ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 47 : PALI ROMAN Patisam.A.1 (saddhamma.1)

page1.

Saddhammappakasini nama khuddakanikayatthakatha patisambhidamaggavannana --------- namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa. Gantharambhakatha yo sabbalokatigasabbasobha- yuttehi sabbehi gunehi yutto dosehi sabbehi savasanehi mutto vimuttim paramamva 1- data. Niccam dayacandanasitacitto pannaravijotitasabbaneyyo sabbesu bhutesu tamaggabhutam bhutatthanatham sirasa namitva. Yo sabbabhutesu 2- muniva aggo anantasankhesu jinattajesu 3- ahudayananagunehi satthu silanukari janatahitesu. @Footnote: 1 cha.Ma. paramanca 2 ka. sabbasattesu 3 Si. jinatrajesu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page2.

Tam sariputtam munirajaputtam theram thiranekagunabhiramam pannapabhavuggatacarukittim susantavuttim ca atho namitva. Saddhammacakkanupavattakena saddhammasenapatisavakena suttesu vuttesu tathagatena bhutatthavedittamupagatena. Yo bhasito bhasitakovidena dhammappadipujjalanayakena patho visittho patisambhidanam maggoti tannamavisesito ca. Vicittananattanayopagulho gambhirapannehi sadavagalho attatthalokatthaparayanehi samsevaniyo sujanehi niccam. Nanappabhedavahanassa tassa yogihinekehi nisevitassa attham apubbam anuvannayanto suttanca yuttinca anukkamanto. Avokkamanto samaya saka ca anamasanto samayam paranca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page3.

Pubbopadesatthakathanayanca yathanurupam upasamharanto. Vakkhamaham atthakatham janassa hitaya saddhammaciratthitattham sakkacca saddhammapakasinim tam sunatha dharetha ca sadhu santoti. Tattha patisambhidanam maggoti tannamavisesito cati vuttatta patisambhida- maggassa patisambhidamaggata tava vattabba. Catasso hi patisambhida atthapatisambhida dhammapatisambhida niruttipatisambhida patibhanapatisambhidati. Tasam patisambhidanam maggo adhigamupayoti patisambhidamaggo, patisambhidapatilabhahetuti vuttam hoti. Kathamayam tasam maggo hotiti ce? pabhedato desitaya desanaya patisambhidananavahatta. Nanabhedabhinnanam hi dhammanam nanabhedabhinna desana sotunam ariyapuggalanam patisambhidananappabhedanca sanjaneti, puthujjananam ayatim patisambhidananappabhedaya ca paccayo hoti. Vuttam ca "pabhedato hi desana ghanavinibbhogapatisambhidananavaha hoti"ti. 1- Ayam ca nanabhedabhinna desana, tenassa patisambhidanam maggattasiddhi. Tattha catassoti gananaparicchedo. Patisambhidati pabheda. "atthe nanam atthapatisambhida, dhamme nanam dhammapatisambhida, tatra dhammaniruttabhilape 2- nanam niruttipatisambhida, nanesu nanam patibhanapatisambhida"ti 3- vuttatta na annassa kassaci pabheda, nanassete 4- pabheda. Tasma "catasso patisambhida"ti cattaro nanappabhedati attho. Atthappabhedassa sallakkhanavibhavanavavatthanakaranasamattham atthe pabhedagatam nanam atthapatisambhida. Dhammappabhedassa @Footnote: 1 abhi.A. 1/103 2 Si. atthadhammaniruttabhilape, ka. tattha niruttabhilape @3 abhi.vi. 35/718/359 4 cha.Ma. nanasseva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page4.

Sallakkhanavibhavanavavatthanakaranasamattham dhamme pabhedagatam nanam dhammapatisambhida. Niruttippabhedassa sallakkhanavibhavanavavatthanakaranasamattham niruttabhilape pabhedagatam nanam niruttipatisambhida. Patibhanappabhedassa sallakkhanavibhavanavavatthanakaranasamattham patibhane pabhedagatam nanam patibhanapatisambhida. Tattha atthoti sankhepato hetuphalam. Tam hi yasma hetuanusarena ariyati adhigammati papuniyati, tasma atthoti vuccati. Pabhedato pana yankinci paccaya- samuppannam 1- nibbanam, bhasitattho, vipako kiriyati ime panca dhamma atthoti veditabba. Tam attham paccavekkhantassa tasmim atthe pabhedagatam nanam atthapatisambhida. Dhammoti sankhepato paccayo. So hi yasma tam tam vidahati 2- pavatteti ceva papeti ca, tasma dhammoti vuccati. Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu ariyamaggo, bhasitam, kusalam, akusalanti ime panca dhamma dhammoti veditabba. Tam dhammam paccavekkhantassa tasmim dhamme pabhedagatam nanam dhammapatisambhida. Ayameva hi attho abhidhamme 3-:- "dukkhe nanam atthapatisambhida, dukkhasamudaye nanam dhammapatisambhida, dukkhanirodhe nanam atthapatisambhida, dukkhanirodhagaminiya patipadaya nanam dhammapatisambhida. Hetumhi nanam dhammapatisambhida, heutaphale nanam atthapatisambhida. Ye dhamma jata bhuta sanjata nibbatta abhinibbatta patubhuta, imesu dhammesu nanam atthapatisambhida, yamha dhamma te dhamma jata bhuta sanjata nibbatta abhinibbatta patubhuta, tesu dhammesu nanam dhammapatisambhida. @Footnote: 1 paccayasambhutam. visuddhi. 3/7 (sya) @2 dahati, visuddhi. 3/7 (sya), Si. vidadhati 3 abhi.vi. 35/719,720/359-60

--------------------------------------------------------------------------------------------- page5.

Jaramarane nanam atthapatisambhida, jaramaranasamudaye nanam dhammapatisambhida, jaramarananirodhe nanam atthapatisambhida, jaramarananirodhagaminiya patipadaya nanam dhammapatisambhida. Jatiya nanam .pe. Bhave nanam .pe. Upadane nanam .pe. Tanhaya nanam .pe. Vedanaya nanam .pe. Phasse nanam .pe. Salayatane nanam .pe. Namarupe nanam .pe. Vinnane nanam .pe. Sankharesu nanam atthapatisambhida, .pe. Sankharasamudaye nanam dhammapatisambhida, sankharanirodhe nanam atthapatisambhida, sankharanirodhagaminiya patipadaya nanam dhammapatisambhida. Idha bhikkhu dhammam janati suttam geyyam veyyakaranam gatham udanam itivuttakam jatakam abbhutadhammam vedallam. Ayam vuccati dhammapatisambhida. So tassa tasseva bhasitassa attham janati `ayam imassa bhasitassa attho, ayam imassa bhasitassa attho'ti. Ayam vuccati atthapatisambhida. Katame dhamma kusala yasmim samaye kamavacaram kusalam cittam uppannam hoti somanassasahagatam nanasampayuttam ruparammanam va .pe. Dhammarammanam va. Yam yam va panarabbha tasmim samaye phasso hoti .pe. Avikkhepo hoti. Ime dhamma kusala. Imesu dhammesu nanam dhammapatisambhida, tesam vipake nanam atthapatisambhida"tiadina nayena vibhajitva vibhajitva dassito. Tatra dhammaniruttabhilape nananti tasmim atthe ca dhamme ca ya sabhavanirutti abyabhicarivoharo, tassa abhilape bhasane udirane tam lapitam bhasitam udiritam sabhavaniruttisaddam arammanam katva paccavekkhantassa tasmim

--------------------------------------------------------------------------------------------- page6.

Sabhavaniruttabhilape "ayam sabhavanirutti, ayam na sabhavanirutti"ti evam tassa dhammaniruttisannitaya sabhavaniya magadhikaya sabbasattanam mulabhasaya pabhedagatam nanam niruttipatisambhida. Evamayam niruttipatisambhida saddarammana nama jata, na pannattiarammana. Kasma? yasma saddam sutva "ayam sabhavanirutti, ayam na sabhavanirutti"ti janati. Patisambhidappatto 1- hi "phasso"ti vutte "ayam sabhavanirutti"ti janati, "phassa"ti va "phassan"ti va vutte pana "ayam na sabhavanirutti"ti janati. Vedanadisupi eseva nayo. Annam panesa namaakhyataupasagganipatabyanjanasaddam janati na janatiti? yadaggena saddam sutva "ayam sabhavanirutti, ayam na sabhavanirutti"ti janati, tadaggena tampi janissati. Tam pana nayidam patisambhidakiccanti patikkhipitva "bhasam nama satta ugganhanti"ti vatva idam kathitam:- matapitaro hi daharakale kumarake mance va pithe va nipajjapetva tam tam kathayamana tani tani kiccani karonti, daraka tesam tam tam bhasam vavatthapenti "imina idam vuttam, imina idam vuttan"ti gacchante gacchante kale sabbampi bhasam jananti. Mata damili, pita andhako, tesam jatadarako sace matu katham pathamam sunati, damilabhasam bhasissati, sace pitu katham pathamam sunati, andhakabhasam bhasissati. Ubhinnampi pana katham asunanto magadhikabhasam bhasissati. Yopi agamake mahaaranne nibbatto tattha anno kathento nama natthi, sopi attano dhammataya vacanam samutthapento magadhikabhasameva bhasissati. Niraye tiracchanayoniyam pettivisaye manussaloke devaloketi sabbattha magadhikabhasava ussanna. Tattha sesa ottakirataandhakayonakadamilabhasadika bhasa 2- parivattanti, ayameveka yathabhuccabrahmavoharaariyavoharasankhata @Footnote: 1 abhi.A. 2/718/413 2 attharasa bhasa. abhi.A. 2/718/415

--------------------------------------------------------------------------------------------- page7.

