Dhatuvibhangasuttam
[673] Evamme sutam ekam samayam bhagava magadhesu carikancaramano
yena rajagaham tadavasari yena bhaggavo kumbhakaro tenupasankami
upasankamitva bhaggavam kumbhakaram etadavoca sace te bhaggava agaru
viharama nivesane 1- ekarattinti . na kho me bhante garu atthi
cettha pabbajito pathamam vasupagato hoti sace so anujanati
viharatha bhante yathasukhanti.
[674] Tena kho pana samayena pukkusati nama kulaputto
bhagavantam uddissa saddhaya agarasma anagariyam pabbajito . so
tasmim kumbhakaranivesane 2- pathamam vasupagato hoti . atha kho bhagava
yenayasma pukkusati tenupasankami upasankamitva ayasmantam
pukkusatim etadavoca sace te bhikkhu agaru viharama nivesane
ekarattinti . urundam avuso kumbhakaranivesanam viharatayasma
yathasukhanti.
[675] Atha kho bhagava kumbhakaranivesanam pavisitva ekamantam
tinasantharakam pannapetva nisidi pallankam abhujitva ujum kayam
panidhaya parimukham satim upatthapetva . atha kho bhagava bahudeva
rattim nisajjaya vitinamesi . ayasmapi kho pukkusati bahudeva
@Footnote: 1 Si. Yu. viharamavesane . 2 Si. Yu. kumbhakaravesane.
Rattim nisajjaya vitinamesi . atha kho bhagavato etadahosi pasadikam
nu kho ayam kulaputto iriyati yannunaham puccheyyanti . atha kho
bhagava ayasmantam pukkusatim etadavoca kamsi tvam bhikkhu uddissa
pabbajito ko va te sattha kassa va tvam dhammam rocesiti.
[676] Atthavuso samano gotamo sakyaputto sakyakula
pabbajito tam kho pana bhavantam 1- gotamam evamkalyano kittisaddo
abbhuggato itipi so bhagava araham sammasambuddho vijjacaranasampanno
sugato lokavidu anuttaro purisadammasarathi sattha devamanussanam
buddho bhagavati taham bhagavantam uddissa pabbajito so ca me bhagava
sattha tassaham bhagavato dhammam rocemiti . kaham pana bhikkhu etarahi
so bhagava viharati araham sammasambuddhoti . atthavuso uttaresu
janapadesu savatthi nama nagaram tattha so bhagava etarahi viharati
araham sammasambuddhoti . ditthapubbo pana te bhikkhu so
bhagava disva ca pana janeyyasiti . na kho me avuso ditthapubbo
so bhagava disvaham 2- na janeyyanti.
[677] Atha kho bhagavato etadahosi mamam 3- khvayam kulaputto
uddissa pabbajito yannunassaham dhammam deseyyanti . atha kho
bhagava ayasmantam pukkusatim amantesi dhammam vo 4- bhikkhu desissami
tam sunahi sadhukam manasikarohi bhasissamiti . evamavusoti kho
ayasma pukkusati bhagavato paccassosi.
@Footnote: 1 Ma. Yu. bhagavantam . 2 Po. Ma. Yu. disva caham . 3 Ma. mamanca khvayam.
@4 Po. Ma. Yu. te.
[678] Bhagava etadavoca chadhaturo ayam bhikkhu puriso
chaphassayatano attharasamanopavicaro caturadhitthano yattha thitam
mannassava nappavattanti mannassave kho pana nappavattamane
muni santoti vuccati pannam nappamajjeyya saccamanurakkheyya
cagamanubruheyya santimeva so sikkheyya ayamuddeso
chadhatuvibhangassa.
[679] Chadhaturo ayam bhikkhu purisoti iti kho panetam vuttam.
Kincetam paticca vuttam . chayima bhikkhu dhatuyo pathavidhatu apodhatu
tejodhatu vayodhatu akasadhatu vinnanadhatu . chadhaturo ayam
bhikkhu purisoti iti yantam vuttam idametam paticca vuttam.
