พระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ ภาษาบาลี อักษรไทย
 พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๓ สุตฺต. ขุ. ปฏิสมฺภิทามคฺโค

                   มหาวคฺเค วิโมกฺขกถา
                                          ปริปุณฺณนิทานา ๑-
     [๔๖๙]   ตโยเม   ภิกฺขเว   วิโมกฺขา   กตเม   ตโย   สุญฺโต
วิโมกฺโข     อนิมิตฺโต    วิโมกฺโข    อปฺปณิหิโต    วิโมกฺโข    อิเม
ภิกฺขเว ตโย วิโมกฺขา ฯ
     {๔๖๙.๑}   อปิ  จ  อฏฺสฏฺี วิโมกฺขา สุญฺโต วิโมกฺโข อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข  อปฺปณิหิโต  วิโมกฺโข  อชฺฌตฺตวุฏฺาโน วิโมกฺโข พหิทฺธาวุฏฺาโน
วิโมกฺโข  ทุภโตวุฏฺาโน  วิโมกฺโข  อชฺฌตฺตวุฏฺานา  จตฺตาโร  วิโมกฺขา
พหิทฺธาวุฏฺานา  จตฺตาโร  วิโมกฺขา  ทุภโตวุฏฺานา  จตฺตาโร  วิโมกฺขา
อชฺฌตฺตวุฏฺานานํ    อนุโลมา   จตฺตาโร   วิโมกฺขา   พหิทฺธาวุฏฺานานํ
อนุโลมา  จตฺตาโร วิโมกฺขา ทุภโตวุฏฺานานํ  อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขา
อชฺฌตฺตวุฏฺานา  ๒-  ปฏิปฺปสฺสทฺธี   จตฺตาโร  วิโมกฺขา  พหิทฺธาวุฏฺานา
ปฏิปฺปสฺสทฺธี   จตฺตาโร  วิโมกฺขา  ทุภโตวุฏฺานา  ปฏิปฺปสฺสทฺธี  จตฺตาโร
วิโมกฺขา   รูปี  รูปานิ  ปสฺสตีติ   วิโมกฺโข  อชฺฌตฺตํ  อรูปสญฺี  พหิทฺธา
รูปานิ   ปสฺสตีติ   วิโมกฺโข    สุภนฺเตว   อธิมุตฺโต   โหตีติ  วิโมกฺโข
อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข วิญฺาณญฺจายตน-
สมาปตฺติวิโมกฺโข      อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข     เนวสญฺา-
นาสญฺายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข สญฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติวิโมกฺโข
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ...นิทานํ ฯ  ๒ ม. อชฺฌตฺตวุฏฺานปฏิปฺปสฺสทฺธิ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
สมยวิโมกฺโข   อสมยวิโมกฺโข  สามยิโก  วิโมกฺโข  อสามยิโก  วิโมกฺโข
กุปฺโป  วิโมกฺโข  อกุปฺโป  วิโมกฺโข โลกิโย วิโมกฺโข โลกุตฺตโร วิโมกฺโข
สาสโว   วิโมกฺโข   อนาสโว   วิโมกฺโข  สามิโส  วิโมกฺโข  นิรามิโส
วิโมกฺโข    นิรามิสตโร    วิโมกฺโข   ปณิหิโต   วิโมกฺโข   อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข      ปณิหิตปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิวิโมกฺโข      สญฺุตฺโต      วิโมกฺโข
วิสญฺุตฺโต       วิโมกฺโข       เอกตฺตวิโมกฺโข      นานตฺตวิโมกฺโข
สญฺาวิโมกฺโข      าณวิโมกฺโข     สีติสิยาวิโมกฺโข     ฌานวิโมกฺโข
อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข ฯ
     [๔๗๐]   กตโม   สุญฺโต   วิโมกฺโข  ฯ  อิธ  ภิกฺขุ  อรญฺคโต
วา    รุกฺขมูลคโต    วา    สุญฺาคารคโต   วา   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ
สุญฺมิทํ   อตฺเตน   วา   อตฺตนิเยน   วาติ   โส  ตตฺถ  อภินิเวสํ  น
กโรตีติ สุญฺโต วิโมกฺโข อยํ สุญฺโต วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๐.๑}   กตโม  อนิมิตฺโต  วิโมกฺโข  ฯ อิธ ภิกฺขุ อรญฺคโต วา
รุกฺขมูลคโต   วา   สุญฺาคารคโต   วา   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ   สุญฺมิทํ
อตฺเตน  วา  อตฺตนิเยน  วาติ  โส  ตตฺถ  นิมิตฺตํ  น  กโรตีติ อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข อยํ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๐.๒}   กตโม  อปฺปณิหิโต  วิโมกฺโข ฯ อิธ ภิกฺขุ อรญฺคโต วา
รุกฺขมูลคโต   วา   สุญฺาคารคโต   วา   อิติ   ปฏิสญฺจิกฺขติ   สุญฺมิทํ
อตฺเตน   วา   อตฺตนิเยน   วาติ   โส   ตตฺถ   ปณิธึ   น   กโรตีติ
อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข อยํ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๐.๓}   กตโม  อชฺฌตฺตวุฏฺาโน  วิโมกฺโข  ฯ  จตฺตาริ ฌานานิ
อยํ อชฺฌตฺตวุฏฺาโน วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๐.๔}   กตโม   พหิทฺธาวุฏฺาโน   วิโมกฺโข   ฯ   จตสฺโส
อรูปสมาปตฺติโย อยํ พหิทฺธาวุฏฺาโน วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๐.๕}   กตโม  ทุภโตวุฏฺาโน  วิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร อริยมคฺคา
อยํ ทุภโตวุฏฺาโน วิโมกฺโข ฯ
     [๔๗๑]   กตเม     อชฺฌตฺตวุฏฺานา    จตฺตาโร    วิโมกฺขา
ปมชฺฌานํ   นีวรเณหิ   วุฏฺาติ   ทุติยชฺฌานํ   วิตกฺกวิจาเรหิ   วุฏฺาติ
ตติยชฺฌานํ    ปีติยา    วุฏฺาติ    จตุตฺถชฺฌานํ    สุขทุกฺเขหิ   วุฏฺาติ
อิเม อชฺฌตฺตวุฏฺานา จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
     {๔๗๑.๑}   กตเม   พหิทฺธาวุฏฺานา   จตฺตาโร  วิโมกฺขา  ฯ
อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติ    รูปสญฺาย    ปฏิฆสญฺาย   นานตฺตสญฺาย
วุฏฺาติ        วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺติ       อากาสานญฺจายตนสญฺาย
วุฏฺาติ         อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติ        วิญฺาณญฺจายตนสญฺาย
วุฏฺาติ      เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติ      อากิญฺจญฺายตนสญฺาย
วุฏฺาติ อิเม พหิทฺธาวุฏฺานา จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
     {๔๗๑.๒}   กตเม   ทุภโตวุฏฺานา   จตฺตาโร   วิโมกฺขา   ฯ
โสตาปตฺติมคฺโค     สกฺกายทิฏฺิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสา     ทิฏฺานุสยา
วิจิกิจฺฉานุสยา   วุฏฺาติ   ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ   จ  ขนฺเธหิ  จ  วุฏฺาติ
พหิทฺธา    จ    สพฺพนิมิตฺเตหิ   วุฏฺาติ   สกทาคามิมคฺโค   โอฬาริกา
กามราคสญฺโชนา     ปฏิฆสญฺโชนา     โอฬาริกา    กามราคานุสยา
ปฏิฆานุสยา   วุฏฺาติ   ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ   จ   ขนฺเธหิ   จ  วุฏฺาติ
พหิทฺธา    จ    สพฺพนิมิตฺเตหิ    วุฏฺาติ   อนาคามิมคฺโค   อณุสหคตา
กามราคสญฺโชนา     ปฏิฆสญฺโชนา     อณุสหคตา    กามราคานุสยา
ปฏิฆานุสยา   วุฏฺาติ   ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ   จ   ขนฺเธหิ   จ  วุฏฺาติ
พหิทฺธา    จ    สพฺพนิมิตฺเตหิ    วุฏฺาติ    อรหตฺตมคฺโค    รูปราคา
อรูปราคา   มานา   อุทฺธจฺจา   อวิชฺชาย   มานานุสยา  ภวราคานุสยา
อวิชฺชานุสยา   วุฏฺาติ   ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ   จ   ขนฺเธหิ  จ  วุฏฺาติ
พหิทฺธา   จ   สพฺพนิมิตฺเตหิ   วุฏฺาติ   อิเม  ทุภโตวุฏฺานา  จตฺตาโร
วิโมกฺขา ฯ
     [๔๗๒]   กตเม    อชฺฌตฺตวุฏฺานานํ    อนุโลมา    จตฺตาโร
วิโมกฺขา   ฯ   ปมชฺฌานํ   ปฏิลาภตฺถาย   วิตกฺโก   จ   วิจาโร  จ
ปีติ    จ    สุขญฺจ    จิตฺเตกคฺคตา    จ   ทุติยชฺฌานํ   ปฏิลาภตฺถาย
ตติยชฺฌานํ    ปฏิลาภตฺถาย   จตุตฺถชฺฌานํ   ปฏิลาภตฺถาย   วิตกฺโก   จ
วิจาโร   จ  ปีติ  จ  สุขญฺจ  จิตฺเตกคฺคตา  จ  อิเม  อชฺฌตฺตวุฏฺานานํ
อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
     {๔๗๒.๑}   กตเม  พหิทฺธาวุฏฺานานํ อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
อากาสานญฺจายตนสมาปตฺตึ   ปฏิลาภตฺถาย   วิตกฺโก   จ   วิจาโร   จ
ปีติ     จ    สุขญฺจ    จิตฺเตกคฺคตา    จ    วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺตึ
อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺตึ เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺตึ
ปฏิลาภตฺถาย   วิตกฺโก   จ  วิจาโร  จ  ปีติ  จ  สุขญฺจ  จิตฺเตกคฺคตา
จ อิเม พหิทฺธาวุฏฺานานํ อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
     {๔๗๒.๒}   กตเม  ทุภโตวุฏฺานานํ อนุโลมา จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
โสตาปตฺติมคฺคํ     ปฏิลาภตฺถาย     อนิจฺจานุปสฺสนา     ทุกฺขานุปสฺสนา
อนตฺตานุปสฺสนา      สกทาคามิมคฺคํ     ปฏิลาภตฺถาย     อนาคามิมคฺคํ
ปฏิลาภตฺถาย      อรหตฺตมคฺคํ      ปฏิลาภตฺถาย      อนิจฺจานุปสฺสนา
ทุกฺขานุปสฺสนา    อนตฺตานุปสฺสนา    อิเม   ทุภโตวุฏฺานานํ   อนุโลมา
จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
     [๔๗๓]   กตเม    อชฺฌตฺตวุฏฺานา    ปฏิปฺปสฺสทฺธี    จตฺตาโร
วิโมกฺขา   ฯ  ปมชฺฌานสฺส  ปฏิลาโภ  วา  วิปาโก  วา  ทุติยชฺฌานสฺส
ตติยชฺฌานสฺส      จตุตฺถชฺฌานสฺส      ปฏิลาโภ      วา     วิปาโก
วา อิเม อชฺฌตฺตวุฏฺานา ปฏิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
     {๔๗๓.๑}   กตเม   พหิทฺธาวุฏฺานา   ปฏิปฺปสฺสทฺธี   จตฺตาโร
วิโมกฺขา  ฯ  อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา  ปฏิลาโภ  วา  วิปาโก  วา
วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺติยา       อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติยา       เนว
สญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติยา     ปฏิลาโภ     วา     วิปาโก    วา
อิเม พหิทฺธาวุฏฺานา ปฏิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
     {๔๗๓.๒}   กตเม ทุภโตวุฏฺานา ปฏิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร  วิโมกฺขา ฯ
โสตาปตฺติมคฺคสฺส     โสตาปตฺติผลํ    สกทาคามิมคฺคสฺส    สกทาคามิผลํ
อนาคามิมคฺคสฺส       อนาคามิผลํ      อรหตฺตมคฺคสฺส      อรหตฺตผลํ
อิเม ทุภโตวุฏฺานา ปฏิปฺปสฺสทฺธี จตฺตาโร วิโมกฺขา ฯ
     [๔๗๔]   กถํ   รูปี   รูปานิ   ปสฺสตีติ  วิโมกฺโข  ฯ  อิเธกจฺโจ
อชฺฌตฺตํ    ปจฺจตฺตํ    นีลนิมิตฺตํ    มนสิ    กโรติ   นีลสญฺ   ปฏิลภติ
โส   ตํ   นิมิตฺตํ   สุคฺคหิตํ   กโรติ   สูปธาริตํ  อุปธาเรติ  สฺวาวตฺถิตํ
อวตฺถาเปติ   โส   ตํ  นิมิตฺตํ  สุคฺคหิตํ  กตฺวา  สูปธาริตํ  อุปธาเรตฺวา
สฺวาวตฺถิตํ      อวตฺถาเปตฺวา      พหิทฺธา      นีลนิมิตฺเต     จิตฺตํ
อุปสํหรติ    นีลสญฺ    ปฏิลภติ   โส   ตํ   นิมิตฺตํ   สุคฺคหิตํ   กโรติ
สูปธาริตํ    อุปธาเรติ    สฺวาวตฺถิตํ   อวตฺถาเปติ   โส   ตํ   นิมิตฺตํ
สุคฺคหิตํ   กตฺวา   สูปธาริตํ   อุปธาเรตฺวา   สฺวาวตฺถิตํ  อวตฺถาเปตฺวา
อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ ตสฺส เอวํ โหติ
     {๔๗๔.๑}   อชฺฌตฺตญฺจ   พหิทฺธา   จ   อุภยมิทํ  รูปนฺติ  รูปสญฺี
โหติ     อิเธกจฺโจ    อชฺฌตฺตํ    ปจฺจตฺตํ    ปีตนิมิตฺตํ    โลหิตนิมิตฺตํ
โอทาตนิมิตฺตํ   มนสิ   กโรติ   โอทาตสญฺ   ปฏิลภติ   โส  ตํ  นิมิตฺตํ
สุคฺคหิตํ   กโรติ  สูปธาริตํ  อุปธาเรติ  สฺวาวตฺถิตํ  อวตฺถาเปติ  โส  ตํ
นิมิตฺตํ  สุคฺคหิตํ  กตฺวา  สูปธาริตํ  อุปธาเรตฺวา สฺวาวตฺถิตํ อวตฺถาเปตฺวา
พหิทฺธา    โอทาตนิมิตฺเต    จิตฺตํ    อุปสํหรติ   โอทาตสญฺ   ปฏิลภติ
โส   ตํ   นิมิตฺตํ   สุคฺคหิตํ   กโรติ   สูปธาริตํ  อุปธาเรติ  สฺวาวตฺถิตํ
อวตฺถาเปติ   โส   ตํ  นิมิตฺตํ  สุคฺคหิตํ  กตฺวา  สูปธาริตํ  อุปธาเรตฺวา
สฺวาวตฺถิตํ    อวตฺถาเปตฺวา   อาเสวติ   ภาเวติ    พหุลีกโรติ   ตสฺส
เอวํ    โหติ   อชฺฌตฺตญฺจ   พหิทฺธา   จ   อุภยมิทํ   รูปนฺติ   รูปสญฺี
โหติ เอวํ รูปี รูปานิ ปสฺสตีติ วิโมกฺโข ฯ
     [๔๗๕]   กถํ   อชฺฌตฺตํ   อรูปสญฺี   พหิทฺธา   รูปานิ   ปสฺสตีติ
วิโมกฺโข   ฯ   อิเธกจฺโจ   อชฺฌตฺตํ   ปจฺจตฺตํ   นีลนิมิตฺตํ   น   มนสิ
กโรติ     นีลสญฺ    น    ปฏิลภติ    พหิทฺธา    นีลนิมิตฺเต    จิตฺตํ
อุปสํหรติ    นีลสญฺ    ปฏิลภติ   โส   ตํ   นิมิตฺตํ   สุคฺคหิตํ   กโรติ
สูปธาริตํ    อุปธาเรติ    สฺวาวตฺถิตํ   อวตฺถาเปติ   โส   ตํ   นิมิตฺตํ