Magadhikabhasa na parivattati. Sammasambuddhopi tepitakam buddhavacanam tantim aropento magadhikabhasaya eva aropesi. Kasma? evam hi attham aharitum sukham hoti. Magadhikabhasaya hi tantim arulhassa buddhavacanassa patisambhidappattanam sotapathagamanameva papanco. Sote pana sanghattitamatteyeva nayasatena nayasahassena attho upatthati. Annaya pana bhasaya tantim arulhakam pothetva pothetva uggahetabbam hoti. Bahumpi uggahetva pana puthujjanassa patisambhidappatti nama natthi, ariyasavako no patisambhidappatto nama natthi. Nanesu nananti sabbatthakananamarammanam katva paccavekkhantassa tasmim nane pabhedagatam nanam, yatha vuttesu va tesu tisu nanesu gocarakiccadivasena 1- vittharagatam nanam patibhanapatisambhida. Ima pana catasso patisambhida dvisu thanesu pabhedam gacchanti, pancahi karanehi visada hontiti veditabba. Katamesu dvisu thanesu pabhedam gacchanti? sekkhabhumiyanca asekkhabhumiyanca. Tattha sariputtattherassa mahamoggallanattherassa mahakassapattherassa mahakaccayanattherassa mahakotthitattherassati evamadinam asitiyapi mahatheranam patisambhida asekkhabhumiyam pabhedam gata, anandattherassa, cittassa gahapatino, dhammikassa upasakassa, upalissa gahapatino, khujjuttaraya upasikayati evamadinam patisambhida sekkhabhumiyam pabhedam gatati imasu dvisu bhumisu pabhedam gacchanti. Katamehi pancahi karanehi visada honti? adhigamena pariyattiya savanena Paripucchaya pubbayogena. Tattha adhigamo nama arahattappatti. Arahattam hi pattassa patisambhida visada honti. Pariyatti nama buddhavacanam. Tam hi ugganhantassa @Footnote: 1 sagocarakiccadivasena. visuddhi. 3/9 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page8.

Patisambhida visada honti savanam nama saddhammassavanam. Sakkaccam atthim katva dhammam sunantassa hi patisambhida visada honti. Paripuccha nama paliattha- kathadisu ganthipadaatthapadavinicchayakatha. Uggahitapaliadisu hi attham paripucchantassa patisambhida visada honti. Pubbayogo nama pubbabuddhanam sasane yogavacarata gatapaccagatikabhavena yava anulomagotrabhusamipam pattavipassananuyogo. 1- Pubbayogavacarassa hi patisambhida visada honti. Imehi pancahi karanehi visada hontiti. Etesu pana karanesu pariyatti savanam paripucchati imani tini pabhedasseva balavakaranani. Pubbayogo adhigamassa balavapaccayo, pabhedassa hoti na hotiti? hoti, na pana tatha. Pariyattisavanaparipuccha hi pubbe hontu va ma va, pubbayogena pana pubbe ceva etarahi ca sankharasammasanam vina patisambhida nama natthi. Ime pana dvepi ekato hutva patisambhida upatthambhetva visada karontiti. Apare ahu:- "pubbayogo bahusaccam desabhasa ca agamo paripuccha adhigamo garusannissayo tatha mittasampatti cevati patisambhidapaccaya"ti. Tattha pubbayogo vuttanayova. Bahusaccam nama tesu tesu satthesu ca sippayatanesu ca kusalata. Desabhasa nama ekasatavoharakusalata, visesena pana magadhike kosallam. Agamo nama antamaso opammavaggamattassapi buddhavacanassa pariyapunanam. Paripuccha nama ekagathayapi atthavinicchayapucchanam. Adhigamo nama sotapannata va sakadagamita va anagamita va arahattam va. @Footnote: 1 tava vipassananuyogo. visuddhi. 3/9 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page9.

Garusannissayo nama sutapatibhanabahulanam garunam santike vaso. Mittasampatti nama tatharupanamyeva mittanam patilabhoti. Tattha buddha ca paccekabuddha ca pubbayoganceva adhigamanca nissaya patisambhida papunanti, savaka sabbanipi etani karanani. Patisambhidappattiya ca patiyekko kammatthanabhavananuyogo nama natthi, sekkhanam pana sekkhaphala- vimokkhantika, asekkhanam asekkhaphalavimokkhantika ca patisambhidappatti hoti. Tathagatanam hi dasabalani viya ariyanam ariyaphaleheva 1- patisambhida ijjhantiti. Imasam catassannam patisambhidanam maggoti patisambhidamaggo, patisambhidamaggo eva pakaranam patisambhidamaggappakaranam, pakarena kariyante vuccante ettha nanabhedabhinna gambhira attha iti pakaranam. Tadetam patisambhidamaggappakaranam atthasampannam byanjanasampannam gambhiram gambhirattham lokuttarappakasanam sunnatapatisannuttam patipattiphalavisesasadhanam 2- patipattipatipakkhapatisedhanam 3- yogavacaranam nanavararatanakarabhutam dhammakathikanam dhammakathavilasavisesahetubhutam samsarabhirukanam dukkhanissaranam tadupayadassanena assasajananattham tappatipakkhanasanattham ca gambhiratthanam ca anekesam suttantapadanam atthavivaranena sujanahadayaparitosajananattham tathagatena arahata sammasambuddhena sabbattha appatihatasabbannutananamahapadipavabhasena sakalajanavigatamahakaruna- sinehasiniddhahadayena veneyyajanahadayagatakilesandhakaravidhamanatthamujjalitassa saddhammamaha- padipassa tadadhippayavikasanasinehaparisekena 4- pancavassasahassamaviratamujjalanamicchata lokanukampakena satthu kappena dhammarajassa dhammasenapatina ayasmata sariputtattherena bhasitam sutva ayasmata anandena pathamamahasangitikale yathasutameva sangitim aropitam. 5- @Footnote: 1 ariyanam ariyaphaleneva. visuddhi. 3/9 2 Si. patipattiphalavisesavaham @3 Si. patipakkhapatisedhanam 4 Si....sincanasinehaparipisekena 5 Ma.,ka. sangaham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page10.

Tadetam vinayapitakam suttantapitakam abhidhammapitakanti tisu pitakesu suttantapitaka- pariyapannam. Dighanikayo majjhimanikayo samyuttanikayo anguttaranikayo khuddakanikayoti pancasu mahanikayesu khuddakamahanikayapariyapannam. Suttam geyyam veyyakaranam gatha udanam itivuttakam jatakam abbhutadhammam vedallanti navasu satthu sasanangesu yathasambhavam geyyaveyyakaranangadvayasangahitam. Dvasiti buddhato ganhim dve sahassani bhikkhuto caturasiti sahassani ye me dhamma pavattinoti 1- dhammabhandagarikattherena pana pancasu etadaggam aropitena patinnatanam caturasitiya dhammakkhandhasahassanam bhikkhuto gahitesu dvisu dhammakkhandhasahassesu anekasatadhammakkhandhasangahitam. Tassa tayo vagga mahavaggo majjhimavaggo culavaggoti. Ekekasmim vaggasmim dasadasakam katva nanakathadika matikakathapariyosana samatimsakatha. Evamanekadha avatthapitassa imassa patisambhidamaggappakaranassa anupubbam apubbapadatthavannanam karissama. Imam hi pakaranam pathato atthato uddisantena ca niddisantena ca sakkaccam uddisitabbam niddisitabbanca, ugganhantenapi sakkaccam uggahetabbam dharetabbanca. Tam kissa hetu? gambhiratta imassa pakaranassa lokahitaya loke ciratthitattham. Tattha samatimsaya kathasu nanakatha kasma adito kathitati ce? nanassa Patipattimalavisodhakattena patipattiya adibhutatta. Vuttam hi bhagavata:- tasmatiha tvam bhikkhu adimeva visodhehi kusalanam dhammanam. Ko cadi kusalanam dhammanam, silanca suvisuddham ditthi ca ujukati. 2- Ujuka ditthiti hi sammaditthisankhatam nanam vuttam. Tasmapi nanakatha adito kathita. @Footnote: 1 khu.thera. 26/1027/399 2 sam.maha. 19/369/125

--------------------------------------------------------------------------------------------- page11.

Aparampi vuttam:- tatra bhikkhave sammaditthi pubbangama hoti. Kathanca bhikkhave sammaditthi pubbangama hoti, sammaditthim `sammaditthi'ti pajanati, micchaditthim `micchaditathi'ti pajanati. Sassa hoti sammaditthi. Sammasankappam `sammasankappo'ti pajanati, micchasankappam `micchasankappo'ti pajanati. Sammavacam `sammavaca'ti pajanati, micchavacam `micchavaca'ti pajanati. Sammakammantam `sammakammanto'ti pajanati, micchakammantam `micchakammanto'ti pajanati. Sammaajivam `sammaajivo'ti pajanati. Micchaajivam `micchaajivo'ti pajanati. Sammavayamam `sammavayamo'ti pajanati micchavayamam `micchavayamo'ti pajanati, sammasatim `sammasati'ti pajanati micchasatim `micchasati'ti pajanati. Sammasamadhim `sammasamadhi'ti pajanati, micchasamadhim `micchasamadhi'ti pajanati. Sassa hoti sammaditthi"ti 1- pubbangamabhutaya hi sammaditthiya siddhaya micchaditthinampi micchaditthibhavam janissatiti sammaditthisankhatam nanam tava sodhetum 2- nanakatha adito kathita. "apicudayi titthatu pubbanto, titthatu aparanto dhammam te desessami imasmim sati idam hoti, imassuppada idam uppajjati, imasmim asati idam na hoti, imassa nirodha idam nirajjhati"ti 3- ca pubbantaparantaditthiyo thapetva nanasseva vuttatta nanakatha adito kathita. "alam subhadda titthatetam `sabbe te sakaya patinnaya abbhannimsu, sabbeva na abbhannimsu, udahu ekacce abbhannimsu, @Footnote: 1 Ma. u. 14/136/121 2 Ma.,ka. sadhetuum 3 Ma.Ma. 13/271/24

--------------------------------------------------------------------------------------------- page12.

Ekacce na abbhannimsuti, dhammante subhadda desessami, tam sunahi sadhukam manasikarohi bhasissami"ti 1- ca puthusamanabrahmanaparappavadanam vade thapetva ariyassa atthangikassa maggassa desitatta, atthangike ca magge sammaditthisankhatassa nanassa padhanatta nanakatha adito kathita. "cattarimani bhikkhave sotapattiyangani sappurisasamsevo, saddhammassavanam, yonisomanasikaro, dhammanudhammappatipatti"ti 2- ca "saddhajato upasankamati upasankamanto payirupasati, payirupasanto sotam odahati, ohitasoto dhammam sunati, sutva dhammam dhareti, dhatanam dhammanam pannaya attham upaparikkhati, attham upaparikkhato dhamma nijjhanam khamanti, dhammanijjhanakkhantiya chando jayati, chandajato ussahati, ussahitva tuleti, tulayitva padahati, pahitatto kayena ceva paramatthasaccam sacchikaroti, pannaya ca nam pativijjha passati"ti 3- ca "idha tathagato loke uppajjati .pe. So dhammam deseti adikalyanan"tiadini 4- ca anekani suttantapadani anulomentena sutamaye nanam adim katva yathakkamena nanakatha adito kathita. @Footnote: 1 di.maha. 10/213/132 2 di.pa. 11/311/202, sam.maha. 19/1046/352 @3 Ma.Ma. 13/183,432/158,420 4 di.Si. 9/190/63

--------------------------------------------------------------------------------------------- page13.