[680] Chaphassayatano ayam bhikkhu purisoti iti kho panetam
vuttam . kincetam paticca vuttam . cakkhu phassayatanam 1- sotam
phassayatanam ghanam phassayatanam jivha phassayatanam kayo phassayatanam
mano phassayatanam . chaphassayatano ayam bhikkhu purisoti iti yantam
vuttam idametam paticca vuttam.
[681] Attharasamanopavicaro ayam bhikkhu purisoti iti kho panetam
vuttam . kincetam paticca vuttam . cakkhuna rupam disva somanassatthaniyam
rupam upavicarati domanassatthaniyam rupam upavicarati upekkhatthaniyam rupam
upavicarati sotena saddam sutva ... ghanena gandham ghayitva ...
Jivhaya rasam sayitva ... kayena photthabbam phusitva ... Manasa dhammam
vinnaya somanassatthaniyam dhammam upavicarati domanassatthaniyam dhammam
@Footnote: 1 Ma. Yu. samphassayatanam. sabbattha idisameva.
Upavicarati upekkhatthaniyam dhammam upavicarati iti cha somanassupavicara
cha domanassupavicara cha upekkhupavicara . attharasamanopavicaro
ayam bhikkhu purisoti iti yantam vuttam idametam paticca vuttam.
[682] Caturadhitthano ayam bhikkhu purisoti iti kho panetam
vuttam . kincetam paticca vuttam . pannadhitthano saccadhitthano
cagadhitthano upasamadhitthano . caturadhitthano ayam bhikkhu purisoti
iti yantam vuttam idametam paticca vuttam.
[683] Pannam nappamajjeyya saccamanurakkheyya cagamanubruheyya
santimeva so sikkheyyati iti kho panetam vuttam . kincetam
paticca vuttam . kathanca bhikkhu pannam nappamajjati . chayima bhikkhu
dhatuyo pathavidhatu apodhatu tejodhatu vayodhatu akasadhatu
vinnanadhatu.
[684] Katama ca bhikkhu pathavidhatu . pathavidhatu siya ajjhattika
siya bahira . katama ca bhikkhu ajjhattika pathavidhatu . yam
ajjhattam paccattam kakkhalam kharigatam upadinnam seyyathidam kesa
loma nakha danta taco mamsam naharu atthi atthiminjam vakkam hadayam
yakanam kilomakam pihakam papphasam antam antagunam udariyam karisam yam va
panannampi kinci ajjhattam paccattam kakkhalam kharigatam upadinnam
ayam vuccati bhikkhu ajjhattika pathavidhatu . ya ceva kho pana
ajjhattika pathavidhatu ya ca bahira pathavidhatu pathavidhaturevesa .
Tam netam mama nesohamasmi na meso attati evametam yathabhutam
sammappannaya datthabbam . evametam yathabhutam sammappannaya
disva pathavidhatuya nibbindati pathavidhatuya cittam virajeti.
[685] Katama ca bhikkhu apodhatu. Apodhatu siya ajjhattika
siya bahira . katama ca bhikkhu ajjhattika apodhatu . yam
ajjhattam paccattam apo apogatam upadinnam seyyathidam pittam
semham pubbo lohitam sedo medo assu vasa khelo singhanika
lasika muttam yam va panannampi kinci ajjhattam paccattam apo
apogatam upadinnam ayam vuccati bhikkhu ajjhattika apodhatu .
Ya ceva kho pana ajjhattika apodhatu ya ca bahira apodhatu
apodhaturevesa . tam netam mama nesohamasmi na meso attati
evametam yathabhutam sammappannaya datthabbam . evametam yathabhutam
sammappannaya disva apodhatuya nibbindati apodhatuya
cittam virajeti.
[686] Katama ca bhikkhu tejodhatu. Tejodhatu siya ajjhattika
siya bahira . katama ca bhikkhu ajjhattika tejodhatu. Yam ajjhattam
paccattam tejo tejogatam upadinnam seyyathidam yena ca santappati
yena ca jiriyati yena ca paridayhati yena ca asitapitakhayitasayitam
sammaparinamam gacchati yam va panannampi kinci
Ajjhattam paccattam tejo tejogatam upadinnam ayam vuccati bhikkhu
ajjhattika tejodhatu . ya ceva kho pana ajjhattika
tejodhatu ya ca bahira tejodhatu tejodhaturevesa . tam
netam mama nesohamasmi na meso attati evametam yathabhutam
sammappannaya datthabbam . evametam yathabhutam sammappannaya
disva tejodhatuya nibbindati tejodhatuya cittam virajeti.
