามา โยคกฺเขมกามา มาตา วา ปิตา วา ภาตา วา ภคินี วา ปุตฺโต วา ธีตา วา มิตฺโต วา อมจฺโจ วา ญาติ วา สาโลหิตา วา อิเม สตฺตา ปิยา ฯ {๖๘๘.๒} กตเม สงฺขารา ปิยา ฯ มนาปิกา รูปา มนาปิกา สทฺทา มนาปิกา คนฺธา มนาปิกา รสา มนาปิกา โผฏฺฐพฺพา อิเม สงฺขารา ปิยา ฯ {๖๘๘.๓} ปิยวิปฺปโยคํ วิชิคุจฺฉมาโนติ ปิยวิปฺปโยคํ ๒- วิชิคุจฺฉมาโน อฏฺฏิยมาโน หรายมาโนติ ปิยวิปฺปโยคํ วิชิคุจฺฉมาโน ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ขิฑฺฑา รตี โหติ สหายมชฺเฌ ปุตฺเตสุ จ วิปุลํ โหติ เปมํ ปิยวิปฺปโยคํ วิชิคุจฺฉมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ปิยานํ วิปฺปโยคํ ฯ [๖๘๙] จาตุทฺทิโส อปฺปฏิโฆ จ โหติ สนฺตุสฺสมาโน อิตรีตเรน ปริสฺสยานํ สหิตา อฉมฺภี เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๖๙๐] จาตุทฺทิโส อปฺปฏิโฆ จ โหตีติ จาตุทฺทิโสติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ เมตฺตาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน ๑- ผริตฺวา วิหรติ กรุณาสหคเตน เจตสา มุทิตาสหคเตน เจตสา อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา วิหรติ ฯ {๖๙๐.๑} จาตุทฺทิโส อปฺปฏิโฆ จ โหตีติ เมตฺตาย ภาวิตตฺตา เย ปุรตฺถิมาย ทิสาย สตฺตา เต อปฺปฏิกูลา โหนฺติ เย ปจฺฉิมาย ทิสาย สตฺตา เต อปฺปฏิกูลา โหนฺติ เย ทกฺขิณาย ทิสาย สตฺตา เต อปฺปฏิกูลา โหนฺติ เย อุตฺตราย ทิสาย สตฺตา เต อปฺปฏิกูลา โหนฺติ เย ปุรตฺถิมาย อนุทิสาย สตฺตา เต อปฺปฏิกูลา โหนฺติ เย ปจฺฉิมาย อนุทิสาย สตฺตา เต อปฺปฏิกูลา โหนฺติ เย ทกฺขิณาย @เชิงอรรถ: ๑ ม. อพฺยาปชฺเชน ฯ เอวมุปริปิ ฯ อนุทิสาย สตฺตา เต อปฺปฏิกูลา โหนฺติ เย อุตฺตราย อนุทิสาย สตฺตา เต อปฺปฏิกูลา โหนฺติ เย เหฏฺฐิมาย ทิสาย สตฺตา เต อปฺปฏิกูลา โหนฺติ เย อุปริมาย ทิสาย สตฺตา เต อปฺปฏิกูลา โหนฺติ เย ทิสาสุ วิทิสาสุ สตฺตา เต อปฺปฏิกูลา โหนฺติ กรุณาย ภาวิตตฺตา มุทิตาย ภาวิตตฺตา อุเปกฺขาย ภาวิตตฺตา เย ปุรตฺถิมาย ทิสาย สตฺตา เต อปฺปฏิกูลา โหนฺติ ฯเปฯ เย ทิสาสุ วิทิสาสุ สตฺตา เต อปฺปฏิกูลา โหนฺตีติ จาตุทฺทิโส อปฺปฏิโฆ จ โหติ ฯ [๖๙๑] สนฺตุสฺสมาโน อิตรีตเรนาติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตเรน จีวเรน อิตรีตรจีวรสนฺตุฏฺฐิยา จ วณฺณวาที น จ จีวรเหตุ อเนสนํ อปฺปฏิรูปํ อาปชฺชติ อลทฺธา จ จีวรํ น ปริตสฺสติ ลทฺธา จ จีวรํ อคธิโต อมุจฺฉิโต อนชฺโฌปนฺโน อาทีนวทสฺสาวี นิสฺสรณปญฺโญ ปริภุญฺชติ ตาย จ ปน อิตรีตรจีวรสนฺตุฏฺฐิยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ โย หิ ตตฺถ ทกฺโข อนลโส สมฺปชาโน ปฏิสฺสโต อยํ วุจฺจติ ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ โปราเณ อคฺคญฺเญ อริยวํเส ฐิโต ฯ {๖๙๑.๑} สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตเรน ปิณฺฑปาเตน อิตรีตร- ปิณฺฑปาตสนฺตุฏฺฐิยา จ วณฺณวาที น จ ปิณฺฑปาตเหตุ อเนสนํ อปฺปฏิรูปํ อาปชฺชติ อลทฺธา จ ปิณฺฑปาตํ น ปริตสฺสติ ลทฺธา จ ปิณฺฑปาตํ อคธิโต อมุจฺฉิโต อนชฺโฌปนฺโน อาทีนวทสฺสาวี นิสฺสรณปญฺโญ ปริภุญฺชติ ตาย จ ปน อิตรีตรปิณฺฑปาตสนฺตุฏฺฐิยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ โย หิ ตตฺถ ทกฺโข อนลโส สมฺปชาโน ปฏิสฺสโต อยํ วุจฺจติ ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ โปราเณ อคฺคญฺเญ อริยวํเส ฐิโต ฯ สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตเรน เสนาสเนน อิตรีตรเสนาสนสนฺตุฏฺฐิยา จ วณฺณวาที น จ เสนาสนเหตุ อเนสนํ อปฺปฏิรูปํ อาปชฺชติ อลทฺธา จ เสนาสนํ น ปริตสฺสติ ลทฺธา จ เสนาสนํ อคธิโต อมุจฺฉิโต อนชฺโฌปนฺโน อาทีนวทสฺสาวี นิสฺสรณปญฺโญ ปริภุญฺชติ ตาย จ ปน อิตรีตรเสนาสนสนฺตุฏฺฐิยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ โย หิ ตตฺถ ทกฺโข อนลโส สมฺปชาโน ปฏิสฺสโต อยํ วุจฺจติ ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ โปราเณ อคฺคญฺเญ อริยวํเส ฐิโต ฯ {๖๙๑.๒} สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตเรน คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน อิตรีตรคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารสนฺตุฏฺฐิยา จ วณฺณวาที น จ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารเหตุ อเนสนํ อปฺปฏิรูปํ อาปชฺชติ อลทฺธา จ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ น ปริตสฺสติ ลทฺธา จ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อคธิโต อมุจฺฉิโต อนชฺโฌปนฺโน อาทีนวทสฺสาวี นิสฺสรณปญฺโญ ปริภุญฺชติ ตาย จ ปน อิตรีตรคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารสนฺตุฏฺฐิยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ โย หิ ตตฺถ ทกฺโข อนลโส สมฺปชาโน ปฏิสฺสโต อยํ วุจฺจติ ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ โปราเณ อคฺคญฺเญ อริยวํเส ฐิโตติ สนฺตุสฺสมาโน อิตรีตเรน ฯ [๖๙๒] ปริสฺสยานํ สหิตา อฉมฺภีติ ปริสฺสยาติ เทฺว ปริสฺสยา ปากฏปริสฺสยา จ ปฏิจฺฉนฺนปริสฺสยา จ ฯ กตเม ปากฏปริสฺสยา ฯ สีหา พฺยคฺฆา ทีปิ อจฺฉตรจฺฉา ๑- โกกา โคมหิสา ๒- หตฺถี อหิ วิจฺฉิกา สตปที โจรา วา อสฺสุ มาณวา กตกมฺมา วา อกตกมฺมา วา จกฺขุโรโค โสตโรโค ฆานโรโค ชิวฺหาโรโค กายโรโค สีสโรโค กณฺณโรโค มุขโรโค ทนฺตโรโค กาโส สาโส ปินาโส ฑโห ชโร กุจฺฉิโรโค มุจฺฉา ปกฺขนฺทิกา สุลา วิสูจิกา กุฏฺฐํ คณฺโฑ กิลาโส โสโส อปมาโร ททฺทุ กณฺฑุ กจฺฉุ รขสา วิตจฺฉิกา โลหิตํ ปิตฺตํ มธุเมโห อํสา ปิฬกา ภคนฺทลา ปิตฺตสมุฏฺฐานา อาพาธา เสมฺหสมุฏฺฐานา อาพาธา วาตสมุฏฺฐานา อาพาธา สนฺนิปาติกา อาพาธา อุตุปริณามชา อาพาธา วิสมปริหารชา อาพาธา โอปกฺกมิกา อาพาธา กมฺมวิปากชา อาพาธา สีตํ อุณฺหํ ชิฆจฺฉา ปิปาสา อุจฺจาโร ปสฺสาโว ฑํสมกสวาตาตปสิรึสปสมฺผสฺสา อิติ วา อิเม วุจฺจนฺติ ปากฏปริสฺสยา ฯ {๖๙๒.๑} กตเม ปฏิจฺฉนฺนปริสฺสยา ฯ กายทุจฺจริตํ วจีทุจฺจริตํ มโนทุจฺจริตํ กามจฺฉนฺทนีวรณํ พฺยาปาทนีวรณํ ถีนมิทฺธนีวรณํ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํ วิจิกิจฺฉานีวรณํ ราโค โทโส โมโห โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส อิสฺสา มจฺฉริยํ มายา สาเฐยฺยํ ถมฺโภ สารมฺโภ มาโน อติมาโน มโท ปมาโท สพฺเพ กิเลสา @เชิงอรรถ: ๑ ม. อจฺฉา ตรจฺฉา ฯ ๒ ม. มหึสา ฯ เอวมุปริปิ ฯ สพฺเพ ทุจฺจริตา สพฺเพ ทรถา สพฺเพ ปริฬาหา สพฺเพ สนฺตาปา สพฺพากุสลาภิสงฺขารา อิเม วุจฺจนฺติ ปฏิจฺฉนฺนปริสฺสยา ฯ {๖๙๒.๒} ปริสฺสยาติ เกนตฺเถน ปริสฺสยา ฯ ปริสหนฺตีติ ปริสฺสยา ฯ ปริหานาย สํวตฺตนฺตีติ ปริสฺสยา ฯ ตตฺราสยาติ ปริสฺสยา ฯ กถํ ปริสหนฺตีติ ปริสฺสยา ฯ เต ปริสฺสยา ตํ ปุคฺคลํ สหนฺติ ปริสหนฺติ อภิภวนฺติ อชฺโฌตฺถรนฺติ ปริยาทิยนฺติ ปีเฬนฺติ ๑- เอวํ ปริสหนฺตีติ ปริสฺสยา ฯ {๖๙๒.๓} กถํ ปริหานาย สํวตฺตนฺตีติ ปริสฺสยา ฯ เต ปริสฺสยา กุสลานํ ธมฺมานํ อนฺตรายาย ปริหานาย สํวตฺตนฺติ ฯ กตเมสํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฯ สมฺมาปฏิปทาย อนุโลมปฏิปทาย อปจฺจนีกปฏิปทาย อนฺวตฺถปฏิปทาย ธมฺมานุธมฺมปฏิปทาย สีเลสุ ปริปูริการิตาย อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตาย โภชเน มตฺตญฺญุตาย ชาคริยานุโยคสฺส สติสมฺปชญฺญสฺส จตุนฺนํ สติปฏฺฐานานํ ภาวนานุโยคสฺส จตุนฺนํ สมฺมปฺปธานานํ จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ ปญฺจนฺนํ พลานํ สตฺตนฺนํ โพชฺฌงฺคานํ อริยสฺส อฏฺฐงฺคิกสฺส มคฺคสฺส ภาวนานุโยคสฺส อิเมสํ กุสลานํ ธมฺมานํ อนฺตรายาย ปริหานาย สํวตฺตนฺติ ฯ เอวํ ปริหานาย สํวตฺตนฺตีติ ปริสฺสยา ฯ {๖๙๒.๔} กถํ ตตฺราสยาติ ปริสฺสยา ฯ ตตฺเถเต ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อตฺตภาวสนฺนิสฺสยา ฯ ยถา พิเล พิลาสยา ปาณา สยนฺติ อุทเก อุทกาสยา ๒- ปาณา สยนฺติ วเน วนาสยา ปาณา @เชิงอรรถ: ๑ ม. มทฺทนฺติ ฯ ๒ ม. ทเก ทกาสยา ฯ สยนฺติ รุกฺเข รุกฺขาสยา ปาณา สยนฺติ เอวเมว ตตฺเถเต ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อุปฺปชฺชนฺติ อตฺตภาวสนฺนิสฺสยา เอวํ ตตฺราสยาติ ปริสฺสยา ฯ {๖๙๒.๕} วุตฺตํ เหตํ ภควตา สานฺเตวาสิโก ภิกฺขเว ภิกฺขุ สาจริยโก ทุกฺขํ น ผาสุ วิหรติ กถญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สานฺเตวาสิโก [๑]- ทุกฺขํ น ผาสุ วิหรติ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา อุปฺปชฺชนฺติ เย ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สรสงฺกปฺปา สญฺโญชนียา ตฺยสฺส อนฺโต วสนฺติ อนฺวาสฺสวนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมาติ ตสฺมา สานฺเตวาสิโกติ ๒- วุจฺจติ เต นํ สมุทาจรนฺติ ๓- ปาปกา อกุสลา ธมฺมาติ ตสฺมา สาจริยโกติ วุจฺจติ {๖๙๒.๖} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย อุปฺปชฺชนฺติ เย ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สรสงฺกปฺปา สญฺโญชนียา ตฺยสฺส อนฺโต วสนฺติ อนฺวาสฺสวนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมาติ ตสฺมา สานฺเตวาสิโกติ วุจฺจติ เต นํ สมุทาจรนฺติ ๔- ปาปกา อกุสลา ธมฺมาติ ตสฺมา สาจริยโกติ วุจฺจติ เอวํ โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สานฺเตวาสิโก สาจริยโก ทุกฺขํ น ผาสุ วิหรตีติ ฯ เอวมฺปิ ตตฺราสยาติ ปริสฺสยา ฯ {๖๙๒.๗} วุตฺตํ เหตํ ภควตา ตโยเม ภิกฺขเว อนฺตรามลา อนฺตราอมิตฺตา อนฺตราสปตฺตา อนฺตราวธกา อนฺตราปจฺจตฺถิกา กตเม @เชิงอรรถ: ๑ ม. สาจริยโก ฯ ๒ ม. สานฺเตวาสีโก ฯ ๓-๔ ม. เตน สมุทาจเรน สมุทาจรนฺตินํ ฯ ตโย โลโภ ภิกฺขเว อนฺตรามโล อนฺตราอมิตฺโต อนฺตราสปตฺโต อนฺตราวธโก อนฺตราปจฺจตฺถิโก โทโส ภิกฺขเว ฯเปฯ โมโห ภิกฺขเว อนฺตรามโล อนฺตราอมิตฺโต อนฺตราสปตฺโต อนฺตราวธโก อนฺตราปจฺจตฺถิโก อิเม โข ภิกฺขเว ตโย อนฺตรามลา อนฺตราอมิตฺตา อนฺตราสปตฺตา อนฺตราวธกา อนฺตราปจฺจตฺถิกาติ ฯ {๖๙๒.๘} อนตฺถชนโน โลโภ โลโภ จิตฺตปฺปโกปโน ภยมนฺตรโต ชาตํ ตํ ชโน นาวพุชฺฌติ ลุทฺโธ อตฺถํ น ชานาติ ลุทฺโธ ธมฺมํ น ปสฺสติ อนฺธตมํ ตทา โหติ ยํ โลโภ สหเต นรํ อนตฺถชนโน โทโส โทโส จิตฺตปฺปโกปโน ภยมนฺตรโต ชาตํ ตํ ชโน นาวพุชฺฌติ ทุฏฺโฐ อตฺถํ น ชานาติ ทุฏฺโฐ ธมฺมํ น ปสฺสติ อนฺธตมํ ตทา โหติ ยํ โทโส สหเต นรํ อนตฺถชนโน โมโห โมโห จิตฺตปฺปโกปโน ภยมนฺตรโต ชาตํ ตํ ชโน นาวพุชฺฌติ มูโฬฺห อตฺถํ น ชานาติ มูโฬฺห ธมฺมํ น ปสฺสติ อนฺธตมํ ตทา โหติ ยํ โมโห สหเต นรนฺติ ฯ เอวมฺปิ ตตฺราสยาติ ปริสฺสยา ฯ {๖๙๒.๙} วุตฺตํ เหตํ ภควตา ตโย โข มหาราช ปริสฺสยธมฺมา ๑- อชฺฌตฺตํ อุปปชฺชมานา อุปฺปชฺชนฺติ อหิตาย ทุกฺขาย อผาสุวิหาราย @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปุริสสฺส ธมฺมา ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ กตเม ตโย โลโภ โข มหาราช ปริสฺสยธมฺโม อชฺฌตฺตํ อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ อหิตาย ทุกฺขาย อผาสุวิหาราย โทโส โข มหาราช ฯเปฯ โมโห โข มหาราช ปริสฺสยธมฺโม อชฺฌตฺตํ อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ อหิตาย ทุกฺขาย อผาสุวิหาราย อิเม โข มหาราช ตโย ปริสฺสยธมฺมา อชฺฌตฺตํ อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชนฺติ อหิตาย ทุกฺขาย อผาสุวิหารายาติ ฯ โลโภ โทโส จ โมโห จ ปุริสํ ปาปเจตสํ หึสนฺติ อตฺตสมฺภูตา ตจสารํว สมฺผลนฺติ ฯ {๖๙๒.๑๐} เอวมฺปิ ตตฺราสยาติ ปริสฺสยา ฯ วุตฺตํ เหตํ ภควตา ราโค โทโส จ โมโห จ อิโตนิทานา อรตี รติ ๑- โลมหํโส อิโตชา อิโต สมุฏฺฐาย มโนวิตกฺกา กุมารกา ธงฺกมิโวสฺสชฺชนฺตีติ ๒- ฯ เอวมฺปิ ตตฺราสยาติ ปริสฺสยา ฯ {๖๙๒.๑๑} ปริสฺสยานํ สหิตาติ ปริสฺสเย สหิตา อคธิตา ๓- อชฺโฌตฺถริตา ปีฬวา ฆาตวาติ ๔- ปริสฺสยานํ สหิตา ฯ อฉมฺภีติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อภิรุ อจฺฉมฺภี อนุตฺราสี อปลายี ปหีนภยเภรโว วิคตโลมหํโส วิหรตีติ ปริสฺสยานํ สหิตา อฉมฺภี ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ @เชิงอรรถ: ๑ ม. รตี ฯ ๒ ม. ธงฺกมิโวสฺสชนฺตีติ ฯ ๓ ม. อารธิตา ฯ ๔ ม. ปริยาทิตา @ปฏินิสฺสตาติ ฯ จาตุทฺทิโส อปฺปฏิโฆ จ โหติ สนฺตุสฺสมาโน อิตรีตเรน ปริสฺสยานํ สหิตา อฉมฺภี เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๖๙๓] ทุสฺสงฺคหา ปพฺพชิตาปิ เอเก อโถ คหฏฺฐา ฆรมาวสนฺตา อปฺโปสฺสุกฺโก ปรปุตฺเตสุ หุตฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๖๙๔] ทุสฺสงฺคหา ปพฺพชิตาปิ เอเกติ อิเธกจฺเจ ปพฺพชิตาปิ นิสฺสเยปิ ทิยฺยมาเน อุทฺเทเสปิ ทิยฺยมาเน ปริปุจฺฉายปิ ทิยฺยมานาย จีวเรปิ ทิยฺยมาเน ปตฺเตปิ ทิยฺยมาเน โลหถาลเกปิ ทิยฺยมาเน ธมฺมกรเกปิ ๑- ทิยฺยมาเน ปริสฺสาวเนปิ ทิยฺยมาเน กุญฺจิกายปิ ๒- ทิยฺยมานาย อุปาหเนปิ ทิยฺยมาเน กายพนฺธเนปิ ทิยฺยมาเน น สุณนฺติ น โสตํ โอทหนฺติ น อญฺญาจิตฺตํ อุปฏฺฐเปนฺติ อนสฺสวา อวจนกรา ปฏิโลมวุตฺติโน อญฺเญเนว มุขํ กโรนฺตีติ ทุสฺสงฺคหา ปพฺพชิตาปิ เอเก ฯ [๖๙๕] อโถ คหฏฺฐา ฆรมาวสนฺตาติ อิเธกจฺเจ คหฏฺฐาปิ หตฺถิมฺหิปิ ทิยฺยมาเน รเถปิ เขตฺเตปิ วตฺถุมฺหิปิ หิรญฺเญปิ สุวณฺเณปิ ทิยฺยมาเน คาเมปิ [๓]- นคเรปิ [๔]- ชนปเทปิ ทิยฺยมาเน น สุณนฺติ น โสตํ โอทหนฺติ น อญฺญาจิตฺตํ อุปฏฺฐเปนฺติ อนสฺสวา @เชิงอรรถ: ๑ ม. ธมฺมการเณปิ ฯ ๒ ม. ถวิเกปิ ฯ ๓ ม. นิคเมปิ ๔ ม. รฏฺเฐปิ ฯ อวจนกรา ปฏิโลมวุตฺติโน อญฺเญเนว มุขํ กโรนฺตีติ อโถ คหฏฺฐา ฆรมาวสนฺตา ฯ [๖๙๖] อปฺโปสฺสุกฺโก ปรปุตฺเตสุ หุตฺวาติ อตฺตานํ ฐเปตฺวา สพฺเพ อิมสฺมึ อตฺเถ วุตฺตา ๑- ฯ อปฺโปสฺสุกฺโก ปรปุตฺเตสุ หุตฺวาติ ๒- อปฺโปสฺสุกฺโก หุตฺวา อพฺยาวโฏ หุตฺวา อนเปกฺโข หุตฺวาติ อปฺโปสฺสุกฺโก ปรปุตฺเตสุ หุตฺวา ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ทุสฺสงฺคหา ปพฺพชิตาปิ เอเก อโถ คหฏฺฐา ฆรมาวสนฺตา อปฺโปสฺสุกฺโก ปรปุตฺเตสุ หุตฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๖๙๗] โวโรปยิตฺวา ๓- คิหิพฺยญฺชนานิ สญฺฉินฺนปตฺโต ๔- ยถา โกวิฬาโร เฉตฺวาน วีโร คิหิพนฺธนานิ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๖๙๘] โวโรปยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานีติ คิหิพฺยญฺชนานิ วุจฺจนฺติ เกสา จ มสฺสู จ มาลา จ คนฺธํ จ วิเลปนํ จ อาภรณํ จ ปิลนฺทนํ จ วตฺถญฺจ ปารุปนญฺจ เวฏฺฐนญฺจ ๕- อุจฺฉาทนญฺจ ปริมทฺทนญฺจ นหาปนํ สมฺพาหนํ อาทาสํ อญฺชนํ มาลาวิเลปนํ ๖- @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปรปุตฺตา เตสุ ปรปุตฺเตสุ ... ฯ ๒ ม. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ @๓ ม. โอโรปยิตฺวา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๔ สี. ยุ. สํสีนปตฺโต ฯ ๕ ม. เวฐนญฺจ ฯ @๖ ม. มาลาคนฺธวิเลปนํ ฯ มุขจุณฺณกํ มุขเลปํ หตฺถพทฺธนํ ๑- สิขาพนฺธํ ทณฺฑํ นาฬิกํ ขคฺคํ ฉตฺตํ อุปาหนา อุณฺหิสํ มณิ วาลวิชนี ๒- โวทาตานิ ๓- วตฺถานิ ทีฆรสฺสานิ ๔- อิติ วา ฯ โวโรปยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานีติ [๕]- โวโรเปตฺวา [๖]- นิกฺขิปิตฺวา ปฏิสมฺภยิตฺวาติ ๗- โวโรปยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานิ ฯ [๖๙๙] สญฺฉินฺนปตฺโต ยถา โกวิฬาโรติ ยถา โกวิฬารสฺส ปตฺตานิ สีนานิ ฉินฺนานิ [๘]- ปติตานิ [๙]- เอวเมว ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส คิหิพฺยญฺชนานิ ฉินฺนานิ [๑๐]- ปติตานีติ สญฺฉินฺนปตฺโต ยถา โกวิฬาโร ฯ [๗๐๐] เฉตฺวาน วีโร คิหิพนฺธนานีติ [๑๑]- วิริยวาติ วีโร ฯ ปหูติ วีโร ฯ วิสวีติ วีโร ฯ อลมตฺโตติ วีโร ฯ สูโรติ วีโร ฯ วิกฺกนฺโต อภิรุ อจฺฉมฺภี อนุตฺราสี อปลายี ปหีนภยเภรโว ๑๒- วิคตโลมหํโสติ วีโร ฯ อารโต ๑๓- อิเธว สพฺพปาปเกหิ นิรยทุกฺขมติจฺจ วิริยวาโส โส วิริยวา ปธานวา วีโร ตาทิ วุจฺจเต ตถตฺตา ฯ คิหิพนฺธนานิ วุจฺจนฺติ ปุตฺตา จ [๑๔]- ทาสีทาสา จ อเชฬกา จ กุกฺกุฏสูกรา จ หตฺถิควาสฺสวฬวา จ เขตฺตญฺจ วตฺถุ จ หิรญฺญญฺจ สุวณฺณญฺจ คามนิคมราชธานิโย จ รฏฺฐญฺจ ชนปโท จ โกโส จ โกฏฺฐาคารญฺจ ยงฺกิญฺจิ รชนียวตฺถุ ฯ เฉตฺวาน วีโร @เชิงอรรถ: ๑ ม. มุขจุณฺณํ มุขเลปนํ หตฺถพนฺธํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. วิจิตฺรุปาหนํ อุณฺหีสํ @มนึ วาลพีชนึ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. โอทาตานิ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๔ ทีฆทสานิ ฯ @เอวมุปริปิ ฯ ๕ ม. คิหิพฺยญฺชนานิ ฯ ๖ ม. สโมโรปยิตฺวา ฯ ๗ ม. @ปฏิปสฺสมฺภยิตวาติ ฯ ๘-๑๐ ม. สญฺฉินฺนานิ ฯ ๙ ม. ปริปติตานิ ฯ ๑๑ ม. วีโรติ ฯ @๑๒ ม. ปหีนภยเภรโวติ วีโร ฯ ๑๓ ม. วิรโต ฯ ๑๔ ม. ภริยา จ ฯ คิหิพนฺธนานีติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ วีโร คิหิพนฺธนานิ ฉินฺทิตฺวา สมุจฺฉินฺทิตฺวา ชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกริตฺวา อนภาวงฺคเมตฺวาติ เฉตฺวาน วีโร คิหิพนฺธนานิ ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ โวโรปยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานิ สญฺฉินฺนปตฺโต ยถา โกวิฬาโร เฉตฺวาน วีโร คิหิพนฺธนานิ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๐๑] สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ สทฺธึจรํ สาธุวิหาริ ธีรํ อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ จเรยฺย เตนตฺตมโน สติมา ฯ [๗๐๒] สเจ ลเภถ นิปกํ สหายนฺติ สเจ นิปกํ ปณฺฑิตํ ปญฺญวนฺตํ พุทฺธิมนฺตํ ญาณึ วิภาวึ เมธาวึ สหายํ ลเภยฺย ปฏิลเภยฺย อธิคจฺเฉยฺย วินฺเทยฺยาติ สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ ฯ [๗๐๓] สทฺธึจรํ สาธุวิหาริ ธีรนฺติ สทฺธึจรนฺติ เอกโต จรํ ฯ สาธุวิหารินฺติ ปฐเมนปิ ฌาเนน สาธุวิหารึ ทุติเยนปิ ฌาเนน ตติเยนปิ ฌาเนน จตุตฺเถนปิ ฌาเนน สาธุวิหารึ เมตฺตายปิ เจโตวิมุตฺติยา สาธุวิหารึ กรุณายปิ มุทิตายปิ อุเปกฺขายปิ เจโตวิมุตฺติยา สาธุวิหารึ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยาปิ สาธุวิหารึ วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยาปิ อากิญฺจญฺจายตนสมาปตฺติยาปิ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยาปิ สาธุวิหารึ นิโรธสมาปตฺติยาปิ สาธุวิหารึ ผลสมาปตฺติยาปิ สาธุวิหารึ ฯ ธีรนฺติ ธีรํ ปณฺฑิตํ ปญฺญวนฺตํ พุทฺธิมนฺตํ ญาณึ วิภาวึ เมธาวินฺติ สทฺธึจรํ สาธุวิหาริ ธีรํ ฯ [๗๐๔] อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานีติ ปริสฺสยาติ เทฺว ปริสฺสยา ปากฏปริสฺสยา จ ปฏิจฺฉนฺนปริสฺสยา จ ฯเปฯ อิเม วุจฺจนฺติ ปากฏปริสฺสยา ฯเปฯ อิเม วุจฺจนฺติ ปฏิจฺฉนฺนปริสฺสยา ฯ [๑]- อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานีติ สพฺพานิ ปริสฺสยานิ ๒- อภิภุยฺย อภิภวิตฺวา อชฺโฌตฺถริตฺวา ปริยาทยิตฺวาติ ๓- อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ ฯ [๗๐๕] จเรยฺย เตนตฺตมโน สติมาติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ เตน นิปเกน ปณฺฑิเตน ปญฺญวนฺเตน พุทฺธิมนฺเตน ญาณินา วิภาวินา เมธาวินา สหาเยน สทฺธึ อตฺตมโน ตุฏฺฐมโน หฏฺฐมโน ปหฏฺฐมโน อุทคฺคมโน ปมุทิตมโน ๔- จเรยฺย วิจเรยฺย อิริเยยฺย วตฺเตยฺย ปาเลยฺย ยเปยฺย ยาเปยฺยาติ จเรยฺย เตนตฺตมโน ฯ สติมาติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สติมา โหติ ปรเมน สติเนปกฺเกน สมนฺนาคโต จิรกตํปิ จิรภาสิตํปิ สริตา อนุสฺสริตาติ จเรยฺย เตนตฺตมโน สติมา ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. เอวมฺปิ ตตฺราสยาติ ปริสฺสยา ฯ ๒ ม. สพฺเพ ปริสฺสเย ฯ ๓ ม. ปริยาทิยิตฺวา @มทฺทิตฺวาติ ฯ ๔ ม. มุทิตมาโน ฯ สทฺธึจรํ สาธุวิหาริ ธีรํ อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ จเรยฺย เตนตฺตมโน สติมาติ ฯ [๗๐๖] โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ สทฺธึจรํ สาธุวิหาริ ธีรํ ราชาว รฏฺฐํ วิชิตํ ปหาย เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๐๗] โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายนฺติ โน เจ นิปกํ ปณฺฑิตํ ปญฺญวนฺตํ พุทฺธิมนฺตํ ญาณึ วิภาวึ เมธาวึ สหายํ ลเภยฺย ปฏิลเภยฺย อธิคจฺเฉยฺย วินฺเทยฺยาติ โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ ฯ [๗๐๘] สทฺธึจรํ สาธุวิหาริ ธีรนฺติ สทฺธึจรนฺติ เอกโต จรํ ฯ สาธุวิหารินฺติ ปฐเมนปิ ฌาเนน สาธุวิหารึ ฯเปฯ นิโรธสมาปตฺติยาปิ สาธุวิหารึ ผลสมาปตฺติยาปิ สาธุวิหารึ ฯ ธีรนฺติ ธีรํ ปณฺฑิตํ ปญฺญวนฺตํ พุทฺธิมนฺตํ ญาณึ วิภาวึ เมธาวินฺติ สทฺธึจรํ สาธุวิหาริ ธีรํ ฯ [๗๐๙] ราชาว รฏฺฐํ วิชิตํ ปหายาติ ราชา ขตฺติโย มุทฺธาภิสิตฺโต วิชิตสงฺคาโม นิหตปจฺจามิตฺโต ลทฺธาธิปฺปาโย ปริปุณฺณโกฏฺฐาคาโร รฏฺฐญฺจ ชนปทญฺจ [๑]- โกฏฺฐคารญฺจ ปหุตหิรญฺญสุวณฺณํ นครญฺจ ปริจฺจชิตฺวา เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา อกิญฺจนภาวํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. โกฏฺฐํ ฯ อุปคนฺตฺวา เอโก จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ เอวํ ปจฺเจกสมฺพุทฺโธปิ สพฺพํ ฆราวาสปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ปุตฺตทารปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ญาติปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา มิตฺตามจฺจปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา อกิญฺจนภาวํ อุปคนฺตฺวา เอโก จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปตีติ ราชาว รฏฺฐํ วิชิตํ ปหาย ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ สทฺธึจรํ สาธุวิหาริ ธีรํ ราชาว รฏฺฐํ วิชิตํ ปหาย เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๑๐] อทฺธา ปสํสาม สหายสมฺปทํ เสฏฺฐา สมา เสวิตพฺพา สหายา เอเต อลทฺธา อนวชฺชโภชี เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๑๑] อทฺธา ปสํสาม สหายสมฺปทนฺติ อทฺธาติ เอกํสวจนํ นิสฺสํสยวจนํ นิกฺกงฺขวจนํ อเทฺวชฺฌวจนํ อเทฺวฬฺหกวจนํ นิโยควจนํ อปณฺณกวจนํ [๑]- อวตฺถานวจนเมตํ อทฺธาติ ฯ สหายสมฺปทนฺติ สหายสมฺปทา วุจฺจติ โย โส สหาโย อเสกฺเขน @เชิงอรรถ: ๑ ม. อวิรทฺธวจนํ ฯ สีลกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต โหติ อเสกฺเขน สมาธิกฺขนฺเธน อเสกฺเขน ปญฺญากฺขนฺเธน อเสกฺเขน วิมุตฺติกฺขนฺเธน อเสกฺเขน วิมุตฺติญาณทสฺสนกฺขนฺเธน สมนฺนาคโต โหติ ฯ อทฺธา ปสํสาม สหายสมฺปทนฺติ สหายสมฺปทํ ปสํสาม โถเมม กิตฺเตม วณฺเณมาติ อทฺธา ปสํสาม สหายสมฺปทํ ฯ [๗๑๒] เสฏฺฐา สมา เสวิตพฺพา สหายาติ เสฏฺฐา โหนฺติ สหายา สีเลน สมาธินา ปญฺญาย วิมุตฺติยา วิมุตฺติญาณทสฺสเนน สมา [๑]- โหนฺติ สหายา สีเลน สมาธินา ปญฺญาย วิมุตฺติยา วิมุตฺติญาณทสฺสเนน เสฏฺฐา วา สหายา สมา ๒- วา สหายา เสวิตพฺพา ภชิตพฺพา ปยิรุปาสิตพฺพา ปริปุจฺฉิตพฺพา ปริปญฺหิตพฺพาติ เสฏฺฐา สมา เสวิตพฺพา สหายา ฯ [๗๑๓] เอเต อลทฺธา อนวชฺชโภชีติ อตฺถิ ปุคฺคโล สาวชฺชโภชี อตฺถิ ปุคฺคโล อนวชฺชโภชี ฯ {๗๑๓.๑} กตโม จ ปุคฺคโล สาวชฺชโภชี ฯ อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล กุหนาย ลปนาย เนมิตฺตกตาย นิปฺเปสิกตาย ลาเภน ลาภํ นิชิคึสนตาย ๓- ทารุทาเนน เวฬุทาเนน ปตฺตทาเนน ปุปฺผทาเนน [๔]- สินานทาเนน จุณฺณทาเนน มตฺติกทาเนน ทนฺตกฏฺฐทาเนน มุโขทกทาเนน ปาตุกมฺยตาย มุคฺคสูปตาย ๕- ปาริภฏฺยตาย ปรปิฏฺฐิมํสิกตาย ๖- วตฺถุวิชฺชาย ติรจฺฉานวิชฺชาย องฺควิชฺชาย นกฺขตฺตวิชฺชาย ทูตคมเนน ปหีนคมเนน ชงฺฆเปสนีเยน เวชฺชกมฺเมน ทูตกมฺเมน ๗- ปิณฺฑปฏิปิณฺฑเกน @เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. สทิสา ฯ ๓ ม. นิชิคีสนตาย ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๔ ม. ผลทาเนน ฯ @เอวมุปริปิ ฯ ๕ ม. จาฏุกมฺยตาย มุคฺคสุปฺยตาย ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๖ ม. ปิฐมทฺทิกตาย ฯ @เอวมุปริปิ ฯ ๗ ม. นวกมฺเมน ฯ เอวมุปริปิ ฯ ทานานุปฺปทาเนน อธมฺเมน วิสเมน ลทฺธา ลภิตฺวา ปฏิลภิตฺวา อธิคนฺตฺวา วินฺทิตฺวา ชีวิกํ กปฺเปติ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สาวชฺชโภชี ฯ {๗๑๓.๒} กตโม จ ปุคฺคโล อนวชฺชโภชี ฯ อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล น กุหนาย น ลปนาย น เนมิตฺตกตาย น นิปฺเปสิกตาย น ลาเภน ลาภํ นิชิคึสนตาย น ทารุทาเนน น เวฬุทาเนน น ปตฺตทาเนน น ปุปฺผทาเนน น สินานทาเนน น จุณฺณทาเนน น มตฺติกทาเนน น ทนฺตกฏฺฐทาเนน น มุโขทกทาเนน น ปาตุกมฺยตาย น มุคฺคสูปตาย น ปาริภฏฺยตาย น ปรปิฏฺฐิมํสิกตาย น วตฺถุวิชฺชาย น ติรจฺฉานวิชฺชาย น องฺควิชฺชาย น นกฺขตฺตวิชฺชาย น ทูตคมเนน น ปหีนคมเนน น ชงฺฆเปสนีเยน น เวชฺชกมฺเมน น ทูตกมฺเมน น ปิณฺฑปฏิปิณฺฑเกน น ทานานุปฺปทาเนน ธมฺเมน สเมน ลทฺธา ลภิตฺวา ปฏิลภิตฺวา อธิคนฺตฺวา วินฺทิตฺวา ชีวิกํ กปฺเปติ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล อนวชฺชโภชี ฯ {๗๑๓.๓} เอเต อลทฺธา อนวชฺชโภชีติ เอเต อลทฺธา อลภิตฺวา อปฏิลภิตฺวา อนธิคนฺตฺวา อวินฺทิตฺวาติ เอเต อลทฺธา อนวชฺชโภชี ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อทฺธา ปสํสาม สหายสมฺปทํ เสฏฺฐา สมา เสวิตพฺพา สหายา เอเต อลทฺธา อนวชฺชโภชี เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๑๔] ทิสฺวา สุวณฺณสฺส ปภสฺสรานิ กมฺมารปุตฺเตน สุนิฏฺฐิตานิ สงฺฆฏฺฏยนฺตานิ ทุเว ภุชสฺมึ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๑๕] ทิสฺวา สุวณฺณสฺส ปภสฺสรานีติ ทิสฺวา ปสฺสิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา ฯ สุวณฺณสฺสาติ ชาตรูปสฺส ฯ ปภสฺสรานีติ ปริสุทฺธานิ ปริโยทาตานีติ ทิสฺวา สุวณฺณสฺส ปภสฺสรานิ ฯ [๗๑๖] กมฺมารปุตฺเตน สุนิฏฺฐิตานีติ กมฺมารปุตฺโต วุจฺจติ สุวณฺณกาโร ฯ กมฺมารปุตฺเตน สุนิฏฺฐิตานีติ กมฺมารปุตฺเตน สุนิฏฺฐิตานิ สุกตานิ สุปริกมฺมานีติ ๑- กมฺมารปุตฺเตน สุนิฏฺฐิตานิ ฯ [๗๑๗] สงฺฆฏฺฏยนฺตานิ ทุเว ภุชสฺมินฺติ ภุโช วุจฺจติ หตฺโถ ฯ ยถา เอกสฺมึ หตฺเถ เทฺว ธุวรานิ ฆเฏนฺติ ๒- เอวเมว สตฺตา ตณฺหาวเสน [๓]- ฆเฏนฺติ ๔- ติรจฺฉานโยนิยํ ฆเฏนฺติ ปิตฺติวิสเย ฆเฏนฺติ มนุสฺสโลเก ฆเฏนฺติ เทวโลเก ฆเฏนฺติ คติยา คตึ อุปปตฺติยา อุปปตฺตึ ปฏิสนฺธิยา ปฏิสนฺธึ ภเวน ภวํ สํสาเรน สํสารํ วฏฺเฏน วฏฺฏํ ฆเฏนฺติ [๕]- จรนฺติ วิหรนฺติ อิริยนฺติ วตฺเตนฺติ ปาเลนฺติ ยเปนฺติ ยาเปนฺตีติ สงฺฆฏฺฏยนฺตานิ ทุเว ภุชสฺมึ ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ @เชิงอรรถ: ๑ ม. สุปริกมฺมกตานีติ ฯ ๒ ม รูปุรานิ ฆฏฺเฏนฺติ ฯ ๓ ม. ทิฏฺฐิวเสน นิรเย ฯ @๔ ม. ฆฏฺเฏนฺติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๕ ม. สงฺฆฏฺเฏนฺติ สงฺฆฏฺเฏนฺตา ฯ ทิสฺวา สุวณฺณสฺส ปภสฺสรานิ กมฺมารปุตฺเตน สุนิฏฺฐิตานิ สงฺฆฏฺฏยนฺตานิ ทุเว ภุชสฺมึ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๑๘] เอวํ ทุตีเยน สหา ๑- มมสฺส วาจาภิลาโป อภิสชฺชนา วา เอตํ ภยํ อายตึ เปกฺขมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๑๙] เอวํ ทุตีเยน สหา มมสฺสาติ ตณฺหาทุติเยน ๒- ฯ ตณฺหาทุติโย วา โหติ ปุคฺคลทุติโย วา ฯ กถํ ตณฺหาทุติโย โหติ ฯ ตณฺหาติ รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา ฯ ยสฺเสสา ตณฺหา อปฺปหีนา โส วุจฺจติ ตณฺหาทุติโย ฯ ตณฺหาทุติโย ปุริโส ทีฆมทฺธาน สํสรํ อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ สํสารํ นาติวตฺตติ ฯ เอวํ ตณฺหาทุติโย โหติ ฯ กถํ ปุคฺคลทุติโย โหติ ฯ อิเธกจฺโจ น อตฺตเหตุ ๓- น การณเหตุ อุทฺธโต อวูปสนฺตจิตฺโต เอกสฺส วา ทุติโย โหติ ทฺวินฺนํ วา ตติโย โหติ ติณฺณํ วา จตุตฺโถ โหติ ตตฺถ พหุํ สมฺผปฺปลาปํ ลปติ เสยฺยถีทํ ราชกถํ โจรกถํ มหามตฺตกถํ เสนากถํ ภยกถํ ยุทฺธกถํ อนฺนกถํ ปานกถํ วตฺถกถํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. สห ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๓ ม. อตฺถเหตุ ฯ [๑]- มาลากถํ [๒]- ญาติกถํ ยานกถํ คามกถํ นิคมกถํ นครกถํ ชนปทกถํ อิตฺถีกถํ ปุริสกถํ ๓- สูรกถํ วิสิกฺขากถํ กุมฺภฏฺฐานกถํ [๔]- โลกกฺขายิกํ สมุทฺทกฺขายิกํ อิติภวาภวกถํ อิติ วา ๕- กเถติ เอวํ ปุคฺคลทุติโย โหตีติ เอวํ ทุตีเยน สหา มมสฺส ฯ [๗๒๐] วาจาภิลาโป อภิสชฺชนา วาติ วาจาภิลาโป วุจฺจติ พตฺตึส ๖- ติรจฺฉานกถา เสยฺยถีทํ ราชกถา โจรกถา ฯเปฯ อิติภวาภวกถา อิติ วา ฯ อภิสชฺชนาติ เทฺว สชฺชนา ตณฺหาสชฺชนา จ ทิฏฺฐิสชฺชนา จ ฯเปฯ อยํ ตณฺหาสชฺชนา ฯเปฯ อยํ ทิฏฺฐิสชฺชนาติ วาจาภิลาโป อภิสชฺชนา วา ฯ [๗๒๑] เอตํ ภยํ อายตึ เปกฺขมาโนติ ภยนฺติ ชาติภยํ ชราภยํ พฺยาธิภยํ มรณภยํ ราชภยํ โจรภยํ อคฺคิภยํ อุทกภยํ อตฺตานุวาทภยํ ปรานุวาทภยํ ทณฺฑภยํ ทุคฺคติภยํ อูมิภยํ กุมฺภิลภยํ อาวฏฺฏภยํ สุํสุกาภยํ อาชีวิกาภยํ อสิโลกภยํ ปริสสารชฺชภยํ [๗]- ภยานกํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํโส เจตโส อุพฺเพคฺโค อุตฺราโส ฯ เอตํ ภยํ อายตึ เปกฺขมาโนติ เอตํ ภยํ อายตึ เปกฺขมาโน ทกฺขมาโน โอโลกยมาโน นิชฺฌายมาโน อุปปริกฺขมาโนติ เอตํ ภยํ อายตึ เปกฺขมาโน ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ เอวํ ทุตีเยน สหา มมสฺส วาจาภิลาโป อภิสชฺชนา วา @เชิงอรรถ: ๑ ม. สยนกถํ ฯ ๒ ม. คนฺธกถํ ฯ ๓ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๔ ม. ปุพฺพเปตกถํ @นานตฺตกถํ ฯ ๕ ม. อิติ วาติ สทฺโท นตฺถิ ฯ ๖ ม. พาตฺตึส ฯ ๗ ม. มทนภยํ ฯ เอตํ ภยํ อายตึ เปกฺขมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๒๒] กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตํ อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๒๓] กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมาติ กามาติ อุทฺทานโต เทฺว กามา วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ ฯเปฯ อิเม วุจฺจนฺติ วตฺถุกามา ฯเปฯ อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามา ฯ จิตฺราติ นานาวณฺณรูปา ๑- นานาวณฺณสทฺทา นานาวณฺณคนฺธา นานาวณฺณรสา นานาวณฺณโผฏฺฐพฺพา ฯ มธุราติ วุตฺตญฺเหตํ ภควตา ปญฺจิเม ภิกฺขเว กามคุณา กตเม ปญฺจ จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามุปสญฺหิตา รชนียา โสตวิญฺเญยฺยา สทฺทา ฆานวิญฺเญยฺยา คนฺธา ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา รสา กายวิญฺเญยฺยา โผฏฺฐพฺพา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามุปสญฺหิตา รชนียา อิเม โข ภิกฺขเว ปญฺจ กามคุณา ยํ โข ภิกฺขเว อิเม ปญฺจ กามคุเณ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ กามสุขํ มิฬฺหสุขํ ปุถุชฺชนสุขํ อนริยสุขํ น เสวิตพฺพํ น ภชิตพฺพํ น ภาเวตพฺพํ น พหุลีกาตพฺพํ ภายิตพฺพํ เอตสฺส สุขสฺสาติ วทามีติ กามา หิ จิตฺรา มธุรา ฯ มโนรมาติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. นานาวณฺณา รูปา ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ มโนติ ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ หทยํ ปณฺฑรํ มโน มนายตนํ มนินฺทฺริยํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ ตชฺชา มโนวิญฺญาณธาตุ ฯ [๑]- [๗๒๔] วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตนฺติ นานาวณฺเณหิ รูเปหิ ฯเปฯ นานาวณฺเณหิ โผฏฺฐพฺเพหิ จิตฺตํ มเถนฺติ ตาเสนฺติ ๒- หาเปนฺติ ๓- ปหาเปนฺตีติ ๔- วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตํ ฯ [๗๒๕] อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวาติ วุตฺตํ เหตํ ภควตา โก จ ภิกฺขเว กามานํ อาทีนโว อิธ ภิกฺขเว กุลปุตฺโต เยน สิปฺปฏฺฐาเนน ชีวิกํ กปฺเปติ ยทิ มุทฺธาย ๕- ยทิ คณนาย ยทิ สงฺขาย ๖- ยทิ กสิยา ยทิ วณิชฺชาย ยทิ โครกฺเขน ยทิ อิสฺสฏฺเฐน ๗- ยทิ ราชโปริเสน ยทิ สิปฺปายตเนน สีตสฺส ปุรกฺขโต อุณฺหสฺส ปุรกฺขโต ฑํสมกสวาตาตปสิรึสปสมฺผสฺเสหิ ริสฺสมาโน ๘- ขุปฺปิปาสาย มิยฺยมาโน อยํ ภิกฺขเว กามานํ อาทีนโว สนฺทิฏฺฐิโก ทุกฺขกฺขนฺโธ กามเหตุ กามนิทานํ กามาธิกรณํ กามานเมว เหตุ {๗๒๕.