Sa panayam nanakatha uddesaniddesavasena dvidha thita. Uddese "sotavadhane panna sutamaye nanan"tiadina nayena tesattati nanani matikavasena udditthani. Niddese "katham sotavadhane panna sutamaye nanam. `ime Dhamma abhinneyya'ti sotavadhanam, tam pajanana panna sutamaye nanan"tiadina nayena taniyeva tesattati nanani vittharavasena nidditthaniti. Gantharambhakatha nitthita. ------------

--------------------------------------------------------------------------------------------- page14.

1. Mahavagga 1. Nanakatha matikavannana [1] Tattha uddese tava sotavadhane panna sutamaye nananti ettha hi sotasaddo anekatthappabhedo. Tathahesa:- mamsavinnanananesu tanhadisu ca dissati dharayam ariyamagge cittasantatiyampi ca. "sotayatanam sotadhatu sotindriyan"tiadisu 1- hi ayam sotasaddo mamsasote dissati. "sotena saddam sutva"tiadisu 2- sotavinnane. "dibbaya sotadhatuya"ti- adisu 3- nanasote. "yani sotani lokasminti yani etani sotani maya kittitani pakittitani acikkhitani desitani pannapitani patthapitani vivaritani vibhattani uttanikatani pakasitani. Seyyathidam, tanhasoto ditthisoto kilesasoto duccaritasoto avijjasoto"tiadisu 4- tanhadisu pancasu dhammesu. "addasa kho bhagava mahantam darukkhandham gangaya nadiya sotena vuyhamanan"ti- adisu 5- udakadharayam. "ariyassetam avuso atthangikassa maggassa adhivacanam, yadidam soto"tiadisu ariyamagge. "purisassa ca vinnanasotam pajanati ubhayato abbocchinnam idha loke patitthitanca paraloke patitthitanca"tiadisu 6- cittasantatiyam. Idha panayam mamsasote datthabbo. Tena sotena hetubhutena, karanabhutena va avadhiyati avatthapiyati appiyatiti sotavadhanam. Kintam? sutam. Sutam ca nama "bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo"tiadisu 7- viya sotadvaranusarena vinnatam avadharitam @Footnote: 1 abhi.vi. 35/157,183,219/80,102,145 2 Ma.mu. 12/295/258, di.pa. 11/356/255 @3 di.pa. 11/356/256 4 khu.cula. 30/76/17 (sya) 5 sam.sala. 18/322/223 (sya) @6 di.pa. 11/149/90 7 Ma.mu. 12/333,339/298,301

--------------------------------------------------------------------------------------------- page15.

Dhammajatam, tam idha sotavadhananti vuttam. Tasmim sotavadhanasankhate sute pavatta panna sotavadhane panna. Pannati ca tassa tassa atthassa pakatakaranasankhatena pannapanatthena 1- panna, tena tena va aniccadina pakarena dhamme janatitipi panna. Sutamaye nananti ettha sutasaddo tava saupasaggo anupasaggo ca:- gamane vissute tinte- nuyogopacitepi ca sadde ca sotadvaranu- sarannate ca dissati. Tatha hissa "senaya pasuto"tiadisu gacchantoti attho. "sutadhammassa passato"tiadisu 2- vissutadhammassati attho. "avassuta avassutassa purisa- puggalassa"tiadisu 3- tintatintassati attho. "ye jhanapasuta dhira"tiadisu 4- anuyuttati attho. "tumhehi punnam pasutam anappakan"tiadisu 5- upacitanti attho. "dittham sutam mutam vinnatan"tiadisu 6- saddoti attho. "bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo"tiadisu 7- sotadvaranusaravinnatadharoti attho. Idha panassa sotadvaranusarena vinnatam upadharitanti attho. Sutamaye nananti ya esa etam sutam vinnatam avadharitam dhammam arabbha arammanam katva sabbapathamanca aparaparanca pavatta panna, tam "sutamaye nanan"ti vuttam hoti, sutamayam nananti attho. Sutamayeti ca paccattavacanametam, yatha "na hevam vattabbe. 8- Vanappagumbe yatha phussitagge. 9- Natthi attakare natthi parakare natthi purisakare"tiadisu paccattavacanam, evamidhapi 1- datthabbam. Tena vuttam "sutamayam nananti attho"ti. @Footnote: 1 Si. pannanatthena 2 vi.maha. 4/5/5, khu.u. 25/11/105 @3 vi. bhikkhuni. 3/657/4 4 khu.dha. 25/181/49 @5 khu.khu. 25/12/11, khu.peta. 26/25/154 6 Ma.mu. 12/241/203 @7 Ma.mu. 12/333,339/297,301 8 abhi.ka. 37/1,12/1,12 @9 khu.khu. 25/13/8, khu.su. 25/8/379 10 di.Si. 9/169/54

--------------------------------------------------------------------------------------------- page16.

Atha va sutena pakato phassadiko dhammapunjo sutamayo, tasmim sutamaye dhammapunje pavattam tam sampayuttam nanam sutamaye nanam. Sabhavasamannalakkhanavasena dhamme janatiti nanam. Tamyeva nanam 1- pariyayavacanena adhippayapakasanattham aniyamena "panna"ti vatva paccha adhippetam "nanan"ti niyametva vuttanti veditabbam. Nananca nama sabhavapativedhalakkhanam, akkhalitapativedhalakkhanam va kusalissasakhittausupativedho viya, visayobhasanarasam padipo viya, asammohapaccupatthanam arannagatasudesako viya. "samahito bhikkhave bhikkhu yathabhutam pajanati"ti 2- vacanato samadhipatthanam. Lakkhanadisu hi sabhavo va samannam va lakkhanam nama, kiccam va sampatti va raso nama, patthanakaro va phalam va paccupatthanam nama, asannakaranam padatthanam namati veditabbam. [2] Sutvana samvare pannati:- patimokkho sati ceva nanam khanti tatheva ca viriyanca pancime dhamma samvarati pakasita. "imina patimokkhasamvarena upeto hoti samupeto upagato samupagato upapanno samupapanno samannagato"ti 3- agato patimokkhasamvaro. "cakkhuna rupam disva na nimittaggahi hoti nanubyanjanaggahi. Yatvadhikaranamenam cakkhundriyam asamvutam viharantam abhijjhadomanassa papaka akusala dhamma anvassaveyyam, tassa samvaraya patipajjati, rakkhati cakkhundriyam, cakkhundriye samvaram apajjati"tiadina 4- nayena agato satisamvaro. @Footnote: 1 Si.,Ma. tamyeva dhammam @2 sam.sala. 18/147/99-100 (sya) sam.maha. 19/1071/361 @3 abhi.vi. 35/511/296 4 di.Si. 9/213/70, Ma.mu. 12/259/258, @sam.sala. 18/317/220 (sya) an.tika. 20/16/108

--------------------------------------------------------------------------------------------- page17.

"yani sotani lokasmim (ajitati bhagava) sati tesam nivaranam sotanam samvaram brumi pannayete pithiyare"ti 1- agato nanasamvaro. "katame ca bhikkhave asava patisevana pahatabba. Idha bhikkhave bhikkhu patisankha yoniso civaram patisevati"tiadina 2- nayena agato paccayapatisevana samvaro, sopi nanasamvareneva sangahito. "khamo hoti sitassa unhassa jighacchaya pipasaya damsamakasavatatapasarisapasamphassanam duruttanam duragatanam vacanapathanam uppannanam saririkanam vedananam dukkhanam tibbanam kharanam katukanam asatanam amanapanam panaharanam adhivasakajatiko hoti"ti 3- agato khantisamvaro. "uppannam kamavitakkam nadhivaseti pajahati vinodeti byantikaroti anabhavam gameti"tiadina 4- nayena agato viriyasamvaro. "idha ariyasavako micchaajivam pahaya sammaajivena jivitam kappeti"ti 5- agato ajivaparisuddhisamvaro, sopi viriyasamvareneva sangahito. Tesu sattasu samvaresu patimokkhasamvaraindriyasamvaraajivaparisuddhipaccayapatisevanasankhata cattaro samvara idhadhippeta, tesu ca visesena patimokkhasamvaro. Sabbopicayam samvaro yathasakam samvaritabbanam kayaduccaritadinam samvaranato samvaroti vuccati. Sutamaye nane vuttam dhammam sutva samvarantassa samvaram karontassa tasmim samvare pavatta tamsampayutta panna "sutvana samvare panna"ti vutta. Athava hetuatthe sutvati vacanassa sambhavato sutahetuna samvare pannatipi attho. Silamaye nananti ettha silanti silanatthena silam. Kimidam silanam nama? Samadhanam va, kayakammadinam susilyavasena avippakinnatati attho. Upadharanam @Footnote: 1 khu.su. 25/1042/532, khu.cula. 30/75/16 (sya) 2 Ma.mu. 12/32/14 @3 Ma.mu. 12/24/14, an.catukka. 21/114/134 @4 Ma.mu. 12/349/310, an.chakka. 22/329/436 (sya) 5 sam.maha. 19/8/7

--------------------------------------------------------------------------------------------- page18.

Va kusalanam dhammanam patitthanavasena adharanabhavoti attho. Etadeva hi ettha atthadvayam saddalakkhanavidu anujananti. Anne pana "adhisevanatthena acaratthena tassilatthena siratthena sitalatthena sivatthena silan"ti vannayanti. Silanam lakkhanam tassa bhinnassapi anekadha sanidassanattam rupassa yatha bhinnassa'nekadha. Yatha hi nilapitadibhedena anekadha bhinnassapi rupayatanassa sanidassanattam lakkhanam niladibhedena bhinnassapi sanidassanabhavanatikkamanato, tatha silassa cetanadibhedena anekadha bhinnassapi yadetam kayakammadinam samadhanavasena kusalananca dhammanam patitthanavasena vuttam silanam, tadeva lakkhanam cetanadibhedena anekadha bhinnassapi samadhanapatitthanabhavanatikkamanato. Evam lakkhanassa panassa:- dussilyaviddhamsanata anavajjaguno tatha kiccasampattiatthena raso nama pavuccati. Tasma idam silam nama kiccatthena rasena dussilyaviddhamsanarasam, sampattiatthena rasena anavajjarasanti veditabbam. Soceyyapaccupatthanam tayidam tassa vinnuhi ottappanca hiri ceva padatthananti vannitam. Tayidam silam "kayasoceyyam vacisoceyyam manosoceyyan"ti 1- evam vuttasoceyya- paccupatthanam, soceyyabhavena 2- paccupatthati gahanabhavam gacchati. Hirottappanca pana tassa vinnuhi padatthananti vannitam, asannakarananti attho. Hirottappe hi sati silam @Footnote: 1 di.pa. 11/305/196, khu,iti. 25/66/281 2 cha. sucibhavena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page19.