สุคฺคหิตํ   กตฺวา   สูปธาริตํ   อุปธาเรตฺวา   สฺวาวตฺถิตํ  อวตฺถาเปตฺวา
อาเสวติ  ภาเวติ  พหุลีกโรติ  ตสฺส  เอวํ  โหติ  อชฺฌตฺตํ  อรูปสญฺี ๑-
พหิทฺธา รูปมิทนฺติ รูปสญฺี โหติ
     {๔๗๕.๑}   อิเธกจฺโจ   อชฺฌตฺตํ  ปจฺจตฺตํ  ปีตนิมิตฺตํ  โลหิตนิมิตฺตํ
โอทาตนิมิตฺตํ   น   มนสิ   กโรติ   โอทาตสญฺ   น  ปฏิลภติ  พหิทฺธา
โอทาตนิมิตฺเต    จิตฺตํ    อุปสํหรติ   โอทาตสญฺ   ปฏิลภติ   โส   ตํ
นิมิตฺตํ   สุคฺคหิตํ   กโรติ  สูปธาริตํ  อุปธาเรติ  สฺวาวตฺถิตํ  อวตฺถาเปติ
โส   ตํ   นิมิตฺตํ   สุคฺคหิตํ  กตฺวา  สูปธาริตํ  อุปธาเรตฺวา  สฺวาวตฺถิตํ
อวตฺถาเปตฺวา   อาเสวติ   ภาเวติ   พหุลีกโรติ   ตสฺส   เอวํ   โหติ
อชฺฌตฺตํ   อรูปํ   พหิทฺธา   รูปมิทนฺติ   รูปสญฺี   โหติ   เอวํ  อชฺฌตฺตํ
อรูปสญฺี พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสตีติ วิโมกฺโข ฯ
     [๔๗๖]   กถํ  สุภนฺเตว  อธิมุตฺโต  โหตีติ  วิโมกฺโข  ฯ  อิธ ภิกฺขุ
เมตฺตาสหคเตน   เจตสา   เอกํ   ทิสํ   ผริตฺวา   วิหรติ  ตถา  ทุติยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อรูปํ ... ฯ
ตถา   ตติยํ   ตถา   จตุตฺถํ   อิติ  อุทฺธมโธ  ติริยํ  สพฺพธิ  สพฺพตฺตาย
สพฺพาวนฺตํ    โลกํ    เมตฺตาสหคเตน   เจตสา   วิปุเลน   มหคฺคเตน
อปฺปมาเณน   อวเรน   อพฺยาปชฺเฌน   ๑-   ผริตฺวา  วิหรติ  เมตฺตาย
ภาวิตตฺตา   สตฺตา   อปฺปฏิกูลา   โหนฺติ  กรุณาสหคเตน  เจตสา  เอกํ
ทิสํ  ฯเปฯ  กรุณาย  ภาวิตตฺตา  สตฺตา  อปฺปฏิกูลา โหนฺติ มุทิตาสหคเตน
เจตสา     ฯเปฯ     มุทิตาย     ภาวิตตฺตา    สตฺตา    อปฺปฏิกูลา
โหนฺติ   อุเปกฺขาสหคเตน   เจตสา  เอกํ  ทิสํ  ผริตฺวา  วิหรติ  ฯเปฯ
อุเปกฺขาย   ภาวิตตฺตา   สตฺตา   อปฺปฏิกูลา   โหนฺติ   เอวํ  สุภนฺเตว
อธิมุตฺโต โหตีติ วิโมกฺโข ฯ
     [๔๗๗]   กตโม   อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข   ฯ   อิธ
ภิกฺขุ    สพฺพโส    รูปสญฺานํ    สมติกฺกมา   ปฏิฆสญฺานํ   อตฺถงฺคมา
นานตฺตสญฺานํ   อมนสิการา   อนนฺโต   อากาโสติ   อากาสานญฺจายตนํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๗.๑}   กตโม   วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข   ฯ   อิธ
ภิกฺขุ    สพฺพโส   อากาสานญฺจายตนํ   สมติกฺกมฺม   อนนฺตํ   วิญฺาณนฺติ
วิญฺาณญฺจายตนํ     อุปสมฺปชฺช     วิหรติ     อยํ    วิญฺาณญฺจายตน-
สมาปตฺติวิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๗.๒}   กตโม   อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข   ฯ   อิธ
ภิกฺขุ     สพฺพโส     วิญฺาณญฺจายตนํ    สมติกฺกมฺม    นตฺถิ    กิญฺจีติ
อากิญฺจญฺายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อพฺยาปชฺเชน ฯ เอวมุปริปิ ฯ
     {๔๗๗.๓}   กตโม  เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข  ฯ อิธ
ภิกฺขุ    สพฺพโส   อากิญฺจญฺายตนํ   สมติกฺกมฺม   เนวสญฺานาสญฺายตนํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติวิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๗.๔}   กตโม  สญฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติวิโมกฺโข  ฯ อิธ ภิกฺขุ
สพฺพโส     เนวสญฺานาสญฺายตนํ     สมติกฺกมฺม    สญฺาเวทยิตนิโรธํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ สญฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติวิโมกฺโข ฯ
     [๔๗๘]   กตโม  สมยวิโมกฺโข  ฯ  จตฺตาริ  ฌานานิ  จตสฺโส  จ
อรูปสมาปตฺติโย อยํ สมยวิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๘.๑}   กตโม  อสมยวิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา จตฺตาริ
จ สามญฺผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ อสมยวิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๘.๒}   กตโม  สามยิโก  วิโมกฺโข ฯ จตฺตาริ ฌานานิ จตสฺโส
จ อรูปสมาปตฺติโย อยํ สามยิโก วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๘.๓}   กตโม  อสามยิโก  วิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา
จตฺตาริ จ สามญฺผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ อสามยิโก วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๘.๔}   กตโม  กุปฺโป วิโมกฺโข ฯ จตฺตาริ ฌานานิ จตสฺโส จ
อรูปสมาปตฺติโย อยํ กุปฺโป วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๘.๕}   กตโม อกุปฺโป วิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา จตฺตาริ
จ สามญฺผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ อกุปฺโป วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๘.๖}   กตโม โลกิโย วิโมกฺโข ฯ จตฺตาริ ฌานานิ จตสฺโส จ
อรูปสมาปตฺติโย อยํ โลกิโย วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๘.๗}   กตโม  โลกุตฺตโร  วิโมกฺโข  ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา
จตฺตาริ จ สามญฺผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ โลกุตฺตโร วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๘.๘}   กตโม  สาสโว  วิโมกฺโข ฯ จตฺตาริ ฌานานิ จตสฺโส จ
อรูปสมาปตฺติโย อยํ สาสโว วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๘.๙}   กตโม  อนาสโว  วิโมกฺโข  ฯ  จตฺตาโร จ อริยมคฺคา
จตฺตาริ จ สามญฺผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ อนาสโว วิโมกฺโข ฯ
     [๔๗๙]   กตโม    สามิโส    วิโมกฺโข    ฯ   รูปปฏิสญฺุตฺโต
วิโมกฺโข อยํ สามิโส วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๙.๑}   กตโม  นิรามิโส  วิโมกฺโข ฯ อรูปปฏิสญฺุตฺโต วิโมกฺโข
อยํ นิรามิโส วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๙.๒}   กตโม นิรามิสตโร ๑- วิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา
จตฺตาริ จ สามญฺผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ นิรามิสตโร ๑- วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๙.๓}   กตโม  ปณิหิโต วิโมกฺโข ฯ จตฺตาริ ฌานานิ จตสฺโส จ
อรูปสมาปตฺติโย อยํ ปณิหิโต วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๙.๔}   กตโม  อปฺปณิหิโต  วิโมกฺโข  ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา
จตฺตาริ จ สามญฺผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๙.๕}   กตโม   ปณิหิตปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิวิโมกฺโข  ฯ  ปมชฺฌานสฺส
ปฏิลาโภ   วา   วิปาโก  วา  ฯเปฯ  เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติยา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. นิรามิสานิรามิสตโร วิโมกฺโข ฯ
ปฏิลาโภ วา วิปาโก วา อยํ ปณิหิตปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิวิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๙.๖}   กตโม   สญฺุตฺโต   วิโมกฺโข  ฯ  จตฺตาริ  ฌานานิ
จตสฺโส จ อรูปสมาปตฺติโย อยํ สญฺุตฺโต วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๙.๗}   กตโม  วิสญฺุตฺโต  วิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา
จตฺตาริ จ สามญฺผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ วิสญฺุตฺโต วิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๙.๘}   กตโม เอกตฺตวิโมกฺโข ฯ จตฺตาโร จ อริยมคฺคา จตฺตาริ จ
สามญฺผลานิ นิพฺพานญฺจ อยํ เอกตฺตวิโมกฺโข ฯ
     {๔๗๙.๙}   กตโม  นานตฺตวิโมกฺโข  ฯ  จตฺตาริ ฌานานิ จตสฺโส จ
อรูปสมาปตฺติโย อยํ นานตฺตวิโมกฺโข ฯ
     [๔๘๐]   กตโม  สญฺาวิโมกฺโข  ฯ  สิยา  เอโก  สญฺาวิโมกฺโข
ทส   สญฺาวิโมกฺขา  โหนฺติ  ทส  สญฺาวิโมกฺขา  เอโก  สญฺาวิโมกฺโข
โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน [๑]- ฯ
     {๔๘๐.๑}   สิยาติ   ๒-  กถญฺจ  สิยา  ฯ  อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ
นิจฺจโต   สญฺาย   มุจฺจตีติ   สญฺาวิโมกฺโข  ทุกฺขานุปสฺสนาาณํ  สุขโต
สญฺาย       มุจฺจตีติ       สญฺาวิโมกฺโข       อนตฺตานุปสฺสนาาณํ
อตฺตโต    สญฺาย    มุจฺจตีติ    สญฺาวิโมกฺโข    นิพฺพิทานุปสฺสนาาณํ
นนฺทิยา    สญฺาย    มุจฺจตีติ    สญฺาวิโมกฺโข    วิราคานุปสฺสนาาณํ
ราคโต    สญฺาย    มุจฺจตีติ    สญฺาวิโมกฺโข    นิโรธานุปสฺสนาาณํ
สมุทยโต   สญฺาย   มุจฺจตีติ   สญฺาวิโมกฺโข   ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาาณํ
อาทานโต          สญฺาย         มุจฺจตีติ         สญฺาวิโมกฺโข
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สิยาติ ฯ ๒ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ เอวมีทิเสสุ าเนสุ ฯ
อนิมิตฺตานุปสฺสนาาณํ    นิมิตฺตโต    สญฺาย   มุจฺจตีติ   สญฺาวิโมกฺโข
อปฺปณิหิตานุปสฺสนาาณํ        ปณิธิยา        สญฺาย        มุจฺจตีติ
สญฺาวิโมกฺโข      สุญฺตานุปสฺสนาาณํ      อภินิเวสโต      สญฺาย
มุจฺจตีติ   สญฺาวิโมกฺโข   เอวํ   สิยา   เอโก   สญฺาวิโมกฺโข   ทส
สญฺาวิโมกฺขา   โหนฺติ   ทส   สญฺาวิโมกฺขา   เอโก   สญฺาวิโมกฺโข
โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
     {๔๘๐.๒}   รูเป  อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ  นิจฺจโต  สญฺาย  มุจฺจตีติ
สญฺาวิโมกฺโข    ฯเปฯ    รูเป    สุญฺตานุปสฺสนาาณํ    อภินิเวสโต
สญฺาย   มุจฺจตีติ   สญฺาวิโมกฺโข   เอวํ  สิยา  เอโก  สญฺาวิโมกฺโข
ทส   สญฺาวิโมกฺขา  โหนฺติ  ทส  สญฺาวิโมกฺขา  เอโก  สญฺาวิโมกฺโข
โหติ   วตฺถุวเสน  ปริยาเยน  ฯ  เวทนาย  ฯเปฯ  สญฺาย  สงฺขาเรสุ
วิญฺาเณ     จกฺขุสฺมึ     ฯเปฯ     ชรามรเณ    อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ
นิจฺจโต    สญฺาย    มุจฺจตีติ    สญฺาวิโมกฺโข    ฯเปฯ   ชรามรเณ
สุญฺตานุปสฺสนาาณํ    อภินิเวสโต   สญฺาย   มุจฺจตีติ   สญฺาวิโมกฺโข
เอวํ   สิยา   เอโก   สญฺาวิโมกฺโข  ทส  สญฺาวิโมกฺขา  โหนฺติ  ทส
สญฺาวิโมกฺขา   เอโก   สญฺาวิโมกฺโข   โหติ   วตฺถุวเสน  ปริยาเยน
อยํ สญฺาวิโมกฺโข ฯ
     [๔๘๑]   กตโม   าณวิโมกฺโข   ฯ   สิยา  เอโก  าณวิโมกฺโข
ทส   าณวิโมกฺขา   โหนฺติ   ทส   าณวิโมกฺขา  เอโก  าณวิโมกฺโข
โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
     {๔๘๑.๑}   สิยาติ  กถญฺจ  สิยา  ฯ  อนิจฺจานุปสฺสนา ยถาภูตํ าณํ
นิจฺจโต   สมฺโมหา   อญฺาณา   มุจฺจตีติ   าณวิโมกฺโข  ทุกฺขานุปสฺสนา
ยถาภูตํ   าณํ   สุขโต   สมฺโมหา   อญฺาณา   มุจฺจตีติ  าณวิโมกฺโข
อนตฺตานุปสฺสนา    ยถาภูตํ    าณํ    อตฺตโต    สมฺโมหา   อญฺาณา
มุจฺจตีติ    าณวิโมกฺโข    นิพฺพิทานุปสฺสนา   ยถาภูตํ   าณํ   นนฺทิยา
สมฺโมหา     อญฺาณา     มุจฺจตีติ    าณวิโมกฺโข    วิราคานุปสฺสนา
ยถาภูตํ   าณํ   ราคโต   สมฺโมหา   อญฺาณา  มุจฺจตีติ  าณวิโมกฺโข
นิโรธานุปสฺสนา    ยถาภูตํ    าณํ    สมุทยโต   สมฺโมหา   อญฺาณา
มุจฺจตีติ าณวิโมกฺโข
     {๔๘๑.๒}   ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา    ยถาภูตํ   าณํ   อาทานโต
สมฺโมหา     อญฺาณา    มุจฺจตีติ    าณวิโมกฺโข    อนิมิตฺตานุปสฺสนา
ยถาภูตํ   าณํ   นิมิตฺตโต   สมฺโมหา  อญฺาณา  มุจฺจตีติ  าณวิโมกฺโข
อปฺปณิหิตานุปสฺสนา    ยถาภูตํ    าณํ   ปณิธิยา   สมฺโมหา   อญฺาณา
มุจฺจตีติ      าณวิโมกฺโข      สุญฺตานุปสฺสนา     ยถาภูตํ     าณํ
อภินิเวสโต    สมฺโมหา    อญฺาณา    มุจฺจตีติ   าณวิโมกฺโข   เอวํ
สิยา    เอโก    าณวิโมกฺโข    ทส    าณวิโมกฺขา   โหนฺติ   ทส
าณวิโมกฺขา เอโก าณวิโมกฺโข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