๑} ตสฺส เจ ภิกฺขเว กุลปุตฺตสฺส เอวํ อุฏฺฐหโต ฆฏโต วายมโต เต โภคา นาภินิปฺผชฺชนฺติ โส โสจติ กิลมติ ปริเทวติ อุรตฺตาฬึ กนฺทติ สมฺโมหํ อาปชฺชติ โมฆํ วต เม อุฏฺฐานํ อผโล วต เม วายาโมติ อยมฺปิ ภิกฺขเว กามานํ อาทีนโว สนฺทิฏฺฐิโก ทุกฺขกฺขนฺโธ กามเหตุ กามนิทานํ กามาธิกรณํ กามานเมว เหตุ ตสฺส เจ ภิกฺขเว กุลปุตฺตสฺส เอวํ อุฏฺฐหโต ฆฏโต วายมโต เต โภคา อภินิปฺผชฺชนฺติ โส เตสํ โภคานํ อารกฺขาธิกรณํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. มโน รเมนฺติ โถเมนฺติ โตเสนฺติ ปหาเสนฺตีติ กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา ฯ @๒ ม. โตเสนฺติ ฯ ๓ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๔ ม. ปหาเสนฺตีติ ฯ @๕ ม. มุทฺทาย ฯ ๖ ม. สงฺขาเรน ฯ ๗ ม. อิสฺสตฺเถน ฯ ๘ ม. สมฺผสฺสมาโน ฯ ทุกฺขโทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ กินฺติ เม โภเค เนว ราชาโน หเรยฺยุํ น โจรา หเรยฺยุํ น อคฺคิ ฑเหยฺย น อุทกํ วเหยฺย น อปฺปิยา ทายาทา หเรยฺยุนฺติ ตสฺส เอวํ อารกฺขโต โคปยโต เต โภเค ราชาโน วา หรนฺติ โจรา วา หรนฺติ อคฺคิ วา ฑหติ อุทกํ วา วหติ อปฺปิยา ทายาทา วา หรนฺติ โส โสจติ ฯเปฯ สมฺโมหํ อาปชฺชติ ยมฺปิ เม อโหสิ ตมฺปิ โน นตฺถีติ อยมฺปิ ภิกฺขเว กามานํ อาทีนโว สนฺทิฏฺฐิโก ทุกฺขกฺขนฺโธ กามเหตุ กามนิทานํ กามาธิกรณํ กามานเมว เหตุ ฯ {๗๒๕.๒} ปุน จปรํ ภิกฺขเว กามเหตุ กามนิทานํ กามาธิกรณํ กามานเมว เหตุ ราชาโนปิ ราชูหิ วิวทนฺติ ขตฺติยาปิ ขตฺติเยหิ วิวทนฺติ พฺราหฺมณาปิ พฺราหฺมเณหิ วิวทนฺติ คหปตีปิ คหปตีหิ วิวทนฺติ มาตาปิ ปุตฺเตน วิวทติ ปุตฺโตปิ มาตรา วิวทติ ปิตาปิ ปุตฺเตน วิวทติ ปุตฺโตปิ ปิตรา วิวทติ ภาตาปิ ภคินิยา วิวทติ ภคินีปิ ภาตรา วิวทติ สหาโยปิ สหาเยน วิวทติ เต ตตฺถ กลหวิวาทาปนฺนา ๑- อญฺญมญฺญํ ปาณีหิปิ อุปกฺกมนฺติ เลฑฺฑูหิปิ อุปกฺกมนฺติ ทณฺเฑหิปิ อุปกฺกมนฺติ สตฺเถหิปิ อุปกฺกมนฺติ เต ตตฺถ มรณมฺปิ นิคจฺฉนฺติ มรณมตฺตมฺปิ ทุกฺขํ อยมฺปิ ภิกฺขเว กามานํ อาทีนโว สนฺทิฏฺฐิโก ทุกฺขกฺขนฺโธ กามเหตุ กามนิทานํ กามาธิกรณํ กามานเมว เหตุ ฯ {๗๒๕.๓} ปุน จปรํ ภิกฺขเว กามเหตุ กามนิทานํ กามาธิกรณํ กามานเมว เหตุ อสิจมฺมํ คเหตฺวา ธนุกลาปํ สนฺนยฺหิตฺวา อุภโตวิยูฬฺหํ ๒- สงฺคามํ ปกฺขนฺทนฺติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. กลหวิคฺคหวิวาทาปนฺนา ฯ ๒ ม. อุภโตพฺยูฬฺหํ ฯ อุสูสุปิ ขิปฺปมาเนสุ สตฺตีสุปิ ขิปฺปมานาสุ อสีสุปิ วิชฺโชตลนฺเตสุ เต ตตฺถ อุสูหิปิ วิชฺฌนฺติ สตฺตีหิปิ วิชฺฌนฺติ อสินาปิ สีสํ ฉินฺทนฺติ เต ตตฺถ มรณมฺปิ นิคจฺฉนฺติ มรณมตฺตมฺปิ ทุกฺขํ อยมฺปิ ภิกฺขเว กามานํ อาทีนโว สนฺทิฏฺฐิโก ทุกฺขกฺขนฺโธ กามเหตุ กามนิทานํ กามาธิกรณํ กามานเมว เหตุ ฯ {๗๒๕.๔} ปุน จปรํ ภิกฺขเว กามเหตุ กามนิทานํ กามาธิกรณํ กามานเมว เหตุ อสิจมฺมํ คเหตฺวา ธนุกลาปํ สนฺนยฺหิตฺวา อทฺธาวเลปนา ๑- อุปการิโย ปกฺขนฺทนฺติ อุสูสุปิ ขิปฺปมาเนสุ สตฺตีสุปิ ขิปฺปมานาสุ อสีสุปิ วิชฺโชตลนฺเตสุ เต ตตฺถ อุสูหิปิ วิชฺฌนฺติ สตฺตีหิปิ วิชฺฌนฺติ ฉกณฏิยาปิ ๒- โอสิญฺจนฺติ อภิวคฺเคน โอมทฺทนฺติ อสินาปิ สีสํ ฉินฺทนฺติ เต ตตฺถ มรณมฺปิ นิคจฺฉนฺติ มรณมตฺตมฺปิ ทุกฺขํ อยมฺปิ ภิกฺขเว กามานํ อาทีนโว สนฺทิฏฺฐิโก ทุกฺขกฺขนฺโธ กามเหตุ กามนิทานํ กามาธิกรณํ กามานเมว เหตุ ฯ {๗๒๕.๕} ปุน จปรํ ภิกฺขเว กามเหตุ กามนิทานํ กามาธิกรณํ กามานเมว เหตุ สนฺธิมฺปิ ฉินฺทนฺติ นิลฺโลปมฺปิ นิหรนฺติ เอกาคาริกมฺปิ กโรนฺติ ปริปนฺเถปิ ติฏฺฐนฺติ ปรทารมฺปิ คจฺฉนฺติ ตเมนํ ราชาโน คเหตฺวา วิวิธา กมฺมกรณา กาเรนฺติ กสาหิปิ ตาเฬนฺติ เวตฺเตหิปิ ตาเฬนฺติ อฑฺฒทณฺฑเกหิปิ ตาเฬนฺติ หตฺถมฺปิ ฉินฺทนฺติ ปาทมฺปิ ฉินฺทนฺติ ฯเปฯ อสินาปิ สีสํ ฉินฺทนฺติ เต ตตฺถ มรณมฺปิ นิคจฺฉนฺติ มรณมตฺตมฺปิ ทุกฺขํ อยมฺปิ ภิกฺขเว กามานํ อาทีนโว สนฺทิฏฺฐิโก @เชิงอรรถ: ๑ ม. อทฺทาวเลปนา ฯ ๒ ม. ฉกณกายปิ ฯ ทุกฺขกฺขนฺโธ กามเหตุ กามนิทานํ กามาธิกรณํ กามานเมว เหตุ ฯ {๗๒๕.๖} ปุน จปรํ ภิกฺขเว กามเหตุ กามนิทานํ กามาธิกรณํ กามานเมว เหตุ กาเยน ทุจฺจริตํ จรนฺติ วาจาย ทุจฺจริตํ จรนฺติ มนสา ทุจฺจริตํ จรนฺติ เต กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา มนสา ทุจฺจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชนฺติ อยมฺปิ ภิกฺขเว กามานํ อาทีนโว สมฺปรายิโก ทุกฺขกฺขนฺโธ กามเหตุ กามนิทานํ กามาธิกรณํ กามานเมว เหตูติ ฯ อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวาติ กามคุเณสุ อาทีนวํ ทิสฺวา ปสฺสิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตํ อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๒๖] อีตี จ คณฺโฑ จ อุปทฺทโว จ โรโค จ สลฺลญฺจ ภยญฺจ เมตํ เอตํ ภยํ กามคุเณสุ ทิสฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๒๗] อีตี จ คณฺโฑ จ อุปทฺทโว จ โรโค จ สลฺลญฺจ ภยญฺจ เมตนฺติ วุตฺตเญฺหตํ ภควตา ภยนฺติ ภิกฺขเว กามานเมตํ อธิวจนํ ทุกฺขนฺติ ภิกฺขเว กามานเมตํ อธิวจนํ โรโคติ ภิกฺขเว กามานเมตํ อธิวจนํ คณฺโฑติ ภิกฺขเว กามานเมตํ อธิวจนํ ลคฺคนฺติ ๑- ภิกฺขเว กามานเมตํ อธิวจนํ สตฺโตติ ๒- ภิกฺขเว กามานเมตํ อธิวจนํ ปงฺโกติ ภิกฺขเว กามานเมตํ อธิวจนํ คพฺโภติ ภิกฺขเว กามานเมตํ อธิวจนํ ยสฺมา ๓- จ ภิกฺขเว ภยนฺติ กามานเมตํ อธิวจนํ [๔]- กามราครตฺตายํ ภิกฺขเว ฉนฺทราควินิพนฺโธ ๕- ทิฏฺฐธมฺมิกาปิ ภยา น ปริมุจฺจติ สมฺปรายิกาปิ ภยา น ปริมุจฺจติ {๗๒๗.๑} ตสฺมา ภยนฺติ กามานเมตํ อธิวจนํ ยสฺมา ๓- จ ภิกฺขเว ทุกฺขนฺติ โรโคติ คณฺโฑติ ลคฺคนฺติ ๑- สตฺโตติ ๒- ปงฺโกติ คพฺโภติ กามานเมตํ อธิวจนํ [๔]- กามราครตฺตายํ ภิกฺขเว ฉนฺทราควินิพนฺโธ ๕- ทิฏฺฐธมฺมิกาปิ คพฺภา น ปริมุจฺจติ สมฺปรายิกาปิ คพฺภา น ปริมุจฺจติ ตสฺมา คพฺโภติ กามานเมตํ อธิวจนนฺติ ฯ ภยญฺจ ทุกฺขญฺจ โรโค จ สตฺโต ปงฺโก จ ทูภยํ ๖- เอเต กามา ปวุจฺจนฺติ ๗- ยตฺถ สตฺโต ปุถุชฺชโน โอติณฺโณ สาตรูเปน คพฺภาย จ นิคจฺฉติ ๘- ฯ ยโต จ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ๙- ฌานญฺจ ๑๐- น ริญฺจติ โสมํ ปลิปถํ ทุคฺคํ อติกฺกมฺม ตถาวิธํ ๑- ปชํ ชาติชรูเปตํ ผนฺทมานํ อเวกฺขตีติ ฯ อีตี จ คณฺโฑ จ อุปทฺทโว จ โรโค จ สลฺลญฺจ ภยญฺจ เมตํ ฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. สลฺลนฺติ ฯ ๒ ม. สงฺโคติ ฯ ๓ ม. กสฺมา ฯ ๔ ม. ยสฺมา จ ฯ @๕ ม. -พทฺโธ ฯ ๖ ม. คณฺโฑ สลฺลญฺจ สงฺโค จ ฯ ๗ ม. ปงฺโก คพฺโภ จ อุภยํ ฯ @๘ ม. ปุน คพฺภาย คจฺฉติ ฯ ๙ ม. อาตาปี ฯ ๑๐ ม. สมฺปชญฺญํ น ริจฺจติ ฯ @๑๑ ม. ตถาวิโธ ฯ [๗๒๘] เอตํ ภยํ กามคุเณสุ ทิสฺวาติ เอตํ ภยํ กามคุเณสุ ทิสฺวา ปสฺสิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ เอตํ ภยํ กามคุเณสุ ทิสฺวา ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อีตี จ คณฺโฑ จ อุปทฺทโว จ โรโค จ สลฺลญฺจ ภยญฺจ เมตํ เอตํ ภยํ กามคุเณสุ ทิสฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๒๙] สีตญฺจ อุณฺหญฺจ ขุทํ ปิปาสํ วาตาตเป ฑํสสิรึสเป ๑- จ สพฺพานิ เปตานิ อภิสํภวิตฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๓๐] สีตญฺจ อุณฺหญฺจ ขุทํ ปิปาสนฺติ [๒]- ทฺวีหิ การเณหิ สีตํ โหติ อพฺภนฺตรธาตุปโกปวเสน วา สีตํ โหติ พหิทฺธาอุตุวเสน วา สีตํ โหติ ฯ อุณฺหนฺติ ทฺวีหิ การเณหิ อุณฺหํ โหติ อพฺภนฺตรธาตุปโกปวเสน วา อุณฺหํ โหติ พหิทฺธาอุตุวเสน วา อุณฺหํ โหติ ฯ ขุทฺทา ๓- วุจฺจติ ฉาตโก ฯ ปิปาสา วุจฺจติ อุทกมฺปีติ ๔- สีตญฺจ อุณฺหญฺจ ขุทํ ปิปาสํ ฯ [๗๓๑] วาตาตเป ฑํสสิรึสเป จาติ วาตาติ ปุรตฺถิมา วาตา ปจฺฉิมา วาตา อุตฺตรา วาตา ทกฺขิณา วาตา สรชา วาตา [๕]- @เชิงอรรถ: ๑ ม. ฑํสสรีสเป ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. สีตนฺติ ฯ ๓ ม. ขุทา ฯ ๔ ม. อุทกปิปาสาติ ฯ @๕ อรชา วาตา ฯ เอวมีทิเสสุ ฐาเนสุ ฯ สีตา วาตา อุณฺหา วาตา ปริตฺตา วาตา อธิมตฺตา วาตา เวรมฺภวาตา [๑]- สุปณฺณวาตา ตาลปณฺณวาตา วิธูปนวาตา ฯ อาตโป วุจฺจติ สุริยสนฺตาโป ฯ ฑํสา วุจฺจนฺติ ปิงฺคลมกฺขิกา ฯ สิรึสปา วุจฺจนฺติ อหีติ วาตาตเป ฑํสสิรึสเป จ ฯ [๗๓๒] สพฺพานิ เปตานิ อภิสํภวิตฺวาติ อภิภวิตฺวา อชฺโฌตฺถริตฺวา ปริยาทิยิตฺวา มทฺทิตฺวาติ สพฺพานิ เปตานิ อภิสํภวิตฺวา ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สีตญฺจ อุณฺหญฺจ ขุทํ ปิปาสํ วาตาตเป ฑํสสิรึสเป จ สพฺพานิ เปตานิ อภิสํภวิตฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๓๓] นาโคว ยูถานิ วิวชฺชยิตฺวา สญฺชาตขนฺโธ ปทุมี อุฬาโร ยถาภิรนฺตํ วิหเร อรญฺเญ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๓๔] นาโคว ยูถานิ วิวชฺชยิตฺวาติ นาโค วุจฺจติ หตฺถินาโค ฯ ปจฺเจกสมฺพุทฺโธปิ นาโค ฯ กึการณา ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ นาโค ฯ อาคุํ น กโรตีติ นาโค ฯ น คจฺฉตีติ นาโค ฯ น อาคจฺฉตีติ นาโค ฯ กถํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อาคุํ น กโรตีติ นาโค ฯ อาคู วุจฺจนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สงฺกิเลสิกา @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปกฺขวาตา ฯ เอวมุปริปิ ฯ โปโนพฺภวิกา สทรา ทุกฺขวิปากา อายตึ ชาติชรามรณียา ฯ อาคุํ น กโรตีติ ๑- กิญฺจิ โลเก สพฺพสํโยเค วิสชฺช พนฺธนานิ สพฺพตฺถ น สชฺชติ วิปฺปมุตฺโต นาโค ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา ฯ {๗๓๔.๑} เอวํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อาคุํ น กโรตีติ นาโค ฯ กถํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ น คจฺฉตีติ นาโค ฯ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ น ฉนฺทาคตึ คจฺฉติ น โทสาคตึ คจฺฉติ น โมหาคตึ คจฺฉติ น ภยาคตึ คจฺฉติ น ราควเสน คจฺฉติ น โทสวเสน คจฺฉติ น โมหวเสน คจฺฉติ น มานวเสน คจฺฉติ น ทิฏฺฐิวเสน คจฺฉติ น อุทฺธจฺจวเสน คจฺฉติ น วิจิกิจฺฉาวเสน คจฺฉติ น อนุสยวเสน คจฺฉติ น วคฺเคหิ ธมฺเมหิ ยายติ นิยฺยติ วุยฺหติ สํหริยติ ๒- เอวํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ น คจฺฉตีติ นาโค ฯ {๗๓๔.๒} กถํ ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ น อาคจฺฉตีติ นาโค ฯ โสตาปตฺติมคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา เต กิเลเส น ปุเนติ น ปจฺเจติ น ปจฺจาคจฺฉติ สกทาคามิมคฺเคน อนาคามิมคฺเคน อรหตฺตมคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา เต กิเลเส น ปุเนติ น ปจฺเจติ น ปจฺจาคจฺฉติ เอวํ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ น อาคจฺฉตีติ นาโค ฯ นาโคว ยูถานิ วิวชฺชยิตฺวาติ ยถา โส หตฺถินาโค ยูถานิ วิวชฺเชตฺวา ปริวชฺเชตฺวา อภินิวชฺเชตฺวา เอโกว อรญฺเญ วนมชฺฌสฺส อชฺโฌคาเหตฺวา ๓- จรติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. กโรติ ฯ ๒ ม. สํหรียติ ฯ ๓ ม. อรญฺญวนมชฺโฌคาเหตฺวา ฯ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ ปจฺเจกสมฺพุทฺโธปิ คณํ วชฺเชตฺวา ๑- ปริวชฺเชตฺวา อภิวชฺเชตฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ๒- อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวติ อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ มนุสฺสราหเสยฺยกานิ ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิ โส เอโก คจฺฉติ เอโก ติฏฺฐติ เอโก นิสีทติ เอโก เสยฺยํ กปฺเปติ เอโก คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติ [๓]- เอโก ปฏิกฺกมติ เอโก รโห นิสีทติ เอโก จงฺกมํ อธิฏฺฐาติ เอโก จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปตีติ นาโคว ยูถานิ วิวชฺชยิตฺวา ฯ [๗๓๕] สญฺชาตขนฺโธ ปทุมี อุฬาโรติ ยถา โส หตฺถินาโค สญฺชาตขนฺโธ สตฺตรตโน วา โหติ อฏฺฐรตโน วา ปจฺเจกสมฺพุทฺโธปิ สญฺชาตขนฺโธ อเสกฺเขน สีลกฺขนฺเธน อเสกฺเขน สมาธิกฺขนฺเธน อเสกฺเขน ปญฺญากฺขนฺเธน อเสกฺเขน วิมุตฺติกฺขนฺเธน อเสกฺเขน วิมุตฺติญาณทสฺสนกฺขนฺเธน ฯ ยถา โส หตฺถินาโค ปทุมี ปจฺเจกสมฺพุทฺโธปิ สตฺตหิ โพชฺฌงฺคปุปฺเผหิ ปทุมี สติสมฺโพชฺฌงฺค- ปุปฺเผน ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคปุปฺเผน วิริยสมฺโพชฺฌงฺคปุปฺเผน ปีติสมฺโพชฺฌงฺคปุปฺเผน ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺคปุปฺเผน สมาธิ- สมฺโพชฺฌงฺคปุปฺเผน อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคปุปฺเผน ฯ ยถา โส หตฺถินาโค อุฬาโร ถาเมน พเลน ชเวน สูเรน ปจฺเจกสมฺพุทฺโธปิ อุฬาโร สีเลน สมาธินา ปญฺญาย วิมุตฺติยา วิมุตฺติญาณทสฺสเนนาติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. วิวชฺเชตฺวา ฯ ๒ ม. อิเม เทฺว ปาฐา นตฺถิ ฯ ๓ สพฺพตฺถ โปตฺถเก @เอโก อภิกฺกมตีติ ปเทน ภวิตพฺพํ ฯ สญฺชาตขนฺโธ ปทุมี อุฬาโร ฯ [๗๓๖] ยถาภิรนฺตํ วิหเร อรญฺเญติ ยถา โส หตฺถินาโค ยถาภิรนฺตํ อรญฺเญ วิหรติ ปจฺเจกสมฺพุทฺโธปิ ยถาภิรนฺตํ อรญฺเญ วิหรติ ปฐเมนปิ ฌาเนน ยถาภิรนฺตํ อรญฺเญ วิหรติ ทุติเยนปิ ตติเยนปิ จตุตฺเถนปิ ฌาเนน ยถาภิรนฺตํ อรญฺเญ วิหรติ เมตฺตายปิ เจโตวิมุตฺติยา ยถาภิรนฺตํ อรญฺเญ วิหรติ กรุณายปิ มุทิตายปิ อุเปกฺขายปิ เจโตวิมุตฺติยา ยถาภิรนฺตํ อรญฺเญ วิหรติ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยาปิ ยถาภิรนฺตํ อรญฺเญ วิหรติ วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยาปิ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยาปิ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยาปิ ผลสมาปตฺติยาปิ ยถาภิรนฺตํ อรญฺเญ วิหรตีติ ยถาภิรนฺตํ วิหเร อรญฺเญ ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ นาโคว ยูถานิ วิวชฺชยิตฺวา สญฺชาตขนฺโธ ปทุมี อุฬาโร ยถาภิรนฺตํ วิหเร อรญฺเญ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๓๗] อฏฺฐาน ตํ สงฺคณิการตสฺส ยํ ผุสฺสเย ๑- สามยิกํ วิมุตฺตึ อาทิจฺจพนฺธุสฺส วโจ นิสมฺม เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ผสฺสเย ฯ เอวมุปริปิ ฯ [๗๓๘] อฏฺฐาน ตํ สงฺคณิการตสฺส ยํ ผุสฺสเย สามยิกํ วิมุตฺตินฺติ วุตฺตํ เหตํ ภควตา ยาวตานนฺท ภิกฺขุ สงฺคณิการาโม สงฺคณิกรโต สงฺคณิการามตํ อนุยุตฺโต คณาราโม คณรโต คณสมฺมุทิโต คณารามตํ อนุยุตฺโต ยนฺตํ เนกฺขมฺมสุขํ ปวิเวกสุขํ อุปสมสุขํ สมฺโพธิสุขํ ตสฺส สุขสฺส นิกามลาภี ภวิสฺสติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ โย จ โข โส อานนฺท ภิกฺขุ เอโก คณสฺมา วูปกฏฺโฐ วิหรติ ตสฺเสตํ ภิกฺขุโน ปาฏิกงฺขํ ยนฺตํ เนกฺขมฺมสุขํ ปวิเวกสุขํ อุปสมสุขํ สมฺโพธิสุขํ ตสฺส สุขสฺส นิกามลาภี ภวิสฺสติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภีติ ฐานเมตํ วิชฺชติ ฯ ยาวตานนฺท ภิกฺขุ สงฺคณิการาโม สงฺคณิกรโต สงฺคณิการามตํ อนุยุตฺโต คณาราโม คณรโต คณสมฺมุทิโต คณารามตํ อนุยุตฺโต สามยิกํ ๑- วา เจโตวิมุตฺตึ อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสติ อสามยิกํ วา อกุปฺปนฺติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ ฯ โย จ โข โส อานนฺท ภิกฺขุ เอโก คณสฺมา วูปกฏฺโฐ วิหรติ ตสฺเสตํ ภิกฺขุโน ปาฏิกงฺขํ สามยิกํ วา เจโตวิมุตฺตึ อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสติ อสามยิกํ วา อกุปฺปนฺติ ฐานเมตํ วิชฺชตีติ ฯ อฏฺฐาน ตํ สงฺคณิการตสฺส ยํ ผุสฺสเย สามยิกํ วิมุตฺตึ ฯ [๗๓๙] อาทิจฺจพนฺธุสฺส วโจ นิสมฺมาติ อาทิจฺโจ วุจฺจติ สุริโย ฯ โส โคตโม โคตฺเตน ปจฺเจกสมฺพุทฺโธปิ โคตโม โคตฺเตน โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธปิ สุริยสฺส โคตฺตญาตโก โคตฺตพนฺธุ @เชิงอรรถ: ๑ ม. สามายิกํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ตสฺมา ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อาทิจฺจพนฺธุ ฯ อาทิจฺจพนฺธุสฺส วโจ นิสมฺมาติ อาทิจฺจพนฺธุสฺส วจนํ พฺยปถํ เทสนํ อนุสนฺธึ สุตฺวา สุณิตฺวา อุคฺคเหตฺวา อุปธารยิตฺวา อุปลกฺขยิตฺวาติ อาทิจฺจพนฺธุสฺส วโจ นิสมฺม ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อฏฺฐาน ตํ สงฺคณิการตสฺส ยํ ผุสฺสเย สามยิกํ วิมุตฺตึ อาทิจฺจพนฺธุสฺส วโจ นิสมฺม เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๔๐] ทิฏฺฐีวิสูกานิ อุปาติวตฺโต ปตฺโต นิยามํ ปฏิลทฺธมคฺโค อุปฺปนฺนญาโณมฺหิ อนญฺญเนยฺโย เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๔๑] ทิฏฺฐีวิสูกานิ อุปาติวตฺโตติ ทิฏฺฐิวิสูกานิ วุจฺจนฺติ วีสติวตฺถุกา สกฺกายทิฏฺฐี ฯ อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา รูปํ รูปสฺมึ วา อตฺตานํ เวทนํ สญฺญํ สงฺขาเร วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ วิญฺญาณสฺมึ วา อตฺตานํ ยา เอวรูปา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ ทิฏฺฐิคหนํ ทิฏฺฐิกนฺตาโร ทิฏฺฐิวิสูกายิกํ ทิฏฺฐิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺฐิสํโยชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริเยสคฺคาโห วิปรีตคฺคาโห วิปฺปลฺลาสคฺคาโห มิจฺฉาคาโห อยาถาวกสฺมึ ยาถาวกนฺติ คาโห ยาวตา ทฺวาสฏฺฐี ทิฏฺฐิคตานิ อิมานิ ทิฏฺฐิวิสูกานิ ฯ [๑]- อุปาติวตฺโตติ ทิฏฺฐีวิสูกานิ อุปาติวตฺโต อติกฺกนฺโต สมติกฺกนฺโต วีติวตฺโตติ ทิฏฺฐีวิสูกานิ อุปาติวตฺโต ฯ [๗๔๒] ปตฺโต นิยามํ ปฏิลทฺธมคฺโคติ นิยามา วุจฺจนฺติ จตฺตาโร มคฺคา อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เสยฺยถีทํ สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ ฯ จตูหิ อริยมคฺเคหิ สมนฺนาคโต [๒]- สมฺปตฺโต อธิคโต ผุสิโต สจฺฉิกโตติ ปตฺโต นิยามํ ฯ ปฏิลทฺธมคฺโคติ ลทฺธมคฺโค ปฏิลทฺธมคฺโค อธิคตมคฺโค ผุสิตมคฺโคติ [๓]- ปตฺโต นิยามํ ปฏิลทฺธมคฺโค ฯ [๗๔๓] อุปฺปนฺนญาโณมฺหิ อนญฺญเนยฺโยติ ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส ญาณํ อุปฺปนฺนํ สมุปฺปนฺนํ นิพฺพตฺตํ อภินิพฺพตฺตํ ปาตุภูตํ สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ ญาณํ อุปฺปนฺนํ สมุปฺปนฺนํ นิพฺพตฺตํ อภินิพฺพตฺตํ ปาตุภูตํ สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ญาณํ อุปฺปนฺนํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ทิฏฺฐีวิสูกานิ ฯ ๒ ม. นิยามํ ปตฺโต ฯ ๓ ม. สจฺฉิกตมคฺโคติ ฯ สมุปฺปนฺนํ นิพฺพตฺตํ อภินิพฺพตฺตํ ปาตุภูตนฺติ อุปฺปนฺนญาโณมฺหิ ฯ อนญฺญเนยฺโยติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ น ปรเนยฺโย น ปรปตฺติโย น ปรปจฺจโย น ปรปฏิพทฺธคู ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ อสมฺมูโฬฺห สมฺปชาโน ปฏิสฺสโต สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ น ปรเนยฺโย น ปรปตฺติโย น ปรปจฺจโย น ปรปฏิพทฺธคู ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ อสมฺมูโฬฺห สมฺปชาโน ปฏิสฺสโตติ อุปฺปนฺนญาโณมฺหิ อนญฺญเนยฺโย ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ทิฏฺฐีวิสูกานิ อุปาติวตฺโต ปตฺโต นิยามํ ปฏิลทฺธมคฺโค อุปฺปนฺนญาโณมฺหิ อนญฺญเนยฺโย เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๔๔] นิลฺโลลุโป นิกฺกุโห นิปฺปิปาโส นิมฺมกฺโข นิทฺธนฺตกสาวโมโห นิราสโส ๑- สพฺพโลเก ภวิตฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๔๕] นิลฺโลลุโป นิกฺกุโห นิปฺปิปาโสติ โลลุปฺปา ๒- วุจฺจติ ตณฺหา โย ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ สา โลลุปฺปา ตณฺหา ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา @เชิงอรรถ: ๑ สี. นิราสโย ฯ ๒ ม. โลลุปฺปํ ฯ ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ นิลฺโลลุโป ฯ นิกฺกุโหติ ตีณิ กุหนวตฺถูนิ ปจฺจยปฏิเสวนสงฺขาตํ กุหนวตฺถุ อิริยาปถสงฺขาตํ กุหนวตฺถุ สามนฺตชปฺปนสงฺขาตํ กุหนวตฺถุ ฯ {๗๔๕.๑} กตมํ ปจฺจยปฏิเสวนสงฺขาตํ กุหนวตฺถุ ฯ อิธ คหปติกา ภิกฺขุํ นิมนฺเตนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรหิ ฯ โส ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต อตฺถิโก จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจย- เภสชฺชปริกฺขารานํ ภิยฺโยกมฺยตํ อุปาทาย จีวรํ ปจฺจกฺขาติ ปิณฺฑปาตํ ปจฺจกฺขาติ เสนาสนํ ปจฺจกฺขาติ คิลานปจฺจยเภสชฺช- ปริกฺขารํ ปจฺจกฺขาติ ฯ {๗๔๕.๒} โส เอวมาห กึ สมณสฺส มหคฺเฆน จีวเรน เอตํ สารุปฺปํ ยํ สมโณ สุสานา วา สงฺการกูฏา วา ปาปณิกา วา นนฺตกานิ อุจฺจินิตฺวา สงฺฆาฏึ กตฺวา ธาเรยฺย กึ สมณสฺส มหคฺเฆน ปิณฺฑปาเตน เอตํ สารุปฺปํ ยํ สมโณ อุญฺฉาจริยาย ปิณฺฑิยาโลเปน ชีวิกํ กปฺเปยฺย กึ สมณสฺส มหคฺเฆน เสนาสเนน เอตํ สารุปฺปํ ยํ สมโณ รุกฺขมูลิโก วา อสฺส อพฺโภกาสิโก วา กึ สมณสฺส มหคฺเฆน คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน เอตํ สารุปฺปํ ยํ สมโณ ปูติมุตฺเตน วา หริฏกีขณฺเฑน วา โอสถํ ๑- กเรยฺยาติ ตทุปาทาย ลูขํ จีวรํ ธาเรติ ลูขํ ปิณฺฑปาตํ ภุญฺชติ ลูขํ เสนาสนํ ปฏิเสวติ ลูขํ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ปฏิเสวติ ฯ ตเมนํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. โอสธํ ฯ คหปติกา เอวํ ชานนฺติ อยํ สมโณ อปฺปิจฺโฉ สนฺตุฏฺโฐ ปวิวิตฺโต อสํสฏฺโฐ อารทฺธวิริโย ธุตวาโทติ ภิยฺโย นิมนฺเตนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรหิ ฯ {๗๔๕.๓} โส เอวมาห ติณฺณํ สมฺมุขีภาวา สทฺโธ กุลปุตฺโต พหุํ ปุญฺญํ ปสวติ สทฺธาย สมฺมุขีภาวา สทฺโธ กุลปุตฺโต พหุํ ปุญฺญํ ปสวติ เทยฺยธมฺมสฺส สมฺมุขีภาวา สทฺโธ กุลปุตฺโต พหุํ ปุญฺญํ ปสวติ ทกฺขิเณยฺยานํ สมฺมุขีภาวา สทฺโธ กุลปุตฺโต พหุํ ปุญฺญํ ปสวติ ตุมฺหากญฺเจวายํ สทฺธา อตฺถิ เทยฺยธมฺโม จ สํวิชฺชติ อหญฺจ ปฏิคฺคาหโก สจาหํ ๑- น ปฏิคฺคเหสฺสามิ เอวํ ตุเมฺห ปุญฺเญน ปริพาหิรา ภวิสฺสถ น มยฺหํ อิมินา อตฺโถ อปิจ ตุมฺหากญฺเจว อนุกมฺปาย ปฏิคฺคณฺหามีติ ตทุปาทาย พหุมฺปิ จีวรํ ปฏิคฺคณฺหาติ พหุมฺปิ ปิณฺฑปาตํ ปฏิคฺคณฺหาติ พหุมฺปิ เสนาสนํ ปฏิคฺคณฺหาติ พหุมฺปิ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ปฏิคฺคณฺหาติ ฯ ยา เอวรูปา ภากุฏิกา ภากุฏิยํ กุหนา กุหายนา กุหิตตฺตํ อิทํ วุจฺจติ ปจฺจยปฏิเสวนสงฺขาตํ กุหนวตฺถุ ฯ {๗๔๕.๔} กตมํ อิริยาปถสงฺขาตํ กุหนวตฺถุ ฯ อิเธกจฺโจ ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต สมฺภาวนาธิปฺปาโย เอวํ มํ ชโน สมฺภาเวสฺสตีติ คมนํ สณฺฐเปติ ฐานํ สณฺฐเปติ นิสฺสชฺชํ สณฺฐเปติ เสยฺยํ ๒- สณฺฐเปติ ปณิธาย คจฺฉติ ปณิธาย ติฏฺฐติ ปณิธาย นิสีทติ ปณิธาย เสยฺยํ กปฺเปติ สมาหิโต วิย คจฺฉติ สมาหิโต @เชิงอรรถ: ๑ ม. สเจหํ ฯ ๒ ม. สยนํ ฯ วิย ติฏฺฐติ สมาหิโต วิย นิสีทติ สมาหิโต วิย เสยฺยํ กปฺเปติ อาปาถกชฺฌายีว โหติ ฯ ยา เอวรูปา อิริยาปถสฺส อาฐปนา ฐปนา สณฺฐปนา ภากุฏิกา ภากุฏิยํ กุหนา กุหายนา กุหายิตตฺตํ อิทํ อิริยาปถสงฺขาตํ กุหนวตฺถุ ฯ {๗๔๕.๕} กตมํ สามนฺตชปฺปนสงฺขาตํ กุหนวตฺถุ ฯ อิเธกจฺโจ ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต สมฺภาวนาธิปฺปาโย เอวํ มํ ชโน สมฺภาเวสฺสตีติ อริยธมฺมสนฺนิสฺสิตํ วาจํ ภาสติ โย เอวรูปํ จีวรํ ธาเรติ โส สมโณ มเหสกฺโขติ ภณติ ฯ โย เอวรูปํ ปตฺตํ ธาเรติ โลหถาลกํ ธาเรติ ธมฺมกรกํ ธาเรติ ปริสฺสาวนํ ธาเรติ กุญฺจิกํ ธาเรติ อุปาหนํ ธาเรติ กายพนฺธนํ ธาเรติ อาโยคพนฺธนํ ๑- ธาเรติ โส สมโณ มเหสกฺโขติ ภณติ ฯ ยสฺส เอวรูโป อุปชฺฌาโย โส สมโณ มเหสกฺโขติ ภณติ ฯ ยสฺส เอวรูโป อาจริโย [๒]- สมานุปชฺฌายกา สมานาจริยกา มิตฺตา สนฺทิฏฺฐา สมฺภตฺตา สหายา โส สมโณ มเหสกฺโขติ ภณติ ฯ {๗๔๕.๖} โย เอวรูเป วิหาเร วสติ โส สมโณ มเหสกฺโขติ ภณติ ฯ โย เอวรูเป อฑฺฒโยเค ๓- วสติ หมฺมิเย วสติ [๔]- คุหายํ วสติ [๕]- กุฏิยา วสติ กูฏาคาเร วสติ อฏฺเฏ วสติ มาเฬ วสติ อุทฺทณฺเฑ วสติ อุปฏฺฐานสาลายํ วสติ มณฺฑเป วสติ รุกฺขมูเล วสติ โส สมโณ มเหสกฺโขติ ภณติ ฯ อถวา โกรชิกโกรชิโก ภากุฏิกภากุฏิโก กุหกุโห ลปลโป มุขสมฺภาวิโต ๖- อยํ สมโณ @เชิงอรรถ: ๑ ม. อาโยคํ ฯ ๒ ม. เอวรูปา ฯ ๓ ม. วิหาเร อฑฺฒโยเค ฯ ๔ ม. ปาสาเท @วสติ หมฺมิเย วสติ ฯ ๕ ม. เลเณ วสติ ฯ ๖ ม. กุหกกุหโก ลปกลปโก @มุขสมฺภาวิโก ฯ อิมาสํ เอวรูปานํ สนฺตานํ วิหารสมาปตฺตีนํ ลาภีติ ตาทิสํ คมฺภีรํ คูฬฺหํ นิปุณํ ปฏิจฺฉนฺนํ โลกุตฺตรสุญฺญตาปฏิสญฺญุตํ กถํ กเถติ ฯ ยา เอวรูปา ภากุฏิกา ภากุฏิยํ กุหนา กุหายนา กุหายิตตฺตํ ๑- อิทํ สามนฺตชปฺปนสงฺขาตํ กุหนวตฺถุ ฯ {๗๔๕.๗} ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส อิมานิ ตีณิ กุหนวตฺถูนิ ปหีนานิ สมุจฺฉินฺนานิ วูปสนฺตานิ ปฏิปฺปสฺสทฺธานิ อภพฺพุปฺปตฺติกานิ ญาณคฺคินา ทฑฺฒานิ ตสฺมา โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ นิกฺกุโห ฯ นิปฺปิปาโสติ ปิปาสา วุจฺจติ ตณฺหา โย ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ สา ปิปาสา ตณฺหา ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ นิปฺปิปาโสติ นิลฺโลลุโป นิกฺกุโห นิปฺปิปาโส ฯ [๗๔๖] นิมฺมกฺโข นิทฺธนฺตกสาวโมโหติ มกฺขาติ โย มกฺโข มกฺขายนา มกฺขายิตตฺตํ นิฏฺฐุริยํ นิฏฺฐุริยกมฺมํ ฯ กสาวาติ ราโค กสาโว โทโส กสาโว โมโห กสาโว โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส ฯเปฯ สพฺพากุสลาภิสงฺขารา กสาวา ฯ โมโหติ ทุกฺเข อญาณํ ทุกฺขสมุทเย อญาณํ ทุกฺขนิโรเธ อญาณํ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อญาณํ ปุพฺพนฺเต อญาณํ อปรนฺเต อญาณํ ปุพฺพนฺตาปรนฺเต อญาณํ อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อญาณํ ยํ เอวรูปํ อญาณํ อทสฺสนํ อนภิสมโย อนนุโรโธ @เชิงอรรถ: ๑ ม. กุหิตตฺตํ ฯ อสมฺโพโธ ๑- อปฺปฏิเวโธ อสงฺคาหนา อปริโยคาหนา อสมเปกฺขนา อปจฺจเวกฺขนา อปจฺจกฺขกมฺมํ ทุมฺเมชฺฌํ พาลฺยํ อสมฺปชญฺญํ โมโห [๒]- สมฺโมโห [๓]- อวิชฺโชโฆ อวิชฺชาโยโค อวิชฺชานุสโย อวิชฺชาปริยุฏฺฐานํ อวิชฺชาชาลํ ๔- อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ ฯ ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส มกฺโข จ กสาโว จ โมโห จ วนฺตา [๕]- นิทฺธนฺตา ปหีนา สมุจฺฉินฺนา วูปสนฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธา อภพฺพุปฺปตฺติกา ญาณคฺคินา ทฑฺฒา ตสฺมา โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ นิมฺมกฺโข นิทฺธนฺตกสาวโมโห ฯ [๗๔๗] นิราสโส สพฺพโลเก ภวิตฺวาติ อาสา วุจฺจติ ตณฺหา โย ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ สพฺพโลเกติ สพฺพอปายโลเก สพฺพมนุสฺสโลเก สพฺพเทวโลเก สพฺพขนฺธโลเก สพฺพธาตุโลเก สพฺพอายตนโลเก ฯ นิราสโส สพฺพโลเก ภวิตฺวาติ สพฺพโลเก นิราสโส ภวิตฺวา นิตฺตโณฺห ภวิตฺวา นิปฺปิปาโส ภวิตฺวาติ นิราสโส สพฺพโลเก ภวิตฺวา ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ นิลฺโลลุโป นิกฺกุโห นิปฺปิปาโส นิมฺมกฺโข นิทฺธนฺตกสาวโมโห นิราสโส สพฺพโลเก ภวิตฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๔๘] ปาปํ สหายํ ปริวชฺชเยถ @เชิงอรรถ: ๑-๔ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ปโมโห ฯ ๓ ม. อวิชฺชา ฯ ๕ ม. สํวนฺตา ฯ อนตฺถทสฺสึ วิสเม นิวิฏฺฐํ สยํ น เสเว ปสุตํ ปมตฺตํ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๔๙] ปาปํ สหายํ ปริวชฺชเยถาติ ปาปสหาโย วุจฺจติ โย โส สหาโย ทสวตฺถุกาย มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต นตฺถิ ทินฺนํ นตฺถิ ยิฏฺฐํ [๑]- นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก นตฺถิ อยํ โลโก นตฺถิ ปโร โลโก นตฺถิ มาตา นตฺถิ ปิตา นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา นตฺถิ โลเก สมณพฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา สมฺมาปฏิปนฺนา เย อิมญฺจ โลกํ ปรญฺจ โลกํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตีติ อยํ ปาปสหาโย ฯ ปาปํ สหายํ ปริวชฺชเยถาติ ปาปํ สหายํ ปริวชฺชเยถ ๒- วิวชฺเชยฺย ๓- ปริวชฺเชยฺยาติ ปาปํ สหายํ ปริวชฺชเยถ ฯ [๗๕๐] อนตฺถทสฺสึ วิสเม นิวิฏฺฐนฺติ อนตฺถทสฺสี วุจฺจติ โย โส สหาโย ทสวตฺถุกาย มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต นตฺถิ ทินฺนํ นตฺถิ ยิฏฺฐํ ฯเปฯ เย อิมญฺจ โลกํ ปรญฺจ โลกํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตีติ อยํ อนตฺถทสฺสี ๔- ฯ วิสเม นิวิฏฺฐนฺติ วิสเม กายกมฺเม นิวิฏฺฐํ วิสเม วจีกมฺเม นิวิฏฺฐํ วิสเม มโนกมฺเม นิวิฏฺฐํ วิสเม ปาณาติปาเต นิวิฏฺฐํ วิสเม อทินฺนาทาเน นิวิฏฺฐํ วิสเม กาเมสุ มิจฺฉาจาเร นิวิฏฺฐํ วิสเม มุสาวาเท นิวิฏฺฐํ วิสมาย ปิสุณาย วาจาย นิวิฏฺฐํ วิสมาย ผรุสาย วาจาย นิวิฏฺฐํ วิสเม สมฺผปฺปลาเป นิวิฏฺฐํ วิสมาย อภิชฺฌาย นิวิฏฺฐํ วิสเม พฺยาปาเท นิวิฏฺฐํ วิสมาย มิจฺฉาทิฏฺฐิยา นิวิฏฺฐํ วิสเมสุ @เชิงอรรถ: ๑ ม. นตฺถิ หุตํ ฯ ๒ ม. วชฺเชยฺย ฯ ๓ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๔ ม. อิเม @เทฺว ปาฐา นตฺถิ ฯ สงฺขาเรสุ นิวิฏฺฐํ วิสเมสุ ปญฺจสุ กามคุเณสุ นิวิฏฺฐํ [๑]- สตฺตํ อลฺลีนํ อุปคตํ อชฺโฌสิตํ อธิมุตฺตนฺติ อนตฺถทสฺสึ วิสเม นิวิฏฺฐํ ฯ [๗๕๑] สยํ น เสเว ปสุตํ ปมตฺตนฺติ ปสุตนฺติ โยปิ กาเม เอสติ คเวสติ ปริเยสติ ตจฺจริโต ตพฺพหุโล ตคฺครุโก ตนฺนินฺโน ตปฺโปโณ ตปฺปพฺภาโร ตทธิมุตฺโต ตทาธิปเตยฺโย โสปิ กามปฺปสุโต ฯ [๒]- โยปิ ตณฺหาวเสน รูเป ปริเยสติ โยปิ ตณฺหาวเสน รูเป ปฏิลภติ โยปิ ตณฺหาวเสน รูเป ปริภุญฺชติ สทฺเท คนฺเธ รเส โผฏฺฐพฺเพ ปริภุญฺชติ ตจฺจริโต ตพฺพหุโล ตคฺครุโก ตนฺนินฺโน ตปฺโปโณ ตปฺปพฺภาโร ตทธิมุตฺโต ตทาธิปเตยฺโย โสปิ กามปฺปสุโต ฯ {๗๕๑.๑} ปมตฺตนฺติ ปมาโท วตฺตพฺโพ ฯ กายทุจฺจริเต วา วจีทุจฺจริเต วา มโนทุจฺจริเต วา ปญฺจสุ วา กามคุเณสุ จิตฺตสฺส โวสฺสคฺโค โวสฺสคฺคานุปฺปทานํ กุสลานํ วา ธมฺมานํ ภาวนาย อสกฺกจฺจกิริยตา อสาตจฺจกิริยตา อนฏฺฐิตกิริยตา โอลีนวุตฺติตา นิกฺขิตฺตจฺฉนฺทตา นิกฺขิตฺตธุรตา อนาเสวนา อภาวนา อพหุลีกมฺมํ อนธิฏฺฐานํ อนนุโยโค โย เอวรูโป ปมาโท ปมชฺชนา ปมชฺชิตตฺตํ อยํ วุจฺจติ ปมาโท ฯ สยํ น เสเว ปสุตํ ปมตฺตนฺติ ปสุตญฺจ น เสเวยฺย ปมตฺตญฺจ [๓]- น เสเวยฺย [๔]- น นิเสเวยฺย น สํเสเวยฺย น ปฏิเสเวยฺย ๕- น อาจเรยฺย น สมาจเรยฺย น สมาทาย @เชิงอรรถ: ๑ ม. วิสเมสุ ปญฺจสุ นีวรเณสุ นิวิฏฺฐํ วินิวิฏฺฐํ ฯ ๒ ม. โยปิ ตณฺหาวเสน รูเป @ปริเยสติ ฯ สทฺเท ฯ คนฺเธ ฯ รเส ฯ โผฏฐพฺเพ ปริเยสติ ตจฺจริโต ... ตทธิปเตยฺโย ฯ @โสปิ กามปฺปสุโต ฯ โยปิ ตณฺหาวเสน รูเป ปฏิลภติ สทฺเท ฯ คนฺเธ ฯ รเส ฯ @โผฏฐพฺเพ ปฏิลภติ ตจฺจริโต ... ตทธิปเตยฺโย ฯ โสปิ กามปฺปสุโต ฯ โยปิ ตณฺหาวเสน @รูเป ปริภุญฺชติ ฯ สทฺเท ฯ คนเธ ฯ รเส ฯ โผฏฺฐพฺเพ ปริภุญฺชติ ตจฺจริโต ... @ตทธิปเตยฺโย ฯ โสปิ กามปฺปสุโต ฯ ยถา กลหการโก กลหปฺปสุโต กมฺมการโก @กมฺมปฺปสฺโต โคจเร จรนฺโต โคจรปฺปสุโต ญายี ฌานปฺปสุโต ฯ เอวเมว โย กาเม @เอสติ คเวสติ ปริเยสติ ตจฺจริโต ... ตทธิปเตยฺโย ฯ โสปิ กามปฺปสุโต ฯ ๓ ม. สยํ ฯ @๔ ม. สามํ น เสเวยฺย ฯ ๕ ม. ปริสํเสเวยฺย ฯ วตฺเตยฺยาติ สยํ น เสเว ปสุตํ ปมตฺตํ ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปาปํ สหายํ ปริวชฺชเยถ อนตฺถทสฺสึ วิสเม นิวิฏฺฐํ สยํ น เสเว ปสุตํ ปมตฺตํ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๕๒] พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ ภเชถ มิตฺตํ อุฬารํ ปฏิภาณวนฺตํ อญฺญาย อตฺถานิ วิเนยฺย กงฺขํ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๕๓] พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ ภเชถาติ พหุสฺสุตนฺติ พหุสฺสุโต [๑]- สุตธโร สุตสนฺนิจโย เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถา สพฺยญฺชนา ๒- เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธตา ๓- วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฏิวิทฺธา ฯ ธมฺมธรนฺติ ธมฺมํ ธาเรนฺตํ สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภูตธมฺมํ ๔- เวทลฺลํ ฯ พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ ภเชถาติ พหุสฺสุตญฺจ ธมฺมธรญฺจ มิตฺตํ ภเชยฺย [๕]- เสเวยฺย นิเสเวยฺย สํเสเวยฺย ปฏิเสเวยฺยาติ พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ ภเชถ ฯ [๗๕๔] มิตฺตํ อุฬารํ ปฏิภาณวนฺตนฺติ อุฬาโร โหติ มิตฺโต @เชิงอรรถ: ๑ ม. โหติ มิตฺโต ฯ ๒ ม. สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ ฯ ๓ ม. ธาตา ๔ ม. อพฺภุตธมฺมํ ฯ @เอวมุปริปิ ฯ ๕ ม. สํภเชยฺย ฯ สีเลน สมาธินา ปญฺญาย วิมุตฺติยา วิมุตฺติญาณทสฺสเนน ฯ ปฏิภาณวนฺตนฺติ ตโย ปฏิภาณวนฺโต ปริยตฺติปฏิภาณวา ปริปุจฺฉาปฏิภาณวา อธิคมปฏิภาณวา ฯ {๗๕๔.๑} กตโม ปริยตฺติปฏิภาณวา ฯ อิเธกจฺจสฺส พุทฺธวจนํ ปริยาปุฏํ โหติ สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภูตธมฺมํ เวทลฺลํ ตสฺส ปริยตฺตึ นิสฺสาย ปฏิภาติ อยํ ปริยตฺติปฏิภาณวา ฯ {๗๕๔.