Uppajjati ceva titthati ca, asati neva uppajjati na titthatiti evamvidhena silena sahagatam tamsampayuttam nanam silamaye nanam. Athava silameva pakatam silamayam, tasmim silamaye tamsampayuttam nanam. Asamvare adinavapaccavekkhana ca, samvare anisamsapaccavekkhana ca. Samvaraparisuddhipaccavekkhana ca, samvarasankilesavodana- pacacvekkhana ca silamayananeneva sangahita. [3] Samvaritva samadahane pannati silamayanane vuttasilasamvarena samvaritva samvaram katva sile patitthaya samadahantassa upacarappanavasena cittekaggatam karontassa tasmim samadahane pavatta tamsampayutta panna. Samam samma ca adahanam thapananti ca samadahanam, samadhissevetam pariyayavacanam. Samadhibhavanamaye nananti ettha kusalacittekaggata samadhi. Kenatthena samadhi? samadhanatthena samadhi. Kim idam samadhanam nama? ekarammane cittacetasikanam samam samma ca adhanam, thapananti vuttam hoti. Tasma yassa dhammassanubhavena ekarammane cittacetasika samam samma ca avikkhipamana avippakinna ca hutva titthanti, idam samadhananti veditabbam. Tassa kho pana samadhissa:- lakkhanam tu avikkhepo vikkhepaddhamsanam raso akampanamupatthanam padatthanam sukham pana. Bhaviyati vaddhiyatiti bhavana, samadhi eva bhavana samadhibhavana, samadhissa va bhavana vaddhana samadhibhavana. Samadhibhavanavacanena annam bhavanam patikkhipati pubbe viya upacarappanavasena samadhibhavanamaye nanam. [4] Paccayapariggahe pannati ettha paticca phalametiti paccayo. Paticcati na vina tena, apaccakkhitvati attho. Etiti uppajjati ceva pavattati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page20.

Cati attho. Apica upakarakattho paccayattho, tassa paccayassa bahuvidhatta paccayanam pariggahe vavatthapane ca panna paccayapariggahe panna. Dhammatthitinananti ettha dhammasaddo tava sabhavapannapunnapannatti- apattipariyattinissattatavikaragunapaccayapaccayuppannadisu dissati. Ayam hi "kusala dhamma akusala dhamma abyakata dhamma"tiadisu 1- sabhave dissati. "yassete caturo dhamma saddhassa gharamesino saccam dhammo dhiti cago sa ve pecca na socati"ti- 2- adisu pannaya. "na hi dhammo adhammo ca ubho samavipakino adhammo nirayam neti dhammo papeti suggatin"ti- 3- adisu punne "pannattidhamma niruttidhamma adhivacanadhamma"tiadisu 4- pannattiyam parajika dhamma samghadisesa dhamma"tiadisu 5- apattiyam. "idha bhikkhu dhammam janati suttam geyyam veyyakaranan"tiadisu 6- pariyattiyam. "tasmim kho pana samaye dhamma honti. 7- Dhammesu dhammanupassi viharati"tiadisu 8- nissattatayam. "jati- dhamma jaradhamma maranadhamma"tiadisu 9- vikare. "../../bdpicture/channam buddhadhammanan"tiadisu 10- gune. "hetumhi nanam dhammapatisambhida"tiadisu 11- paccaye. "thitava sa dhatu dhammatthitata dhammaniyamata"tiadisu 12- paccayuppanne. Svayamidhapi paccayuppanne datthabbo. Atathato pana attano sabhavam dharentiti va, paccayehi dhariyantiti va, attano phalam @Footnote: 1 abhi.san. 34/1/1 2 khu.su. 25/190/370 3 khu.thera. 26/304/318 @4 abhi.san. 34/106-8/17 5 vi.mahavi. 1/233/166-7 6 an.pancaka. 22/73/98 (sya) @7 abhi.san. 34/121/41 8 di.maha. 10/373/248, Ma.mu. 12/106/77 @9 an.dasaka. 24/107-8/175-6 (sya) 10 khu.maha. 29/231/174 (sya) @11 abhi.vi. 35/720/360 12 sam.ni. 16/20/25, an.tika. 20/137/278

--------------------------------------------------------------------------------------------- page21.

Dharentiti va, attano paripuranam 1- apayesu apatamanam dharentiti va salakkhane 2- dharentiti va cittena avadharayantiti va yathayogam dhammati vuccanti. Idha pana attano paccayehi dharayantiti dhamma, paccayasamuppannadhamma titthanti uppajjanti ceva pavattanti ca etayati dhammatthiti, paccayadhammanametam adhivacanam. Tassam dhammatthitiyam nanam dhammatthitinanam. Idam hi samadhibhavanamayanane vuttasamadhina samahitena cittena yathabhutananadassanatthaya yogamarabhitva vavatthapitanamarupassa tesam namarupanam paccayapariggahapariyayam dhammatthitinanam uppajjati. "namarupavavatthane 3- nanan"ti avatva evam kasma "dhammatthitinanan"ti vuttanti ce? paccayapariggaheneva paccayasamuppannapariggahassa siddhatta. Paccayasamuppanne hi apariggahite paccayapariggaho na sakka hoti katam. Tasma dhammatthitinanaggahaneneva tassa hetubhutam pubbe siddham namarupavavatthanananam vuttameva hotiti veditabbam. Kasma dutiyatatiyananam viya "samadahitva paccayapariggahe panna"ti na vuttanti ce? samathavipassananam yuganaddhatta. "samadahitva yatha ce vipassati vipassamano tatha ce samadahe vipassana ca samatho ca tada ahu samanabhaga yuganaddha vattare"ti hi vuttam. Tasma samadhim avissajjetva samadhinca nananca yuganaddham katva yava ariyamaggo tava ussukkapetabbanti napanattham "paccayapariggahane panna dhammatthitinana"micceva vuttanti veditabbam. [5] Atitanagatapaccuppannanam dhammanam sankhipitva vavatthane pannati ettha attano sabhavam, uppadadikkhanam va patva ati ita atikkantati @Footnote: 1 cha.Ma. paripurakam 2 cha.Ma. sakasakalakkhane 3 Si. namarupassavavatthanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page22.

Atita, tadubhayampi na agata na sampattati anagata, tam tam karanam paticca uppadadiuddham panna gata pavattati paccuppanna. Addhasantatikhanapaccuppannesu santatipaccuppannam idhadhippetam. Tesam atitanagatapaccuppannanam pancakkhandha- dhammanam ekekakkhandhalakkhane sankhipitva kalapavasena rasim katva vavatthane nicchayane sannitthapane panna. Sammasane nananti samma amasane anumajjane pekkhane nanam, kalapasammasananananti attho. Idam hi namarupavavatthananananantaram namarupa- paccayapariggahe dhammatthitinane thitassa "yankinci rupam atitanagatapaccuppannam ajjhattam va bahiddha va olarikam va sukhumam va hinam va panitam va yam dure santike va, sabbantam rupam aniccato vavatthapeti, ekam sammasanam dukkhato vavattheti, ekam sammasanam anattato vavattheti, ekam sammasanan"tiadina 1- nayena vuttasammasanavasena pubbe vavatthapite ekekasmim khandhe tilakkhanam aropetva aniccato dukkhato anattato vipassantassa kalapasammasanananam uppajjati. [6] Paccuppannanam dhammanam viparinamanupassane pannati santativasena paccuppannanam ajjhattanam 2- pancakkhandhadhammanam viparinamadassane bhangadassane panna. Yasma "ime dhamma uppajjitva bhijjanti"ti udayam gahetvapi bhedeyeva cittam thapeti, tasma avuttopi udayo vuttoyeva hotiti veditabbo. Paccuppannanam dhammanam dassanena va udayadassanassa siddhatta udayo vuttoyeva hoti. Na hi udayam vina dhammanam uppannattam sijjhati, tasma "paccuppannanam dhammanam uppadaviparinamanupassane panna"ti avuttepi vuttameva hotiti veditabbam. "udayabbayanupassane nanan"ti niyamitatta ca udayadassanam siddhameva hotiti anantaram vuttassa sammasanananassa param gantva tamsammasaneyeva @Footnote: 1 khu.pati. 31/48/58 2 cha.Ma. ajjhattam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page23.

Pakatibhute udayabbaye parigganhitva sankharanam paricchedakaranattham udayabbayanu- passanam arabhantassa uppajjati udayabbayanupassanananam. Tam hi udayabbaye anupassanato udayabbayanupassanati vuccati. [7] Arammanam patisankhati rupakkhandhadiarammanam bhangato patisankhaya janitva passitva. Bhanganupassane panna vipassane nananti tassa arammanam bhangato patisankhaya uppannassa nanassa bhangam anupassane ya panna, tam "vipassane nanan"ti vuttam hoti. Vipassanati ca vividha passana vipassana. Arammanapatisankhatipi patho. Tassattho:- arammanassa patisankha janana passanati vuttanayeneva arammanapatisankha "bhanganupassane panna vipassane nanan"ti vuttam hoti. Yasma pana bhanganupassanaya eva vipassana sikham papunati, tasma visesetva idameva "vipassane nanan"ti vuttam. Yasma udayabbayanupassanaya thitassa maggamaggananadassanam uppajjati, tasma tassa siddhaya tam siddhameva hotiti tam avatvava bhanganupassanananam 1- vuttanti veditabbam. Udayabbayanupassanaya supariditthaudayabbayassa suparicchinnesu sankharesu lahum lahum upatthahantesu nane tikkhe vahante udayam pahaya bhange eva sati santitthati, tassa "evam uppajjitva evam nama sankhara bhijjanti"ti passato etasmim thane bhanganupassanananam uppajjati. [8] Bhayatupatthane pannati uppadapavattanimittaayuhanapatisandhinam bhayato upatthane pilayogato sappatibhayavasena gahanupagamane pannati attho. Bhayato upatthatiti bhayatupatthanam, arammanam, tasmim bhayatupatthane. Athava bhayato upatitthatiti bhayatupatthanam, panna, tam "bhayatupatthanan"ti vuttam hoti. @Footnote: 1 cha.Ma. bhanganupassanaya eva vipassanasikham nanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page24.