[687] Katama ca bhikkhu vayodhatu. Vayodhatu siya ajjhattika
siya bahira . katama ca bhikkhu ajjhattika vayodhatu . yam
ajjhattam paccattam vayo vayogatam upadinnam seyyathidam uddhangama
vata adhogama vata kucchisaya vata kotthasaya 1- vata
angamanganusarino vata assaso passaso yam va panannampi
kinci ajjhattam paccattam vayo vayogatam upadinnam ayam vuccati
bhikkhu ajjhattika vayodhatu . ya ceva kho pana ajjhattika
vayodhatu ya ca bahira vayodhatu vayodhaturevesa . tam netam
mama nesohamasmi na meso attati evametam yathabhutam sammappannaya
datthabbam . evametam yathabhutam sammappannaya disva
vayodhatuya nibbindati vayodhatuya cittam virajeti.
[688] Katama ca bhikkhu akasadhatu . akasadhatu siya
ajjhattika siya bahira . katama ca bhikkhu ajjhattika
akasadhatu . yam ajjhattam paccattam akasam akasagatam upadinnam
@Footnote: 1 Ma. kotthasaya.
Seyyathidam kannacchiddam nasacchiddam mukhadvaram yena ca
asitapitakhayitasayitam ajjhoharati yattha ca asitapitakhayitasayitam
santitthati yena ca asitapitakhayitasayitam adhobhaga 1- nikkhamati
yam va panannampi kinci ajjhattam paccattam akasam akasagatam [2]-
upadinnam ayam vuccati bhikkhu ajjhattika akasadhatu . ya ceva
kho pana ajjhattika akasadhatu ya ca bahira akasadhatu
akasadhaturevesa . tam netam mama nesohamasmi na meso attati
evametam yathabhutam sammappannaya datthabbam . evametam yathabhutam
sammappannaya disva akasadhatuya nibbindati akasadhatuya
cittam virajeti.
[689] Athaparam vinnanamyeva avasissati parisuddham pariyodatam
tena vinnanena kinci janati 3- sukhantipi vijanati dukkhantipi
vijanati adukkhamasukhantipi vijanati . sukhavedaniyam bhikkhu phassam
paticca uppajjati sukha vedana . so sukham vedanam vediyamano
sukham vedanam vediyamiti pajanati tasseva sukhavedaniyassa phassassa
nirodha yam tajjam vedayitam sukhavedaniyam phassam paticca uppanna sukha
vedana sa nirujjhati sa vupasammatiti pajanati . dukkhavedaniyam
bhikkhu phassam paticca uppajjati dukkha vedana . so dukkham
vedanam vediyamano dukkham vedanam vediyamiti pajanati tasseva
dukkhavedaniyassa phassassa nirodha yam tajjam vedayitam dukkhavedaniyam phassam
@Footnote: 1 Ma. adhobhagam . 2 Po. Ma. agham aghagatam vivaram viragatam asamphuttham mamsalohitehi ....
@3 Po. Ma. tena ca vinnanena kim vijanati.
Paticca uppanna dukkha vedana sa nirujjhati sa vupasammatiti
pajanati . adukkhamasukhavedaniyam bhikkhu phassam paticca uppajjati
adukkhamasukha vedana . so adukkhamasukham vedanam vediyamano
adukkhamasukham vedanam vediyamiti pajanati tasseva adukkhamasukhavedaniyassa
phassassa nirodha yam tajjam vedayitam adukkhamasukhavedaniyam
phassam paticca uppanna adukkhamasukha vedana sa nirujjhati sa
vupasammatiti pajanati.