     {๔๘๑.๓}   รูเป  อนิจฺจานุปสฺสนา  ยถาภูตํ  าณํ นิจฺจโต สมฺโมหา
อญฺาณา  มุจฺจตีติ  าณวิโมกฺโข  ฯเปฯ  รูเป  สุญฺตานุปสฺสนา  ยถาภูตํ
าณํ    อภินิเวสโต    สมฺโมหา    อญฺาณา   มุจฺจตีติ   าณวิโมกฺโข
เอวํ   สิยา   เอโก   าณวิโมกฺโข   ทส   าณวิโมกฺขา  โหนฺติ  ทส
าณวิโมกฺขา เอโก าณวิโมกฺโข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
     {๔๘๑.๔}   เวทนาย  ฯเปฯ  สญฺาย  สงฺขาเรสุ วิญฺาเณ จกฺขุสฺมึ
ฯเปฯ   ชรามรเณ   อนิจฺจานุปสฺสนา  ยถาภูตํ  าณํ  นิจฺจโต  สมฺโมหา
อญฺาณา   มุจฺจตีติ   าณวิโมกฺโข   ฯเปฯ  ชรามรเณ  สุญฺตานุปสฺสนา
ยถาภูตํ    าณํ    อภินิเวสโต    อภินิเวสโต    สมฺโมหา   อญฺาณา
มุจฺจตีติ     าณวิโมกฺโข     เอวํ    สิยา    เอโก    าณวิโมกฺโข
ทส   าณวิโมกฺขา   โหนฺติ   ทส   าณวิโมกฺขา  เอโก  าณวิโมกฺโข
โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน อยํ าณวิโมกฺโข ฯ
     [๔๘๒]   กตโม  สีติสิยาวิโมกฺโข  ฯ  สิยา  เอโก สีติสิยาวิโมกฺโข
ทส     สีติสิยาวิโมกฺขา    โหนฺติ    ทส    สีติสิยาวิโมกฺขา    เอโก
สีติสิยาวิโมกฺโข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
     {๔๘๒.๑}   สิยาติ  กถญฺจ สิยา ฯ อนิจฺจานุปสฺสนา อนุตฺตรํ สีติภาวํ
าณํ     นิจฺจโต    สนฺตาปปริฬาหทรถา    มุจฺจตีติ    สีติสิยาวิโมกฺโข
ทุกฺขานุปสฺสนา   อนุตฺตรํ   สีติภาวํ   าณํ   สุขโต  สนฺตาปปริฬาหทรถา
มุจฺจตีติ     สีติสิยาวิโมกฺโข     อนตฺตานุปสฺสนา    อนุตฺตรํ    สีติภาวํ
าณํ     อตฺตโต    สนฺตาปปริฬาหทรถา    มุจฺจตีติ    สีติสิยาวิโมกฺโข
นิพฺพิทานุปสฺสนา    อนุตฺตรํ    สีติภาวํ    าณํ    นนฺทิยา    สนฺตาป-
ปริฬาหทรถา      มุจฺจตีติ      สีติสิยาวิโมกฺโข      วิราคานุปสฺสนา
อนุตฺตรํ    สีติภาวํ    าณํ    ราคโต   สนฺตาปปริฬาหทรถา   มุจฺจตีติ
สีติสิยาโมกฺโข   นิโรธานุปสฺสนา   อนุตฺตรํ   สีติภาวํ   าณํ   สมุทยโต
สนฺตาปปริฬาหทรถา    มุจฺจติ    สีติสิยาวิโมกฺโข    ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา
อนุตฺตรํ    สีติภาวํ   าณํ   อาทานโต   สนฺตาปปริฬาหทรถา   มุจฺจตีติ
สีติสิยาวิโมกฺโข     อนิมิตฺตานุปสฺสนา     อนุตฺตรํ     สีติภาวํ    าณํ
นิมิตฺตโต       สนฺตาปปริฬาหทรถา      มุจฺจตีติ      สีติสิยาวิโมกฺโข
อปฺปณิหิตานุปสฺสนา    อนุตฺตรํ    สีติภาวํ    าณํ   ปณิธิยา   สนฺตาป-
ปริฬาหทรถา      มุจฺจตีติ      สีติสิยาวิโมกฺโข      สุญฺตานุปสฺสนา
อนุตฺตรํ     สีติภาวํ      าณํ     อภินิเวสโต    สนฺตาปปริฬาหทรถา
มุจฺจตีติ สีติสิยาวิโมกฺโข
     {๔๘๒.๒}   เอวํ  สิยา  เอโก สีติสิยาวิโมกฺโข ทส สีติสิยาวิโมกฺขา
โหนฺติ   ทส  สีติสิยาวิโมกฺขา  เอโก  สีติสิยาวิโมกฺโข  โหติ  วตฺถุวเสน
ปริยาเยน   ฯ  รูเป  อนิจฺจานุปสฺสนา  อนุตฺตรํ  สีติภาวํ  าณํ  นิจฺจโต
สนฺตาปปริฬาหทรถา    มุจฺจตีติ    สีติสิยาวิโมกฺโข   ฯเปฯ   วตฺถุวเสน
ปริยาเยน  ฯ  เวทนาย  ฯเปฯ  สญฺาย  สงฺขาเรสุ  วิญฺาเณ  จกฺขุสฺมึ
ฯเปฯ   ชรามรเณ   อนิจฺจานุปสฺสนา   อนุตฺตรํ  สีติภาวํ  าณํ  นิจฺจโต
สนฺตาปปริฬาหทรถา  มุจฺจตีติ  สีติสิยาวิโมกฺโข  ฯเปฯ  เอวํ  สิยา เอโก
สีติสิยาวิโมกฺโข   ทส   สีติสิยาวิโมกฺขา   โหนฺติ   ทส  สีติสิยาวิโมกฺขา
เอโก สีติสิยาวิโมกฺโข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน อยํ สีติสิยาวิโมกฺโข ฯ
     [๔๘๓]   กตโม  ฌานวิโมกฺโข  ฯ  เนกฺขมฺมํ  ชายตีติ  ๑-  ฌานํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ม. ยุ. ฌายตีติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
กามจฺฉนฺทํ   ฌาเปตีติ   ฌานํ   ชายนฺโต   ๑-   มุจฺจตีติ  ฌานวิโมกฺโข
ฌาเปนฺโต   มุจฺจตีติ   ฌานวิโมกฺโข   ชายนฺตีติ   ๒-  ธมฺมา  ฌาเปตีติ
กิเลเส   ชาเต   จ   ฌาเป  จ  ชานาตีติ  ฌานวิโมกฺโข  อพฺยาปาโท
ชายตีติ    ฌานํ    พฺยาปาทํ    ฌาเปตีติ   ฌานํ   ชายนฺโต   มุจฺจตีติ
ฌานวิโมกฺโข     ฌาเปนฺโต     มุจฺจตีติ     ฌานวิโมกฺโข    ชายนฺตีติ
ธมฺมา  ฌาเปตีติ  กิเลเส  ชาเต  จ  ฌาเป  จ  ชานาตีติ ฌานวิโมกฺโข
อาโลกสญฺา     ชายตีติ     ฌานํ     ถีนมิทฺธํ     ฌาเปตีติ    ฌานํ
อวิกฺเขโป   ชายตีติ   ฌานํ   อุทฺธจฺจํ   ฌาเปตีติ   ฌานํ  ธมฺมววตฺถานํ
ชายตีติ    ฌานํ   วิจิกิจฺฉํ   ฌาเปตีติ   ฌานํ   าณํ   ชายตีติ   ฌานํ
อวิชฺชํ   ฌาเปตีติ   ฌานํ   ปามุชฺชํ   ชายตีติ   ฌานํ   อรตึ  ฌาเปตีติ
ฌานํ   ปมชฺฌานํ   ชายตีติ   ฌานํ   นีวรณํ   ฌาเปตีติ   ฌานํ  ฯเปฯ
อรหตฺตมคฺโค     ชายตีติ    ฌานํ    สพฺพกิเลเส    ฌาเปตีติ    ฌานํ
ชายนฺโต      มุจฺจตีติ      ฌานวิโมกฺโข      ฌาเปนฺโต     มุจฺจตีติ
ฌานวิโมกฺโข     ชายนฺตีติ    ธมฺมา    ฌาเปตีติ    กิเลเส    ชาเต
จ ฌาเป จ ชานาตีติ ฌานวิโมกฺโข อยํ ฌานวิโมกฺโข ฯ
     [๔๘๔]   กตโม   อนุปาทาจิตฺตสฺส   วิโมกฺโข   ฯ  สิยา  เอโก
อนุปาทาจิตฺตสฺส   วิโมกฺโข   ทส   อนุปาทาจิตฺตสฺส   วิโมกฺขา   โหนฺติ
ทส   อนุปาทาจิตฺตสฺส   วิโมกฺขา   เอโก   อนุปาทาจิตฺตสฺส   วิโมกฺโข
โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ม. ยุ. ฌายนฺโต ฯ ๒ สี. ม. ยุ. ฌายนฺตีติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๓ ม. ยุ. นีวรเณ ฯ
     {๔๘๔.๑}   สิยาติ   กถญฺจ  สิยา  อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ  นิจฺจโต
อุปาทานา    มุจฺจตีติ   อนุปาทาจิตฺตสฺส   วิโมกฺโข   ทุกฺขานุปสฺสนาาณํ
สุขโต      อุปาทานา      มุจฺจตีติ     อนุปาทาจิตฺตสฺส     วิโมกฺโข
อนตฺตานุปสฺสนาาณํ    อตฺตโต   อุปาทานา   มุจฺจตีติ   อนุปาทาจิตฺตสฺส
วิโมกฺโข     นิพฺพิทานุปสฺสนาาณํ     นนฺทิยา    อุปาทานา    มุจฺจตีติ
อนุปาทาจิตฺตสฺส   วิโมกฺโข   วิราคานุปสฺสนาาณํ   ราคโต   อุปาทานา
มุจฺจตีติ       อนุปาทาจิตฺตสฺส      วิโมกฺโข      นิโรธานุปสฺสนาาณํ
สมุทยโต     อุปาทานา     มุจฺจตีติ     อนุปาทาจิตฺตสฺส     วิโมกฺโข
ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาาณํ       อาทานโต      อุปาทานา      มุจฺจตีติ
อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข
     {๔๘๔.๒}   อนิมิตฺตานุปสฺสนาาณํ     นิมิตฺตโต     อุปาทานา
มุจฺจตีติ      อนุปาทาจิตฺตสฺส      วิโมกฺโข     อปฺปณิหิตานุปสฺสนาาณํ
ปณิธิยา      อุปาทานา     มุจฺจตีติ     อนุปาทาจิตฺตสฺส     วิโมกฺโข
สุญฺตานุปสฺสนาาณํ       อภินิเวสโต       อุปาทานา       มุจฺจตีติ
อนุปาทาจิตฺตสฺส  วิโมกฺโข  เอวํ  สิยา  เอโก  อนุปาทาจิตฺตสฺส วิโมกฺโข
ทส    อนุปาทาจิตฺตสฺส    วิโมกฺขา    โหนฺติ    ทส   อนุปาทาจิตฺตสฺส
วิโมกฺขา    เอโก    อนุปาทาจิตฺตสฺส    วิโมกฺโข   โหติ   วตฺถุวเสน
ปริยาเยน    ฯ    รูเป    อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ   นิจฺจโต   อุปาทานา
มุจฺจตีติ   อนุปาทาจิตฺตสฺส   วิโมกฺโข  ฯเปฯ  รูเป  สุญฺตานุปสฺสนาาณํ
อภินิเวสโต     อุปาทานา     มุจฺจตีติ    อนุปาทาจิตฺตสฺส    วิโมกฺโข
เอวํ   สิยา   เอโก   อนุปาทาจิตฺตสฺส  วิโมกฺโข  ทส  อนุปาทาจิตฺตสฺส
วิโมกฺขา     โหนฺติ     ทส    อนุปาทาจิตฺตสฺส    วิโมกฺขา    เอโก
อนุปาทาจิตฺตสฺส   วิโมกฺโข   โหติ  วตฺถุวเสน  ปริยาเยน  ฯ  เวทนาย
ฯเปฯ   สญฺาย   สงฺขาเรสุ   วิญฺาเณ   จกฺขุสฺมึ   ฯเปฯ  ชรามรเณ
อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ    นิจฺจโต   อุปาทานา   มุจฺจตีติ   อนุปาทาจิตฺตสฺส
วิโมกฺโข    ฯเปฯ    ชรามรเณ    สุญฺตานุปสฺสนาาณํ    อภินิเวสโต
อุปาทานา   มุจฺจตีติ   อนุปาทาจิตฺตสฺส   วิโมกฺโข  เอวํ   สิยา  เอโก
อนุปาทาจิตฺตสฺส    วิโมกฺโข   โหติ   ทส   อนุปาทาจิตฺตสฺส   วิโมกฺขา
โหนฺติ    ทส    อนุปาทาจิตฺตสฺส   วิโมกฺขา   เอโก   อนุปาทาจิตฺตสฺส
วิโมกฺโข โหติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
     [๔๘๕]   อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ      กติหุปาทาเนหิ     มุจฺจติ
ทุกฺขานุปสฺสนาาณํ     กติหุปาทาเนหิ     มุจฺจติ    อนตฺตานุปสฺสนาาณํ
กติหุปาทาเนหิ   มุจฺจติ   นิพฺพิทานุปสฺสนาาณํ   ฯเปฯ  วิราคานุปสฺสนา-
าณํ          นิโรธานุปสฺสนาาณํ          ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาาณํ
อนิมิตฺตานุปสฺสนาาณํ      อปฺปณิหิตานุปสฺสนาาณํ      สุญฺตานุปสฺสนา-
าณํ   กติหุปาทาเนหิ   มุจฺจติ   ฯ  อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ  ตีหุปาทาเนหิ
มุจฺจติ   ทุกฺขานุปสฺสนาาณํ   เอกุปาทานา   มุจฺจติ  อนตฺตานุปสฺสนาาณํ
ตีหุปาทาเนหิ    มุจฺจติ    นิพฺพิทานุปสฺสนาาณํ    เอกุปาทานา   มุจฺจติ
วิราคานุปสฺสนาาณํ     เอกุปาทานา     มุจฺจติ    นิโรธานุปสฺสนาาณํ
จตูหุปาทาเนหิ   มุจฺจติ  ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาาณํ  จตูหุปาทาเนหิ   มุจฺจติ
อนิมิตฺตานุปสฺสนาาณํ     ตีหุปาทาเนหิ    มุจฺจติ    อปฺปณิหิตานุปสฺสนา-
าณํ    เอกุปาทานา    มุจฺจติ    สุญฺตานุปสฺสนาาณํ   ตีหุปาทาเนหิ
มุจฺจติ ฯ
     [๔๘๖]   อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ   กตเมหิ  ตีหุปาทาเนหิ  มุจฺจติ  ฯ
ทิฏฺฐุปาทานา    สีลพฺพตุปาทานา    อตฺตวาทุปาทานา   อนิจฺจานุปสฺสนา-
าณํ อิเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ
     {๔๘๖.๑}   ทุกฺขานุปสฺสนาาณํ  กตมา  เอกุปาทานา  มุจฺจติ  ฯ
กามุปาทานา ทุกฺขานุปสฺสนาาณํ อิมา ๑- เอกุปาทานา มุจฺจติ ฯ
     {๔๘๖.๒}   อนตฺตานุปสฺสนาาณํ  กตเมหิ  ตีหุปาทาเนหิ  มุจฺจติ  ฯ
ทิฏฺฐุปาทานา    สีลพฺพตุปาทานา    อตฺตวาทุปาทานา   อนตฺตานุปสฺสนา-
าณํ อิเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ
     {๔๘๖.๓}   นิพฺพิทานุปสฺสนาาณํ  กตมา  เอกุปาทานา  มุจฺจติ  ฯ
กามุปาทานา นิพฺพิทานุปสฺสนาาณํ อิมา เอกุปาทานา มุจฺจติ ฯ
     {๔๘๖.๔}   วิราคานุปสฺสนาาณํ  กตมา  เอกุปาทานา  มุจฺจติ ฯ
กามุปาทานา วิราคานุปสฺสนาาณํ อิมา เอกุปาทานา มุจฺจติ ฯ
     {๔๘๖.๕}   นิโรธานุปสฺสนาาณํ  กตเมหิ  จตูหุปาทาเนหิ  มุจฺจติ ฯ
กามุปาทานา     ทิฏฺฐุปาทานา     สีลพฺพตุปาทานา    อตฺตวาทุปาทานา
นิโรธานุปสฺสนาาณํ อิเมหิ จตูหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ
     {๔๘๖.๖}   ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาาณํ    กตเมหิ   จตูหุปาทาเนหิ
มุจฺจติ  ฯ  กามุปาทานา  ทิฏฺฐุปาทานา  สีลพฺพตุปาทานา อตฺตวาทุปาทานา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อิทํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาาณํ อิเมหิ จตูหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ
     {๔๘๖.๗}   อนิมิตฺตานุปสฺสนาาณํ     กตเมหิ    ตีหุปาทาเนหิ
มุจฺจติ     ฯ     ทิฏฺฐุปาทานา    สีลพฺพตุปาทานา    อตฺตวาทุปาทานา
อนิมิตฺตานุปสฺสนาาณํ อิเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ
     {๔๘๖.๘}   อปฺปณิหิตานุปสฺสนาาณํ     กตมา    เอกุปาทานา
มุจฺจติ      ฯ      กามุปาทานา     อปฺปณิหิตานุปสฺสนาาณํ     อิมา
เอกุปาทานา มุจฺจติ ฯ
     {๔๘๖.๙}   สุญฺตานุปสฺสนาาณํ     กตเมหิ    ตีหุปาทาเนหิ
มุจฺจติ     ฯ     ทิฏฺฐุปาทานา    สีลพฺพตุปาทานา    อตฺตวาทุปาทานา
สุญฺตานุปสฺสนาาณํ อิเมหิ ตีหุปาทาเนหิ มุจฺจติ ฯ
     {๔๘๖.๑๐}   ยญฺจ   อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ  ยญฺจ  อนตฺตานุปสฺสนา-
าณํ    ยญฺจ    อนิมิตฺตานุปสฺสนาาณํ    ยญฺจ    สุญฺตานุปสฺสนาาณํ