Adinave nananti bhummavacanameva. "ya ca bhayatupatthane panna, yanca adinave nanam, ya ca nibbida, ime dhamma ekattha byanjanameva nanan"ti 1- vuttatta ekamiva vuccamanampi avatthabhedena muncitukamyatadi viya tividhameva hoti. Tasma bhayatupatthanaadinavanupassanasu siddhasu nibbidanupassana siddha hotiti katva avuttapi vuttava hotiti veditabba. Sabbasankharanam bhangarammanam bhanganupassanam asevantassa bhaventassa bahulikarontassa tibhavacatuyonipancagatisattavinnanatthitinavasattavasesu pabhedaka sankhara sukhena jivitukamassa bhirukapurisassa sihabyagghadipiacchataracchayakkharakkhasa- candagonacandakukkurapabhinnamadacandahatthighoraasivisaasanivicakkasusanaranabhumi jalitaangarakasuadayo viya mahabhayam hutva upatthahanti, tassa "atita sankhara niruddha, paccuppanna nirujjhanti, anagatapi evameva nirujjhissanti"ti passato etasmim thane bhayatupatthanam nanam uppajjati. Tassa tam bhayatupatthanam nanam asevantassa bhaventassa bahulikarontassa sabbabhavayonigatithitisattavasesu 2- neva tanam na lenam na gati na patisaranam pannayati, sabbabhavayonigatithitisattavasagatesu sankharesu ekasankharepi patthana va paramaso va na hoti, tayo bhava vitaccitangarapunna angarakasuyo viya, cattaro mahabhuta ghoravisa asivisa viya, pancakkhandha ukkhittasika vadhaka viya, cha ajjhattikayatanani sunnagamo viya cha bahirayatanani gamaghatakacora viya, sattavinnanatthitiyo nava ca sattavasa ekadasahi aggihi aditta sampajjalita sajotibhuta viya ca, sabbe sankhara gandabhuta rogabhuta sallabhuta aghabhuta abadhabhuta viya ca nirassada nirasa 3- mahaadinavarasibhuta hutva upatthahanti, sukhena jivitukamassa bhirukapurisassa ramaniyakarasanthitampi savalakamiva vanagahanam, sasaddula viya guha, sagaharakkhasam viya udakam, @Footnote: 1 khu.pati. 31/227/281 2 cha.Ma....thitinivasagatesu 3 Si. nirasa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page25.

Samussitakhagga viya paccatthika, savisam viya bhojanam, sacoro viya maggo, adittamiva agaram, uyyuttasena viya ranabhumi. Yatha hi so puriso etani savalakavanagahanadini agamma bhito samviggo lomahatthajato samantato adinavameva passati, evameva so yogavacaro bhanganupassanavasena sabbasankharesu bhayato upatthitesu samantato nirasam nirassadam adinavameva passati. Tassevam passato adinavanupassanananam uppajjati. So evam sabbasankhare adinavato sampassanto sabbabhavayonigativinnanatthiti- sattavasagate sabhedake sankharagate nibbindati ukkanthati nabhiramati. Seyyathapi nama cittakutapabbatapadabhirato suvannarajahamso asucimhi candalagamadvara- avate nabhiramati, sattasu mahasaresuyeva abhiramati, evameva ayam yogi rajahamso supariditthadinave sabhedake sankharagate nabhiramati, bhavanaramataya pana bhavanaratiya samannagatatta sattasu anupassanasuyeva abhiramati. Yatha ca suvannapanjarepi pakkhitto siho migaraja nabhiramati, tiyojanasahassavitthate pana himavanteyeva ramati, evamayampi yogi siho tividhe sugatibhavepi nabhiramati, tisu anupassanasuyeva ramati. Yatha ca sabbaseto sattappatittho iddhima vehasangamo chaddanto nagaraja nagaramajjhe nabhiramati, himavati chaddantarahadeyeva ramati, evamayam yogi varavarano sabbasmim sankharagate nabhiramati, "anuppado kheman"tiadina 1- nayena nidditthe santipadeyeva ramati, tanninnatapponatappabbharamanaso hoti. Ettavatassa nibbidanupassanananam uppannam hotiti. [9] Muncitukamyatapatisankhasantitthana panna sankharupekkhasu nananti muncitum cajitum kameti icchatiti muncitukamo, muncitukamassa bhavo muncitu- kamyata, patisankhati upaparikkhatiti patisankha, patisankhanam va patisankha, santitthati @Footnote: 1 khu.pati. 31/53/60

--------------------------------------------------------------------------------------------- page26.

Ajjhupekkhatiti santitthana, santitthanam va santitthana, muncitukamata ca sa patisankha ca santitthana cati muncitukamyatapatisankhasantitthana. Iti pubbabhage nibbidananena nibbinnassa uppadadini pariccajitukamata muncitukamyata, muncanassa upayakaranattham majjhe patisankhanam patisankha, muncitva avasane ajjhupekkhanam santitthana. Evamavatthabhedena tippakara panna sankharanam ajjhupekkhanasu nanam muncitukamyatapatisankhasantitthanasankhatanam avatthabhedena bhinnanam tissannampi pannanam sankharupekkhatam icchantena pana "panna"ti ca "sankharupekkhasu"ti ca bahuvacanam katam, avatthabhedena bhinnassapi ekatta "nanan"ti ekavacanam katanti veditabbam. Vuttanca "ya ca muncitukamyata ya ca patisankhanupassana ya ca sankharupekkha, ime dhamma ekattha byanjanameva nanan"ti. 1- Keci pana "sankharupekkhasuti bahuvacanam samathavipassanavasena sankharupekkhanam bahutta"tipi vadanti. Sankharupekkhasuti ca kiriyapekkhanti veditabbam. Avatthabhedena pana tena nibbidananena nibbindantassa ukkanthantassa sabbabhavayonitivinnanatthitisattavasagatesu sabhedakesu sankharesu cittam na sajjati na laggati na bajjhati, sabbasankharagatam muncitukamam chaddetukamam hoti. Athava yatha jalabbhantaragato maccho, sappamukhagato manduko, panjarapakkhitto vanakukkuto, dalhapasavasangato migo, ahitundikahatthagato sappo, mahapankapakkhando kunjaro, supannamukhagato nagaraja, rahumukhapavittho cando, sapattaparikkhitto purisoti evamadayo tato tato muccitukama nissaritukama va honti, evam tassa yogino cittam sabbasma sankharagata muccitukamam nissaritukamam hoti. Evam hi vuccamane "muccitukamassa muccitukamyata"ti patho yujjati. Evam ca sati @Footnote: 1 khu.pati. 31/227/271

--------------------------------------------------------------------------------------------- page27.

"uppadam muccitukamyata"tiadisu "uppada muccitukamyata"tiadi vattabbam hoti, tasma purimo eva attho sundarataro. Athassa sabbasankharesu vigatalayassa sabbasankharagatam muncitukamassa muncitukamyatananam uppajjati. So evam sabbabhava- yonigativinnanatthitisattavasagate sabhedake sankhare muncitukamo muncanassa upayasampadanattham puna te eva sankhare patisankhanupassanananena tilakkhanam aropetva vipassati. Evam hi vipassato cassa aniccavasena nimittam patisankhananam uppajjati, dukkhavasena pavattam patisankhananam uppajjati, anattavasena nimittanca pavattanca patisankhananam uppajjati. So patisankhanupassanananena "sabbe sankhara sunna"ti disva tilakkhanam aropetva sankhare parigganhanto bhayanca nandinca vippahaya bhariyaya dosam disva vissatthabhariyo viya puriso tassa bhariyaya sankharesu udasino hoti majjhatto, "ahan"ti va "maman"ti va na ganhati. Tassa evam janato evam passato tisu bhavesu cittam patiliyati patikutati pativattati na sampasariyati. Seyyathapi nama padumapalase isakam done 1- udakaphusitani patiliyanti patikutanti pativattanti na sampasariyanti. Seyyathapi va pana kukkutapattam va nharudaddulam va aggimhi pakkhittam patiliyati patikutati na sampasariyati, evam tassa tisu bhavesu cittam patiliyati patikutati pativattati na sampasariyati, upekkha santhati. Evamassa sankharupekkhananam uppannam hoti. Imina sankharupekkhananena saddhim upari gotrabhunanassa sadhakam anulomananam pubbaparananehi avuttampi vuttameva hotiti veditabbam. Vuttam hi bhagavata:- "so vata bhikkhave bhikkhu kanci sankharam niccato samanupassanto anulomikaya khantiya samannagato bhavissatiti netam thanam vijjati, @Footnote: 1 cha.Ma. isakam done

--------------------------------------------------------------------------------------------- page28.

Anulomikaya khantiya asamannagato sammattaniyamam okkamissatiti netam thanam vijjati, sammattaniyamam anokkamamano sotapattiphalam va sakadagamiphalam va anagamiphalam va arahattaphalam va sacchikarissatiti netam thanam vijjati"tiadi. 1- Vuttanca dhammasenapatina:- "katihakarehi anulomikam khantim patilabhati, katihakarehi sammattaniyamam okkamati. Cattalisaya akarehi anulomikam khantim patilabhati, cattalisaya akarehi sammattaniyamam okkamati"tiadi. 2- Patthane cetam vuttam bhagavata:- "anulomam gotrabhussa anantarapaccayena paccayo. Anulomam vodanassa anantarapaccayena paccayo"tiadi. Tassa hi tam sankharupekkhananam asevantassa bhaventassa bahulikarontassa adhimokkhasaddha balavatara hoti, viriyam supaggahitam, sati supatthita, cittam susamahitam, sankharupekkhananam tikkhataram pavattati. Tassa idani maggo uppajjissatiti sankharupekkhaya sankhare "anicca"ti va "dukkha"ti va "anatta"ti va sammasitva bhavangam otarati. Bhavanganantaram sankharupekkhaya katanayeneva sankhare "anicca"ti va "dukkha"ti va "anatta"ti va arammanam kurumanam uppajjati manodvaravajjanam. Tadanantaram tatheva sankhare arammanam katva dve tini cattari va javanacittani uppajjanti. Tamsampayuttam nanam anulomananam. Tam hi purimananca atthannam vipassananananam kathakiccataya anulometi, upari ca pattabbanam 3- sattatimsaya @Footnote: 1 an.chakka. 22/369 (98)/491 (sya), khu.pati. 31/36/444 @2 khu.pati. 31/37/445 3 abhi.pa. 40/417/128

--------------------------------------------------------------------------------------------- page29.