๒} กตโม ปริปุจฺฉาปฏิภาณวา ฯ อิเธกจฺโจ ปริปุจฺฉิตา ๑- โหติ อตฺเถ จ ญาเย จ ลกฺขเณ จ การเณ จ ฐานาฐาเน จ ตสฺส ปริปุจฺฉํ นิสฺสาย ปฏิภาติ อยํ ปริปุจฺฉาปฏิภาณวา ฯ {๗๕๔.๓} กตโม อธิคมปฏิภาณวา ฯ อิเธกจฺจสฺส อธิคตา โหนฺติ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ปญฺจินฺทฺริยานิ ปญฺจ พลานิ สตฺต โพชฺฌงฺคา อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค จตฺตาโร อริยมคฺคา จตฺตาริ สามญฺญผลานิ จตสฺโส ปฏิสมฺภิทาโย ฉฬภิญฺญาโย ฯ ตสฺส อตฺโถ ญาโต ธมฺโม ญาโต นิรุตฺติ ญาตา ฯ อตฺเถ ญาเต อตฺโถ ปฏิภาติ ธมฺเม ญาเต ธมฺโม ปฏิภาติ นิรุตฺติยา ญาตาย นิรุตฺติ ปฏิภาติ ฯ อิเมสุ ตีสุ ญาณํ ปฏิภาณปฏิสมฺภิทา ฯ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อิมาย ปฏิภาณปฏิสมฺภิทาย อุเปโต สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมุปปนฺโน สมนฺนาคโต ตสฺมา ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปริปุจฺฉิตาปิ ฯ ปฏิภาณวา ฯ ยสฺส ปริยตฺติ นตฺถิ ปริปุจฺฉา นตฺถิ อธิคโม นตฺถิ กึ ตสฺส ปฏิภายิสฺสตีติ มิตฺตํ อุฬารํ ปฏิภาณวนฺตํ ฯ [๗๕๕] อญฺญาย อตฺถานิ วิเนยฺย กงฺขนฺติ อตฺตตฺถํ อญฺญาย ปรตฺถํ อญฺญาย อุภยตฺถํ อญฺญาย ทิฏฺฐธมฺมิกตฺถํ อญฺญาย สมฺปรายิกตฺถํ อญฺญาย ปรมตฺถํ อญฺญาย อภิญฺญาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา กงฺขํ วิเนยฺย ปฏิวิเนยฺย ปชเหยฺย วิโนเทยฺย พฺยนฺตีกเรยฺย อนภาวงฺคเมยฺยาติ อญฺญาย อตฺถานิ วิเนยฺย กงฺขํ ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ ภเชถ มิตฺตํ อุฬารํ ปฏิภาณวนฺตํ อญฺญาย อตฺถานิ วิเนยฺย กงฺขํ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๕๖] ขิฑฺฑา รตี ๑- กามสุขญฺจ โลเก อนลงฺกริตฺวา อนเปกฺขมาโน วิภูสนฏฺฐานา ๒- วิรโต สจฺจวาที เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๕๗] ขิฑฺฑา รตี กามสุขญฺจ โลเกติ ขิฑฺฑาติ เทฺว ขิฑฺฑา กายิกา จ ขิฑฺฑา วาจสิกา จ ขิฑฺฑา ฯเปฯ อยํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ขิฑฺฑํ รตึ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. วิภูสฏฺฐานา ฯ เอวมุปริปิ ฯ กายิกา ขิฑฺฑา ฯเปฯ อยํ วาจสิกา ขิฑฺฑา ฯ รตีติ อนุกฺกณฺฐิตาธิวจนเมตํ รตีติ ฯ กามสุขนฺติ วุตฺตเญฺหตํ ภควตา ปญฺจิเม ภิกฺขเว กามคุณา กตเม ปญฺจ จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสญฺหิตา รชนียา โสตวิญฺเญยฺยา สทฺทา ฆานวิญฺเญยฺยา คนฺธา ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา รสา กายวิญฺเญยฺยา โผฏฺฐพฺพา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสญฺหิตา รชนียา อิเม โข ภิกฺขเว ปญฺจ กามคุณา ยํ โข ภิกฺขเว อิเม ปญฺจ กามคุเณ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ กามสุขนฺติ กามสุขญฺจ ๑- ฯ โลเกติ มนุสฺสโลเกติ ขิฑฺฑา รตี กามสุขญฺจ โลเก ฯ [๗๕๘] อนลงฺกริตฺวา อนเปกฺขมาโนติ ขิฑฺฑญฺจ รติญฺจ กามสุขญฺจ โลเก อนลงฺกริตฺวา อนเปกฺขา ๒- หุตฺวา ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกริตฺวา อนภาวงฺคเมตฺวาติ อนลงฺกริตฺวา อนเปกฺขมาโน ฯ [๗๕๙] วิภูสนฏฺฐานา วิรโต สจฺจวาทีติ วิภูสาติ เทฺว วิภูสา อตฺถิ อาคาริกวิภูสา ๓- อตฺถิ อนาคาริกวิภูสา ฯ {๗๕๙.๑} กตมา อาคาริกวิภูสา ฯ เกสา จ มสฺสุ จ มาลา จ คนฺธา ๔- จ วิเลปนญฺจ อาภรณญฺจ ปิลนฺธนญฺจ วตฺถญฺจ ปสาธนญฺจ เวฏฺฐนญฺจ ๕- อุจฺฉาทนํ ปริมทฺทนํ นหาปนํ สมฺพาหนํ อาทาสํ อญฺชนํ มาลาวิเลปนํ มุขจุณฺณกํ มุขเลปนํ หตฺถพนฺธํ วิสิกฺขาพนฺธํ ๖- @เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. อนเปกฺโข ฯ ๓ ม. อคาริกวิภูสา ฯ เอวมุปริปิ ฯ @๔ ม. มสฺสู จ มาลาคนฺธญฺจ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๕ ม. ปารุปนญฺจ เวฐนญฺจ ฯ เอวมุปริปิ ฯ @๖ ม. สิขาพนฺธํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ทณฺฑํ นาฬิกํ ขคฺคํ ฉตฺตํ อุปาหนา อุณฺหิสํ วาลวิชฺชนี โอทาตานิ วตฺถานิ ทีฆรสฺสานิ อิติ วา อยํ อาคาริกวิภูสา ฯ {๗๕๙.๒} กตมา อนาคาริกวิภูสา ฯ จีวรมณฺฑนา ปตฺตมณฺฑนา เสนาสนมณฺฑนา อิมสฺส วา ปูติกายสฺส พาหิรานํ วา ปริกฺขารานํ มณฺฑนา วิภูสนา เกฬนา ปริเกฬนา เคธิกตา เคธิกตฺตํ จปลนา ๑- จาปลฺยํ อยํ อนาคาริกวิภูสา ฯ {๗๕๙.๓} สจฺจวาทีติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สจฺจวาที สจฺจสนฺโธ เถโต ปจฺจยิโก [๒]- โลกสฺส วิภูสนฏฺฐานา อารโต [๓]- ปฏิวิรโต นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโฐ วิปฺปมุตฺโต วิสญฺญุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรตีติ วิภูสนฏฺฐานา วิรโต สจฺจวาที ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ขิฑฺฑา รตี กามสุขญฺจ โลเก อนลงฺกริตฺวา อนเปกฺขมาโน วิภูสนฏฺฐานา วิรโต สจฺจวาที เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๖๐] ปุตฺตญฺจ ทารํ ปิตรญฺจ มาตรํ ธนานิ ธญฺญานิ จ พนฺธวานิ หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๖๑] ปุตฺตญฺจ ทารํ ปิตรญฺจ มาตรนฺติ ปุตฺตนฺติ จตฺตาโร @เชิงอรรถ: ๑ ม. คทฺธิกตา คทฺธิกตฺตํ จปลตา ฯ ๒ ม. อวิสํวาทโก ฯ ๓ ม. วิรโต ฯ ปุตฺตา อตฺรโช ปุตฺโต เขตฺตโช ปุตฺโต ทินฺนโก ปุตฺโต อนฺเตวาสิโก ปุตฺโต ฯ ทารา วุจฺจนฺติ ภริยาโย ฯ ปิตาติ โย โส ชนโก ฯ มาตาติ ยา สา ชนิกาติ ปุตฺตญฺจ ทารํ ปิตรญฺจ มาตรํ ฯ [๗๖๒] ธนานิ ธญฺญานิ จ พนฺธวานีติ ธนานิ วุจฺจนฺติ [๑]- มุตฺตา มณิ เวฬุริโย สงฺโข สิลา ปวาฬํ รชตํ ชาตรูปํ โลหิตงฺโค มสารคลฺโล ๒- ฯ ธญฺญานิ วุจฺจนฺติ ปุพฺพณฺณํ อปรณฺณํ ฯ ปุพฺพณฺณํ นาม สาลี วีหิ ยโว โคธุโม กงฺคุ วรโก กุทฺรุสโก ๓- ฯ อปรณฺณํ นาม สูเปยฺยํ ฯ พนฺธวานีติ จตฺตาโร พนฺธโว ญาติพนฺธวาปิ พนฺธุ โคตฺตพนฺธวาปิ พนฺธุ มิตฺตพนฺธวาปิ พนฺธุ สิปฺปพนฺธวาปิ พนฺธูติ ธนานิ ธญฺญานิ จ พนฺธวานิ ฯ [๗๖๓] หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานีติ กามาติ อุทฺทานโต เทฺว กามา วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ ฯเปฯ อิเม วุจฺจนฺติ วตฺถุกามา ฯเปฯ อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามา ฯ หิตฺวาน กามานีติ วตฺถุกาเม ปริชานิตฺวา กิเลสกาเม ปหาย ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกริตฺวา อนภาวงฺคเมตฺวาติ หิตฺวาน กามานิ ฯ ยโถธิกานีติ โสตาปตฺติมคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา เต กิเลเส น ปุเนติ น ปจฺเจติ น ปจฺจาคจฺฉติ สกทาคามิมคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา อนาคามิมคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา อรหตฺตมคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา เต กิเลเส น ปุเนติ น ปจฺเจติ น ปจฺจาคจฺฉตีติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. หิรญฺญํ สุวณฺณํ ฯ ๒ ม. มสารคลฺลํ ฯ ๓ ม. กุทฺรูสโก ฯ หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺจเจกสมฺพุทฺโธ ปุตฺตญฺจ ทารํ ปิตรญฺจ มาตรํ ธนานิ ธญฺญานิ จ พนฺธวานิ หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๖๔] สงฺโค เอโส ปริตฺตเมตฺถ โสขฺยํ อปฺปสฺสาโท ทุกฺขเมตฺถ ภิยฺโย คณฺโฑ เอโส อิติ ญตฺวา มติมา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๖๕] สงฺโค เอโส ปริตฺตเมตฺถ โสขฺยนฺติ สงฺโคติ วา พฬิสนฺติ วา อามิสนฺติ วา ลคฺคนนฺติ วา ปลิโพโธติ วา ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนํ ฯ ปริตฺตเมตฺถ โสขฺยนฺติ วุตฺตเญฺหตํ ภควตา ปญฺจิเม ภิกฺขเว กามคุณา กตเม ปญฺจ จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสญฺหิตา รชนียา โสตวิญฺเญยฺยา สทฺทา ฆานวิญฺเญยฺยา คนฺธา ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา รสา กายวิญฺเญยฺยา โผฏฺฐพฺพา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสญฺหิตา รชนียา อิเม โข ภิกฺขเว ปญฺจ กามคุณา ยํ โข ภิกฺขเว อิเม ปญฺจ กามคุเณ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ กามสุขํ อปฺปกํ เอตํ สุขํ [๑]- โอมกํ เอตํ สุขํ ลามกํ เอตํ สุขํ ทุกฺขํ ๒- เอตํ สุขนฺติ สงฺโค เอโส ปริตฺตเมตฺถ โสขฺยํ ฯ [๗๖๖] อปฺปสฺสาโท ทุกฺขเมตฺถ ภิยฺโยติ อปฺปสฺสาทา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหูปายาสา ๓- อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย ฯ อฏฺฐิกงฺกลูปมา กามา วุตฺตา ภควตา ฯ มํสเปสูปมา กามา วุตฺตา ภควตา ฯ ติณุกฺกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา ฯ องฺคารกาสูปมา กามา วุตฺตา ภควตา ฯ สุปินกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา ฯ ยาจิตกูปมา กามา วุตฺตา ภควตา ฯ รุกฺขผลูปมา กามา วุตฺตา ภควตา ฯ อสิสูนูปมา กามา วุตฺตา ภควตา ฯ สตฺติสูลูปมา กามา วุตฺตา ภควตา ฯ สปฺปสิรูปมา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหูปายาสา อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโยติ อปฺปสฺสาโท ทุกฺขเมตฺถ ภิยฺโย ฯ [๗๖๗] คณฺโฑ เอโส อิติ ญตฺวา มติมาติ คณฺโฑติ วา พฬิสนฺติ วา อามิสนฺติ วา ลคฺคนนฺติ วา [๔]- ปลิโพโธติ วา ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนํ ฯ อิตีติ ปทสนฺธิ ปทสํสคฺโค ปทปาริปูริ อกฺขรสมวาโย พฺยญฺชนสิลิฏฺฐตา ปทานุปุพฺพกเมตํ อิตีติ ฯ มติมาติ ปณฺฑิโต ปญฺญวา พุทฺธิมา ญาณี วิภาวี เมธาวี ฯ คณฺโฑ เอโส อิติ ญตฺวา มติมาติ คณฺโฑติ มติมา ญตฺวา พฬิสนฺติ ญตฺวา อามิสนฺติ ญตฺวา ลคฺคนนฺติ ญตฺวา [๕]- ปลิโพโธติ ญตฺวา ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปริตฺตกํ เอตํ สุขํ โถกกํ เอตํ สุขํ ฯ ๒ ม. ฉตุกฺกํ ฯ ๓ ม. พหุปายาสา ฯ @เอวมุปริปิ ฯ ๔ ม. พนฺธนนฺติ วา ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ ๕ ม. พนฺธนนฺติ ญตฺวา ฯ คณฺโฑ เอโส อิติ ญตฺวา มติมา ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สงฺโค เอโส ปริตฺตเมตฺถ โสขฺยํ อปฺปสฺสาโท ทุกฺขเมตฺถ ภิยฺโย คณฺโฑ เอโส อิติ ญตฺวา มติมา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๖๘] สนฺทาลยิตฺวาน สญฺโญชนานิ ชาลํว เภตฺวา สลิลมฺพุจารี อคฺคีว ทฑฺฒํ อนิวตฺตมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๖๙] สนฺทาลยิตฺวาน สญฺโญชนานีติ ทส สญฺโญชนานิ กามราคสญฺโญชนํ ปฏิฆสญฺโญชนํ มานสญฺโญชนํ ทิฏฺฐิสญฺโญชนํ วิจิกิจฺฉาสญฺโญชนํ สีลพฺพตปรามาสสญฺโญชนํ ภวราคสญฺโญชนํ อิสฺสาสญฺโญชนํ มจฺฉริยสญฺโญชนํ อวิชฺชาสญฺโญชนํ ฯ สนฺทาลยิตฺวาน สญฺโญชนานีติ ทส สญฺโญชนานิ ทาลยิตฺวา สนฺทาลยิตฺวา ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกริตฺวา อนภาวงฺคเมตฺวาติ สนฺทาลยิตฺวาน สญฺโญชนานิ ฯ [๗๗๐] ชาลํว เภตฺวา สลิลมฺพุจารีติ ชาลํ วุจฺจติ สุตฺตชาลํ ฯ สลิลํ วุจฺจติ อุทกํ ฯ อมฺพุจารี วุจฺจติ มจฺโฉ ฯ [๑]- ชาลํ ภินฺทิตฺวา สํภินฺทิตฺวา ๒- ผาลยิตฺวา ปทาลยิตฺวา สมฺปทาลยิตฺวา จรติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ยถา มจฺโฉ ฯ ๒ ม. ปภินฺทิตฺวา ทาลยิตฺวา ฯ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ ฯ เอวเมว เทฺว ชาลา ตณฺหาชาลญฺจ ทิฏฺฐิชาลญฺจ ฯเปฯ อิทํ ตณฺหาชาลํ ฯเปฯ อิทํ ทิฏฺฐิชาลํ ฯ ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส ตณฺหาชาลํ ปหีนํ ทิฏฺฐิชาลํ ปฏินิสฺสฏฺฐํ ฯ ตณฺหาชาลสฺส ปหีนตฺตา ทิฏฺฐิชาลสฺส ปฏินิสฺสฏฺฐตฺตา โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ รูเป น สชฺชติ สทฺเท น สชฺชติ คนฺเธ น สชฺชติ ฯเปฯ ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพสุ ธมฺเมสุ น สชฺชติ น คยฺหติ ๑- น พชฺฌติ [๒]- นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโฐ วิปฺปมุตฺโต วิสญฺญุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรตีติ ชาลํว เภตฺวา สลิลมฺพุจารี ฯ [๗๗๑] อคฺคีว ทฑฺฒํ อนิวตฺตมาโนติ ยถา อคฺคิ ติณกฏฺฐุปาทานํ ฑหนฺโต คจฺฉติ อนิวตฺตนฺโต เอวเมว ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส โสตาปตฺติมคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา เต กิเลเส น ปุเนติ น ปจฺเจติ น ปจฺจาคจฺฉติ สกทาคามิมคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา อนาคามิมคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา อรหตฺตมคฺเคน เย กิเลสา ปหีนา เต กิเลเส น ปุเนติ น ปจฺเจติ น ปจฺจาคจฺฉตีติ อคฺคีว ทฑฺฒํ อนิวตฺตมาโน ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สนฺทาลยิตฺวาน สญฺโญชนานิ ชาลํว เภตฺวา สลิลมฺพุจารี อคฺคีว ทฑฺฒํ อนิวตฺตมาโน @เชิงอรรถ: ๑ ม. คณฺหาติ ฯ ๒ ม. น ปลิพชฺฌติ ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๗๒] โอกฺขิตฺตจกฺขู น จ ปาทโลโล คุตฺตินฺทฺริโย รกฺขิตมานสาโน อนวสฺสุโต อปริฑยฺหมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๗๓] โอกฺขิตฺตจกฺขู น จ ปาทโลโลติ กถํ ขิตฺตจกฺขุ โหติ ฯ อิเธกจฺโจ [๑]- จกฺขุโลโล จกฺขุโลลิเยน สมนฺนาคโต โหติ อทิฏฺฐํ ทกฺขิตพฺพํ ทิฏฺฐํ สมติกฺกมิตพฺพนฺติ อาราเมน อารามํ อุยฺยาเนน อุยฺยานํ คาเมน คามํ นิคเมน นิคมํ นคเรน นครํ รฏฺเฐน รฏฺฐํ ชนปเทน ชนปทํ ทีฆจาริกํ อนฺวตฺถจาริกํ ๒- อนุยุตฺโต โหติ รูปทสฺสนาย เอวํ ขิตฺตจกฺขุ โหติ ฯ {๗๗๓.๑} อถวา ภิกฺขุ อนฺตรฆรํ ปวิฏฺโฐ วีถึ ปฏิปนฺโน อสํวุโต คจฺฉติ หตฺถึ โอโลเกนฺโต อสฺสํ โอโลเกนฺโต รถํ โอโลเกนฺโต ปตฺตึ โอโลเกนฺโต กุมารเก โอโลเกนฺโต กุมาริกาโย โอโลเกนฺโต อิตฺถิโย โอโลเกนฺโต ปุริเส โอโลเกนฺโต อนฺตราปณํ โอโลเกนฺโต ฆรมุขานิ โอโลเกนฺโต อุทฺธํ โอโลเกนฺโต อโธ โอโลเกนฺโต ทิสาวิทิสํ เปกฺขมาโน ๓- คจฺฉติ เอวมฺปิ ขิตฺตจกฺขุ โหติ ฯ อถวา [๔]- จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา นิมิตฺตคฺคาหี โหติ อนุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส สํวราย น ปฏิปชฺชติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ภิกฺขุ ฯ ๒ ม. อนวฏฺฐิตจาริกํ ฯ ๓ ม. วิเปกฺขมาโน ฯ เอวมุปริปิ ฯ @๔ ม. ภิกฺขุ ฯ น รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ น จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ เอวมฺปิ ขิตฺตจกฺขุ โหติ ฯ ยถา วา ปเนเก โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สทฺธาเทยฺยานิ โภชนานิ ภุญฺชิตฺวา เต เอวรูปํ วิสูกทสฺสนํ อนุยุตฺตา วิหรนฺติ เสยฺยถีทํ นจฺจํ คีตํ วาทิตํ เปกฺขํ อกฺขานํ ปาณิสฺสรํ เวตาฬํ กุมฺภถูณํ โสภนครกํ ๑- จณฺฑาลํ วํสํ โธวนํ หตฺถิยุทฺธํ อสฺสยุทฺธํ มหิสยุทฺธํ ๒- อุสภยุทฺธํ [๓]- เมณฺฑยุทฺธํ กุกฺกุฏยุทฺธํ [๔]- ทณฺฑยุทฺธํ มุฏฺฐิยุทฺธํ นิพฺพุทฺธํ อุยฺโยธิกํ พลคฺคํ เสนาพฺยูหํ อณีกทสฺสนํ อิติ วา เอวรูปํ วิสูกทสฺสนํ อนุยุตฺโต โหติ เอวมฺปิ ขิตฺตจกฺขุ โหติ ฯ {๗๗๓.๒} กถํ โอกฺขิตฺตจกฺขุ โหติ ฯ อิธ ๕- ภิกฺขุ น จกฺขุโลโล จกฺขุโลลิเยน สมนฺนาคโต โหติ อทิฏฺฐํ ทกฺขิตพฺพํ ทิฏฺฐํ สมติกฺกมิตพฺพนฺติ น อาราเมน อารามํ น อุยฺยาเนน อุยฺยานํ น คาเมน คามํ น นิคเมน นิคมํ น นคเรน นครํ น รฏฺเฐน รฏฺฐํ น ชนปเทน ชนปทํ น ทีฆจาริกํ อนฺวตฺถจาริกํ อนุยุตฺโต โหติ รูปทสฺสนาย เอวํ โอกฺขิตฺตจกฺขุ โหติ ฯ อถวา ภิกฺขุ อนฺตรฆรํ ปวิฏฺโฐ วีถึ ปฏิปนฺโน สํวุโต คจฺฉติ น หตฺถึ โอโลเกนฺโต น อสฺสํ โอโลเกนฺโต น รถํ โอโลเกนฺโต น ปตฺตึ โอโลเกนฺโต น กุมารเก โอโลเกนฺโต น กุมาริกาโย โอโลเกนฺโต น อิตฺถิโย โอโลเกนฺโต น ปุริเส โอโลเกนฺโต น อนฺตราปณํ โอโลเกนฺโต น ฆรมุขานิ โอโลเกนฺโต น อุทฺธํ โอโลเกนฺโต @เชิงอรรถ: ๑ ม. โสภนกํ ฯ ๒ ม. มหึสยุทฺธํ ฯ ๓ ม. อชยุทฺธํ ฯ ๔ วฏฺฏกยุทฺธํ ฯ @๕ ม. อิเธกจฺโจ ฯ น อโธ โอโลเกนฺโต น ทิสาวิทิสํ เปกฺขมาโน คจฺฉติ เอวมฺปิ โอกฺขิตฺตจกฺขุ โหติ ฯ อถวา จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ เอวมฺปิ โอกฺขิตฺตจกฺขุ โหติ ฯ ยถา วา ปเนเก โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สทฺธาเทยฺยานิ โภชนานิ ภุญฺชิตฺวา เต เอวรูปํ วิสูกทสฺสนํ อนนุยุตฺตา วิหรนฺติ เสยฺยถีทํ นจฺจํ คีตํ วาทิตํ ฯเปฯ อณีกทสฺสนํ อิติ วา เอวรูปา วิสูกทสฺสนานุโยคา ปฏิวิรโต โหติ เอวมฺปิ โอกฺขิตฺตจกฺขุ โหติ ฯ {๗๗๓.