[690] Seyyathapi bhikkhu dvinnam katthanam sanghata 1- samodhana
usma jayati tejo abhinibbattati tesamyeva dvinnam katthanam
nanabhava vinikkhepa ya tajja usma sa nirujjhati sa vupasammati
evameva kho bhikkhu sukhavedaniyam phassam paticca uppajjati sukha
vedana . so sukham vedanam vediyamano sukham vedanam vediyamiti
pajanati tasseva sukhavedaniyassa phassassa nirodha yam tajjam vedayitam
sukhavedaniyam phassam paticca uppanna sukha vedana sa nirujjhati sa
vupasammatiti pajanati . dukkhavedaniyam bhikkhu phassam paticca uppajjati
dukkha vedana . so dukkham vedanam vediyamano dukkham vedanam
vediyamiti pajanati tasseva dukkhavedaniyassa phassassa nirodha
yam tajjam vedayitam dukkhavedaniyam phassam paticca uppanna dukkha
vedana sa nirujjhati sa vupasammatiti pajanati . adukkhamasukhavedaniyam
@Footnote: 1 Si. Yu. samphassasamodhana.
Bhikkhu phassam paticca uppajjati adukkhamasukha vedana . so
adukkhamasukham vedanam vediyamano adukkhamasukham vedanam vediyamiti
pajanati tasseva adukkhamasukhavedaniyassa phassassa nirodha yam tajjam
vedayitam adukkhamasukhavedaniyam phassam paticca uppanna adukkhamasukha
vedana sa nirujjhati sa vupasammatiti pajanati . athaparam
upekkhayeva avasissati parisuddha pariyodata mudu ca kammanna
ca pabhassara ca.
[691] Seyyathapi bhikkhu dakkho suvannakaro va suvannakarantevasi
va ukkam bandheyya ukkam bandhitva ukkamukham alimpeyya
ukkamukham alimpetva sandasena jatarupam gahetva ukkamukhe
pakkhipeyya . tamenam kalena kalam abhidhameyya kalena kalam udakena
paripphoseyya kalena kalam ajjhupekkheyya . Tam hoti jatarupam 1- nihatam
ninnitakasavam mudu ca kammannam ca pabhassaranca yassa yassava
pilandhanavikatiya akankhati yadi pavattikaya 2- yadi kundalaya yadi
giveyyakaya yadi suvannamalaya tancassa attham anubhoti evameva
kho bhikkhu athaparam upekkhayeva avasissati parisuddha pariyodata mudu
ca kammanna ca pabhassara ca.
{691.1} So evam pajanati imance aham upekkham evam
parisuddham evam pariyodatam akasanancayatanam upasamhareyyam
tadanudhammanca cittam bhaveyyam evamme ayam upekkha
@Footnote: 1 Si. Ma. ito param dhantam suddhantam niddhantanti dissati . 2 Ma. patittikaya.
Tannissita tadupadana ciram dighamaddhanam tittheyya imance aham
upekkham evam parisuddham evam pariyodatam vinnanancayatanam upasamhareyyam
tadanudhammanca cittam bhaveyyam evamme ayam upekkha tannissita
tadupadana ciram dighamaddhanam tittheyya imance aham upekkham
evam parisuddham evam pariyodatam akincannayatanam upasamhareyyam
tadanudhammanca cittam bhaveyyam evamme ayam upekkha tannissita
tadupadana ciram dighamaddhanam tittheyya imance aham upekkham
evam parisuddham evam pariyodatam nevasannanasannayatanam
upasamhareyyam tadanudhammanca cittam bhaveyyam evamme ayam upekkha
tannissita tadupadana ciram dighamaddhanam tittheyyati.
{691.2} So evam pajanati imance aham upekkham evam parisuddham
evam pariyodatam akasanancayatanam upasamhareyyam tadanudhammanca cittam
bhaveyyam sankhatametam imance aham upekkham evam parisuddham evam pariyodatam
vinnanancayatanam upasamhareyyam tadanudhammanca cittam bhaveyyam sankhatametam
imance aham upekkham evam parisuddham evam pariyodatam akincannayatanam
upasamhareyyam tadanudhammanca cittam bhaveyyam sankhatametam imance aham
upekkham evam parisuddham evam pariyodatam nevasannanasannayatanam
upasamhareyyam tadanudhammanca cittam bhaveyyam sankhatametanti.
{691.3} So nevabhisankharoti 1- nabhisancetayati bhavaya va vibhavaya
va . so anabhisankharonto anabhisancetayanto bhavaya vibhavaya na
@Footnote: 1 Ma. so neva tam abhisankharoti.