Bodhipakkhiyadhammanam anulometi. Yatha hi dhammiko raja vinicchayatthane nisinno atthannam voharikamahamattanam vinicchayam sutva agatigamanam pahaya majjhatto hutva "evam hotu"ti anumodamano tesanca vinicchayassa anulometi, poranassa ca rajadhammassa. Tattha raja viya anulomananam, atthavoharika- mahamatta viya atthavipassanananani, poranikarajadhammo viya sattatimsabodhi- pakkhiyadhamma, yatha raja "evam hotu"ti anumodamano voharikananca vinicchayassa rajadhammassa ca anulometi, evamidam aniccadivasena sankhare arabbha uppajjamananam atthannanca vipassananananam tathakiccataya anulometi, upari ca pattabbanam 1- sattatimsaya bodhipakkhiyadhammanam. Tasma anulomanananti vuccati. [10] Bahiddha vutthanavivattane panna gotrabhunananti ettha bahiddhati sankharanimittam. Tam hi ajjhattacittasantane akusalakkhandhe upadaya bahiddhati vuttam. Tasma bahiddha sankharanimittamha vutthati vigatam hutva uddham titthatiti vutthanam, vivattati paravattati parammukham hotiti vivattanam, vutthananca tam vivattanancati vutthanavivattanam. Tenevaha:- "gotrabhunanam samudayassa asamucchindanato pavatta na vutthati, nibbanarammanato pana nimitta vutthatiti ekato vutthanam hotiti. 2- Puthujjanagottabhibhavanato ariyagottabhavanato gotrabhu. Idam hi anulomananehi padumapalasato udakamiva sabbasankharato patiliyamanacittassa anulomananassa asevanante animittam nibbanam arammanam kurumanam puthujjanagottam puthujjanasankham puthujjanabhumim atikkamamanam ariyagottam ariyasankham ariyabhumim okkamamanam nibbanarammane pathamavattanapathamabhogapathamasamannaharabhutam maggassa @Footnote: 1 Si. vattabbanam 2 visuddhi. 3/332 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page30.

Anantarasamanantarasevanaupanissayanatthivigatavasena chahi akarehi paccayabhavam sadhayamanam sikhappattam vipassanaya muddhabhutam apunaravattakam uppajjati. [11] Dubhato vutthanavivattane panna magge nananti ettha dubhatoti ubhato. Dvayatoti va vuttam hoti. Kilesanam samucchindanato kilesehi ca tadanuvattakak- khandhehi ca nibbanarammanakaranato bahiddha sabbasankharanimittehi ca vutthati vivattatiti dubhato vutthanavivattane panna. Tenevaha:- "cattaripi maggananani animittarammanatta nimittato vutthahanti, samudayassa samucchindanato pavatta vutthahantiti dubhato vutthanani honti"ti. 1- Magge nananti nibbanam maggati pekkhati, nibbanatthikehi va maggiyati anvesiyati, kilese va marento gacchati pavattatiti maggo, tasmim magge nanam. Jatiggahanena ekavacanam katam. Tam hi gottarabhunanassa anantaram nibbanam arammanam kurumanam sayam vajjhe kilese niravasesam samucchindamanam anamataggasamsaravattadukkhasamuddam sosayamanam sabbapayadvarani pidahamanam sattaariyadhanam sammukhibhavam kurumanam atthangikam micchamaggam pajahamanam sabbaverabhayani vupasamayamanam sammasambuddhassa orasaputtabhavamupanayamanam annani ca anekani anisamsasatani patilabhayamanam maggananam uppajjati. Thatum iccham puriso langhitva matikaya paratire vegenagamma yatha ganhitva oritiratarubaddham. 2- Rajjum va dandam va ullanghitvana paraninnatanu parapanno pana tam munciya vegam patitthahati pare. @Footnote: 1 Si. orimatire tanubaddham 2 visuddhi. 3/332 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page31.

Evam yogavacaro sakkayamayamhi orime tire ditthabhayo abhaye pana thatum iccham amatapare. Udayabbayanupassana- pabhutikavegena agato rajjum rupavham dandam va taditarakhandhavhayam samma. Ganhitva avajjana- cittena hi pubbavuttanayatova anulomehullanghiya nibbutininno tadasanopagato. 1- Tam munciya gotrabhuna aladdhaasevanena tu pavedham patito sankhatapare tato patitthati maggananena. Passitukamo candam cande channamhi abbhapatalehi thulakasukhumasukhumesu abbhesu hatesu vayuna kamato. Candam passeyya naro yatha tathevanulomananehi kama saccacchadakamohe vinasite pekkhate hi gotrabhu amatam. Vata viya te candam amatam na hi pekkharenulomani puriso abbhani yatha gotrabhu na tamam vinodeti. Bhamitamhi cakkayante thito naro annadinnasannaya usupate phalakasatam apekkhamano yatha vijjhe. Evamidha maggananam gotrabhuna dinnasannamavihaya nibbane vattantam lobhakkhandhadike padaleti. @Footnote: 1 Si.,Ma.,ka. tadasannagato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page32.

Samsaradukkhajaladhim sosayati pidahati duggatidvaram kurute ca ariyadhaninam micchamagganca pajahati. Verabhayani samayate karoti nathassa orasasutattam anne ca anekasate anisamse dadati nanamidanti. [12] Payogappatippassaddhipanna phale nananti ettha payogoti bhuso yogo, phalasacchikiriyaya maggabhavanaya ubhato vutthanapayogo, tassa payogassa patippassambhanam nitthanam payogapatippassaddhi. Kim tam? catumaggakiccapariyosanam. Tassa payogapatippassaddhiya hetubhutaya pavatta phale panna payogappatippassaddhipanna. Phalati vipaccatiti phalam, tasmim phale tamsampayuttam nanam. Ekekassa hi maggananassa anantara tassa tasseva vipakabhutani nibbanarammanani tini va dve va ekam va phalacittani uppajjanti. Anantaravipakattayeva lokuttarakusalanam "samadhi- manantarikannamahu"ti 1- ca, "dandham anantarikam papunati asavanam khayaya"ti 2- ca adi vuttam. Yassa dve anulomani, tassa tatiyam gotrabhu catuttham maggacittam tini phalacittani honti. Yassa tini anulomani, tassa catuttham gotrabhu pancamam maggacittam dve phalacittani honti. Yassa cattari anulomani, tassa pancamam gotrabhu chattham maggacittam ekam phalacittam hoti. Idam maggavithiyam phalam. Kalantaraphalam pana samapattivasena uppajjamanam nirodha vutthahantassa uppajjamananca eteneva sangahitam. [13] Chinnavatumanupassane 3- pannati tena tena ariyamaggena samucchinnam tam tam upakkilesam paccha passane panna. Vimuttinananti vimuttiya nanam. Vimuttiti ca upakkilesehi vimuttam parisuddham cittam, vimuttabhavo va, tassa vimuttiya jananam @Footnote: 1 khu.khu. 25/5/6, khu.su. 25/228/377 @2 an.catukka. 21/162-3/171-2 3 Si. chinnavattamanupassane

--------------------------------------------------------------------------------------------- page33.

Nanam vimuttinanam. Kilesehi vimuttam cittasantatimpi kilesehi vimuttabhavampi paccavekkhanto kilesehi na vina paccavekkhatiti etena pahinakilesapaccavekkhanam vuttam hoti. "vimuttasmim vimuttamiti nanam hoti"ti 1- hi idameva sandhaya vuttam. Avasitthakilesapaccavekkhanam pana avuttampi iminava vuttam hotiti gahetabbam. Vuttanca:- "vuttamhi ekadhamme ye dhamma ekalakkhana tena vutta bhavanti sabbe iti vutto lakkhano haro"ti. 2- Athava arahato avasitthakilesapaccavekkhanabhava catunnam ariyanam labbhamanam pahinakilesapaccavekkhanameva vuttanti veditabbam. [14] Tada samudagate dhamme passane pannati tada maggakkhane phalakkhane ca samudagate patilabhavasena ca pativedhavasena ca samagate sampatte samangibhute maggaphaladhamme catusaccadhamme ca passana pekkhana pajanana panna. Paccavekkhane nananti nivattitva bhusam passanam jananam nanam. Imina ca nanadvayena paccavekkhanananani vuttani honti. Sotapannassa hi maggavithiyam sotapattiphala- pariyosane cittam bhavangam otarati, tato bhavangam upacchinditva maggapaccavekkhanatthaya manodvaravajjanam uppajjati, tasmim niruddhe patipatiya satta maggapaccavekkhana- javananiti. Puna bhavangam otaritva teneva nayena phaladinam paccavekkhanatthaya avajjanadini uppajjanti. Yesam uppattiya esa maggam paccavekkhati, phalam paccavekkhati, pahinakilese paccavekkhati, avasitthakilese paccavekkhati, nibbanam paccavekkhati. So hi "imina vataham maggena agato"ti maggam paccavekkhati, tato "ayam me anisamso laddho"ti phalam paccavekkhati, tato "ime nama me kilesa pahina"ti pahinakilese paccavekkhati, tato "ime nama me kilesa avasittha"ti uparimaggavajjhe kilese 3- @Footnote: 1 vi.maha. 4/23/19, di.Si. 9/248/84 @2 netti. 10/3 (Ma.) 3 uparimaggattayavajjhe, visuddhi. 3/325 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page34.

Paccavekkhati, avasane "ayam me dhammo arammanato patiladdho"ti amatam nibbanam paccavekkhati. Iti sotapannassa ariyasavakassa panca paccavekkhanani honti. Yatha ca sotapannassa, evam sakadagamianagaminampi. Arahato pana avasitthakilesa- paccavekkhanam nama natthiti cattariyeva paccavekkhanani. Evam sabbani ekunavisati paccavekkhanananani. Ukkatthaparicchedoyeva ceso. Pahinavasitthakilesapaccavekkhanam sekkhanam hoti va na va. Tassa hi 1- abhavatoyeva mahanamo sakko bhagavantam pucchi "kosu nama me dhammo ajjhattam appahino, yena me ekada lobhadhammapi cittam pariyadaya titthanti"tiadi. 2- Ettha dhammatthitinanadinam ekadasannam nananam vibhavanatthaya ayam upama veditabba:- yatha puriso "macche gahessamiti macchakhippam gahetva tadanurupe udake osaretva khippamukhena hattham otaretva antoudake kanhasappam macchasannaya givayam dalham gahetva maha vata maya maccho laddho"ti tuttho ukkhipitva passanto sovatthikattayadassanena "sappo"ti sanjanitva bhito adinavam disva gahane nibbinno muncitukamo hutva muncanassa upayam karonto agganangutthato patthaya hattham nibbethetva baham ukkhipitva uparisise dve tayo vare paribbhametva sappam dubbalam katva "gaccha re dutthasappa"ti vissajjetva vegena thalam aruyha thitakova "mahantassa vata bho sappassa mukhato muttomhi"ti hattho agatamaggam olokeyya. Tattha tassa purisassa macchasannaya kanhasappam dalham gahetva tussanam viya imassa yogino adito balaputhujjanassa aniccatadivasena bhayanakam khandhapancakam niccadisannaya "aham mama"ti ditthitanhahi dalham gahetva tussanam, tassa @Footnote: 1 tassa hi paccavekkhanassa, visuddhi. 3/325 (sya) 2 Ma.mu. 12/175/136

--------------------------------------------------------------------------------------------- page35.