๓} น จ ปาทโลโลติ กถํ ปาทโลโล โหติ ฯ อิเธกจฺโจ [๑]- ปาทโลโล ปาทโลลิเยน สมนฺนาคโต โหติ อาราเมน อารามํ อุยฺยาเนน อุยฺยานํ คาเมน คามํ นิคเมน นิคมํ นคเรน นครํ รฏฺเฐน รฏฺฐํ ชนปเทน ชนปทํ ทีฆจาริกํ อนฺวตฺถิตจาริกํ อนุยุตฺโต โหติ เอวมฺปิ ปาทโลโล โหติ ฯ อถวา ภิกฺขุ อนฺโตสงฺฆาราเม ปาทโลลิเยน สมนฺนาคโต โหติ น อตฺถเหตุ น การณเหตุ อุทฺธโต อวูปสนฺตจิตฺโต ปริเวณโต ปริเวณํ คจฺฉติ วิหารโต วิหารํ คจฺฉติ อฑฺฒโยคโต อฑฺฒโยคํ คจฺฉติ ปาสาทโต ปาสาทํ คจฺฉติ หมฺมิยโต หมฺมิยํ คจฺฉติ คุหโต คุหํ คจฺฉติ เลณโต เลณํ คจฺฉติ กุฏิยา กุฏึ คจฺฉติ กูฏาคารโต กูฏาคารํ คจฺฉติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ภิกฺขุ ฯ อฏฺฏโต อฏฺฏํ คจฺฉติ มาฬโต มาฬํ คจฺฉติ อุทฺทณฺฑโต อุทฺทณฺฑํ คจฺฉติ อุทฺโทสิตโต อุทฺโทสิตํ คจฺฉติ ๑- อุปฏฺฐานสาลโต อุปฏฺฐานสาลํ คจฺฉติ มณฺฑปโต มณฺฑปํ คจฺฉติ รุกฺขมูลโต รุกฺขมูลํ คจฺฉติ ยตฺถ วา ปน ภิกฺขู นิสีทนฺติ วา คจฺฉนฺติ วา ตตฺถ เอกสฺส วา ทุติโย โหติ ทฺวินฺนํ วา ตติโย โหติ ติณฺณํ วา จตุตฺโถ โหติ ตตฺถ พหุํ สมฺผปฺปลาปํ สลฺลปติ ๒- เสยฺยถีทํ ราชกถํ โจรกถํ ฯเปฯ อิติภวาภวกถํ อิติ วา กเถสิ เอวมฺปิ ปาทโลโล โหติ ฯ น จ ปาทโลโลติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปาทโลลิยา อารโต วิรโต ปฏิวิรโต นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโฐ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรติ ปฏิสลฺลานาราโม โหติ ปฏิสลฺลานรโต อชฺฌตฺตํ เจโตสมถมนุยุตฺโต อนิรากตชฺฌาโน วิปสฺสนาย สมนฺนาคโต พฺรูเหตา สุญฺญาคารานํ ๓- ฌายี ฌานรโต เอกตฺตมนุยุตฺโต สทตฺถครุโกติ โอกฺขิตฺตจกฺขู น จ ปาทโลโล ฯ [๗๗๔] [๔]- คุตฺตินฺทฺริโยติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชติ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย น นิมิตฺตคฺคาหี โหติ นานุพฺยญฺชนคฺคาหี @เชิงอรรถ: ๑ ม. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ ๒ ม. ปลปติ ฯ ๓ ม. สุญฺญาคารํ ฯ ๔ ม. คุตฺตินฺทฺริโย @รกฺขิตมานสาโนติ ฯ ยตฺวาธิกรณเมนํ มนินฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ ตสฺส สํวราย ปฏิปชฺชติ รกฺขติ มนินฺทฺริยํ มนินฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชตีติ คุตฺตินฺทฺริโย ฯ รกฺขิตมานสาโนติ โคปิตมานสาโน รกฺขิตจิตฺโตติ คุตฺตินฺทฺริโย รกฺขิตมานสาโน ฯ [๗๗๕] อนวสฺสุโต อปริฑยฺหมาโนติ อนวสฺสุโตติ วุตฺตเญฺหตํ อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลาเนน อวสฺสุตปริยายญฺจ โว อาวุโส เทสิสฺสามิ ๑- อนวสฺสุตปริยายญฺจ ตํ สุณาถ สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ เอวมาวุโสติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต มหาโมคฺคลฺลานสฺส ปจฺจสฺโสสุํ ฯ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เอตทโวจ {๗๗๕.๑} กถญฺจาวุโส อวสฺสุโต โหติ อิธาวุโส ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา ปิยรูเป รูเป อธิมุจฺจติ อปฺปิยรูเป รูเป พฺยาปชฺชติ อนุปฏฺฐิตกายสติ จ วิหรติ ปริตฺตเจตโส ตญฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ยตฺถสฺส เต อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย ปิยรูเป ธมฺเม อธิมุจฺจติ อปฺปิยรูเป ธมฺเม พฺยาปชฺชติ อนุปฏฺฐิตกายสติ จ วิหรติ ปริตฺตเจตโส ตญฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ยตฺถสฺส เต อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา @เชิงอรรถ: ๑ ม. เทเสสฺสามิ ฯ อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ อยํ วุจฺจตาวุโส ภิกฺขุ อวสฺสุโต จกฺขุวิญฺเญยฺเยสุ รูเปสุ อวสฺสุโต โสตวิญฺเญยฺเยสุ สทฺเทสุ ฯเปฯ อวสฺสุโต มโนวิญฺเญยฺเยสุ ธมฺเมสุ เอวํวิหารี อาวุโส ภิกฺขุ ๑- จกฺขุโต เจปิ นํ มาโร อุปสงฺกมติ ลภเตว ๒- มาโร โอตารํ ลภติ ๓- มาโร อารมฺมณํ โสตโต เจปิ นํ ฯเปฯ มนโต เจปิ นํ มาโร อุปสงฺกมติ ลภเตว มาโร โอตารํ ลภติ มาโร อารมฺมณํ {๗๗๕.๒} เสยฺยถาปิ อาวุโส นฬาคารํ วา ติณาคารํ วา สุกฺขํ โกลาปํ โจโรวสฺสิกํ ๔- ปุรตฺถิมาย เจปิ นํ ทิสาย ปุริโส อาทิตฺตาย ติณุกฺกาย อุปสงฺกเมยฺย ลภเตว อคฺคิ โอตารํ ลภติ อคฺคิ อารมฺมณํ ปจฺฉิมาย เจปิ นํ ทิสาย อุตฺตราย เจปิ นํ ทิสาย ทกฺขิณาย เจปิ นํ ทิสาย ปจฺฉโต ๕- เจปิ นํ [๖]- อุปริโต ๗- เจปิ นํ [๘]- ยโต กุโตจิ เจปิ นํ ปุริโส อาทิตฺตาย ติณุกฺกาย อุปสงฺกเมยฺย ลภเตว อคฺคิ โอตารํ ลภติ อคฺคิ อารมฺมณํ {๗๗๕.๓} เอวเมว โข อาวุโส เอวํวิหารี ภิกฺขุ ๙- จกฺขุโต เจปิ นํ มาโร อุปสงฺกมติ ลภเตว มาโร โอตารํ ลภติ มาโร อารมฺมณํ โสตโต เจปิ นํ ฯเปฯ มนโต เจปิ นํ มาโร อุปสงฺกมติ ลภเตว มาโร โอตารํ ลภติ มาโร อารมฺมณํ เอวํวิหาริญฺจาวุโส ภิกฺขุํ รูปา อภิภวึสุ ๑๐- น ภิกฺขุ รูเป อภิภวิ สทฺทา ภิกฺขุํ อภิภวึสุ น ภิกฺขุ สทฺเท อภิภวิ ๑๑- คนฺธา ภิกฺขุํ อภิภวึสุ น ภิกฺขุ คนฺเธ อภิภวิ รสา ภิกฺขุํ อภิภวึสุ น ภิกฺขุ รเส อภิภวิ โผฏฺฐพฺพา @เชิงอรรถ: ๑ เอวํวิหารึ จาวุโส ภิกฺขุํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. ลเภเถว ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ @๓ ม. ลเภถ ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ ๔ ม. เตโจรวสฺสิกํ ฯ ๕ ม. เหฏฺฐิมโต ฯ @๖-๘ ม. ทิสาย ฯ ๗ ม. อุปริมโต ฯ ๙ ม. เอวํวิหารึ ภิกฺขุํ ฯ เอวมุปริปี ฯ @๑๐ ม. อธิภํสุ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๑๑ ม. อธิโภสิ ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ ภิกฺขุํ อภิภวึสุ น ภิกฺขุ โผฏฺฐพฺเพ อภิภวิ ธมฺมา ภิกฺขุํ อภิภวึสุ น ภิกฺขุ ธมฺเม อภิภวิ อยํ วุจฺจตาวุโส ภิกฺขุ รูปาภิภูโต ๑- สทฺทาภิภูโต คนฺธาภิภูโต รสาภิภูโต โผฏฺฐพฺพาภิภูโต อภิภูโต ๒- เตหิ กิเลเสหิ น อภิภู หิ โส ปาปเก อกุสเล ธมฺเม สงฺกิเลสิเก โปโนพฺภวิเก สทเร ทุกฺขวิปาเก อายตึชาติชรามรณีเย ๒- เอวํ โข อาวุโส อวสฺสุโต โหติ ฯ {๗๗๕.๔} กถญฺจาวุโส อนวสฺสุโต โหติ อิธาวุโส ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา ปิยรูเป รูเป นาธิมุจฺจติ อปฺปิยรูเป รูเป น พฺยาปชฺชติ อุปฏฺฐิตกายสติ จ วิหรติ อปฺปมาณเจตโส ตญฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ ปชานาติ ยตฺถสฺส เต อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ โสเตน สทฺทํ สุตฺวา ฯเปฯ มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย ปิยรูเป ธมฺเม นาธิมุจฺจติ อปฺปิยรูเป ธมฺเม น พฺยาปชฺชติ อุปฏฺฐิตกายสติ จ วิหรติ อปฺปมาณเจตโส ตญฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ ปชานาติ ยตฺถสฺส เต อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ อยํ วุจฺจตาวุโส ภิกฺขุ อนวสฺสุโต จกฺขุวิญฺเญยฺเยสุ รูเปสุ อนวสฺสุโต โสตวิญฺเญยฺเยสุ สทฺเทสุ ฯเปฯ อนวสฺสุโต มโนวิญฺเญยฺเยสุ ธมฺเมสุ เอวํวิหารี อาวุโส ภิกฺขุ จกฺขุโต เจปิ นํ มาโร อุปสงฺกมติ เนว ลภติ มาโร โอตารํ น ลภติ มาโร อารมฺมณํ โสตโต เจปิ นํ ฯเปฯ มนโต เจปิ นํ มาโร อุปสงฺกมติ เนว @เชิงอรรถ: ๑ ม. รูปาธิภูโต ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ ๒ ม. ธมฺมาธิภูโต อภิภู อนภิภูโต @อธิภํสุ นํ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา ... ชาติชรามรณิยา ฯ ลภติ มาโร โอตารํ น ลภติ มาโร อารมฺมณํ {๗๗๕.๕} เสยฺยถาปิ อาวุโส กูฏาคารสาลา วา สนฺถาคารสาลา ๑- วา พหลมตฺติกา อลฺลาวเลปนา ๒- ปุรตฺถิมาย เจปิ นํ ทิสาย ปุริโส อาทิตฺตาย ติณุกฺกาย อุปสงฺกเมยฺย เนว ลภติ อคฺคิ โอตารํ น ลภติ อคฺคิ อารมฺมณํ ปจฺฉิมาย เจปิ นํ ทิสาย อุตฺตราย เจปิ นํ ทิสาย ทกฺขิณาย เจปิ นํ ทิสาย ปจฺฉโต เจปิ นํ อุปริโต เจปิ นํ ยโต กุโตจิ เจปิ นํ ปุริโส อาทิตฺตาย ติณุกฺกาย อุปสงฺกเมยฺย เนว ลภติ อคฺคิ โอตารํ น ลภติ อคฺคิ อารมฺมณํ {๗๗๕.๖} เอวเมว โข อาวุโส เอวํวิหารี ภิกฺขุ จกฺขุโต เจปิ นํ มาโร อุปสงฺกมติ เนว ลภติ มาโร โอตารํ น ลภติ มาโร อารมฺมณํ โสตโต เจปิ นํ ฯเปฯ มนโต เจปิ นํ มาโร อุปสงฺกมติ เนว ลภติ มาโร โอตารํ น ลภติ มาโร อารมฺมณํ {๗๗๕.๗} เอวํวิหาริญฺจาวุโส ภิกฺขุํ น รูปา อภิภวึสุ ภิกฺขุ รูเป อภิภวิ น สทฺทา ภิกฺขุํ อภิภวึสุ ภิกฺขุ สทฺเท อภิภวิ ฯเปฯ น ธมฺมา ภิกฺขุํ อภิภวึสุ ภิกฺขุ ธมฺเม อภิภวิ อยํ วุจฺจตาวุโส ภิกฺขุ รูปาภิภู สทฺทาภิภู คนฺธาภิภู รสาภิภู โผฏฺฐพฺพาภิภู ธมฺมาภิภู อนภิภูโต ๓- เตหิ กิเลเสหิ อภิภู หิ โส ปาปเก ๓- อกุสเล ธมฺเม สงฺกิเลสิเก โปโนพฺภวิเก สทเร ทุกฺขวิปาเก อายตึชาติชรามรณีเย เอวํ โข อาวุโส อนวสฺสุโต โหตีติ อนวสฺสุโต ฯ {๗๗๕.๘} อปริฑยฺหมาโนติ ราคคฺคินา ๔- อปริฑยฺหมาโน โทสคฺคินา ๕- อปริฑยฺหมาโน โมหคฺคินา ๖- @เชิงอรรถ: ๑ ม. กูฏาคารา วา กูฏาคารสาลา วา ฯ ๒ ม. อทฺทาวเลปนา ฯ @๓ ม. อธิภู อนธิภูโต อธิโภสิ เต ปาปเก ... ฯ ๔ ม. ราคเชน ปริฬาเหน ฯ @๕ ม. โทสเชน ปริฬาเหน ฯ ๖ ม. โมหเชน ปริฬาเหน ฯ อปริฑยฺหมาโนติ อนวสฺสุโต อปริฑยฺหมาโน ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ โอกฺขิตฺตจกฺขู น จ ปาทโลโล คุตฺตินฺทฺริโย รกฺขิตมานสาโน อนวสฺสุโต อปริฑยฺหมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๗๖] โอหารยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานิ สญฺฉินฺนปตฺโต ยถา ปาริฉตฺโต ๑- กาสายวตฺโถ อภินิกฺขมิตฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๗๗] โอหารยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานีติ คิหิพฺยญฺชนานิ วุจฺจนฺติ เกสา จ มสฺสู จ ฯเปฯ ทีฆรสฺสานิ อิติ วา ฯ โอหารยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานีติ คิหิพฺยญฺชนานิ โอโรปยิตฺวา สโมโรปยิตฺวา [๒]- ปฏิปฺปสฺสมฺภิตฺวาติ โอหารยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานิ ฯ [๗๗๘] สญฺฉินฺนปตฺโต ยถา ปาริฉตฺโตติ ยถา [๓]- ปาริฉตฺตโก โกวิฬาโร พหลปตฺตปลาโส สณฺฑจฺฉาโย ๔- เอวเมว โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปริปุณฺณปตฺตจีวรธโรติ สญฺฉินฺนปตฺโต ยถา ปาริฉตฺโต ฯ [๗๗๙] กาสายวตฺโถ อภินิกฺขมิตฺวาติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สพฺพํ ฆราวาสปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ปุตฺตทารปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ญาติปลิโพธํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปาริฉตฺตโก ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. นิกฺขิปิตฺวา ฯ ๓ ม. โส ฯ ๔ ม. สนฺทจฺฉาโย ฯ ฉินฺทิตฺวา [๑]- สนฺนิธิปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา เกสมสฺสุํ โอหารยิตฺวา ๒- กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา อกิญฺจนภาวํ อุปคนฺตฺวา เอโก จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปตีติ กาสายวตฺโถ อภินิกฺขมิตฺวา ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ โอหารยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานิ สญฺฉินฺนปตฺโต ยถา ปาริฉตฺโต กาสายวตฺโถ อภินิกฺขมิตฺวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๘๐] รเสสุ เคธํ อกรํ อโลโล อนญฺญโปสี สปทานจารี กุเล กุเล อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๘๑] รเสสุ เคธํ อกรํ อโลโลติ รเสสูติ มูลรโส ขนฺธรโส ตจรโส ปตฺตรโส ปุปฺผรโส ผลรโส อมฺพิลํ มธุรํ ติตฺติกํ กฏุกํ โลณิกํ ขาริกํ ลมฺพิลํ ๓- กสาโว สาทุํ อสาทุํ ๔- สีตํ อุณฺหํ ฯ สนฺติ โลเก ๕- สมณพฺราหฺมณา รสคิทฺธา เต ชิวฺหคฺเคน รเส ๖- ปริเยสนฺตา อาหิณฺฑนฺติ ฯ อมฺพิลํ ลภิตฺวา อนมฺพิลํ ปริเยสนฺติ อนมฺพิลํ ลภิตฺวา อมฺพิลํ ปริเยสนฺติ ฯ มธุรํ ลภิตฺวา อมธุรํ ปริเยสนฺติ อมธุรํ ลภิตฺวา มธุรํ ปริเยสนฺติ ฯ ติตฺติกํ ลภิตฺวา @เชิงอรรถ: ๑ ม. มิตฺตามจฺจปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ฯ ๒ ม. โอหาเรตฺวา ฯ ๓ ม. ลมฺพิกํ ฯ @๔ ม. สาทุ อสาทุ ฯ ๕ ม. สนฺเตเก ฯ ๖ ม. รสคฺคานิ ฯ อติตฺติกํ ปริเยสนฺติ อติตฺติกํ ลภิตฺวา ติตฺติกํ ปริเยสนฺติ ฯ กฏุกํ ลภิตฺวา อกฏุกํ ปริเยสนฺติ อกฏุกํ ลภิตฺวา กฏุกํ ปริเยสนฺติ ฯ โลณิกํ ลภิตฺวา อโลณิกํ ปริเยสนฺติ อโลณิกํ ลภิตฺวา โลณิกํ ปริเยสนฺติ ฯ ขาริกํ ลภิตฺวา อขาริกํ ปริเยสนฺติ อขาริกํ ลภิตฺวา ขาริกํ ปริเยสนฺติ ฯ ลมฺพิลํ ๑- ลภิตฺวา กสาวํ ๒- ปริเยสนฺติ กสาวํ ๒- ลภิตฺวา ลมฺพิลํ ๓- ปริเยสนฺติ ฯ [๔]- สาทุํ ลภิตฺวา อสาทุํ ปริเยสนฺติ อสาทุํ ลภิตฺวา สาทุํ ปริเยสนฺติ ฯ สีตํ ลภิตฺวา อุณฺหํ ปริเยสนฺติ อุณฺหํ ลภิตฺวา สีตํ ปริเยสนฺติ ฯ เต ยํ ยํ ลภนฺติ เตน เตน น ตุสฺสนฺติ อปราปรํ ปริเยสนฺติ [๕]- รเสสุ รตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา ปชฺฌายนฺตา ๖- ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธา ฯ {๗๘๑.๑} สา รสตณฺหา ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึอนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปฏิสงฺขา โยนิโส อาหารํ อาหาเรติ เนว ทวาย น มทาย น มณฺฑนาย น วิภูสนาย ยาวเทว อิมสฺส กายสฺส ฐิติยา ยาปนาย วิหึสุปรติยา ๗- พฺรหฺมจริยานุคฺคหาย อิติ ปุราณญฺจ เวทนํ ปฏิหงฺขามิ นวญฺจ เวทนํ น อุปฺปาเทสฺสามิ ยาตฺรา จ เม ภวิสฺสติ อนวชฺชตา จ ผาสุวิหาโร จาติ ฯ ยถา วณํ อาลิมฺเปยฺย ยาวเทว โรปนตฺถาย ๘- ยถา วา สตฺโถ ๙- อกฺขํ อพฺภญฺเชยฺย ยาวเทว ภารสฺส นิตฺถรณตฺถาย ยถา วา ๑๐- ปุตฺตมํสํ [๑๑]- อาหเรยฺย ยาวเทว กนฺตารสฺส นิตฺถโณตฺถาย เอวเมว โส @เชิงอรรถ: ๑ ม. กสาวํ ฯ ๒ ม. อกสาวํ ฯ ๓ ม. กสาวํ ฯ ๔ ม. ลมฺพิกํ ลภิตฺวา @อลมฺพิกํ ปริเยสนฺติ อลมฺพิกํ ลภิตวา ลมฺพิกํ ปริเยสนฺติ ฯ ๕ ม. มนาปิเกสุ ฯ @๖ ม. อชฺโฌสนฺนา ฯ ๗ ม. วิหึสูปรติยา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๘ ม. อารุหณตฺถาย ฯ @๙ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๑๐ ม. วาสทฺโท นตฺถิ ฯ ๑๑ ม. อาหารํ ฯ ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปฏิสงฺขา โยนิโส อาหารํ อาหาเรติ เนว ทวาย น มทาย น มณฺฑนาย น วิภูสนาย ยาวเทว อิมสฺส กายสฺส ฐิติยา ยาปนาย วิหึสุปรติยา พฺรหฺมจริยานุคฺคหาย อิติ ปุราณญฺจ เวทนํ ปฏิหงฺขามิ นวญฺจ เวทนํ น อุปฺปาเทสฺสามิ ยาตฺรา จ เม ภวิสฺสติ อนวชฺชตา จ ผาสุวิหาโร จาติ ฯ รสตณฺหาย อารโต วิรโต ปฏิวิรโต นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโฐ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรตีติ รเสสุ เคธํ อกรํ ฯ อโลโลติ โลลาติ วา โลลุปฺปาติ ๑- วา วุจฺจติ ตณฺหา โย ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ สา โลลา ๒- โลลุปฺปา ตณฺหา ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึอนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อโลโลติ รเสสุ เคธํ อกรํ อโลโล ฯ [๗๘๒] อนญฺญโปสี สปทานจารีติ อนญฺญโปสีติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อตฺตานญฺเญว โปเสติ น ปรนฺติ ฯ อนญฺญโปสิมญฺญาตํ สาเรสุ สุปติฏฺฐิตํ ๓- ขีณาสวํ วนฺตโทสํ ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ ฯ อนญฺญโปสี สปทานจารีติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย คามํ วา นิคมํ วา ปิณฺฑาย ปวิสติ รกฺขิเตเนว กาเยน รกฺขิตาย วาจาย รกฺขิเตน จิตฺเตน อุปฏฺฐิตาย สติยา สํวุเตหิ อินฺทฺริเยหิ โอกฺขิตฺตจกฺขุ อิริยาปถสมฺปนฺโน @เชิงอรรถ: ๑ ม. โลลุปฺปํ ฯ ๒ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๓ ม. ทนฺตํ สาเร ปติฏฺฐิตํ ฯ กุลา กุลํ อภิกฺกมนฺโต ๑- ปิณฺฑาย จรตีติ อนญฺญโปสี สปทานจารี ฯ [๗๘๓] กุเล กุเล อปฺปฏิพทฺธจิตฺโตติ ทฺวีหิ การเณหิ ปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ อตฺตานํ วา นีจํ ฐเปนฺโต ปรํ อุจฺจํ ฐเปนฺโต ปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ อตฺตานํ วา อุจฺจํ ฐเปนฺโต ปรํ นีจํ ฐเปนฺโต ปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ ฯ {๗๘๓.