อิมานิ    จตฺตาริ    าณานิ    ตีหุปาทาเนหิ   มุจฺจนฺติ   ทิฏฺฐุปาทานา
สีลพฺพตุปาทานา    อตฺตวาทุปาทานา    ฯ    ยญฺจ   ทุกฺขานุปสฺสนาาณํ
ยญฺจ     นิพฺพิทานุปสฺสนาาณํ     ยญฺจ    วิราคานุปสฺสนาาณํ    ยญฺจ
อปฺปณิหิตานุปสฺสนาาณํ    อิมานิ    จตฺตาริ    าณานิ    เอกุปาทานา
มุจฺจนฺติ    กามุปาทานา    ฯ    ยญฺจ    นิโรธานุปสฺสนาาณํ    ยญฺจ
ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาาณํ    อิมานิ    เทฺว    าณานิ    จตูหุปาทาเนหิ
มุจฺจนฺติ       กามุปาทานา       ทิฏฺฐุปาทานา       สีลพฺพตุปาทานา
อตฺตวาทุปาทานา อยํ อนุปาทานาจิตฺตสฺส ๑- วิโมกฺโข ฯ
                                      วิโมกฺขกถาย ปมภาณวารํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. อนุปาทาจิตฺตสฺส ฯ
     [๔๘๗]   ตีณิ    โข   ปนิมานิ   วิโมกฺขมุขานิ   โลกนิยฺยานาย
สํวตฺตนฺติ    สพฺพสงฺขาเร    ปริจฺเฉทปริวฏฺฏุมโต   ๑-   สมนุปสฺสนตาย
อนิมิตฺตาย    จ   ธาตุยา   จิตฺตสมฺปกฺขนฺทนตาย   ๒-   สพฺพสงฺขาเรสุ
มโนสมุตฺเตชนตาย    อปฺปณิหิตาย    จ   ธาตุยา   จิตฺตสมฺปกฺขนฺทนตาย
สพฺพธมฺเม     ปรโต     สมนุปสฺสนตาย    สุญฺตาย    จ    ธาตุยา
จิตฺตสมฺปกฺขนฺทนตาย    อิมานิ    ตีณิ    วิโมกฺขมุขานิ    โลกนิยฺยานาย
สํวตฺตนฺติ ฯ
     [๔๘๘]   อนิจฺจโต    มนสิกโรโต   กถํ   สงฺขารา   อุปฏฺนฺติ
ทุกฺขโต   มนสิกโรโต   กถํ  สงฺขารา  อุปฏฺนฺติ  อนตฺตโต  มนสิกโรโต
กถํ   สงฺขารา   อุปฏฺนฺติ  ฯ  อนิจฺจโต  มนสิกโรโต  ขยโต  สงฺขารา
อุปฏฺนฺติ    ทุกฺขโต    มนสิกโรโต    ภยโต    สงฺขารา    อุปฏฺนฺติ
อนตฺตโต มนสิกโรโต สุญฺโต สงฺขารา อุปฏฺนฺติ ฯ
     {๔๘๘.๑}   อนิจฺจโต  มนสิกโรโต  กึพหุลํ  จิตฺตํ  โหติ  ทุกฺขโต
มนสิกโรโต    กึพหุลํ   จิตฺตํ   โหติ   อนตฺตโต   มนสิกโรโต   กึพหุลํ
จิตฺตํ   โหติ   ฯ   อนิจฺจโต   มนสิกโรโต   อธิโมกฺขพหุลํ  จิตฺตํ  โหติ
ทุกฺขโต     มนสิกโรโต     ปสฺสทฺธิพหุลํ    จิตฺตํ    โหติ    อนตฺตโต
มนสิกโรโต เวทพหุลํ จิตฺตํ โหติ ฯ
     {๔๘๘.๒}   อนิจฺจโต มนสิกโรนฺโต อธิโมกฺขพหุโล กตมินฺทฺริยํ ปฏิลภติ
ทุกฺขโต   มนสิกโรนฺโต   ปสฺสทฺธิพหุโล   กตมินฺทฺริยํ   ปฏิลภติ  อนตฺตโต
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปริจฺเฉทปริวตฺถุมโต ฯ ม. ปริจฺเฉทปริวฏุมโต ฯ ๒ จิตฺตสมกฺขนฺธนตาย ฯ
มนสิกโรนฺโต    เวทพหุโล    กตมินฺทฺริยํ    ปฏิลภติ    ฯ    อนิจฺจโต
มนสิกโรนฺโต     อธิโมกฺขพหุโล     สทฺธินฺทฺริยํ     ปฏิลภติ    ทุกฺขโต
มนสิกโรนฺโต     ปสฺสทฺธิพหุโล     สมาธินฺทฺริยํ    ปฏิลภติ    อนตฺตโต
มนสิกโรนฺโต เวทพหุโล ปญฺินฺทฺริยํ ปฏิลภติ ฯ
     [๔๘๙]   อนิจฺจโต   มนสิกโรโต   อธิโมกฺขพหุลสฺส   กตมินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ   โหติ   ภาวนาย   กตินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ   ๑-  โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ    เอกรสา    โหนฺติ   เกนตฺเถน
ภาวนา    โก    ภาเวติ    ทุกฺขโต    มนสิกโรโต    ปสฺสทฺธิพหุลสฺส
กตมินฺทฺริยํ    อาธิปเตยฺยํ   โหติ   ภาวนาย   กตินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ
โหนฺติ      สหชาตปจฺจยา      โหนฺติ     อญฺมญฺปจฺจยา     โหนฺติ
นิสฺสยปจฺจยา    โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา   โหนฺติ   เอกรสา   โหนฺติ
เกนตฺเถน   ภาวนา   โก  ภาเวติ  อนตฺตโต  มนสิกโรโต  เวทพหุลสฺส
กตมินฺทฺริยํ    อาธิปเตยฺยํ   โหติ   ภาวนาย   กตินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ
โหนฺติ      สหชาตปจฺจยา      โหนฺติ     อญฺมญฺปจฺจยา     โหนฺติ
นิสฺสยปจฺจยา    โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา   โหนฺติ   เอกรสา   โหนฺติ
เกนตฺเถน  ภาวนา  โก  ภาเวติ ฯ อนิจฺจโต มนสิกโรโต อธิโมกฺขพหุลสฺส
สทฺธินฺทฺริยํ     อาธิปเตยฺยํ     โหติ     ภาวนาย     จตฺตารินฺทฺริยานิ
ตทนฺวยานิ     โหนฺติ     สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา
โหนฺติ         นิสฺสยปจฺจยา         โหนฺติ         สมฺปยุตฺตปจฺจยา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตทนยฺวา ฯ เอวมุปริปิ ฯ
โหนฺติ   เอกรสา   โหนฺติ   เอกรสฏฺเน  ภาวนา  โย  สมฺมาปฏิปนฺโน
โส    ภาเวติ    นตฺถิ    มิจฺฉาปฏิปนฺนสฺส    อินฺทฺริยภาวนา   ทุกฺขโต
มนสิกโรโต       ปสฺสทฺธิพหุลสฺส       สมาธินฺทฺริยํ       อาธิปเตยฺยํ
โหติ   ภาวนาย   จตฺตารินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ   โหนฺติ  สหชาตปจฺจยา
โหนฺติ      อญฺมญฺปจฺจยา      โหนฺติ      นิสฺสยปจฺจยา     โหนฺติ
สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ   เอกรสา   โหนฺติ   เอกรสฏฺเน   ภาวนา
โย     สมฺมาปฏิปนฺโน     โส    ภาเวติ    นตฺถิ    มิจฺฉาปฏิปนฺนสฺส
อินฺทฺริยภาวนา    อนตฺตโต    มนสิกโรโต    เวทพหุลสฺส    ปญฺินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ    โหติ   ภาวนาย   จตฺตารินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ   โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ   เอกรสา   โหนฺติ   เอกรสฏฺเน
ภาวนา   โย   สมฺมาปฏิปนฺโน   โส   ภาเวติ   นตฺถิ  มิจฺฉาปฏิปนฺนสฺส
อินฺทฺริยภาวนา ฯ
     [๔๙๐]   อนิจฺจโต   มนสิกโรโต   อธิโมกฺขพหุลสฺส   กตมินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ    โหติ    ภาวนาย    กตินฺทฺริยานิ    ตทนฺวยานิ   โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ   สมฺปยุตฺตปจฺจยา   โหนฺติ  ปฏิเวธกาเล  กตมินฺทฺริยํ  อาธิปเตยฺยํ
โหติ    ปฏิเวธาย   กตินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ   โหนฺติ   สหชาตปจฺจยา
โหนฺติ      อญฺมญฺปจฺจยา      โหนฺติ      นิสฺสยปจฺจยา     โหนฺติ
สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ    เอกรสา    โหนฺติ   เกนตฺเถน   ภาวนา
เกนตฺเถน ปฏิเวโธ ฯ
     {๔๙๐.๑}   ทุกฺขโต   มนสิกโรโต   ปสฺสทฺธิพหุลสฺส   กตมินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ    โหติ    ภาวนาย    กตินฺทฺริยานิ    ตทนฺวยานิ   โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ   สมฺปยุตฺตปจฺจยา   โหนฺติ  ปฏิเวธกาเล  กตมินฺทฺริยํ  อาธิปเตยฺยํ
โหติ  ปฏิเวธาย  กตินฺทฺริยานิ  ตทนฺวยานิ  โหนฺติ  สหชาตปจฺจยา  โหนฺติ
อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา    โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา
โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เกนตฺเถน ภาวนา เกนตฺเถน ปฏิเวโธ ฯ
     {๔๙๐.๒}   อนตฺตโต    มนสิกโรโต   เวทพหุลสฺส   กตมินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ    โหติ    ภาวนาย    กตินฺทฺริยานิ    ตทนฺวยานิ   โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ   สมฺปยุตฺตปจฺจยา   โหนฺติ  ปฏิเวธกาเล  กตมินฺทฺริยํ  อาธิปเตยฺยํ
โหติ    ปฏิเวธาย   กตินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ   โหนฺติ   สหชาตปจฺจยา
โหนฺติ      อญฺมญฺปจฺจยา      โหนฺติ      นิสฺสยปจฺจยา     โหนฺติ
สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ    เอกรสา    โหนฺติ   เกนตฺเถน   ภาวนา
เกนตฺเถน ปฏิเวโธ ฯ
     {๔๙๐.๓}   อนิจฺจโต   มนสิกโรโต   อธิโมกฺขพหุลสฺส  สทฺธินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ    โหติ   ภาวนาย   จตฺตารินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ   โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ     สมฺปยุตฺตปจฺจยา     โหนฺติ     ปฏิเวธกาเล     ปญฺินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ   โหติ   ปฏิเวธาย   จตฺตารินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ   โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ   เอกรสา   โหนฺติ   เอกรสฏฺเน
ภาวนา    ทสฺสนฏฺเน    ปฏิเวโธ    เอวํ    ปฏิวิชฺฌนฺโตปิ   ภาเวติ
ภาเวนฺโตปิ ปฏิวิชฺฌติ ฯ
     {๔๙๐.๔}   ทุกฺขโต   มนสิกโรโต   ปสฺสทฺธิพหุลสฺส   สมาธินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ    โหติ   ภาวนาย   จตฺตารินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ   โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ     สมฺปยุตฺตปจฺจยา     โหนฺติ     ปฏิเวธกาเล     ปญฺินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ   โหติ   ปฏิเวธาย   จตฺตารินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ   โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ   เอกรสา   โหนฺติ   เอกรสฏฺเน
ภาวนา    ทสฺสนฏฺเน    ปฏิเวโธ    เอวํ    ปฏิวิชฺฌนฺโตปิ   ภาเวติ
ภาเวนฺโตปิ ปฏิวิชฺฌติ ฯ
     {๔๙๐.๕}   อนตฺตโต   มนสิกโรโต   เวทพหุลสฺส   ปญฺินฺทฺริยํ
อาธิปเตยฺยํ    โหติ   ภาวนาย   จตฺตารินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ   โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ   เอกรสา   โหนฺติ   ปฏิเวธกาเล
ปญฺินฺทฺริยํ     อาธิปเตยฺยํ     โหติ     ปฏิเวธาย    จตฺตารินฺทฺริยานิ
ตทนฺวยานิ     โหนฺติ     สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา
โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา    โหนฺติ   สมฺปยุตฺตปจฺจยา   โหนฺติ   เอกรสา
โหนฺติ  เอกรสฏฺเน  ภาวนา  ทสฺสนฏฺเน  ปฏิเวโธ  เอวํ ปฏิวิชฺฌนฺโตปิ
ภาเวติ ภาเวนฺโตปิ ปฏิวิชฺฌติ ฯ
     [๔๙๑]   อนิจฺจโต   มนสิกโรโต   กตมินฺทฺริยํ   อธิมตฺตํ   โหติ
กตมินฺทฺริยสฺส    อธิมตฺตตฺตา    สทฺธาธิมุตฺโต    ๑-    โหติ   ทุกฺขโต
มนสิกโรโต   กตมินฺทฺริยํ   อธิมตฺตํ   โหติ   กตมินฺทฺริยสฺส   อธิมตฺตตฺตา
กายสกฺขิ   ๒-  โหติ  อนตฺตโต  มนสิกโรโต  กตมินฺทฺริยํ  อธิมตฺตํ  โหติ
กตมินฺทฺริยสฺส    อธิมตฺตตฺตา    ทิฏฺิปฺปตฺโต    โหติ    ฯ    อนิจฺจโต
มนสิกโรโต   สทฺธินฺทฺริยํ   อธิมตฺตํ   โหติ   สทฺธินฺทฺริยสฺส   อธิมตฺตตฺตา
สทฺธาธิมุตฺโต    โหติ    ทุกฺขโต   มนสิกโรโต   สมาธินฺทฺริยํ   อธิมตฺตํ
โหติ    สมาธินฺทฺริยสฺส    อธิมตฺตตฺตา    กายสกฺขิ    โหติ   อนตฺตโต
มนสิกโรโต      ปญฺินฺทฺริยํ      อธิมตฺตํ      โหติ     ปญฺินฺทฺริยสฺส
อธิมตฺตตฺตา ทิฏฺิปฺปตฺโต โหติ ฯ
     [๔๙๒]   สทฺทหนฺโต   อธิมุตฺโตติ   ๓-   สทฺธาธิมุตฺโต  ผุฏฺตฺตา
สจฺฉิกโรตีติ   ๔-  กายสกฺขิ  ทิฏฺตฺตา  ปตฺโตติ  ทิฏฺิปฺปตฺโต  สทฺทหนฺโต
อธิมุจฺจตีติ    ๕-    สทฺธาธิมุตฺโต    ฌานผสฺสํ   ปมํ   ผุสติ   ปจฺฉา
นิโรธํ    นิพฺพานํ   สจฺฉิกโรตีติ   กายสกฺขิ   ทุกฺขา   สงฺขารา   สุโข
นิโรโธติ   าณํ   ๖-   โหติ  ทิฏฺ  วิทิตํ  สจฺฉิกตํ  ผสฺสิตํ  ปญฺายาติ
ทิฏฺิปฺปตฺโต   โย   จายํ   ปุคฺคโล   สทฺธาธิมุตฺโต   โย  จ  กายสกฺขิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. สทฺธาวิมุตฺโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. ยุ. กายสกฺขี ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๓ ม. ยุ. วิมุตฺโตติ สทฺธาวิมุตฺโต ฯ ๔ ม. สจฺฉิกโตติ... ฯ
@๕ ม. ยุ. วิมุจฺจตีติ ฯ ๖ ม. ยุ. าตํ ฯ
โย   จ   ทิฏฺิปฺปตฺโต   สิยา   อิเม   ตโย   ปุคฺคลา  สทฺธาธิมุตฺตาปิ
กายสกฺขีปิ ทิฏฺิปฺปตฺตาปิ วตฺถุวเสน ปริยาเยน ฯ
     {๔๙๒.๑}   สิยาติ  กถญฺจ สิยา ฯ อนิจฺจโต มนสิกโรโต สทฺธินฺทฺริยํ
อธิมตฺตํ    โหติ    สทฺธินฺทฺริยสฺส    อธิมตฺตตฺตา   สทฺธาธิมุตฺโต   โหติ