Khippamukhato sappam niharitva sovatthikattayam disva "sappo"ti sanjananam viya sappaccayanamarupapariggahena ghanavinibbhogam katva kalapasammasanadihi nanehi khandhapancakassa aniccadilakkhanattayam disva "aniccam dukkhamanatta"ti tassa vavatthapanam, tassa bhayanam viya imassa bhayatupatthanananam, sappe adinavadassanam viya adinavanupassanananam, sappaggahane nibbindanam viya nibbidanupassanananam, sappam muncitukamata viya muncitukamyatananam, muncanassa upayakaranam viya patisankhanu- passanananam, sappam paribbhametva dubbalam katva nivattitva damsitum asamatthabhava- papanam viya tilakkhanaropanena sankharupekkhanulomananehi sankhare paribbhametva dubbalam katva puna niccasukhattakarena upatthatum asamatthatapapanam, sappavissajjanam viya gotrabhunanam, sappam vissajjetva thalam aruyha thanam viya nibbanathalam aruyha thitam maggaphalananam, hatthassa agatamaggolokanam viya maggadipaccavekkhananananti. Imesanca sutamayananadinam cuddasannam nananam uppattikkamena patipattikkamena ca desanakkamassa katatta paccavekkhanesu pathamam kilesapaccavekkhanam hoti, tato maggaphalanibbanapaccavekkhananiti veditabbam. "lokuttaram jhanam bhaveti niyyanikam apacayagamim ditthigatanam pahanaya, kamaragabyapadanam tanubhavaya, kamaragabyapadanam anavasesappahanaya, ruparagaaruparagamanauddhaccaavijjanam anavasesappahanaya"ti 1- ca kilesappahanamyeva adhikam katva maggapatipattiya vuttatta patipattanurupeneva kilesapaccavekkhanassa adibhavo yujjati, atthakathayam vuttakkamo pana dassitoyeva. So pana kamo pancavidho uppattikkamo pahanakkamo patipattikkamo bhumikkamo desanakkamoti. "pathamam kalalam hoti kalala hoti abbudam abbuda jayate pesi pesi nibbatti ghano"ti 2- @Footnote: 1 abhi.san. 34/277,339,361-3/84,96,103-4 2 sam.sa. 15/235/248

--------------------------------------------------------------------------------------------- page36.

Evamadi uppattikkamo. "dassanena pahatabba dhamma, bhavanaya pahatabba dhamma"ti 1- evamadi pahanakkamo. "silavisuddhi cittavisuddhi ditthivisuddhi kankhavitaranavisuddhi maggamaggananadassanavisuddhi patipadananadassanavisuddhi nanadassana- visuddhi"ti 2- evamadi patipattikkamo. "kamavacara dhamma, rupavacara dhamma, arupavacara dhamma"ti 3- evamadi bhumikkamo. "cattaro satipatthana cattaro sammappadhana cattaro iddhipada pancindriyani panca balani satta bojjhanga ariyo atthangiko maggo"ti 4- va, "anupubbikatham kathesi. Seyyathidam danakatham silakatham saggakatham kamanam adinavam okaram sankilesam nekkhamme anisamsam pakaseti"ti 5- va evamadi desanakkamo. Idha pana cuddasannam nananam uppattikkamo patipattikkamo ca tadubhayavasena patipatiya desitatta desanakkamo cati tayo kama veditabba. [15] Idani yasma hettha sarupena namarupavavatthanananam na vuttam, tasma pancadha namarupappabhedam dassetum ajjhattavavatthane panna vatthunanatte nanantiadini panca nanani udditthani. Sakale hi namarupe vutte yam pariggahetum sakka, yam ca pariggahetabbam, tam pariggahessati. Lokuttaranamam hi pariggahetum ca na sakka anadhigatatta, na ca pariggahetabbam avipassanupagatta. Tattha ajjhattavavatthaneti "evam pavattamana mayam attati gahanam gamissama"ti imina viya adhippayena attanam adhikaram katva pavattati ajjhatta. Ajjhattasaddo panayam gocarajjhatte niyakajjhatte ajjhattajjhatte visayajjhatteti catusu atthesu dissati. "tena ananda bhikkhuna tasmimyeva purimasmim samadhinimitte ajjhattameva cittam santhapetabbam, ajjhattarato samahito"tiadisu 6- hi ayam gocarajjhatte dissati. @Footnote: 1 abhi.san. 34/8/2 2 Ma.mu. 12/252/215 3 abhi.san. 34/93-5/16 @4 Ma.u. 14/43/33, khu.maha. 29/891/558 (sya), khu.cula. 30/167/85 (sya) @5 vi.maha. 4/31/26, di.Si. 9/298/108, di.maha. 10/83/39 @6 khu.dha. 25/362/80

--------------------------------------------------------------------------------------------- page37.

"ajjhattam sampasadanam, 1- ajjhattam va dhammesu dhammanupassi viharati"tiadisu 2- niyakajjhatte. "../../bdpicture/cha ajjhattikani ayatanani, 3- ajjhattika dhamma"tiadisu 4- ajjhattajjhatte. "ayam kho panananda viharo tathagatena abhisambuddho yadidam sabbanimittanam amanasikara ajjhattam sunnatam upasampajja viharati"tiadisu 5- visayajjhatte, issariyatthaneti attho. Phalasamapatti hi buddhanam issariyatthanam nama. Idha pana ajjhattajjhatte datthabbo. Tesam ajjhattanam vavatthane ajjhattavavatthane. Vatthunanatteti vatthunam nanabhave, nanavatthusuti attho. Ettha javanamanovinnanassa paccayabhuto bhavangamanopi cakkhadipancakam viya uppattitthanatta vatthuti vutto. Avajjanampi tannissitameva katabbam. [16] Bahiddhati chahi ajjhattajjhattehi bahibhutesu tesam visayesu. Gocarananatteti visayananatte. [17] Cariyavavatthaneti vinnanacariyaannanacariyananacariyavasena cariyanam vavatthane. "cariyavavatthane"ti rassam katvapi pathanti. [18] Catudhammavavatthaneti kamavacarabhumiadinam cuddasannam catukkanam vasena catunnam catunnam dhammanam vavatthane. Bhumiti ca "bhumigatanca vehasatthanca"tiadisu 6- pathaviyam vattati. "abhumim tata ma seva"tiadisu 7- visaye. "sukhabhumiyam kamavacare"ti- adisu 8- uppajjanatthane. Idha pana kotthase vattati. Paricchedetipi vadanti. [19] Navadhammavavatthaneti kamavacarakusaladivasena pamojjamulakavasena yonisomanasikaramulakavasena ca navannam navannam dhammanam vavatthane. Imesu ca pancasu @Footnote: 1 di.Si. 9/96,468/37,204, abhi.san. 34/161/50 @2 di.maha. 10/289,373,382/186,248,257 @3 Ma.u. 14/349,353/307,309 4 abhi.san. 34/20/4 @5 Ma.u. 14/187/160 6 sam.sa. 15/136/121 @7 khu.ja. 27/863/192 (sya) 8 abhi.san. 34/988/239

--------------------------------------------------------------------------------------------- page38.

Nanesu pathamam ajjhattadhamma vavatthapetabbati vatthunanatte nanam pathamam vuttam, tato tesam visaya vavatthapetabbati tadanantaram gocarananatte nanam vuttam, tato parani tini nanani tinnam catunnam navannam vasena ganananulomena vuttani. [20] Idani yasma namarupasseva pabhedato vavatthapanananam nataparinna, tadanantaram tiranaparinna, tadanantaram pahanaparinnati tisso parinna, tamsambandha ca bhavanasacchikiriya honti, tasma dhammananattanananantaram natatthe nanadini panca nanani udditthani. Tisso hi parinna nataparinna tiranaparinna pahanaparinna ca. Tattha "ruppanalakkhanam rupam, vedayitalakkhana vedana"ti evam tesam tesam dhammanam paccattalakkhanasallakkhanavasena pavatta panna nataparinna nama. "rupam aniccam dukkham anatta, vedana anicca dukkha anatta"tiadina nayena tesam tesam dhammanam samannalakkhanam aropetva pavatta lakkhanarammanika- vipassanapanna tiranaparinna nama. Tesuyeva pana dhammesu niccasannadipajahanavasena pavatta lakkhanarammanikavipassanava pahanaparinna nama. Tattha sankharaparicchedato patthaya yava paccayapariggaha nataparinnaya bhumi. Etasmim hi antare dhammanam paccattalakkhanapativedhasseva adhipaccam hoti. Kalapasammasanato patthaya yava udayabbayanupassana tiranaparinnaya bhumi. Etasmim hi antare samannalakkhanapativedhasseva adhipaccam hoti. Bhanganupassanam adim katva upari pahanaparinnaya bhumi. Tato patthaya hi "aniccato anupassanto niccasannam pajahati, dukkhato anupassanto sukhasannam pajahati, anattato anupassanto attasannam pajahati, nibbindanto nandim pajahati, virajjanto ragam pajahati, nirodhento samudayam pajahati, patinissajjanto adanam pahajahati"ti 1- evam niccasannadipahanasadhikanam sattannam anupassananam adhipaccam hoti. @Footnote: 1 khu.pati. 31/52/59

--------------------------------------------------------------------------------------------- page39.