๑} กถํ อตฺตานํ นีจํ ฐเปนฺโต ปรํ อุจฺจํ ฐเปนฺโต ปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ ฯ ตุเมฺห เม พหูปการา อหํ ตุเมฺห นิสฺสาย ลภามิ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ยมฺปิ เม อญฺเญ ทาตุํ วา กาตุํ วา มญฺญนฺติ ตุเมฺห นิสฺสาย ตุเมฺห สมฺปสฺสนฺตา ยมฺปิ เม โปราณํ มาตาเปตฺติกํ นามโคตฺตํ ตมฺปิ เม อนฺตรหิตํ ตุเมฺหหิ อหํ ญายามิ อสุกสฺส กุลุปโก อสุกาย กุลุปโกติ เอวํ อตฺตานํ นีจํ ฐเปนฺโต ปรํ อุจฺจํ ฐเปนฺโต ปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ ฯ {๗๘๓.๒} กถํ อตฺตานํ อุจฺจํ ฐเปนฺโต ปรํ นีจํ ฐเปนฺโต ปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ ฯ อหํ ตุมฺหากํ พหูปกาโร ตุเมฺห มํ อาคมฺม พุทฺธํ สรณํ คตา ธมฺมํ สรณํ คตา สงฺฆํ สรณํ คตา ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา ปฏิวิรตา กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา มุสาวาทา ปฏิวิรตา สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรตา ตุมฺหากํ [๒]- อุทฺเทสํ เทมิ ปริปุจฺฉํ เทมิ อุโปสถํ อกฺขามิ ๓- นวกมฺมํ อธิฏฺฐามิ อถ จ ปน ตุเมฺห มํ ปริจฺจชิตฺวา ๔- อญฺญํ ๕- สกฺกโรถ ครุกโรถ @เชิงอรรถ: ๑ ม. อนติกฺกมนฺโต ฯ ๒ ม. อหํ ฯ ๓ ม. อาจิกฺขามิ ฯ ๔ ม. อุชฺฌิตฺวา ฯ @๕ ม. อญฺเญ ฯ มาเนถ ปูเชถาติ เอวํ อตฺตานํ อุจฺจํ ฐเปนฺโต ปรํ นีจํ ฐเปนฺโต ปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ ฯ {๗๘๓.๓} กุเล กุเล อปฺปฏิพทฺธจิตฺโตติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ กุลปลิโพเธน อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ คณปลิโพเธน อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ อาวาสปลิโพเธน อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ จีวรปลิโพเธน อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ ปิณฺฑปาตปลิโพเธน อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ เสนาสนปลิโพเธน อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต โหติ คิลานปจฺจยเภสชฺช- ปริกฺขารปลิโพเธน อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต โหตีติ กุเล กุเล อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ รเสสุ เคธํ อกรํ อโลโล อนญฺญโปสี สปทานจารี กุเล กุเล อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๘๔] ปหาย ปญฺจาวรณานิ เจตโส อุปกฺกิเลเส พฺยปนุชฺช สพฺเพ อนิสฺสิโต เฉตฺวา เสฺนหโทสํ ๑- เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๘๕] ปหาย ปญฺจาวรณานิ เจตโสติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ กามจฺฉนฺทนีวรณํ ปหาย ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกริตฺวา @เชิงอรรถ: ๑ ม. - เฉตฺว สิเนหโทสํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ อนภาวงฺคเมตฺวา พฺยาปาทนีวรณํ ถีนมิทฺธนีวรณํ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํ วิจิกิจฺฉานีวรณํ ปหาย ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกริตฺวา อนภาวงฺคเมตฺวา วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ ปหาย ปญฺจาวรณานิ เจตโส ฯ [๗๘๖] อุปกฺกิเลเส พฺยปนุชฺช สพฺเพติ ราโค จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส โทโส จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส โมโห จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส โกโธ อุปนาโห ฯเปฯ สพฺพากุสลาภิสงฺขารา จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสา ฯ อุปกฺกิเลเส พฺยปนุชฺช สพฺเพติ จิตฺตสฺส สพฺเพ อุปกฺกิเลเส พฺยปนุชฺช ปนูทิตฺวา ๑- ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกริตฺวา อนภาวงฺคเมตฺวาติ อุปกฺกิเลเส พฺยปนุชฺช สพฺเพ ฯ [๗๘๗] อนิสฺสิโต เฉตฺวา เสฺนหโทสนฺติ อนิสฺสิโตติ เทฺว นิสฺสยา ตณฺหานิสฺสโย จ ทิฏฺฐินิสฺสโย จ ฯเปฯ อยํ ตณฺหานิสฺสโย ฯเปฯ อยํ ทิฏฺฐินิสฺสโย ฯ เสฺนโหติ เทฺว เสฺนหา ตณฺหาเสฺนโห จ ทิฏฺฐิเสฺนโห จ ฯเปฯ อยํ ตณฺหาเสฺนโห ฯเปฯ อยํ ทิฏฺฐิเสฺนโห ฯ โทโสติ โย จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต ปฏิโฆ ๒- ปฏิวิโรโธ โกโป ปโกโป สมฺปโกโป โทโส ปโทโส สมฺปโทโส จิตฺตสฺส พฺยาปตฺติ มโนปโทโส โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ ๓- จณฺฑิกฺกํ อสฺสุโรโป อนตฺตมนตา @เชิงอรรถ: ๑ ม. ปนุทิตฺวา ฯ ๒ ม. ปฏิฆํ ฯ ๓ ม. อิเม เทฺว ปาฐา นตฺถิ ฯ จิตฺตสฺส ฯ อนิสฺสิโต เฉตฺวา เสฺนหโทสนฺติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ตณฺหาเสฺนหญฺจ ทิฏฺฐิเสฺนหญฺจ โทสญฺจ เฉตฺวา อุจฺเฉตฺวา ๑- สมุจฺเฉตฺวา ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกริตฺวา อนภาวงฺคเมตฺวา จกฺขุํ อนิสฺสิโต โสตํ อนิสฺสิโต ฯเปฯ ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพ ธมฺเม อนิสฺสิโต อนลฺลีโน อนุปคโต อนชฺโฌสิโต อนธิมุตฺโต นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโฐ วิปฺปมุตฺโต วิสญฺญุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรตีติ อนิสฺสิโต เฉตฺวา เสฺนหโทสํ ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปหาย ปญฺจาวรณานิ เจตโส อุปกฺกิเลเส พฺยปนุชฺช สพฺเพ อนิสฺสิโต เฉตฺวา เสฺนหโทสํ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๘๘] วิปิฏฺฐิกตฺวาน สุขํ ทุขญฺจ ปุพฺเพว จ โสมนสฺสโทมนสฺสํ ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธํ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๘๙] วิปิฏฺฐิกตฺวาน สุขํ ทุขญฺจ ปุพฺเพว จ โสมนสฺสโทมนสฺสนฺติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ วิปิฏฺฐิกตฺวาน @เชิงอรรถ: ๑ ม. อุจฺฉินฺทิตฺวา ฯ สุขํ ทุขญฺจ ปุพฺเพว จ โสมนสฺสโทมนสฺสํ ฯ [๗๙๐] ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธนฺติ อุเปกฺขาติ ยา จตุตฺถชฺฌาเน อุเปกฺขา อุเปกฺขนา อชฺฌุเปกฺขนา จิตฺตสฺส ปสฺสทฺธตา ๑- มชฺฌตฺตตา จิตฺตสฺส ฯ สมโถติ ยา จิตฺตสฺส ฐิติ สณฺฐิติ อวฏฺฐิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ ฯ จตุตฺถชฺฌาเน อุเปกฺขา จ สมโถ จ สุทฺธา โหนฺติ วิสุทฺธา ปริโยทาตา อนงฺคณา วิคตูปกฺกิเลสา มุทุภูตา กมฺมนียา ฐิตา อาเนญฺชปฺปตฺตา ฯ ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธนฺติ จตุตฺถชฺฌาเน ๒- อุเปกฺขญฺจ สมถญฺจ ลทฺธาน ๓- ลภิตฺวาติ [๔]- ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธํ ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ วิปิฏฺฐิกตฺวาน สุขํ ทุขญฺจ ปุพฺเพว จ โสมนสฺสโทมนสฺสํ ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธํ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๙๑] อารทฺธวิริโย ปรมตฺถปตฺติยา อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ทฬฺหนิกฺกโม ถามพลูปปนฺโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๙๒] อารทฺธวิริโย ปรมตฺถปตฺติยาติ ปรมตฺถํ วุจฺจติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. จิตฺตสมตา จิตฺตปฺปสฺสทฺธตา ฯ ๒ ม. จตุตฺถชฺฌานํ ฯ ๓ ม. ลทฺธา ฯ @๔ ม. วินฺทิตฺวา ปฏิลภิตฺวาติ ฯ อมตํ นิพฺพานํ โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ ฯ ปรมตฺถสฺส ปตฺติยา ลาภาย ปฏิลาภาย อธิคมาย ผุสนาย สจฺฉิกิริยาย อารทฺธวิริโย วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ สมฺปทาย ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสูติ อารทฺธวิริโย ปรมตฺถปตฺติยา ฯ [๗๙๓] อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺตีติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาปาริปูริยา ๑- ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหตีติ เอวํ อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ฯ {๗๙๓.๑} อถวา กามํ ตโจ จ นฺหารู จ อฏฺฐี จ อวสุสฺสตุ ๒- [๓]- มํสโลหิตํ ยนฺตํ ปุริสถาเมน ปุริสพเลน ปุริสวิริเยน ปุริสปรกฺกเมน ปตฺตพฺพํ น ตํ ปาปุณิตฺวา ๔- วิริยสฺส ฐานํ ๕- ภวิสฺสตีติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ เอวมฺปิ อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ฯ น ตาวาหํ อิมํ ปลฺลงฺกํ ภินฺทิสฺสามิ ยาว เม @เชิงอรรถ: ๑ ม. ภาวนาย ปาริปูริยา ฯ ๒ ม. อวสิสฺสตุ ฯ ๓ ม. สรีเร อุปสุสฺสตุ ฯ @๔ ม. อปาปุณิตฺวา ฯ ๕ ม. สณฺฐานํ ฯ น อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิสฺสตีติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ เอวมฺปิ อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ฯ นาสฺสิสฺสํ ๑- น ปิวิสฺสามิ วิหารโต น นิกฺขมึ ๒- นปิ ปสฺสํ นิปาเตสฺสํ ตณฺหาสลฺเล อนูหเตติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ เอวมฺปิ อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ฯ {๗๙๓.๒} น ตาวาหํ อิมมฺหา อาสนา อุฏฺฐหิสฺสามิ ยาว เม น อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิสฺสตีติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ เอวมฺปิ อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ฯ น ตาวาหํ อิมมฺหา จงฺกมา โอโรหิสฺสามิ วิหารา นิกฺขมิสฺสามิ อฑฺฒโยคา นิกฺขมิสฺสามิ ปาสาทา นิกฺขมิสฺสามิ หมฺมิยา นิกฺขมิสฺสามิ คุหาย นิกฺขมิสฺสามิ เลณา นิกฺขมิสฺสามิ กุฏิยา นิกฺขมิสฺสามิ กูฏาคารา นิกฺขมิสฺสามิ อฏฺฏา นิกฺขมิสฺสามิ มาฬา นิกฺขมิสฺสามิ อุทฺทณฺฑา นิกฺขมิสฺสามิ อุปฏฺฐานสาลาย นิกฺขมิสฺสามิ มณฺฑปา นิกฺขมิสฺสามิ รุกฺขมูลา นิกฺขมิสฺสามิ ยาว เม น อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิสฺสตีติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ เอวมฺปิ อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ฯ อิมสฺมึเยว ปุพฺพณฺหสมเย อริยธมฺมํ อาหริสฺสามิ สมาหริสฺสามิ อธิคจฺฉิสฺสามิ ผุสยิสฺสามิ สจฺฉิกริสฺสามีติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ เอวมฺปิ อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ฯ อิมสฺมึเยว มชฺฌนฺติกสมเย สายณฺหสมเย ปุเรภตฺตํ ปจฺฉาภตฺตํ ปุริมยาเม มชฺฌิมยาเม ปจฺฉิมยาเม กาเฬ ชุเณฺห วสฺเส @เชิงอรรถ: ๑ ม. นาสิสฺสํ ฯ ๒ ม. นิกฺขเม ฯ เหมนฺเต คิเมฺห ปุริเม วโยขนฺเธ มชฺฌิเม วโยขนฺเธ ปจฺฉิเม วโยขนฺเธ อริยธมฺมํ อาหริสฺสามิ สมาหริสฺสามิ อธิคจฺฉิสฺสามิ ผุสยิสฺสามิ สจฺฉิกริสฺสามีติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ เอวมฺปิ อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ฯ [๗๙๔] ทฬฺหนิกฺกโม ถามพลูปปนฺโนติ ทฬฺหนิกฺกโมติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ทฬฺหสมาทาโน อโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ อวฏฺฐิตสมาทาโน กายสุจริเต วจีสุจริเต มโนสุจริเต ทานสํวิภาเค สีลสมาทาเน อุโปสถุปวาเส เมตฺเตยฺยตาย ๑- เปตฺเตยฺยตาย สามญฺญตาย พฺรหฺมญฺญตาย กุเลเชฏฺฐาปจายิกาย อญฺญตรญฺญตเรสุ อธิกุสเลสุ ธมฺเมสูติ ทฬฺหนิกฺกโม ฯ ถามพลูปปนฺโนติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ถาเมน จ พเลน จ วิริเยน จ ปรกฺกเมน จ [๒]- อุเปโต โหติ สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมุปปนฺโน สมนฺนาคโตติ ทฬฺหนิกฺกโม ถามพลูปปนฺโน ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อารทฺธวิริโย ปรมตฺถปตฺติยา อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ทฬฺหนิกฺกโม ถามพลูปปนฺโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๙๕] ปฏิสลฺลานํ ฌานมริญฺจมาโน ธมฺเมสุ นิจฺจํ อนุธมฺมจารี @เชิงอรรถ: ๑ ม. มตฺเตยฺยตาย ฯ ๒ ม. ปญฺญาย จ ฯ อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสุ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๗๙๖] ปฏิสลฺลานํ ฌานมริญฺจมาโนติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปฏิสลฺลานาราโม โหติ ปฏิสลฺลานรโต อชฺฌตฺตํ เจโตสมถมนุยุตฺโต อนิรากตชฺฌาโน [๑]- ฌานมริญฺจติ ๒- อนุปฺปนฺนสฺส วา ปฐมสฺส ฌานสฺส อุปฺปาทาย ยุตฺโต ปยุตฺโต สํยุตฺโต อายุตฺโต สมายุตฺโต อนุปฺปนฺนสฺส วา ทุติยสฺส ฌานสฺส อนุปฺปนฺนสฺส วา ตติยสฺส ฌานสฺส อนุปฺปนฺนสฺส วา จตุตฺถสฺส ฌานสฺส อุปฺปาทาย ยุตฺโต ปยุตฺโต สํยุตฺโต อายุตฺโต สมายุตฺโตติ เอวํ ฌานมริญฺจติ ฯ อถวา อุปฺปนฺนํ วา ปฐมํ ฌานํ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ อุปฺปนฺนํ วา ทุติยํ ฌานํ อุปฺปนฺนํ วา ตติยํ ฌานํ อุปฺปนฺนํ วา จตุตฺถํ ฌานํ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรตีติ เอวมฺปิ ฌานมริญฺจตีติ ปฏิสลฺลานํ ฌานมริญฺจมาโน ฯ [๗๙๗] ธมฺเมสุ นิจฺจํ อนุธมฺมจารีติ ธมฺมา วุจฺจนฺติ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา ฯเปฯ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ฯ กตเม อนุธมฺมา ฯ สมฺมาปฏิปทา อนุโลมปฏิปทา ๓- อปจฺจนีกปฏิปทา อนฺวตฺถปฏิปทา ธมฺมานุธมฺมปฏิปทา สีเลสุ ปริปูริการิตา อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา โภชเน มตฺตญฺญุตา ชาคริยานุโยโค สติสมฺปชญฺญํ อิเม วุจฺจนฺติ อนุธมฺมา ฯ ธมฺเมสุ นิจฺจํ อนุธมฺมจารีติ ธมฺเมสุ นิจฺจกาลํ [๔]- สตตํ สมิตํ อพฺโพกิณฺณํ ๕- โปขานุโปขํ อุทกุมฺมิชาตํ @เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. วิปสฺสนาย สมนฺนาคโต พฺรูเหตา สุญฺญาคารํ ฌายี ฌานรโต @เอกตฺตมนุยุตฺโต สทตฺถครุโกติ ปฏิสลฺลานํ ฯ ฌานมริญฺจมาโนติ โส @ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ทฺวีหิ การเณหิ ฌานํ น ริญฺจติ ฯ ๓ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ @๔ ม. ธุวกาลํ ฯ ๕ ม. อโวกิณฺณํ ฯ อวิจิ สนฺตติ ๑- สหิตํ ผุสิตํ ปุเรภตฺตํ ปจฺฉาภตฺตํ ปุริมยาเม มชฺฌิมยาเม ปจฺฉิมยาเม กาเฬ ชุเณฺห วสฺเส เหมนฺเต คิเมฺห ปุริเม วโยขนฺเธ มชฺฌิเม วโยขนฺเธ ปจฺฉิเม วโยขนฺเธ จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปตีติ ธมฺเมสุ นิจฺจํ อนุธมฺมจารี ฯ [๗๙๘] อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสูติ สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสุ สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสูติ อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสุ ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปฏิสลฺลานํ ฌานมริญฺจมาโน ธมฺเมสุ นิจฺจํ อนุธมฺมจารี อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสุ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๗๙๙] ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยํ อปฺปมตฺโต อเนลมูโค ๒- สุตวา สติมา ๓- สงฺขาตธมฺโม นิยโต ปธานวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๘๐๐] ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยํ อปฺปมตฺโตติ ตณฺหาติ รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา ฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. อิเม เทฺว ปาฐา นตฺถิ ฯ ๒ ม. อเนฬมูโค ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. สตีมา ฯ @เอวมุปริปิ ฯ ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยนฺติ ราคกฺขยํ โทสกฺขยํ โมหกฺขยํ คติกฺขยํ อุปปตฺติกฺขยํ ปฏิสนฺธิกฺขยํ ภวกฺขยํ สํสารกฺขยํ วฏฺฏกฺขยํ อิจฺฉนฺโต ปตฺถยนฺโต [๑]- อภิชปฺปนฺโตติ ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยํ ฯ อปฺปมตฺโตติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สกฺกจฺจการี สาตจฺจการี ฯเปฯ อปฺปมตฺโต กุสเลสุ ธมฺเมสูติ ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยํ อปฺปมตฺโต ฯ [๘๐๑] อเนลมูโค สุตวา สติมาติ อเนลมูโคติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปณฺฑิโต ปญฺญวา พุทฺธิมา ญาณี วิภาวี เมธาวีติ อเนลมูโค ฯ สุตวาติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร สุตสนฺนิจโย เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถา สพฺยญฺชนา เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธตา วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฏิวิทฺธาติ สุตวา ฯ สติมาติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สติมา โหติ ปรเมน สติเนปกฺเกน สมนฺนาคโต จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตาติ อเนลมูโค สุตวา สติมา ฯ [๘๐๒] สงฺขาตธมฺโม นิยโต ปธานวาติ สงฺขาตธมฺโม วุจฺจติ ญาณํ ยา ปญฺญา ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ ฯ สงฺขาตธมฺโมติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สงฺขาตธมฺโม ญาตธมฺโม ตุลิตธมฺโม ตีริตธมฺโม วิภูตธมฺโม วิภาวิตธมฺโม สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ @เชิงอรรถ: ๑ ม. สาทิยนฺโต ปิหยนฺโต ฯ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ สงฺขาตธมฺโม ญาตธมฺโม ตุลิตธมฺโม ตีริตธมฺโม วิภูตธมฺโม วิภาวิตธมฺโม ฯ อถวา ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส [๑]- ขนฺธา สงฺขาตา ๒- ธาตุโย สงฺขาตา อายตนานิ สงฺขาตานิ คติโย สงฺขาตา อุปปตฺติโย สงฺขาตา ปฏิสนฺธิโย สงฺขาตา ภวา สงฺขาตา สํสารา สงฺขาตา วฏฺฏา สงฺขาตา ฯ อถวา [๓]- ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ขนฺธปริยนฺเต ฐิโต ธาตุปริยนฺเต ฐิโต อายตนปริยนฺเต ฐิโต คติปริยนฺเต ฐิโต อุปปตฺติปริยนฺเต ฐิโต ปฏิสนฺธิปริยนฺเต ฐิโต ภวปริยนฺเต ฐิโต สํสารปริยนฺเต ฐิโต วฏฺฏปริยนฺเต ฐิโต สงฺขารปริยนฺเต ฐิโต อนฺติมภเว ฐิโต [๔]- อนฺติมเทหธโร ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ฯ ยสฺสายํ ๕- ปจฺฉิมโก ภโว จริโมยํ สมุสฺสโย ชาติชรามรณสํสาโร ๖- นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโวติ [๗]- สงฺขาตธมฺโม ฯ นิยโตติ นิยามา วุจฺจนฺติ จตฺตาโร อริยมคฺคา ฯ จตูหิ อริยมคฺเคหิ สมนฺนาคโตติ นิยโต อริยมคฺเคหิ นิยามํ ปตฺโต สมฺปตฺโต [๘]- ผุสิโต สจฺฉิกโตติ นิยโต ฯ ปธานวาติ ปธานํ วุจฺจติ วิริยํ โย เจตโส วิริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม [๙]- อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตจฺฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วิริยํ วิริยินฺทฺริยํ วิริยพลํ สมฺมาวายาโม ฯ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อิมินา ปธาเนน อุเปโต สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมุปปนฺโน สมนฺนาคโต @เชิงอรรถ: ๑ ม. จ. ฯ ๒ ม. สงฺขิตฺตา ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ ๓ ม. โส ฯ ๔ ม. อนฺติมสมุสฺสเย @ฐิโต ฯ ๕ ม. ตสฺสายํ ฯ ๖ ม. ชาติมรณสํสาโร ฯ ๗ ม. ตํการณา ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ฯ @๘ ม. อธิคโต ฯ ๙ ม. อุยฺยาโม วายาโม ฯ ตสฺมา โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปธานวาติ สงฺขาตธมฺโม นิยโต ปธานวา ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยํ อปฺปมตฺโต อเนลมูโค สุตวา สติมา สงฺขาตธมฺโม นิยโต ปธานวา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๘๐๓] สีโหว สทฺเทสุ อสนฺตสนฺโต วาโตว ชาลมฺหิ อสชฺชมาโน ปทุมํว โตเยน อลิมฺปมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๘๐๔] สีโหว สทฺเทสุ อสนฺตสนฺโตติ ยถา สีโห มิคราชา สทฺเทสุ อสนฺตาสี อปริสนฺตาสี อนุตฺราสี อนุพฺพิคฺโค อนุสฺสุกี ๑- อนุตฺราโส อภิรุ อจฺฉมฺภี อนุตฺราสี อปลายี ปจฺเจกสมฺพุทฺโธปิ สทฺเทสุ อสนฺตาสี อปริสนฺตาสี อนุตฺราสี อนุพฺพิคฺโค อนุสฺสุกี อนุตฺราโส อภิรุ อจฺฉมฺภี อนุตฺราสี อปลายี ปหีนภยเภรโว วิคตโลมหํโส วิหรตีติ สีโหว สทฺเทสุ อสนฺตสนฺโต ฯ [๘๐๕] วาโตว ชาลมฺหิ อสชฺชมาโนติ วาโตติ ปุรตฺถิมา วาตา ปจฺฉิมา วาตา อุตฺตรา วาตา ทกฺขิณา วาตา สรชา วาตา [๒]- สีตา วาตา อุณฺหา วาตา ปริตฺตา วาตา อธิมตฺตา วาตา @เชิงอรรถ: ๑ ม. อนุสฺสงฺกี ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. อรชา วาตา ฯ กาลวาตา ๑- เวรมฺภวาตา ปกฺขิวาตา สุปณฺณวาตา ตาลปณฺณวาตา วิธูปนวาตา ฯ ชาลํ วุจฺจติ สุตฺตชาลํ ฯ ยถา วาโต ชาลมฺหิ น สชฺชติ น คยฺหติ ๒- น พชฺฌติ น ปลิพชฺฌติ เอวเมว เทฺว ชาลา ตณฺหาชาลญฺจ ทิฏฺฐิชาลญฺจ ฯเปฯ อิทํ ตณฺหาชาลํ ฯเปฯ อิทํ ทิฏฺฐิชาลํ ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส ตณฺหาชาลํ ปหีนํ ทิฏฺฐิชาลํ ปฏินิสฺสฏฺฐํ ตณฺหาชาลสฺส ปหีนตฺตา ทิฏฺฐิชาลสฺส ปฏินิสฺสฏฺฐตฺตา โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ รูเป น สชฺชติ สทฺเท น สชฺชติ ฯเปฯ ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพสุ ธมฺเมสุ น สชฺชติ น คยฺหติ น พชฺฌติ น ปลิพชฺฌติ นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโฐ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรตีติ วาโตว ชาลมฺหิ อสชฺชมาโน ฯ [๘๐๖] ปทุมํว โตเยน อลิมฺปมาโนติ ปทุมํ วุจฺจติ ปทุมปุปฺผํ ฯ โตยํ วุจฺจติ อุทกํ ฯ ยถา ปทุมปุปฺผํ โตเยน น ลิมฺปิยติ ๓- [๔]- อลิตฺตํ [๕]- อนุปลิตฺตํ เอวเมว เทฺว เลปา ตณฺหาเลโป จ ทิฏฺฐิเลโป จ ฯเปฯ อยํ ตณฺหาเลโป ฯเปฯ อยํ ทิฏฺฐิเลโป ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส ตณฺหาเลโป ปหีโน ทิฏฺฐิเลโป ปฏินิสฺสฏฺโฐ ตณฺหาเลปสฺส ปหีนตฺตา ทิฏฺฐิเลปสฺส ปฏินิสฺสฏฺฐตฺตา โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ รูเป น ลิมฺปติ สทฺเท น ลิมฺปติ ฯเปฯ ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพสุ ธมฺเมสุ น ลิมฺปติ [๖]- นุปลิมฺปติ อลิตฺโต [๗]- อนุปลิตฺโต นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโฐ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน @เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ตณฺหาติ ฯ เอวมีทิเสสุ ฐาเนสุ ฯ ๓ ม. ลิมฺปติ ฯ @๔ ม. น ปลิมฺปติ น อุปลิมฺปติ ฯ ๕ ม. อปลิตฺตํ ฯ ๖ ม. น ปลิมฺปติ ฯ @๗ ม. อปลิตฺโต ฯ เจตสา วิหรตีติ ปทุมํว โตเยน อลิมฺปมาโน ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สีโหว สทฺเทสุ อสนฺตสนฺโต วาโตว ชาลมฺหิ อสชฺชมาโน ปทุมํว โตเยน อลิมฺปมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๘๐๗] สีโห ยถา ทาฐพลี ปสยฺห ราชา มิคานํ อภิภุยฺยจารี เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานิ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๘๐๘] สีโห ยถา ทาฐพลี ปสยฺห ราชา มิคานํ อภิภุยฺยจารีติ ยถา สีโห มิคราชา ทาฐพลี ทาฐาวุโธ สพฺเพ ติรจฺฉานคเต ปาเณ อภิภุยฺย อภิภวิตฺวา อชฺโฌตฺถริตฺวา ปริยาทิยิตฺวา มทฺทิตฺวา จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ เอวเมว ๑- ปจฺเจกสมฺพุทฺโธปิ ปญฺญาพลี ปญฺญาวุโธ สพฺพปาณภูเต [๒]- ปญฺญาย อภิภุยฺย อภิภวิตฺวา อชฺโฌตฺถริตฺวา ปริยาทิยิตฺวา มทฺทิตฺวา จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปตีติ สีโห ยถา ทาฐพลี ปสยฺห ราชา มิคานํ อภิภุยฺยจารี ฯ [๘๐๙] เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานีติ ยถา สีโห มิคราชา อรญฺญวนปตฺถานิ อชฺโฌคาเหตฺวา ๓- จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ปุคฺคเล ฯ ๓ ม. อรญฺญวนมชฺโฌคาเหตฺวา ฯ @เอวมุปริปิ ฯ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ เอวเมว ๑- ปจฺเจกสมฺพุทฺโธปิ อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวติ อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ มนุสฺสราหเสยฺยกานิ ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิ ฯ โส เอโก คจฺฉติ เอโก ติฏฺฐติ เอโก นิสีทติ เอโก เสยฺยํ กปฺเปติ เอโก คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติ เอโก อภิกฺกมติ เอโก ปฏิกฺกมติ เอโก รโห นิสีทติ เอโก จงฺกมํ อธิฏฺฐาติ เอโก จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปตีติ เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สีโห ยถา ทาฐพลี ปสยฺห ราชา มิคานํ อภิภุยฺยจารี เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานิ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๘๑๐] เมตฺตํ อุเปกฺขํ กรุณํ วิมุตฺตึ อาเสวมาโน มุทิตญฺจ กาเล สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๘๑๑] เมตฺตํ อุเปกฺขํ กรุณํ วิมุตฺตึ อาเสวมาโน มุทิตญฺจ กาเลติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ เมตฺตาสหคเตน @เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน ๑- ผริตฺวา วิหรติ กรุณาสหคเตน เจตสา มุทิตาสหคเตน เจตสา อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา วิหรตีติ เมตฺตํ อุเปกฺขํ กรุณํ วิมุตฺตึ อาเสวมาโน มุทิตญฺจ กาเล ฯ [๘๑๒] สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโนติ เมตฺตาทีนํ ๒- ภาวิตตฺตา เย ปุรตฺถิมาย ทิสาย สตฺตา เต อปฺปฏิกุลา โหนฺติ เย ปจฺฉิมาย ทิสาย สตฺตา เย อุตฺตราย ทิสาย สตฺตา เย ทกฺขิณาย ทิสาย สตฺตา เย ปุรตฺถิมาย อนุทิสาย สตฺตา เย ปจฺฉิมาย อนุทิสาย สตฺตา เย อุตฺตราย อนุทิสาย สตฺตา เย ทกฺขิณาย อนุทิสาย สตฺตา เย อโธคมาย ๓- ทิสาย สตฺตา เย อุปริมาย ทิสาย สตฺตา เย ทสสุ ทิสาสุ วิทิสาสุ ๔- สตฺตา เต อปฺปฏิกุลา โหนฺติ [๕]- ฯ สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโนติ สพฺเพน สตฺตโลเกน ๖- อวิรุชฺฌมาโน อปฺปฏิวิรุชฺฌมาโน อฆฏฺฏิยมาโน ๗- อปฺปฏิหญฺญมาโนติ สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโน ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ เมตฺตํ อุเปกฺขํ กรุณํ วิมุตฺตึ @เชิงอรรถ: ๑ ม. อพฺยาปชฺเชน ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ ๒ ม. เมตฺตาย ฯ ๓ ม. เหฏฺฐิมาย ฯ @๔ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๕ ม. กรุณาย ภาวิตตฺตา ฯเปฯ มุทิตาย ภาวิตตฺตา @ฯเปฯ อุเปกฺขาย ภาวิตตฺตา เย ปุรตฺถิมาย ทิสาย สตฺตา ฯเปฯ เย ทสสุ ทิสาสุ @สตฺตา เต อปฺปฏิกูลา โหนฺติ ฯ ๖ ม. โลเกน ฯ ๗ ม. อนาฆามติยาโน ฯ อาเสวมาโน มุทิตญฺจ กาเล สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโน เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๘๑๓] ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหํ สนฺทาลยิตฺวาน สญฺโญชนานิ อสนฺตสํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๘๑๔] ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหนฺติ ราคนฺติ โย ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ โทสนฺติ โย จิตฺตสฺส อาฆาโต ฯเปฯ จณฺฑิกฺกํ อสฺสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส ฯ โมโหติ ทุกฺเข อญาณํ ฯเปฯ อวิชฺชาลงฺคี โมโห อกุสลมูลํ ฯ ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหนฺติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ราคญฺจ โทสญฺจ โมหญฺจ ปหาย ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกริตฺวา อนภาวงฺคเมตฺวาติ ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหํ ฯ [๘๑๕] สนฺทาลยิตฺวาน สญฺโญชนานีติ ทส สญฺโญชนานิ กามราคสญฺโญชนํ ปฏิฆสญฺโญชนํ ฯเปฯ อวิชฺชาสญฺโญชนํ ฯ สนฺทาลยิตฺวาน สญฺโญชนานีติ [๑]- สญฺโญชนานิ สนฺทาลยิตฺวาน ปทาลยิตฺวาน สมฺปทาลยิตฺวาน ปชหิตฺวาน วิโนเทตฺวาน พฺยนฺตีกริตฺวาน อนภาวงฺคเมตฺวานาติ สนฺทาลยิตฺวาน สญฺโญชนานิ ฯ @เชิงอรรถ: ๑ ม. ทส ฯ [๘๑๖] อสนฺตสํ ชีวิตสงฺขยมฺหีติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ชีวิตปริโยสาเน อสนฺตาสี อปริสนฺตาสี ๑- อนุตฺราสี อนุพฺพิคฺโค อนุสฺสุกี อนุตฺราโส อภิรุ อจฺฉมฺภี อนุตฺราสี อปลายี ปหีนภยเภรโว วิคตโลมหํโสติ [๒]- อสนฺตสํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหํ สนฺทาลยิตฺวาน สญฺโญชนานิ อสนฺตสํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ [๘๑๗] ภชนฺติ เสวนฺติ จ การณตฺถา นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตา อตฺตตฺถปญฺญา อสุจี มนุสฺสา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ [๘๑๘] ภชนฺติ เสวนฺติ จ การณตฺถาติ อตฺตตฺถการณา ปรตฺถการณา อุภยตฺถการณา ทิฏฺฐธมฺมิกตฺถการณา สมฺปรายิกตฺถการณา ปรมตฺถการณา ภชนฺติ สมฺภชนฺติ เสวนฺติ [๓]- ปฏิเสวนฺตีติ ภชนฺติ เสวนฺติ จ การณตฺถา ฯ [๘๑๙] นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตาติ เทฺว มิตฺตา อาคาริกมิตฺโต ๔- จ อนาคาริกมิตฺโต จ ฯเปฯ อยํ อาคาริกมิตฺโต ฯเปฯ อยํ อนาคาริกมิตฺโต ฯ นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตาติ @เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. วีหรตีติ ฯ ๓ ม. นิเสวนฺติ สํเสวนฺติ ฯ @๔ ม. อคาริกมิตฺโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ อิเม เทฺว มิตฺตา อการณา [๑]- อเหตู อปฺปจฺจยา ทุลฺลภาติ [๒]- นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตา ฯ [๘๒๐] อตฺตตฺถปญฺญา อสุจี มนุสฺสาติ อตฺตตฺถปญฺญาติ อตฺตโน อตฺถาย อตฺตโน เหตุ อตฺตโน ปจฺจยา อตฺตโน การณา ภชนฺติ สมฺภชนฺติ เสวนฺติ นิเสวนฺติ สํเสวนฺติ [๓]- อาจรนฺติ สมาจรนฺติ ปยิรุปาสนฺติ ปุจฺฉนฺติ ๔- ปริปญฺหนฺตีติ อตฺตตฺถปญฺญา ฯ อสุจี มนุสฺสาติ อสุจินา กายกมฺเมน สมนฺนาคตาติ อสุจี มนุสฺสา ฯ อสุจินา วจีกมฺเมน สมนฺนาคตาติ อสุจี มนุสฺสา ฯ อสุจินา มโนกมฺเมน สมนฺนาคตาติ อสุจี มนุสฺสา ฯ อสุจินา ปาณาติปาเตน อสุจินา อทินฺนาทาเนน อสุจินา กาเมสุมิจฺฉาจาเรน อสุจินา มุสาวาเทน อสุจิยา ปิสุณาย วาจาย อสุจิยา ผรุสาย วาจาย อสุจินา สมฺผปฺปลาเปน อสุจิยา อภิชฺฌาย อสุจินา พฺยาปาเทน อสุจิยา มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคตาติ อสุจี มนุสฺสา ฯ อสุจิยา เจตนาย สมนฺนาคตาติ อสุจี มนุสฺสา ฯ อสุจิยา ปตฺถนาย สมนฺนาคตาติ อสุจี มนุสฺสา ฯ อสุจินา ปณิธินา สมนฺนาคตาติ อสุจี มนุสฺสา หีนา นิหีนา ปริหีนา ๕- โอมกา ลามกา ชตุกฺกา ปริตฺตาติ อตฺตตฺถปญฺญา อสุจี มนุสฺสา ฯ [๘๒๑] เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ เอโกติ ฯเปฯ จเรติ อฏฺฐ จริยาโย ฯเปฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ @เชิงอรรถ: ๑ ม. นิกฺกรณา ฯ ๒ ม. ทุลฺลทฺธา สุทุลฺลทฺธาติ ฯ ๓ ม. ปฏิเสวนฺติ ฯ @๔ ม. ปริปุจฺฉนฺติ ฯ ๕ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ภชนฺติ เสวนฺติ จ การณตฺถา นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตา อตฺตตฺถปญฺญา อสุจี มนุสฺสา เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ ขคฺควิสาณสุตฺตนิทฺเทโส นิฏฺฐิโต ๑- ฯ อชิโต ติสฺสเมตฺเตยฺโย ปุณฺณโก อถ เมตฺตคู โธตโก อุปสีโว จ นนฺโท จ อถ เหมโก โตเทยฺยกปฺปา ทุภโย ชตุกณฺณี จ ปณฺฑิโต ภทฺราวุโธ อุทโย จ โปสาโล จาปิ พฺราหฺมโณ โมฆราชา จ เมธาวี ปิงฺคิโย จ มหาอิสิ โสฬสนฺนํ ๒- ปเนเตสํ พฺราหฺมณานํว สาสนํ ปารายนานํ นิทฺเทโส ตตฺตกา จ ภวนฺติ หิ ขคฺควิสาณสุตฺตานํ นิทฺเทสาปิ ตตฺเถว ๓- จ นิทฺเทสา ทุวิธา เญยฺยา ปริปุณฺณา สุลิกฺขิตา ๔- ฯ สุตฺตนิทฺเทโส สมตฺโต ฯ ---------- @เชิงอรรถ: ๑ ม. เอกูนวีสติโม ฯ ๒ ม. โสฬสานํ ฯ ๓ ม. ตเถว ฯ ๔ ม. สุลกฺขิตาติ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้าที่ ๓๑๗-๔๒๙. https://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=30&A=6601&w=&modeTY=2 อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน :- https://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=30&A=6601&modeTY=2 อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=30&item=663&items=159 อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ :- https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_siri.php?B=30&siri=37 ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=663 อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย :- https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=46&A=2377 The Pali Atthakatha in Roman :- https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=46&A=2377 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐ https://84000.org/tipitaka/read/?index_30 https://84000.org/tipitaka/english/?index_30
|
บันทึก ๖ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]