ทุกฺขโต    มนสิกโรโต    สทฺธินฺทฺริยํ    อธิมตฺตํ   โหติ   สทฺธินฺทฺริยสฺส
อธิมตฺตตฺตา   สทฺธาธิมุตฺโต   โหติ   อนตฺตโต   มนสิกโรโต  สทฺธินฺทฺริยํ
อธิมตฺตํ   โหติ   สทฺธินฺทฺริยสฺส   อธิมตฺตตฺตา  สทฺธาธิมุตฺโต  โหติ  เอวํ
อิเม ตโย ปุคฺคลา สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน สทฺธาธิมุตฺตา ฯ
     {๔๙๒.๒}   ทุกฺขโต   มนสิกโรโต   สมาธินฺทฺริยํ   อธิมตฺตํ  โหติ
สมาธินฺทฺริยสฺส   อธิมตฺตตฺตา   กายสกฺขิ   โหติ   อนตฺตโต  มนสิกโรโต
สมาธินฺทฺริยํ   อธิมตฺตํ   โหติ   สมาธินฺทฺริยสฺส   อธิมตฺตตฺตา   กายสกฺขิ
โหติ     อนิจฺจโต     มนสิกโรโต    สมาธินฺทฺริยํ    อธิมตฺตํ    โหติ
สมาธินฺทฺริยสฺส    อธิมตฺตตฺตา   กายสกฺขิ   โหติ   เอวํ   อิเม   ตโย
ปุคฺคลา สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี ฯ
     {๔๙๒.๓}   อนตฺตโต   มนสิกโรโต   ปญฺินฺทฺริยํ   อธิมตฺตํ  โหติ
ปญฺินฺทฺริยสฺส   อธิมตฺตตฺตา   ทิฏฺิปฺปตฺโต   โหติ  อนิจฺจโต  มนสิกโรโต
ปญฺินฺทฺริยํ      อธิมตฺตํ      โหติ      ปญฺินฺทฺริยสฺส     อธิมตฺตตฺตา
ทิฏฺิปฺปตฺโต   โหติ   ทุกฺขโต   มนสิกโรโต   ปญฺินฺทฺริยํ  อธิมตฺตํ  โหติ
ปญฺินฺทฺริยสฺส   อธิมตฺตตฺตา   ทิฏฺิปฺปตฺโต   โหติ   เอวํ   อิเม   ตโย
ปุคฺคลา    ปญฺินฺทฺริยสฺส   วเสน   ทิฏฺิปฺปตฺตา   โย   จายํ   ปุคฺคโล
สทฺธาธิมุตฺโต  โย  จ  กายสกฺขิ  โย  จ  ทิฏฺิปฺปตฺโต  เอวํ  สิยา อิเม
ตโย   ปุคฺคลา   สทฺธาธิมุตฺตาปิ   กายสกฺขีปิ   ทิฏฺิปฺปตฺตาปิ  วตฺถุวเสน
ปริยาเยน ฯ
     {๔๙๒.๔}   โย  จายํ  ปุคฺคโล  สทฺธาธิมุตฺโต  โย  จ  กายสกฺขิ
โย   จ   ทิฏฺิปฺปตฺโต   อญฺโ   เยว  สทฺธาธิมุตฺโต  อญฺโ  กายสกฺขิ
อญฺโ   ทิฏฺิปฺปตฺโต   ฯ   อนิจฺจโต   มนสิกโรโต  สทฺธินฺทฺริยํ  อธิมตฺตํ
โหติ    สทฺธินฺทฺริยสฺส    อธิมตฺตตฺตา    สทฺธาธิมุตฺโต   โหติ   ทุกฺขโต
มนสิกโรโต   สมาธินฺทฺริยํ   อธิมตฺตํ   โหติ  สมาธินฺทฺริยสฺส  อธิมตฺตตฺตา
กายสกฺขิ   โหติ   อนตฺตโต   มนสิกโรโต   ปญฺินฺทฺริยํ   อธิมตฺตํ  โหติ
ปญฺินฺทฺริยสฺส   อธิมตฺตตฺตา   ทิฏฺิปฺปตฺโต  โหติ  ฯ  โย  จายํ  ปุคฺคโล
สทฺธาธิมุตฺโต  โย  จ  กายสกฺขิ  โย  จ  ทิฏฺิปฺปตฺโต  เอวํ  อิเม ตโย
ปุคฺคลา    อญฺโ    เยว   สทฺธาธิมุตฺโต   อญฺโ   กายสกฺขิ   อญฺโ
ทิฏฺิปฺปตฺโต ฯ
     [๔๙๓]   อนิจฺจโต   มนสิกโรโต   สทฺธินฺทฺริยํ   อธิมตฺตํ   โหติ
สทฺธินฺทฺริยสฺส    อธิมตฺตตฺตา   โสตาปตฺติมคฺคํ   ปฏิลภติ   เตน   วุจฺจติ
สทฺธานุสารี    จตฺตารินฺทฺริยานิ    ตทนฺวยานิ    โหนฺติ   สหชาตปจฺจยา
โหนฺติ      อญฺมญฺปจฺจยา      โหนฺติ      นิสฺสยปจฺจยา     โหนฺติ
สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ   สทฺธินฺทฺริยสฺส   วเสน   จตุนฺนํ   อินฺทฺริยานํ
ภาวนา   โหติ   เย   หิ   เกจิ  สทฺธินฺทฺริยสฺส  วเสน  โสตาปตฺติมคฺคํ
ปฏิลภนฺติ    สพฺเพ    เต    สทฺธานุสาริโน    อนิจฺจโต   มนสิกโรโต
สทฺธินฺทฺริยํ      อธิมตฺตํ      โหติ      สทฺธินฺทฺริยสฺส     อธิมตฺตตฺตา
โสตาปตฺติผลํ  สจฺฉิกตํ  โหติ  เตน  วุจฺจติ  สทฺธาธิมุตฺโต จตฺตารินฺทฺริยานิ
ตทนฺวยานิ     โหนฺติ     สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา
โหนฺติ         นิสฺสยปจฺจยา         โหนฺติ         สมฺปยุตฺตปจฺจยา
โหนฺติ    สทฺธินฺทฺริยสฺส    วเสน   จตฺตารินฺทฺริยานิ   ภาวิตานิ   โหนฺติ
สุภาวิตานิ    เย    หิ   เกจิ   สทฺธินฺทฺริยสฺส   วเสน   โสตาปตฺติผลํ
สจฺฉิกตา    สพฺเพ    เต    สทฺธาธิมุตฺตา    อนิจฺจโต    มนสิกโรโต
สทฺธินฺทฺริยํ      อธิมตฺตํ      โหติ      สทฺธินฺทฺริยสฺส     อธิมตฺตตฺตา
สกทาคามิมคฺคํ    ปฏิลภติ    ฯเปฯ    สกทาคามิผลํ    สจฺฉิกตํ   โหติ
อนาคามิมคฺคํ    ปฏิลภติ    อนาคามิผลํ   สจฺฉิกตํ   โหติ   อรหตฺตมคฺคํ
ปฏิลภติ   อรหตฺตผลํ   ๑-   สจฺฉิกตํ  โหติ  เตน  วุจฺจติ  สทฺธาธิมุตฺโต
จตฺตารินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ   โหนฺติ   ฯเปฯ   สมฺปยุตฺตปจฺจยา  โหนฺติ
สทฺธินฺทฺริยสฺส      วเสน     จตฺตารินฺทฺริยานิ     ภาวิตานิ     โหนฺติ
สุภาวิตานิ  เย  หิ  เกจิ  สทฺธินฺทฺริยสฺส  วเสน  อรหตฺตํ  สจฺฉิกตา  ๒-
สพฺเพ เต สทฺธาธิมุตฺตา ฯ
     [๔๙๔]   ทุกฺขโต   มนสิกโรโต   สมาธินฺทฺริยํ   อธิมตฺตํ   โหติ
สมาธินฺทฺริยสฺส     อธิมตฺตตฺตา     โสตาปตฺติมคฺคํ     ปฏิลภติ    เตน
วุจฺจติ   กายสกฺขิ   จตฺตารินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ  โหนฺติ  สหชาตปจฺจยา
โหนฺติ         อญฺมญฺปจฺจยา         โหนฺติ         นิสฺสยปจฺจยา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อรหตฺตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. สจฺฉิกตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ    สมาธินฺทฺริยสฺส   วเสน   จตุนฺนํ
อินฺทฺริยานํ   ภาวนา   โหติ   เย   หิ   เกจิ   สมาธินฺทฺริยสฺส  วเสน
โสตาปตฺติมคฺคํ     ปฏิลภนฺติ     สพฺเพ    เต    กายสกฺขี    ทุกฺขโต
มนสิกโรโต   สมาธินฺทฺริยํ   อธิมตฺตํ   โหติ  สมาธินฺทฺริยสฺส  อธิมตฺตตฺตา
โสตาปตฺติผลํ      สจฺฉิกตํ      โหติ      ฯเปฯ      สกทาคามิมคฺคํ
ปฏิลภติ    สกทาคามิผลํ    สจฺฉิกตํ    โหติ    อนาคามิมคฺคํ   ปฏิลภติ
อนาคามิผลํ    สจฺฉิกตํ    โหติ    อรหตฺตมคฺคํ    ปฏิลภติ   อรหตฺตผลํ
สจฺฉิกตํ   โหติ   เตน   วุจฺจติ   กายสกฺขิ  จตฺตารินฺทฺริยานิ  ตทนฺวยานิ
โหนฺติ      สหชาตปจฺจยา      โหนฺติ     อญฺมญฺปจฺจยา     โหนฺติ
นิสฺสยปจฺจยา     โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ    สมาธินฺทฺริยสฺส
วเสน   จตฺตารินฺทฺริยานิ   ภาวิตานิ   โหนฺติ  สุภาวิตานิ  เย  หิ  เกจิ
สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน อรหตฺตํ สจฺฉิกตา สพฺเพ เต กายสกฺขี ฯ
     [๔๙๕]   อนตฺตโต   มนสิกโรโต   ปญฺินฺทฺริยํ   อธิมตฺตํ   โหติ
ปญฺินฺทฺริยสฺส     อธิมตฺตตฺตา     โสตาปตฺติมคฺคํ     ปฏิลภติ     เตน
วุจฺจติ    ธมฺมานุสารี    จตฺตารินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ   โหนฺติ   ฯเปฯ
สมฺปยุตฺตปจฺจยา      โหนฺติ      ปญฺินฺทฺริยสฺส      วเสน     จตุนฺนํ
อินฺทฺริยานํ   ภาวนา   โหติ   เย   หิ   เกจิ   ปญฺินฺทฺริยสฺส   วเสน
โสตาปตฺติมคฺคํ    ปฏิลภติ    สพฺเพ    เต   ธมฺมานุสาริโน   อนตฺตโต
มนสิกโรโต   ปญฺินฺทฺริยํ   อธิมตฺตํ   โหติ   ปญฺินฺทฺริยสฺส   อธิมตฺตตฺตา
โสตาปตฺติผลํ     สจฺฉิกตํ     โหติ     เตน    วุจฺจติ    ทิฏฺิปฺปตฺโต
จตฺตารินฺทฺริยานิ   ตทนฺวยานิ   โหนฺติ   ฯเปฯ   สมฺปยุตฺตปจฺจยา  โหนฺติ
ปญฺินฺทฺริยสฺส   วเสน   จตฺตารินฺทฺริยานิ   ภาวิตานิ   โหนฺติ  สุภาวิตานิ
เย    หิ    เกจิ    ปญฺินฺทฺริยสฺส   วเสน   โสตาปตฺติผลํ   สจฺฉิกตา
สพฺเพ    เต    ทิฏฺิปฺปตฺตา    อนตฺตโต    มนสิกโรโต    ปญฺินฺทฺริยํ
อธิมตฺตํ     โหติ     ปญฺินฺทฺริยสฺส     อธิมตฺตตฺตา     สกทาคามิมคฺคํ
ปฏิลภติ    ฯเปฯ    สกทาคามิผลํ    สจฺฉิกตํ    โหติ    อนาคามิมคฺคํ
ปฏิลภติ     อนาคามิผลํ    สจฺฉิกตํ    โหติ    อรหตฺตมคฺคํ    ปฏิลภติ
อรหตฺตผลํ   สจฺฉิกตํ   โหติ  เตน  วุจฺจติ  ทิฏฺิปฺปตฺโต  จตฺตารินฺทฺริยานิ
ตทนฺวยานิ     โหนฺติ     สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา
โหนฺติ      นิสฺสยปจฺจยา      โหนฺติ      สมฺปยุตฺตปจฺจยา     โหนฺติ
ปญฺินฺทฺริยสฺส   วเสน   จตฺตารินฺทฺริยานิ   ภาวิตานิ   โหนฺติ  สุภาวิตานิ
เย   หิ   เกจิ   ปญฺินฺทฺริยสฺส  วเสน  อรหตฺตํ  สจฺฉิกตา  สพฺเพ  เต
ทิฏฺิปฺปตฺตา ฯ
     [๔๙๖]   เย  หิ  เกจิ  เนกฺขมฺมํ  ๑-  ภาวิตา  วา ภาเวนฺติ วา
ภาวิสฺสนฺติ   วา   อธิคตา   วา   อธิคจฺฉนฺติ   วา   อธิคมิสฺสนฺติ  วา
ปตฺตา    วา    ปาปุณนฺติ   วา   ปาปุณิสฺสนฺติ   วา   ปฏิลทฺธา   วา
ปฏิลภนฺติ   วา   ปฏิลภิสฺสนฺติ   วา   ปฏิวิทฺธา   วา   ปฏิวิชฺฌนฺติ  วา
ปฏิวิชฺฌิสฺสนฺติ   วา   สจฺฉิกตา   วา   สจฺฉิกโรนฺติ   วา  สจฺฉิกริสฺสนฺติ
วา    ผสฺสิตา    วา   ผสฺสนฺติ   วา   ผสฺสิสฺสนฺติ   วา   วสิปฺปตฺตา
@เชิงอรรถ: ๑ นกฺขมฺมนฺติ วา ปาโ ฯ
วา    ปาปุณนฺติ    วา    ปาปุณิสฺสนฺติ    วา    ปารมิปฺปตฺตา    วา
ปาปุณนฺติ     วา     ปาปุณิสฺสนฺติ     วา    เวสารชฺชปฺปตฺตา    วา
ปาปุณนฺติ   วา   ปาปุณิสฺสนฺติ   วา   สพฺเพ  เต  สทฺธินฺทฺริยสฺส  วเสน
สทฺธาธิมุตฺตา     สมาธินฺทฺริยสฺส    วเสน    กายสกฺขี    ปญฺินฺทฺริยสฺส
วเสน ทิฏฺิปฺปตฺตา ฯ
     [๔๙๗]   เย    หิ   เกจิ   อพฺยาปาทํ   ฯเปฯ   อาโลกสญฺ
อวิกฺเขปํ       ธมฺมววตฺถานํ      าณํ      ปามุชฺชํ      ปมชฺฌานํ
ทุติยชฺฌานํ     ตติยชฺฌานํ     จตุตฺถชฺฌานํ    อากาสานญฺจายตนสมาปตฺตึ
วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺตึ อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺตึ
เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺตึ       อนิจฺจานุปสฺสนํ       ทุกฺขานุปสฺสนํ
อนตฺตานุปสฺสนํ นิพฺพิทานุปสฺสนํ วิราคานุปสฺสนํ
นิโรธานุปสฺสนํ      ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนํ     ขยานุปสฺสนํ     วยานุปสฺสนํ
วิปริณามานุปสฺสนํ          อนิมิตฺตานุปสฺสนํ          อปฺปณิหิตานุปสฺสนํ
สุญฺตานุปสฺสนํ          อธิปญฺาธมฺมวิปสฺสนํ         ยถาภูตาณทสฺสนํ
อาทีนวานุปสฺสนํ           ปฏิสงฺขานุปสฺสนํ           วิวฏฺฏนานุปสฺสนํ
โสตาปตฺติมคฺคํ สกทาคามิมคฺคํ อนาคามิมคฺคํ
อรหตฺตมคฺคํ ฯ
     {๔๙๗.๑}   เย หิ เกจิ จตฺตาโร สติปฏฺาเน จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเน
จตฺตาโร   อิทฺธิปาเท   ปญฺจินฺทฺริยานิ   ปญฺจ   พลานิ  สตฺต  โพชฺฌงฺเค
อริยํ   อฏฺงฺคิกํ   มคฺคํ   เย  หิ  เกจิ  อฏฺ  วิโมกฺเข  ภาวิตา  วา
ภาเวนฺติ    วา   ภาวิสฺสนฺติ   วา   อธิคตา   วา   อธิคจฺฉนฺติ   วา
อธิคมิสฺสนฺติ   วา   ปตฺตา   วา   ปาปุณนฺติ   วา   ปาปุณิสฺสนฺติ   วา
ปฏิลทฺธา   วา   ปฏิลภนฺติ   วา   ปฏิลภิสฺสนฺติ   วา   ปฏิวิทฺธา   วา
ปฏิวิชฺฌนฺติ    วา   ปฏิวิชฺฌิสฺสนฺติ   วา   สจฺฉิกตา   วา   สจฺฉิกโรนฺติ
วา   สจฺฉิกริสฺสนฺติ   วา   ผสฺสิตา  วา  ผสฺสนฺติ  วา  ผสฺสิสฺสนฺติ  วา
วสิปฺปตฺตา    วา   ปาปุณนฺติ   วา   ปาปุณิสฺสนฺติ   วา   ปารมิปฺปตฺตา
วา    ปาปุณนฺติ    วา    ปาปุณิสฺสนฺติ   วา   เวสารชฺชปฺปตฺตา   วา
ปาปุณนฺติ   วา   ปาปุณิสฺสนฺติ   วา   สพฺเพ  เต  สทฺธินฺทฺริยสฺส  วเสน
สทฺธาธิมุตฺตา     สมาธินฺทฺริยสฺส    วเสน    กายสกฺขี    ปญฺินฺทฺริยสฺส
วเสน ทิฏฺิปฺปตฺตา ฯ
     [๔๙๘]   เย  หิ  เกจิ  จตสฺโส  ปฏิสมฺภิทา  ปตฺตา  วา ปาปุณนฺติ
วา   ปาปุณิสฺสนฺติ   วา   ฯเปฯ   สพฺเพ   เต   สทฺธินฺทฺริยสฺส  วเสน
สทฺธาธิมุตฺตา     สมาธินฺทฺริยสฺส    วเสน    กายสกฺขี    ปญฺินฺทฺริยสฺส
วเสน ทิฏฺิปฺปตฺตา ฯ
     {๔๙๘.๑}   เย  หิ  เกจิ  ติสฺโส  วิชฺชา  ปฏิวิทฺธา วา ปฏิวิชฺฌนฺติ
วา   ปฏิวิชฺฌิสฺสนฺติ   วา   ฯเปฯ   สพฺเพ   เต  สทฺธินฺทฺริยสฺส  วเสน
สทฺธาธิมุตฺตา     สมาธินฺทฺริยสฺส    วเสน    กายสกฺขี    ปญฺินฺทฺริยสฺส
วเสน ทิฏฺิปฺปตฺตา ฯ
     {๔๙๘.๒}   เย  หิ  เกจิ  ติสฺโส  สิกฺขา สิกฺขิตา วา สิกฺขนฺติ วา
สิกฺขิสฺสนฺติ  วา  สจฺฉิกตา  วา  สจฺฉิกโรนฺติ วา สจฺฉิกริสฺสนฺติ วา ผสฺสิตา
วา    ผสฺสนฺติ   วา   ผสฺสิสฺสนฺติ   วา   วสิปฺปตฺตา   วา   ปาปุณนฺติ
วา    ปาปุณิสฺสนฺติ    วา    ปารมิปฺปตฺตา    วา    ปาปุณนฺติ    วา
ปาปุณิสฺสนฺติ     วา     เวสารชฺชปฺปตฺตา     วา    ปาปุณนฺติ    วา