Kinci loke upadiyati anupadiyam na paritassati aparitassam
paccattamyeva parinibbayati khina jati vusitam brahmacariyam
katam karaniyam naparam itthattayati pajanati.
{691.4} So sukhance vedanam vedeti sa aniccati pajanati
anajjhositati pajanati anabhinanditati pajanati . dukkhance
vedanam vedeti sa aniccati pajanati anajjhositati pajanati
anabhinanditati pajanati . adukkhamasukhance vedanam vedeti sa
aniccati pajanati anajjhositati pajanati anabhinanditati
pajanati.
{691.5} So sukhance vedanam vedeti visamyutto nam vedeti. So
dukkhance vedanam vedeti visamyutto nam vedeti. Adukkhamasukhance vedanam
vedeti visamyutto nam vedeti . so kayapariyantikam vedanam vediyamano
kayapariyantikam vedanam vediyamiti pajanati . jivitapariyantikam vedanam
vediyamano jivitapariyantikam vedanam vediyamiti pajanati . kayassa
bheda [1]- uddham jivitapariyadana idheva sabbavedayitani abhinanditani
sitibhavissantiti pajanati.
[692] Seyyathapi bhikkhu telanca paticca vattinca paticca
telappadipo jhayati . tasseva telassa ca vattiya ca pariyadana
annassa ca anupahara anaharo nibbayati evameva kho bhikkhu
kayapariyantikam vedanam vediyamano kayapariyantikam vedanam vediyamiti
pajanati . jivitapariyantikam vedanam vediyamano jivitapariyantikam vedanam
vediyamiti pajanati . kayassa bheda uddham jivitapariyadana idheva
@Footnote: 1 Ma. param marana.
Sabbavedayitani abhinanditani sitibhavissantiti pajanati . tasma evam
samannagato bhikkhu imina paramena pannadhitthanena samannagato
hoti . esa hi bhikkhu parama ariya panna yadidam sabbadukkhakkhaye
nanam . tassa sa vimutti sacce thita akuppa
hoti . tam hi bhikkhu musa yam mosadhammam tam saccam yam amosadhammam
nibbanam tasma evam samannagato bhikkhu imina paramena
saccadhitthanena samannagato hoti . etam hi bhikkhu paramam ariyasaccam
yadidam amosadhammam nibbanam.
{692.1} Tasseva kho pana pubbe aviddasuno upadhi honti
samatta samadinna . tyassa pahina honti ucchinnamula
talavatthukata anabhavangata ayatim anuppadadhamma tasma
evam samannagato bhikkhu imina paramena cagadhitthanena samannagato
hoti. Eso hi bhikkhu paramo ariyo cago yadidam sabbupadhipatinissaggo.
{692.2} Tasseva kho pana pubbe aviddasuno abhijjha
hoti chando sarago svassa pahino hoti ucchinnamulo
talavatthukato anabhavangato ayatim anuppadadhammo . tasseva
kho pana pubbe aviddasuno aghato hoti byapado sampadoso
svassa pahino hoti ucchinnamulo talavatthukato anabhavangato
ayatim anuppadadhammo . tasseva kho pana pubbe aviddasuno
avijja hoti sammoho sampamoho svassa pahino hoti ucchinnamulo
talavatthukato anabhavangato ayatim anuppadadhammo tasma
Evam samannagato bhikkhu imina paramena upasamadhitthanena
samannagato hoti . eso hi bhikkhu paramo ariyo upasamo yadidam
ragadosamohanam upasamo . pannam nappamajjeyya saccamanurakkheyya
cagamanubruheyya santimeva so sikkheyyati iti yantam vuttam
idametam paticca vuttam.
[693] Yattha thitam mannassava nappavattanti mannassave kho
pana nappavattamane muni santoti vuccatiti iti kho panetam vuttam .
Kincetam paticca vuttam . asmiti bhikkhu mannitametam nahamasmiti 1-
mannitametam bhavissanti mannitametam na bhavissanti mannitametam
rupi bhavissanti mannitametam arupi bhavissanti mannitametam sanni
bhavissanti mannitametam asanni bhavissanti mannitametam
nevasanninasanni bhavissanti mannitametam . mannitam bhikkhu rogo
mannitam gando mannitam sallam . sabbamannitanam tveva bhikkhu
samatikkama muni santoti vuccati . muni kho pana bhikkhu santo na
jayati na jiyyati na miyyati na kuppati nappiheti . Tampissa 2- bhikkhu
natthi yena jayetha ajayamano kim jiyyissati ajiyyamano kim miyyissati
amiyyamano kim kuppissati akuppamano kissa pihessati . yattha thitam
mannassava nappavattanti mannassave kho pana nappavattamane
muni santoti vuccatiti iti yantam vuttam idametam paticca vuttam .
Imam kho me tvam bhikkhu sankhittena chadhatuvibhangam dharehiti.
@Footnote: 1 Ma. Yu. ayamahasmiti . 2 Po. kincissa.
[694] Atha ayasma pukkusati sattha kira me anuppatto
sugato kira me anuppatto sammasambuddho kira me anuppattoti
utthayasana ekamsam civaram katva bhagavato padesu sirasa
nipatitva bhagavantam etadavoca accayo mam bhante accagama
yathabalam yathamulham yathaakusalam yoham bhagavantam avusovadena
samudacaritabbam amannissam tassa me bhante bhagava accayam accayato
patigganhatu ayatim samvarayati.
[695] Taggha tvam bhikkhu accayo accagama yathabalam
yathamulham yathaakusalam yam mam tvam avusovadena samudacaritabbam
amannittho 1- yato ca kho tvam bhikkhu accayam accayato disva
yathadhammam patikkarosi tante mayam patigganhama vuddhi hesa
bhikkhu ariyassa vinaye yo accayam accayato disva yathadhammam
patikkaroti ayatim samvaram apajjatiti . labheyyaham bhante bhagavato
santike upasampadanti . paripunnam pana te bhikkhu pattacivaranti .
Na kho me bhante paripunnam pattacivaranti . na kho bhikkhu tathagata
aparipunnapattacivaram upasampadentiti.
[696] Atha kho ayasma pukkusati bhagavato bhasitam abhinanditva
anumoditva utthayasana bhagavantam abhivadetva padakkhinam katva
pattacivarapariyesanam pakkami . atha kho ayasmantam pukkusatim
pattacivarapariyesanam carantam [2]- gavi jivita voropesi . atha kho
@Footnote: 1 Po. Ma. amannittha . 2 Ma. etthantare vibbhantati dissati. Yu. bhantagavi.
Sambahula bhikkhu yena bhagava tenupasankamimsu upasankamitva bhagavantam
abhivadetva ekamantam nisidimsu . ekamantam nisinna kho te bhikkhu
bhagavantam etadavocum yo so bhante pukkusati nama kulaputto
bhagavata sankhittena ovadena ovadito so kalakato tassa
ka gati ko abhisamparayoti.
[697] Pandito bhikkhave pukkusati kulaputto paccapadi 1-
dhammassanudhammam na ca mam dhammadhikaranam vihethesi pukkusati
bhikkhave kulaputto pancannam orambhagiyanam sannojananam parikkhaya
opapatiko tattha parinibbayi anavattidhammo tasma lokati.
Idamavoca bhagava attamana te bhikkhu bhagavato bhasitam
abhinandunti.
Dhatuvibhangasuttam nitthitam dasamam.
----------
@Footnote: 1 Po. saccavadi.
The Pali Tipitaka in Roman Character Volume 14 page 434-448.
http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=14&item=673&items=25&modeTY=2
Classified by [Item Number] :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=14&item=673&items=25&modeTY=2&mode=bracket
Compare with The Pali Tipitaka in Thai Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_item_s.php?book=14&item=673&items=25&modeTY=2
Compare with The Royal Version of Thai Tipitaka :-
http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=14&item=673&items=25&modeTY=2
Study Atthakatha :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=673
The Pali Atthakatha in Thai :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=10&A=5049
The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=5049
Contents of The Tipitaka Volume 14
http://84000.org/tipitaka/read/?index_14
บันทึก ๑๔ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๖๐.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]