ปาปุณิสฺสนฺติ   วา   สพฺเพ   เต   สทฺธินฺทฺริยสฺส   วเสน  สทฺธาธิมุตฺตา
สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน กายสกฺขี ปญฺินฺทฺริยสฺส วเสน ทิฏฺิปฺปตฺตา ฯ
     {๔๙๘.๓}   เย  หิ  เกจิ  ทุกฺขํ  ปริชานนฺติ สมุทยํ ปชหนฺติ นิโรธํ
สจฺฉิกโรนฺติ    มคฺคํ   ภาเวนฺติ   สพฺเพ   เต   สทฺธินฺทฺริยสฺส   วเสน
สทฺธาธิมุตฺตา     สมาธินฺทฺริยสฺส    วเสน    กายสกฺขี    ปญฺินฺทฺริยสฺส
วเสน ทิฏฺิปฺปตฺตา ฯ
     [๔๙๙]   กติหากาเรหิ    สจฺจปฺปฏิเวโธ   โหติ   กติหากาเรหิ
สจฺจานิ     ปฏิวิชฺฌติ    ฯ    จตูหากาเรหิ    สจฺจปฺปฏิเวโธ    โหติ
จตูหากาเรหิ     สจฺจานิ     ปฏิวิชฺฌติ     ทุกฺขสจฺจํ    ปริญฺาปฏิเวธํ
ปฏิวิชฺฌติ     สมุทยสจฺจํ     ปหานปฺปฏิเวธํ     ปฏิวิชฺฌติ    นิโรธสจฺจํ
สจฺฉิกิริยาปฏิเวธํ    ปฏิวิชฺฌติ    มคฺคสจฺจํ    ภาวนาปฏิเวธํ   ปฏิวิชฺฌติ
อิเมหิ    จตูหากาเรหิ   สจฺจปฺปฏิเวโธ   โหติ   อิเมหิ   จตูหากาเรหิ
สจฺจานิ     ปฏิวิชฺฌนฺโต     สทฺธินฺทฺริยสฺส     วเสน     สทฺธาธิมุตฺโต
สมาธินฺทฺริยสฺส      วเสน      กายสกฺขิ     ปญฺินฺทฺริยสฺส     วเสน
ทิฏฺิปฺปตฺโต ฯ
     {๔๙๙.๑}   กติหากาเรหิ  สจฺจปฺปฏิเวโธ โหติ กติหากาเรหิ สจฺจานิ
ปฏิวิชฺฌติ    ฯ    นวหากาเรหิ   สจฺจปฺปฏิเวโธ   โหติ   นวหากาเรหิ
สจฺจานิ   ปฏิวิชฺฌติ   ทุกฺขสจฺจํ   ปริญฺาปฏิเวธํ   ปฏิวิชฺฌติ   สมุทยสจฺจํ
ปหานปฺปฏิเวธํ       ปฏิวิชฺฌติ       นิโรธสจฺจํ      สจฺฉิกิริยาปฏิเวธํ
ปฏิวิชฺฌติ      มคฺคสจฺจํ     ภาวนาปฏิเวธํ     ปฏิวิชฺฌติ     มคฺคสจฺจํ
ภาวนาปฏิเวโธ   จ   สพฺพธมฺมานํ   ปริญฺาปฏิเวโธ  จ  สพฺพสงฺขารานํ
ปหานปฺปฏิเวโธ    จ    สพฺพกุสลานํ    ภาวนาปฏิเวโธ    จ   จตุนฺนํ
มคฺคานํ    สจฺฉิกิริยาปฏิเวโธ    จ   นิโรธสฺส   อิเมหิ   นวหากาเรหิ
สจฺจปฺปฏิเวโธ    โหติ   อิเมหิ   นวหากาเรหิ   สจฺจานิ   ปฏิวิชฺฌนฺโต
สทฺธินฺทฺริยสฺส   วเสน   สทฺธาธิมุตฺโต   สมาธินฺทฺริยสฺส  วเสน  กายสกฺขิ
ปญฺินฺทฺริยสฺส วเสน ทิฏฺิปฺปตฺโต ฯ
                                           ทุติยภาณวารํ ฯ
     [๕๐๐]   อนิจฺจโต  มนสิกโรโต  กถํ  สงฺขารา  อุปฏฺนฺติ  ทุกฺขโต
มนสิกโรโต    กถํ    สงฺขารา    อุปฏฺนฺติ    อนตฺตโต   มนสิกโรโต
กถํ   สงฺขารา   อุปฏฺนฺติ  ฯ  อนิจฺจโต  มนสิกโรโต  ขยโต  สงฺขารา
อุปฏฺนฺติ    ทุกฺขโต    มนสิกโรโต    ภยโต    สงฺขารา    อุปฏฺนฺติ
อนตฺตโต มนสิกโรโต สุญฺโต สงฺขารา อุปฏฺนฺติ ฯ
     {๕๐๐.๑}   อนิจฺจโต   มนสิกโรโต  กึพหุลํ  จิตฺตํ  โหติ  ทุกฺขโต
มนสิกโรโต    กึพหุลํ   จิตฺตํ   โหติ   อนตฺตโต   มนสิกโรโต   กึพหุลํ
จิตฺตํ   โหติ   ฯ   อนิจฺจโต  มนสิกโรโต  อธิโมกฺขพหุลํ  โหติ  ทุกฺขโต
มนสิกโรโต  ปสฺสทฺธิพหุลํ  โหติ  อนตฺตโต  มนสิกโรโต  เวทพหุลํ โหติ ฯ
โหติ ฯ
     {๕๐๐.๒}   อนิจฺจโต  มนสิกโรนฺโต  อธิโมกฺขพหุโล  กตมํ  วิโมกฺขํ
ปฏิลภติ   ทุกฺขโต   มนสิกโรนฺโต  ปสฺสทฺธิพหุโล  กตมํ  วิโมกฺขํ  ปฏิลภติ
อนตฺตโต    มนสิกโรนฺโต   เวทพหุโล   กตมํ   วิโมกฺขํ   ปฏิลภติ   ฯ
อนิจฺจโต    มนสิกโรนฺโต    อธิโมกฺขพหุโล    อนิมิตฺตวิโมกฺขํ   ปฏิลภติ
ทุกฺขโต    มนสิกโรนฺโต    ปสฺสทฺธิพหุโล    อปฺปณิหิตวิโมกฺขํ    ปฏิลภติ
อนตฺตโต มนสิกโรนฺโต เวทพหุโล สุญฺตวิโมกฺขํ ปฏิลภติ ฯ
     [๕๐๑]   อนิจฺจโต    มนสิกโรโต    อธิโมกฺขพหุลสฺส    กตโม
วิโมกฺโข   อาธิปเตยฺโย   โหติ   ภาวนาย   กติ   วิโมกฺขา  ตทนฺวยา
โหนฺติ   สหชาตปจฺจยา   โหนฺติ   อญฺมญฺปจฺจยา  โหนฺติ  นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ       สมฺปยุตฺตปจฺจยา       โหนฺติ      เอกรสา      โหนฺติ
เกนตฺเถน ภาวนา โก ภาเวติ ฯ
     {๕๐๑.๑}   ทุกฺขโต  มนสิกโรโต  ปสฺสทฺธิพหุลสฺส  กตโม วิโมกฺโข
อาธิปเตยฺโย    โหติ   ภาวนาย   กติ   วิโมกฺขา   ตทนฺวยา   โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ    เอกรสา    โหนฺติ   เกนตฺเถน
ภาวนา โก ภาเวติ ฯ
     {๕๐๑.๒}   อนตฺตโต  มนสิกโรโต  เวทพหุลสฺส  กตโม  วิโมกฺโข
อาธิปเตยฺโย    โหติ   ภาวนาย   กติ   วิโมกฺขา   ตทนฺวยา   โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ    เอกรสา    โหนฺติ   เกนตฺเถน
ภาวนา โก ภาเวติ ฯ
     {๕๐๑.๓}   อนิจฺจโต   มนสิกโรโต   อธิโมกฺขพหุลสฺส   อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข  อาธิปเตยฺโย  โหติ  ภาวนาย  เทฺว  วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ  สมฺปยุตฺตปจฺจยา  โหนฺติ  เอกรสา  โหนฺติ  เอกรสฏฺเน  ภาวนา
โย สมฺมาปฏิปนฺโน โส ภาเวติ นตฺถิ มิจฺฉาปฏิปนฺนสฺส วิโมกฺขภาวนา ฯ
     {๕๐๑.๔}   ทุกฺขโต   มนสิกโรโต   ปสฺสทฺธิพหุลสฺส   อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข  อาธิปเตยฺโย  โหติ  ภาวนาย  เทฺว  วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ  สมฺปยุตฺตปจฺจยา  โหนฺติ  เอกรสา  โหนฺติ  เอกรสฏฺเน  ภาวนา
โย สมฺมาปฏิปนฺโน โส ภาเวติ นตฺถิ มิจฺฉาปฏิปนฺนสฺส วิโมกฺขภาวนา ฯ
     {๕๐๑.๕}   อนตฺตโต  มนสิกโรโต  เวทพหุลสฺส  สุญฺโต  วิโมกฺโข
อาธิปเตยฺโย   โหติ   ภาวนาย   เทฺว   วิโมกฺขา   ตทนฺวยา   โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ   เอกรสา   โหนฺติ   เอกรสฏฺเน
ภาวนา   โย   สมฺมาปฏิปนฺโน   โส   ภาเวติ   นตฺถิ  มิจฺฉาปฏิปนฺนสฺส
วิโมกฺขภาวนา ฯ
     [๕๐๒]   อนิจฺจโต    มนสิกโรโต    อธิโมกฺขพหุลสฺส    กตโม
วิโมกฺโข   อาธิปเตยฺโย   โหติ   ภาวนาย   กติ   วิโมกฺขา  ตทนฺวยา
โหนฺติ      สหชาตปจฺจยา      โหนฺติ     อญฺมญฺปจฺจยา     โหนฺติ
นิสฺสยปจฺจยา    โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา   โหนฺติ   เอกรสา   โหนฺติ
เอกรสฏฺเน   ภาวนา   ปฏิเวธกาเล   กตโม  วิโมกฺโข  อาธิปเตยฺโย
โหติ   ปฏิเวธาย   กติ   วิโมกฺขา   ตทนฺวยา   โหนฺติ  สหชาตปจฺจยา
โหนฺติ      อญฺมญฺปจฺจยา      โหนฺติ      นิสฺสยปจฺจยา     โหนฺติ
สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ    เอกรสา    โหนฺติ   เกนตฺเถน   ภาวนา
เกนตฺเถน ปฏิเวโธ ฯ
     {๕๐๒.๑}   ทุกฺขโต  มนสิกโรโต  ปสฺสทฺธิพหุลสฺส  กตโม วิโมกฺโข
อาธิปเตยฺโย    โหติ   ภาวนาย   กติ   วิโมกฺขา   ตทนฺวยา   โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา    โหนฺติ   เอกรสา   โหนฺติ   เอกรสฏฺเน
ภาวนา  ปฏิเวธกาเล  กตโม  วิโมกฺโข  อาธิปเตยฺโย  โหติ  ปฏิเวธาย
กติ     วิโมกฺขา     ตทนฺวยา     โหนฺติ    สหชาตปจฺจยา    โหนฺติ
อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา    โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา
ปจฺจยา   โหนฺติ   เอกรสา   โหนฺติ   เกนตฺเถน   ภาวนา  เกนตฺเถน
ปฏิเวโธ ฯ
     {๕๐๒.๒}   อนตฺตโต  มนสิกโรโต  เวทพหุลสฺส  กตโม  วิโมกฺโข
อาธิปเตยฺโย  โหติ  ภาวนาย กติ วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ สหชาตปจฺจยา
โหนฺติ      อญฺมญฺปจฺจยา      โหนฺติ      นิสฺสยปจฺจยา     โหนฺติ
สมฺปยุตฺตปจฺจยา      โหนฺติ     เอกรสา     โหนฺติ     เอกรสฏฺเน
ภาวนา    ปฏิเวธกาเล    กตโม    วิโมกฺโข    อาธิปเตยฺโย   โหติ
ปฏิเวธาย   กติ   วิโมกฺขา   ตทนฺวยา   โหนฺติ  สหชาตปจฺจยา  โหนฺติ
อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา    โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา
โหนฺติ เอกรสา โหนฺติ เกนตฺเถน ภาวนา เกนตฺเถน ปฏิเวโธ ฯ
     {๕๐๒.๓}   อนิจฺจโต   มนสิกโรโต   อธิโมกฺขพหุลสฺส   อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข  อาธิปเตยฺโย  โหติ  ภาวนาย  เทฺว  วิโมกฺขา ตทนฺวยา โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา   โหนฺติ   เอกรสา   โหนฺติ   ปฏิเวธกาเลปิ
อนิมิตฺโต   วิโมกฺโข   อาธิปเตยฺโย   โหติ  ปฏิเวธาย  เทฺว  วิโมกฺขา
ตทนฺวยา     โหนฺติ     สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ     อญฺมญฺปจฺจยา
โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา    โหนฺติ   สมฺปยุตฺตปจฺจยา   โหนฺติ   เอกรสา
โหนฺติ  เอกรสฏฺเน  ภาวนา  ทสฺสนฏฺเน  ปฏิเวโธ  เอวํ ปฏิวิชฺฌนฺโตปิ
ภาเวติ ภาเวนฺโตปิ ปฏิวิชฺฌติ ฯ
     {๕๐๒.๔}   ทุกฺขโต   มนสิกโรโต   ปสฺสทฺธิพหุลสฺส  อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข   อาธิปเตยฺโย   โหติ   ภาวนาย   เทฺว  วิโมกฺขา  ตทนฺวยา
โหนฺติ      สหชาตปจฺจยา      โหนฺติ     อญฺมญฺปจฺจยา     โหนฺติ
นิสฺสยปจฺจยา    โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา   โหนฺติ   เอกรสา   โหนฺติ
ปฏิเวธกาเลปิ   อปฺปณิหิโต   วิโมกฺโข   อาธิปเตยฺโย  โหติ  ปฏิเวธาย
เทฺว     วิโมกฺขา     ตทนฺวยา    โหนฺติ    สหชาตปจฺจยา    โหนฺติ
อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา    โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา
โหนฺติ   เอกรสา  โหนฺติ  เอกรสฏฺเน  ภาวนา  ทสฺสนฏฺเน  ปฏิเวโธ
เอวํ ปฏิวิชฺฌนฺโตปิ ภาเวติ ภาเวนฺโตปิ ปฏิวิชฺฌติ ฯ
     {๕๐๒.๕}   อนตฺตโต  มนสิกโรโต  เวทพหุลสฺส  สุญฺโต  วิโมกฺโข
อาธิปเตยฺโย   โหติ   ภาวนาย   เทฺว   วิโมกฺขา   ตทนฺวยา   โหนฺติ
สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ    อญฺมญฺปจฺจยา    โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา
โหนฺติ    สมฺปยุตฺตปจฺจยา   โหนฺติ   เอกรสา   โหนฺติ   ปฏิเวธกาเลปิ
สุญฺโต   วิโมกฺโข   อาธิปเตยฺโย   โหติ   ปฏิเวธาย  เทฺว  วิโมกฺขา
ตทนฺวยา     โหนฺติ     สหชาตปจฺจยา     โหนฺติ     อญฺมญฺปจฺจยา
โหนฺติ    นิสฺสยปจฺจยา    โหนฺติ   สมฺปยุตฺตปจฺจยา   โหนฺติ   เอกรสา
โหนฺติ    เอกรสฏฺเน    ภาวนา    ทสฺสนฏฺเน    ปฏิเวโธ    เอวํ
ปฏิวิชฺฌนฺโตปิ ภาเวติ ภาเวนฺโตปิ ปฏิวิชฺฌติ ฯ
     [๕๐๓]   อนิจฺจโต  มนสิกโรโต  กตโม  วิโมกฺโข  อธิมตฺโต  โหติ
กตมวิโมกฺขสฺส     อธิมตฺตตฺตา     สทฺธาธิมุตฺโต     โหติ     ทุกฺขโต
มนสิกโรโต    กตโม    วิโมกฺโข    อธิมตฺโต   โหติ   กตมวิโมกฺขสฺส
อธิมตฺตตฺตา   กายสกฺขิ   โหติ  อนตฺตโต  มนสิกโรโต  กตโม  วิโมกฺโข
อธิมตฺโต   โหติ   กตมวิโมกฺขสฺส   อธิมตฺตตฺตา   ทิฏฺิปฺปตฺโต  โหติ  ฯ
โหติ ฯ
     {๕๐๓.๑}   อนิจฺจโต มนสิกโรโต อนิมิตฺโต วิโมกฺโข อธิมตฺโต โหติ
อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส     อธิมตฺตตฺตา     สทฺธาธิมุตฺโต    โหติ    ทุกฺขโต
มนสิกโรโต   อปฺปณิหิโต   วิโมกฺโข  อธิมตฺโต  โหติ  อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส
อธิมตฺตตฺตา   กายสกฺขิ  โหติ  อนตฺตโต  มนสิกโรโต  สุญฺโต  วิโมกฺโข
อธิมตฺโต โหติ สุญฺตวิโมกฺขสฺส อธิมตฺตตฺตา ทิฏฺิปฺปตฺโต โหติ ฯ
     [๕๐๔]   สทฺทหนฺโต    อธิมุตฺโตติ    สทฺธาธิมุตฺโต    ผุฏฺตฺตา
สจฺฉิกโรตีติ   กายสกฺขิ   ทิฏฺตฺตา   ปตฺโตติ   ทิฏฺิปฺปตฺโต   สทฺทหนฺโต
อธิมุจฺจตีติ    สทฺธาธิมุตฺโต   ฌานผสฺสํ   ปมํ   ผุสติ   ปจฺฉา   นิโรธํ
นิพฺพานํ   สจฺฉิกโรตีติ   กายสกฺขิ   ทุกฺขา   สงฺขารา   สุโข  นิโรโธติ
าณํ ๑- โหติ ทิฏฺ วิทิตํ สจฺฉิกตํ ผสฺสิตํ ปญฺายาติ ทิฏฺิปฺปตฺโต ฯ
     {๕๐๔.๑}   เย หิ เกจิ เนกฺขมฺมํ ภาวิตา วา ภาเวนฺติ วา ภาวิสฺสนฺติ
วา   ฯเปฯ   สพฺเพ   เต   อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส   วเสน   สทฺธาธิมุตฺตา
อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส     วเสน    กายสกฺขี    สุญฺตวิโมกฺขสฺส    วเสน
ทิฏฺิปฺปตฺตา ฯ เย หิ เกจิ อพฺยาปาทํ ฯเปฯ อาโลกสญฺ อวิกฺเขปํ ฯเปฯ ฯ
     {๕๐๔.๒}   เย  หิ  เกจิ  ทุกฺขํ  ปริชานนฺติ สมุทยํ ปชหนฺติ นิโรธํ
สจฺฉิกโรนฺติ    มคฺคํ    ภาเวนฺติ    สพฺเพ    เต    อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิญฺาตํ ฯ
วเสน     สทฺธาธิมุตฺตา     อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส     วเสน    กายสกฺขี
สุญฺตวิโมกฺขสฺส วเสน ทิฏฺิปฺปตฺตา ฯ
     [๕๐๕]   กติหากาเรหิ    สจฺจปฺปฏิเวโธ   โหติ   กติหากาเรหิ
สจฺจานิ  ปฏิวิชฺฌติ  ฯ  จตูหากาเรหิ  สจฺจปฺปฏิเวโธ  โหติ  จตูหากาเรหิ
สจฺจานิ      ปฏิวิชฺฌติ      ทุกฺขสจฺจํ     ปริญฺาปฏิเวธํ     ปฏิวิชฺฌติ
สมุทยสจฺจํ    ปหานปฺปฏิเวธํ   ปฏิวิชฺฌติ   นิโรธสจฺจํ   สจฺฉิกิริยาปฏิเวธํ
ปฏิวิชฺฌติ   มคฺคสจฺจํ   ภาวนาปฏิเวธํ   ปฏิวิชฺฌติ   อิเมหิ  จตูหากาเรหิ
สจฺจปฺปฏิเวโธ    โหติ   อิเมหิ   จตูหากาเรหิ   สจฺจานิ   ปฏิวิชฺฌนฺโต
อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส    วเสน   สทฺธาธิมุตฺโต   อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส   วเสน
กายสกฺขิ สุญฺตวิโมกฺขสฺส วเสน ทิฏฺิปฺปตฺโต ฯ
     {๕๐๕.๑}   กติหากาเรหิ  สจฺจปฺปฏิเวโธ โหติ กติหากาเรหิ สจฺจานิ
ปฏิวิชฺฌติ  ฯ  นวหากาเรหิ  สจฺจปฺปฏิเวโธ  โหติ  นวหากาเรหิ  สจฺจานิ
ปฏิวิชฺฌติ  ทุกฺขสจฺจํ  ปริญฺาปฏิเวธํ  ปฏิวิชฺฌติ  ฯเปฯ  สจฺฉิกิริยาปฏิเวโธ
จ  นิโรธสฺส  อิเมหิ นวหากาเรหิ สจฺจปฺปฏิเวโธ โหติ อิเมหิ นวหากาเรหิ
สจฺจานิ     ปฏิวิชฺฌนฺโต    อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส    วเสน    สทฺธาธิมุตฺโต
อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส     วเสน    กายสกฺขิ    สุญฺตวิโมกฺขสฺส    วเสน
ทิฏฺิปฺปตฺโต ฯ
     [๕๐๖]   อนิจฺจโต    มนสิกโรนฺโต   กตเม   ธมฺเม   ยถาภูตํ
ปชานาติ   ๑-  ปสฺสติ  กถํ  สมฺมาทสฺสนํ  โหติ  กถํ  ตทนฺวเยน  สพฺเพ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ชานาติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
สงฺขารา อนิจฺจโต สุทิฏฺา โหนฺติ กตฺถ กงฺขา ปหียติ ฯ
     {๕๐๖.๑}   ทุกฺขโต  มนสิกโรนฺโต  กตเม  ธมฺเม ยถาภูตํ ปชานาติ
ปสฺสติ  กถํ  สมฺมาทสฺสนํ  โหติ  กถํ  ตทนฺวเยน  สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขโต
สุทิฏฺา โหนฺติ กตฺถ กงฺขา ปหียติ ฯ
     {๕๐๖.๒}   อนตฺตโต  มนสิกโรนฺโต  กตเม ธมฺเม ยถาภูตํ ปชานาติ
ปสฺสติ  กถํ  สมฺมาทสฺสนํ  โหติ  กถํ  ตทนฺวเยน  สพฺเพ  ธมฺมา อนตฺตโต
สุทิฏฺา โหนฺติ กตฺถ กงฺขา ปหียติ ฯ
     {๕๐๖.๓}   อนิจฺจโต   มนสิกโรนฺโต  นิมิตฺตํ  ยถาภูตํ  ปชานาติ
ปสฺสติ   เตน   วุจฺจติ  สมฺมาทสฺสนํ  เอวํ  ตทนฺวเยน  สพฺเพ  สงฺขารา
อนิจฺจโต สุทิฏฺา โหนฺติ เอตฺถ กงฺขา ปหียติ ฯ
     {๕๐๖.๔}   ทุกฺขโต  มนสิกโรนฺโต  ปวตฺตํ  ยถาภูตํ ปชานาติ ปสฺสติ
เตน   วุจฺจติ  สมฺมาทสฺสนํ  เอวํ  ตทนฺวเยน  สพฺเพ  สงฺขารา  ทุกฺขโต
สุทิฏฺา โหนฺติ เอตฺถ กงฺขา ปหียติ ฯ
     {๕๐๖.๕}   อนตฺตโต  มนสิกโรนฺโต  นิมิตฺตญฺจ  ปวตฺตญฺจ  ยถาภูตํ
ปชานาติ   ปสฺสติ   เตน  วุจฺจติ  สมฺมาทสฺสนํ  เอวํ  ตทนฺวเยน  สพฺเพ
ธมฺมา อนตฺตโต สุทิฏฺา โหนฺติ เอตฺถ กงฺขา ปหียติ ฯ
     {๕๐๖.๖}   ยญฺจ   ยถาภูตํ   าณํ   ยญฺจ  สมฺมาทสฺสนํ  ยา  จ
กงฺขาวิตรณา  อิเม  ธมฺมา  นานตฺถา  ๑-  เจว นานาพฺยญฺชนา จ อุทาหุ
เอกตฺถา   ๒-   พฺยญฺชนเมว   นานนฺติ  ฯ  ยญฺจ  ยถาภูตํ  าณํ  ยญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. นานตฺตา ฯ ๒ สี. เอกตฺตา ฯ
สมฺมาทสฺสนํ    ยา    จ    กงฺขาวิตรณา    อิเม   ธมฺมา   เอกตฺถา
พฺยญฺชนเมว นานํ ฯ
     [๕๐๗]   อนิจฺจโต   มนสิกโรโต   กึ  ภยโต  อุปฏฺาติ  ทุกฺขโต
มนสิกโรโต   กึ   ภยโต   อุปฏฺาติ  อนตฺตโต  มนสิกโรโต  กึ  ภยโต
อุปฏฺาติ    ฯ    อนิจฺจโต   มนสิกโรโต   นิมิตฺตํ   ภยโต   อุปฏฺาติ
ทุกฺขโต     มนสิกโรโต     ปวตฺตํ    ภยโต    อุปฏฺาติ    อนตฺตโต
มนสิกโรโต นิมิตฺตญฺจ ปวตฺตญฺจ ภยโต อุปฏฺาติ ฯ
     {๕๐๗.๑}   ยา  จ  ภยตุปฏฺาเน  ปญฺา  ยญฺจ  อาทีนเว  าณํ
ยา  จ  นิพฺพิทา  อิเม  ธมฺมา  นานตฺถา  เจว  นานาพฺยญฺชนา จ อุทาหุ
เอกตฺถา   พฺยญฺชนเมว   นานนฺติ   ฯ   ยา   จ  ภยตุปฏฺาเน  ปญฺา
ยญฺจ   อาทีนเว   าณํ   ยา   จ   นิพฺพิทา   อิเม  ธมฺมา  เอกตฺถา
พฺยญฺชนเมว นานํ ฯ
     {๕๐๗.๒}   ยา   จ   อนตฺตานุปสฺสนา  ยา  จ  สุญฺตานุปสฺสนา
อิเม   ธมฺมา   นานตฺถา   เจว   นานาพฺยญฺชนา  จ  อุทาหุ  เอกตฺถา
พฺยญฺชนเมว  นานนฺติ  ฯ  ยา  จ  อนตฺตานุปสฺสนา ยา จ สุญฺตานุปสฺสนา
อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยญฺชนเมว นานํ ฯ
     [๕๐๘]   อนิจฺจโต   มนสิกโรโต   กึ  ปฏิสงฺขา  าณํ  อุปฺปชฺชติ
ทุกฺขโต    มนสิกโรโต    กึ   ปฏิสงฺขา   าณํ   อุปฺปชฺชติ   อนตฺตโต
มนสิกโรโต   กึ   ปฏิสงฺขา  าณํ  อุปฺปชฺชติ  ฯ  อนิจฺจโต  มนสิกโรโต
นิมิตฺตํ     ปฏิสงฺขา     าณํ     อุปฺปชฺชติ    ทุกฺขโต    มนสิกโรโต
ปวตฺตํ     ปฏิสงฺขา     าณํ    อุปฺปชฺชติ    อนตฺตโต    มนสิกโรโต
นิมิตฺตญฺจ ปวตฺตญฺจ ปฏิสงฺขา าณํ อุปฺปชฺชติ ฯ
     {๕๐๘.๑}   ยา  จ  มุญฺจิตุกมฺยตา  ยา จ ปฏิสงฺขานุปสฺสนา ยา จ
สงฺขารุเปกฺขา  อิเม  ธมฺมา  นานตฺถา  เจว  นานาพฺยญฺชนา  จ  อุทาหุ
เอกตฺถา   พฺยญฺชนเมว   นานนฺติ   ฯ   ยา  จ  มุญฺจิตุกมฺยตา  ยา  จ
ปฏิสงฺขานุปสฺสนา   ยา   จ   สงฺขารุเปกฺขา   อิเม   ธมฺมา  เอกตฺถา
พฺยญฺชนเมว นานํ ฯ
     {๕๐๘.๒}   อนิจฺจโต  มนสิกโรโต  กุโต  จิตฺตํ วุฏฺาติ กตฺถ จิตฺตํ
ปกฺขนฺทติ   ทุกฺขโต   มนสิกโรโต   กุโต   จิตฺตํ   วุฏฺาติ  กตฺถ  จิตฺตํ
ปกฺขนฺทติ    อนตฺตโต    มนสิกโรโต    กุโต   จิตฺตํ   วุฏฺาติ   กตฺถ
จิตฺตํ   ปกฺขนฺทติ   ฯ   อนิจฺจโต   มนสิกโรโต  นิมิตฺตา  จิตฺตํ  วุฏฺาติ
อนิมิตฺเต    จิตฺตํ   ปกฺขนฺทติ   ทุกฺขโต   มนสิกโรโต   ปวตฺตา   จิตฺตํ
วุฏฺาติ    อปฺปวตฺเต    จิตฺตํ    ปกฺขนฺทติ    อนตฺตโต    มนสิกโรโต
นิมิตฺตา    จ   ปวตฺตา   จ   จิตฺตํ   วุฏฺาติ   อนิมิตฺเต   อปฺปวตฺเต
นิโรธนิพฺพานธาตุยา จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ ฯ
     {๕๐๘.๓}   ยา จ พหิทฺธาวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา เย จ โคตฺรภูธมฺมา
อิเม   ธมฺมา   นานตฺถา   เจว   นานาพฺยญฺชนา  จ  อุทาหุ  เอกตฺถา
พฺยญฺชนเมว   นานนฺติ   ฯ   ยา   จ   พหิทฺธาวุฏฺานวิวฏฺฏเน   ปญฺา
เย จ โคตฺรภูธมฺมา อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยญฺชนเมว นานํ ฯ
     {๕๐๘.๔}   อนิจฺจโต  มนสิกโรนฺโต  กตมวิโมกฺเขน วิมุจฺจติ ทุกฺขโต
มนสิกโรนฺโต    กตมวิโมกฺเขน    วิมุจฺจติ    อนตฺตโต    มนสิกโรนฺโต
กตมวิโมกฺเขน   วิมุจฺจติ   ฯ  อนิจฺจโต  มนสิกโรนฺโต  อนิมิตฺตวิโมกฺเขน
วิมุจฺจติ        ทุกฺขโต        มนสิกโรนฺโต       อปฺปณิหิตวิโมกฺเขน
วิมุจฺจติ อนตฺตโต มนสิกโรนฺโต สุญฺตวิโมกฺเขน วิมุจฺจติ ฯ
     {๕๐๘.๕}   ยา  จ  ทุภโตวุฏฺานวิวฏฺฏเน  ปญฺา ยญฺจ มคฺเค าณํ
อิเม   ธมฺมา   นานตฺถา   เจว   นานาพฺยญฺชนา  จ  อุทาหุ  เอกตฺถา
พฺยญฺชนเมว    นานนฺติ   ฯ   ยา   จ   ทุภโตวุฏฺานวิวฏฺฏเน   ปญฺา
ยญฺจ มคฺเค าณํ อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยญฺชนเมว นานนฺติ ๑- ฯ
     [๕๐๙]   กติหากาเรหิ   ตโย  วิโมกฺขา  นานาขเณ  ๒-  โหนฺติ
กติหากาเรหิ  ตโย  วิโมกฺขา  เอกกฺขเณ  โหนฺติ  ฯ  จตูหากาเรหิ ตโย
วิโมกฺขา    นานาขเณ    โหนฺติ    สตฺตหากาเรหิ    ตโย   วิโมกฺขา
เอกกฺขเณ โหนฺติ ฯ
     {๕๐๙.๑}   กตเมหิ  จตูหากาเรหิ  ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ
อาธิปเตยฺยฏฺเน อธิฏฺานฏฺเน อภินีหารฏฺเน นิยฺยานฏฺเน ฯ
     {๕๐๙.๒}   กถํ อาธิปเตยฺยฏฺเน ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
อนิจฺจโต    มนสิกโรโต    อนิมิตฺโต   วิโมกฺโข   อาธิปเตยฺโย   โหติ
ทุกฺขโต    มนสิกโรโต    อปฺปณิหิโต   วิโมกฺโข   อาธิปเตยฺโย   โหติ
อนตฺตโต    มนสิกโรโต    สุญฺโต    วิโมกฺโข   อาธิปเตยฺโย   โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. นานํ ฯ ๒ ม. ยุ. นานากฺขเณ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
เอวํ อาธิปเตยฺยฏฺเน ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
     {๕๐๙.๓}   กถํ อธิฏฺานฏฺเน ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
อนิจฺจโต   มนสิกโรนฺโต   อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส   วเสน   จิตฺตํ   อธิฏฺาติ
ทุกฺขโต      มนสิกโรนฺโต     อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส     วเสน     จิตฺตํ
อธิฏฺาติ    อนตฺตโต   มนสิกโรนฺโต   สุญฺตวิโมกฺขสฺส   วเสน   จิตฺตํ
อธิฏฺาติ เอวํ อธิฏฺานฏฺเน ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
     {๕๐๙.๔}   กถํ  อภินีหารฏฺเน  ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
อนิจฺจโต   มนสิกโรนฺโต   อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส   วเสน   จิตฺตํ   อภินีหรติ
ทุกฺขโต   มนสิกโรนฺโต   อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส   วเสน   จิตฺตํ   อภินีหรติ
อนตฺตโต    มนสิกโรนฺโต   สุญฺตวิโมกฺขสฺส   วเสน   จิตฺตํ   อภินีหรติ
เอวํ อภินีหารฏฺเน ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
     {๕๐๙.๕}   กถํ  นิยฺยานฏฺเน  ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
อนิจฺจโต   มนสิกโรนฺโต   อนิมิตฺตวิโมกฺขสฺส   วเสน   นิโรธํ   นิพฺพานํ
นิยฺยาติ     ทุกฺขโต     มนสิกโรนฺโต     อปฺปณิหิตวิโมกฺขสฺส    วเสน
นิโรธํ   นิพฺพานํ   นิยฺยาติ   อนตฺตโต   มนสิกโรนฺโต   สุญฺตวิโมกฺขสฺส
วเสน   นิโรธํ   นิพฺพานํ  นิยฺยาติ  เอวํ  นิยฺยานฏฺเน  ตโย  วิโมกฺขา
นานาขเณ โหนฺติ อิเมหิ จตูหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา นานาขเณ โหนฺติ ฯ
     [๕๑๐]   กตเมหิ   สตฺตหากาเรหิ   ตโย   วิโมกฺขา  เอกกฺขเณ
โหนฺติ    สโมธานฏฺเน    อธิคมฏฺเน    ปฏิลาภฏฺเน   ปฏิเวธฏฺเน
สจฺฉิกิริยฏฺเน ผสฺสนฏฺเน อภิสมยฏฺเน ฯ
     {๕๑๐.๑}   กถํ   สโมธานฏฺเน   อธิคมฏฺเน   ปฏิลาภฏฺเน
ปฏิเวธฏฺเน  สจฺฉิกิริยฏฺเน  ผสฺสนฏฺเน  อภิสมยฏฺเน  ตโย  วิโมกฺขา
เอกกฺขเณ   โหนฺติ   ฯ   อนิจฺจโต   มนสิกโรนฺโต   นิมิตฺตา   มุจฺจตีติ
อนิมิตฺโต   วิโมกฺโข   ยโต   มุจฺจติ   ตตฺถ   น  ปณิทหตีติ  อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข   ยตฺถ   น   ปณิทหติ   เตน   สุญฺโติ   สุญฺโต   วิโมกฺโข
เยน   สุญฺเตน   นิมิตฺเตน   อนิมิตฺโตติ   อนิมิตฺโต   วิโมกฺโข   เอวํ
สโมธานฏฺเน   อธิคมฏฺเน  ปฏิลาภฏฺเน  ปฏิเวธฏฺเน  สจฺฉิกิริยฏฺเน
ผสฺสนฏฺเน    อภิสมยฏฺเน    ตโย    วิโมกฺขา   เอกกฺขเณ   โหนฺติ
ทุกฺขโต    มนสิกโรนฺโต    ปณิธิยา    มุจฺจตีติ   อปฺปณิหิโต   วิโมกฺโข
ยตฺถ น ปณิทหติ เตน สุญฺโติ สุญฺโต วิโมกฺโข
     {๕๑๐.๒}   เยน   สุญฺเตน   นิมิตฺเตน   อนิมิตฺโตติ   อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข   เยน   นิมิตฺเตน   อนิมิตฺโต  ตตฺถ  น  ปณิทหตีติ  อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข  เอวํ  สโมธานฏฺเน  อธิคมฏฺเน  ปฏิลาภฏฺเน  ปฏิเวธฏฺเน
สจฺฉิกิริยฏฺเน   ผสฺสนฏฺเน   อภิสมยฏฺเน  ตโย  วิโมกฺขา  เอกกฺขเณ
โหนฺติ   อนตฺตโต  มนสิกโรนฺโต  อภินิเวสา  มุจฺจตีติ  สุญฺโต  วิโมกฺโข
เยน   สุญฺเตน   นิมิตฺเตน   อนิมิตฺโตติ   อนิมิตฺโต   วิโมกฺโข   เยน
นิมิตฺเตน   อนิมิตฺโต   ตตฺถ   น  ปณิทหตีติ  อปฺปณิหิโต  วิโมกฺโข  ยตฺถ
น   ปณิทหติ   เตน   สุญฺโติ  สุญฺโต  วิโมกฺโข  เอวํ  สโมธานฏฺเน
อธิคมฏฺเน       ปฏิลาภฏฺเน      ปฏิเวธฏฺเน      สจฺฉิกิริยฏฺเน
ผสฺสนฏฺเน    อภิสมยฏฺเน    ตโย    วิโมกฺขา   เอกกฺขเณ   โหนฺติ
อิเมหิ สตฺตหากาเรหิ ตโย วิโมกฺขา เอกกฺขเณ โหนฺติ ฯ
     [๕๑๑]   อตฺถิ    วิโมกฺโข    อตฺถิ   มุขํ   อตฺถิ   วิโมกฺขมุขํ
อตฺถิ    วิโมกฺขปจฺจนีกํ   อตฺถิ   วิโมกฺขานุโลมํ   อตฺถิ   วิโมกฺขวิวฏฺโฏ
อตฺถิ วิโมกฺขภาวนา อตฺถิ วิโมกฺขปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิ ฯ
     {๕๑๑.๑}   กตโม  วิโมกฺโข ฯ สุญฺโต วิโมกฺโข อนิมิตฺโต วิโมกฺโข
อปฺปณิหิโต วิโมกฺโข ฯ
     {๕๑๑.๒}   กตโม   สุญฺโต   วิโมกฺโข  ฯ  อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ
นิจฺจโต   อภินิเวสา   มุจฺจตีติ   สุญฺโต   วิโมกฺโข  ทุกฺขานุปสฺสนาาณํ
สุขโต   อภินิเวสา   มุจฺจตีติ   สุญฺโต   วิโมกฺโข  อนตฺตานุปสฺสนาาณํ
อตฺตโต   อภินิเวสา   มุจฺจตีติ   สุญฺโต  วิโมกฺโข  นิพฺพิทานุปสฺสนาาณํ
นนฺทิยา   อภินิเวสา   มุจฺจตีติ   สุญฺโต  วิโมกฺโข  วิราคานุปสฺสนาาณํ
ราคโต   อภินิเวสา   มุจฺจตีติ   สุญฺโต  วิโมกฺโข  นิโรธานุปสฺสนาาณํ
สมุทยโต   อภินิเวสา  มุจฺจตีติ  สุญฺโต  วิโมกฺโข  ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา-
าณํ     อาทานโต    อภินิเวสา    มุจฺจตีติ    สุญฺโต    วิโมกฺโข
อนิมิตฺตานุปสฺสนาาณํ   นิมิตฺตโต  อภินิเวสา  มุจฺจตีติ  สุญฺโต  วิโมกฺโข
อปฺปณิหิตานุปสฺสนาาณํ   ปณิธิยา  อภินิเวสา  มุจฺจตีติ  สุญฺโต  วิโมกฺโข
สุญฺตานุปสฺสนาาณํ    สพฺพาภินิเวเสหิ    มุจฺจตีติ   สุญฺโต   วิโมกฺโข
รูเป    อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ   นิจฺจโต   อภินิเวสา   มุจฺจตีติ   สุญฺโต
วิโมกฺโข     ฯเปฯ    รูเป    สุญฺตานุปสฺสนาาณํ    สพฺพาภินิเวเสหิ
มุจฺจตีติ     สุญฺโต    วิโมกฺโข    เวทนาย    สญฺาย    สงฺขาเรสุ
วิญฺาเณ     จกฺขุสฺมึ     ฯเปฯ     ชรามรเณ    อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ
นิจฺจโต   อภินิเวสา   มุจฺจตีติ   สุญฺโต   วิโมกฺโข  ฯเปฯ  ชรามรเณ
สุญฺตานุปสฺสนาาณํ       สพฺพาภินิเวเสหิ       มุจฺจตีติ      สุญฺโต
วิโมกฺโข อยํ สุญฺโต วิโมกฺโข ฯ
     [๕๑๒]   กตโม   อนิมิตฺโต   วิโมกฺโข   ฯ  อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ
นิจฺจโต   นิมิตฺตา   มุจฺจตีติ   อนิมิตฺโต   วิโมกฺโข   ทุกฺขานุปสฺสนาาณํ
สุขโต   นิมิตฺตา   มุจฺจตีติ   อนิมิตฺโต   วิโมกฺโข   อนตฺตานุปสฺสนาาณํ
อตฺตโต   นิมิตฺตา   มุจฺจตีติ   อนิมิตฺโต   วิโมกฺโข  นิพฺพิทานุปสฺสนาาณํ
นนฺทิยา   นิมิตฺตา   มุจฺจตีติ   อนิมิตฺโต   วิโมกฺโข  วิราคานุปสฺสนาาณํ
ราคโต   นิมิตฺตา   มุจฺจตีติ   อนิมิตฺโต   วิโมกฺโข  นิโรธานุปสฺสนาาณํ
สมุทยโต   นิมิตฺตา   มุจฺจตีติ  อนิมิตฺโต  วิโมกฺโข  ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา-
าณํ  อาทานโต  นิมิตฺตา  มุจฺจตีติ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข อนิมิตฺตานุปสฺสนา-
าณํ   สพฺพนิมิตฺเตหิ  มุจฺจตีติ  อนิมิตฺโต  วิโมกฺโข  อปฺปณิหิตานุปสฺสนา-
าณํ  ปณิธิยา  นิมิตฺตา  มุจฺจตีติ  อนิมิตฺโต  วิโมกฺโข  สุญฺตานุปสฺสนา-
าณํ   อภินิเวสโต   นิมิตฺตา   มุจฺจตีติ   อนิมิตฺโต   วิโมกฺโข   รูเป
อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ     นิจฺจโต     นิมิตฺตา     มุจฺจตีติ     อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข     ฯเปฯ     รูเป    อนิมิตฺตานุปสฺสนาาณํ    สพฺพนิมิตฺเตหิ
มุจฺจตีติ     อนิมิตฺโต     วิโมกฺโข     รูเป    อปฺปณิหิตานุปสฺสนาาณํ
ปณิธิยา     นิมิตฺตา     มุจฺจตีติ     อนิมิตฺโต     วิโมกฺโข     รูเป
สุญฺตานุปสฺสนาาณํ     อภินิเวสโต    นิมิตฺตา    มุจฺจตีติ    อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข   เวทนาย   สญฺาย   สงฺขาเรสุ   วิญฺาเณ  จกฺขุสฺมึ  ฯเปฯ
ชรามรเณ     อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ     นิจฺจโต    มุจฺจตีติ    อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข    ฯเปฯ    ชรามรเณ   อนิมิตฺตานุปสฺสนาาณํ   สพฺพนิมิตฺเตหิ
มุจฺจตีติ    อนิมิตฺโต    วิโมกฺโข    ชรามรเณ   อปฺปณิหิตานุปสฺสนาาณํ
ปณิธิยา     นิมิตฺตา    มุจฺจตีติ    อนิมิตฺโต    วิโมกฺโข    ชรามรเณ
สุญฺตานุปสฺสนาาณํ     อภินิเวสโต    นิมิตฺตา    มุจฺจตีติ    อนิมิตฺโต
วิโมกฺโข อยํ อนิมิตฺโต วิโมกฺโข ฯ
     [๕๑๓]   กตโม   อปฺปณิหิโต   วิโมกฺโข  ฯ  อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ
นิจฺจโต   ปณิธิยา   มุจฺจตีติ   อปฺปณิหิโต   วิโมกฺโข  ทุกฺขานุปสฺสนาาณํ
สุขโต    ปณิธิยา   มุจฺจตีติ   อปฺปณิหิโต   วิโมกฺโข   อนตฺตานุปสฺสนา-
าณํ     อตฺตโต     ปณิธิยา     มุจฺจตีติ    อปฺปณิหิโต    วิโมกฺโข
นิพฺพิทานุปสฺสนาาณํ     นนฺทิยา     ปณิธิยา     มุจฺจตีติ    อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข     วิราคานุปสฺสนาาณํ     ราคโต     ปณิธิยา     มุจฺจตีติ
อปฺปณิหิโต     วิโมกฺโข    นิโรธานุปสฺสนาาณํ    สมุทยโต    ปณิธิยา
มุจฺจตีติ       อปฺปณิหิโต       วิโมกฺโข      ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาาณํ
อาทานโต       ปณิธิยา      มุจฺจตีติ      อปฺปณิหิโต      วิโมกฺโข
อนิมิตฺตานุปสฺสนาาณํ     นิมิตฺตโต    ปณิธิยา    มุจฺจตีติ    อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข       อปฺปณิหิตานุปสฺสนาาณํ       สพฺพปณิธีหิ       มุจฺจตีติ
อปฺปณิหิโต    วิโมกฺโข    สุญฺตานุปสฺสนาาณํ    อภินิเวสโต   ปณิธิยา
มุจฺจตีติ   อปฺปณิหิโต   วิโมกฺโข   รูเป   อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ   ปณิธิยา
มุจฺจตีติ   อปฺปณิหิโต   วิโมกฺโข   ฯเปฯ   รูเป  อปฺปณิหิตานุปสฺสนาาณํ
สพฺพปณิธีหิ   มุจฺจตีติ   อปฺปณิหิโต   วิโมกฺโข   รูเป   สุญฺตานุปสฺสนา-
าณํ   อภินิเวสโต   ปณิธิยา  มุจฺจตีติ  อปฺปณิหิโต  วิโมกฺโข  เวทนาย
สญฺาย     สงฺขาเรสุ    วิญฺาเณ    จกฺขุสฺมึ    ฯเปฯ    ชรามรเณ
อนิจฺจานุปสฺสนาาณํ     นิจฺจโต     ปณิธิยา     มุจฺจตีติ    อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข    ฯเปฯ    ชรามรเณ    อปฺปณิหิตานุปสฺสนาาณํ   สพฺพปณิธีหิ
มุจฺจตีติ    อปฺปณิหิโต    วิโมกฺโข    ชรามรเณ    สุญฺตานุปสฺสนาาณํ
อภินิเวสโต   ปณิธิยา   มุจฺจตีติ   อปฺปณิหิโต  วิโมกฺโข  อยํ  อปฺปณิหิโต
วิโมกฺโข ฯ
     [๕๑๔]   กตมํ  มุขํ  ฯ เย ตตฺถ ชาตา อนวชฺชา กุสลา โพธิปกฺขิยา
ธมฺมา อิทํ มุขํ ฯ
     {๕๑๔.๑}   กตมํ  วิโมกฺขมุขํ  ฯ  ยํ  เตสนฺเตสํ  ธมฺมานํ อารมฺมณํ
นิโรโธ นิพฺพานํ อิทํ วิโมกฺขมุขํ ฯ
     {๕๑๔.๒}   กตมํ    วิโมกฺขปจฺจนีกํ    ฯ   ตึณิ   อกุสลมูลานิ
วิโมกฺขปจฺจนีกานิ     ตีณิ    ทุจฺจริตานิ    วิโมกฺขปจฺจนีกานิ    สพฺเพปิ
อกุสลา ธมฺมา วิโมกฺขปจฺจนีกา อิทํ วิโมกฺขปจฺจนีกํ ฯ
     {๕๑๔.๓}   กตมํ วิโมกฺขานุโลมํ ฯ ตีณิ กุสลมูลานิ วิโมกฺขานุโลมานิ
ตีณิ  สุจริตานิ  วิโมกฺขานุโลมานิ  สพฺเพปิ  กุสลา  ธมฺมา วิโมกฺขานุโลมา
อิทํ วิโมกฺขานุโลมํ ฯ
     [๕๑๕]   กตโม   วิโมกฺขวิวฏฺโฏ  ฯ  สญฺาวิวฏฺโฏ  เจโตวิวฏฺโฏ
จิตฺตวิวฏฺโฏ    าณวิวฏฺโฏ   วิโมกฺขวิวฏฺโฏ   สจฺจวิวฏฺโฏ   สญฺชานนฺโต
วิวฏฺฏตีติ     สญฺาวิวฏฺโฏ     เจตยนฺโต    วิวฏฺฏตีติ    เจโตวิวฏฺโฏ
วิชานนฺโต    วิวฏฺฏตีติ    จิตฺตวิวฏฺโฏ    าณํ    กโรนฺโต   วิวฏฺฏตีติ
าณวิวฏฺโฏ   โวสฺสชฺชนฺโต   วิวฏฺฏตีติ   วิโมกฺขวิวฏฺโฏ   ตถฏฺเ   ๑-
วิวฏฺฏตีติ   สจฺจวิวฏฺโฏ   ยตฺถ  สญฺาวิวฏฺโฏ  ตตฺถ  เจโตวิวฏฺโฏ  ยตฺถ
เจโตวิวฏฺโฏ   ตตฺถ   สญฺาวิวฏฺโฏ   ยตฺถ  สญฺาวิวฏฺโฏ  เจโตวิวฏฺโฏ
ตตฺถ  จิตฺตวิวฏฺโฏ  ยตฺถ  จิตฺตวิวฏฺโฏ  ตตฺถ  สญฺาวิวฏฺโฏ  เจโตวิวฏฺโฏ
ยตฺถ   สญฺาวิวฏฺโฏ   เจโตวิวฏฺโฏ   จิตฺตวิวฏฺโฏ   ตตฺถ   าณวิวฏฺโฏ
ยตฺถ   าณวิวฏฺโฏ   ตตฺถ   สญฺาวิวฏฺโฏ   เจโตวิวฏฺโฏ   จิตฺตวิวฏฺโฏ
ยตฺถ   สญฺาวิวฏฺโฏ   เจโตวิวฏฺโฏ   จิตฺตวิวฏฺโฏ   าณวิวฏฺโฏ   ตตฺถ
วิโมกฺขวิวฏฺโฏ   ยตฺถ  วิโมกฺขวิวฏฺโฏ  ตตฺถ  สญฺาวิวฏฺโฏ  เจโตวิวฏฺโฏ
จิตฺตวิวฏฺโฏ     าณวิวฏฺโฏ     ยตฺถ    สญฺาวิวฏฺโฏ    เจโตวิวฏฺโฏ
จิตฺตวิวฏฺโฏ     าณวิวฏฺโฏ     วิโมกฺขวิวฏฺโฏ    ตตฺถ    สจฺจวิวฏฺโฏ
ยตฺถ   สจฺจวิวฏฺโฏ   ตตฺถ   สญฺาวิวฏฺโฏ   เจโตวิวฏฺโฏ   จิตฺตวิวฏฺโฏ
าณวิวฏฺโฏ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ อยํ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยุ. ตถฏฺเน ฯ
     [๕๑๖]   กตมา   วิโมกฺขภาวนา   ฯ   ปมชฺฌานสฺส  อาเสวนา
ภาวนา    พหุลีกมฺมํ    ทุติยชฺฌานสฺส   อาเสวนา   ภาวนา   พหุลีกมฺมํ
ตติยชฺฌานสฺส     อาเสวนา     ภาวนา    พหุลีกมฺมํ    จตุตฺถชฺฌานสฺส
อาเสวนา      ภาวนา     พหุลีกมฺมํ     อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา
อาเสวนา      ภาวนา      พหุลีกมฺมํ      วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺติยา
อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติยา เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติยา
อาเสวนา     ภาวนา     พหุลีกมฺมํ    โสตาปตฺติมคฺคสฺส    อาเสวนา
ภาวนา   พหุลีกมฺมํ   สกทาคามิมคฺคสฺส   อาเสวนา   ภาวนา  พหุลีกมฺมํ
อนาคามิมคฺคสฺส     ฯเปฯ     อรหตฺตมคฺคสฺส    อาเสวนา    ภาวนา
พหุลีกมฺมํ อยํ วิโมกฺขภาวนา ฯ
     {๕๑๖.๑}   กตมา  วิโมกฺขปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิ  ฯ  ปมชฺฌานสฺส ปฏิลาโภ
วา  วิปาโก  วา  ทุติยชฺฌานสฺส  ปฏิลาโภ  วา วิปาโก วา ตติยชฺฌานสฺส
ฯเปฯ          จตุตฺถชฺฌานสฺส          อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา
วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺติยา อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติยา
เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติยา    ปฏิลาโภ    วา    วิปาโก    วา
โสตาปตฺติมคฺคสฺส     โสตาปตฺติผลํ    สกทาคามิมคฺคสฺส    สกทาคามิผลํ
อนาคามิมคฺคสฺส       อนาคามิผลํ      อรหตฺตมคฺคสฺส      อรหตฺตผลํ
อยํ วิโมกฺขปฺปฏิปฺปสฺสทฺธีติ ฯ
                                           ตติยภาณวารํ ฯ
                                             วิโมกฺขกถา ฯ
                                                --------

             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๓๑ หน้าที่ ๓๕๓-๔๐๖.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=7114&w=&modeTY=1
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=7114&modeTY=1
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=31&item=469&items=48
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ :-
https://84000.org/tipitaka/pitaka_item/m_siri.php?B=31&siri=64
             ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=469
             อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย :-
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=3868
             The Pali Atthakatha in Roman :-
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=3868
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
https://84000.org/tipitaka/read/?index_31
https://84000.org/tipitaka/english/?index_31