Tattha abhinnapannati dhammanam ruppanadisabhavena jananapanna. Sa hi sobhanatthena abhisaddena "tesam tesam dhammanam sabhavajananavasena sobhanam jananan"ti katva abhinnati vuccati. Natatthe nananti jananasabhavam nanam. [21] Parinnapannati jananapanna. Sa hi byapanatthena parisaddena "aniccadisamannalakkhanavasena sakiccasamapanavasena va byapitam jananan"ti katva parinnati vuccati. Tiranatthe nananti upaparikkhanasabhavam, sammasanabhavam va nanam. [22] Pahane pannati niccasannadinam pajahana panna, pajahatiti va, pajahanti etenati va pahanam. Pariccagatthe nananti pariccajanasabhavam nanam. [23] Bhavanapannati vaddhanapanna. Ekarasatthe nananti ekakiccasabhavam nanam, vimuttirasena va ekarasabhavam nanam. [24] Sacchikiriya pannati pativedhavasena patilabhavasena va paccakkhakaranapanna. Phassanatthe 1- nananti tadubhayavaseneva vindanasabhavam nanam. [25-28] Idani yasma pahanabhavanasacchikiriyananani ariyamaggaphala- sampayuttanipi honti, tasma tadanantaram ariyapuggalanamyeva labbhamanani cattari patisambhidananani udditthani. Tatthapi paccayuppanno attho dukkhasaccam viya pakato suvinneyyo cati pathamam atthapatisambhidananam uddittham, tassa atthassa hetudhammavisayatta tadanantaram dhammapatisambhidananam, tadubhayassa niruttivisayatta tadanantaram niruttipatisambhidananam, tesu tisupi nanesu pavattanato tadanantaram patibhanapatisambhidananam. Pakaram digham katva ca pathanti. @Footnote: 1 Si. phusanatthe

--------------------------------------------------------------------------------------------- page40.

[29-31] Ito parani viharatthe nanadini tini nanani ariyanamyeva sambhavato patisambhidapabhedato ca patisambhidanananantaram udditthani. Viharatthe nanam hi dhammapatisambhida hoti, samapattatthe nanam atthapatisambhida, dhammasabhave nanam hi patisambhidakathayam 1- dhammapatisambhidati vuttam. Nibbane nanam pana atthapatisambhida eva. Tattha viharananatteti aniccanupassanadivasena nanavipassanavihare. Viharattheti vipassanaviharasabhave. Viharoti ca sasampayutta vipassana eva. Samapattinanatteti animittadivasena nanaphalasamapattiyam. Samapattiti ca lokuttaraphalabhuta cittacetasikadhamma. Viharasamapattinanatteti ubhayavasena vuttam. [32] Tato viharasamapattinanasadhakassa "dubhato vutthanavivattane panna"ti pubbe vuttassapi maggananassa asavasamucchedasamatthatam anantaraphala- dayakattanca karanena visesetva aparenakarena vattukamena tadeva "anantarika- samadhimhi nanan"ti uddittham. Tattha avikkhepaparisuddhattati vikkhipati tena cittanti vikkhepo, uddhaccassetam namam. Na vikkhepo avikkhepo, uddhacca- patipakkhassa samadhissetam namam. Parisuddhassa bhavo parisuddhattam, avikkhepassa parisuddhattam avikkhepaparisuddhattam, tasma avikkhepaparisuddhatta samadhissa parisuddhabhavenati attho. Idam hi asavasamucchedassa anantaraphaladayakattassa ca karanavacanam. Asavasamucchedeti ettha asavantiti asava, cakkhutopi .pe. Manatopi sandanti pavattantiti vuttam hoti. Dhammato yava gotrabhum okasato yava bhavaggam savantiti va asava, etam dhammam etanca okasam anto karitva pavattantiti attho. Antokaranattho hi ayam akaro. Ciraparivasikatthena madiradayo asava viyatipi asava. Lokasmim hi ciraparivasika madiradayo asavati vuccanti. Yadi ca ciraparivasikatthena asava, eteyeva bhavitumarahanti. Vuttam hetam:- @Footnote: 1 khu.pati. 31/30/360

--------------------------------------------------------------------------------------------- page41.

"purima bhikkhave koti na pannayati avijjaya, ito pubbe avijja nahosi, atha paccha samabhavi"tiadi. 1- Ayatam va samsaradukkham savanti pasavantitipi asava, samucchijjati 2- etenati samucchedo. Pannati kamasavadinam catunnam asavanam samucchede panna. Anantarikasamadhimhi nananti attano pavattisamanantaram niyameneva phalappadanato anantarikoti laddhanamo maggasamadhi. Na hi maggasamadhimhi uppanne tassa phaluppattinisedhako koci antarayo atthi. Yathaha:- "ayam ca puggalo sotapattiphalasacchikiriyaya patipanno assa, kappassa ca uddayhanavela assa. Neva tava kappo uddaheyya, yavayam puggalo na sotapattiphalam sacchikaroti, ayam vuccati puggalo thitakappi. Sabbepi maggasamangino puggala thitakappino"ti. 3- Idam tena anantarikasamadhina sampayuttam nanam. [33] Imina maggananena phalappattanam ariyanamyeva sambhavato imassa nanassa anantaram aranaviharananadini cattari nanani udditthani. Tatrapi ca arahatoyeva satatameva ca sambhavato aranavihare nanam pathamam uddittham, tadanantaram nirodhassa anagamiarahantanam sambhavepi bahusambharatta visesena ca nirodhassa nibbanasammatatta ca nirodhasamapattiya nanam uddittham, tadanantaram parinibbanassa kalantare parinibbanakalam ahacca thitatta dighakalikanti parinibbane nanam uddittham, tadanantaram samasisatthassa 4- sabbakilesakhayanantaram parinibbanakalam ahacca @Footnote: 1 an.dasaka. 24/61/90 2 Ma. samucchindati @3 abhi.pu. 36/17/120 4 ka. samasisantassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page42.

Thitatta rassakalikanti samasisatthe nanam uddittham. Tattha santo cati cakaro dassanadhipateyyanca santo viharadhigamo ca panitadhimuttata cati tihipi padehi sambandhitabbo. Dassananti vipassanananam, adhipatiyeva adhipateyyam, adhipatito va agatatta adhipateyyam, dassananca tam adhipateyyancati dassanadhipateyyam. Viharatiti viharo, viharanti tena vati viharo, adhigammati papuniyatiti adhigamo, viharo eva adhigamo viharadhigamo. So ca kilesaparilahavirahitatta nibbutoti santo. So ca arahattaphalasamapattipanna. Uttamatthena atappakatthena ca panito, padhanabhavam nitoti va panito, panite adhimutto visatthacitto tapparamo panitadhimutto, tassa bhavo panitadhimuttata. Sa ca phalasamapattadhimutta pubbabhagapanna eva. Aranavihareti nikkilesavihare. Ragadayo hi rananti satte cunnenti pilentiti rana, rananti etehi satta kandanti paridevantiti va rana, vutto tividhopi viharo, natthi etassa ranati arano, vividhe paccanikadhamme haranti etenati viharo. Tasmim arane vihare. Niddesavare 1- vuttapathamajjhanadini ca panitadhimuttataya eva sangahitani. Phalasamapattim samapajjitukamataya hi pathamajjhanadim samapajjitva vutthaya jhanasampayuttadhamme vipassati, ya ca aranavibhangasuttante 2- bhagavata desita aranapatipada, sapi iminava sangahitati veditabba. Vuttam hi tattha bhagavata:- "aranavibhangam vo bhikkhave desessami .pe. Na kamasukham anuyunjeyya hinam gammam pothujjanikam anariyam anatthasanhitam, na ca attakilamathanuyogam anuyunjeyya dukkham anariyam anatthasanhitam. Ete kho bhikkhave ubho ante anupagamma majjhima patipada tathagatena abhisambuddha @Footnote: 1 khu.pati. 31/82/101 2 Ma.u. 14/323 adi/296

--------------------------------------------------------------------------------------------- page43.

Cakkhukarani nanakarani upasamaya abhinnaya sambodhaya nibbanaya samvattati. Ussahananca janna, apasadananca janna, ussadananca natva apasadanam ca natva nevussadeyya na apasadeyya, dhammameva deseyya. Sukhavinicchayam janna, sukhavinicchayam natva ajjhattam sukhamanuyunjeyya, rahovadam na bhaseyya, sammukha na khinam 1- bhane, ataramanova bhaseyya no taramano, janapadaniruttim nabhiniveseyya, samannam natidhaveyyati. 2- Ayamuddeso aranavibhangassa .pe. Tatra bhikkhave yo kamapatisandhisukhino somanassanuyogam ananuyogo hinam .pe. Anatthasanhitam, adukkho eso dhammo avighato anupayaso aparilaho sammapatipada. Tasma eso dhammo arano .pe. Tatra bhikkhave yo attakilamathanuyogam ananuyogo dukkham anariyam anatthasanhitam. Adukkho eso dhammo .pe. Tasma eso dhammo arano. Tatra bhikkhave yayam majjhima patipada tathagatena abhisambuddha .pe. Adukkho eso dhammo .pe. Tasma eso dhammo arano .pe. Tatra bhikkhave yayam nevussadana na apasadana dhammadesana ca, adukkho eso dhammo .pe. Tasma eso dhammo arano .pe. Tatra bhikkhave yadidam nekkhammasukham pavivekasukham upasamasukham sambodhisukham, adukkho eso dhammo .pe. Tasma eso dhammo arano .pe. Tatra bhikkhave yvayam rahovado bhuto taccho atthasanhito, adukkho eso dhammo .pe. Tasma eso dhammo arano .pe. Tatra bhikkhave yvayam sammukha khinavado bhuto taccho atthasanhito, adukkho eso dhammo .pe. Tasma eso dhammo arano .pe. Tatra bhikkhave yadidam @Footnote: 1 ka. sammukhanakkhinam 2 ka. natisareyyati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page44.

Ataramanassa bhasitam, adukkho eso dhammo .pe. Tasma eso dhammo arano .pe. Tatra bhikkhave yvayam janapadaniruttiya ca anabhiniveso samannaya ca anatisaro, adukkho eso dhammo .pe. Tasma eso dhammo aranoti. Tasmatiha bhikkhave sarananca dhammam janissama, arananca dhammam janissama. Sarananca dhammam natva aranam ca dhammam natva aranapatipadam patipajjissamati evam hi vo bhikkhave sikkhitabbam. Subhuti ca pana bhikkhave kulaputto aranapatipadam patipanno"ti tattha majjhima patipada dassanadhipateyyena ca santena viharadhigamena ca sangahita. Kamasukham attakilamatham ananuyogo majjhima patipada eva. Arahato hi vipassana pubbabhagamajjhima patipada hoti, arahattaphalasamapatti atthangamaggavasena majjhima patipada ca. Sesa pana panitadhimuttataya eva sangahitati veditabba kincapi sabbepi arahanto aranaviharino, anne arahanto dhammam desenta "sammapatipanne sammapatipanna"ti "micchapatipanne micchapatipanna"ti puggalavasenapi ussadanapasadanani katva dhammam desenti, subhutitthero pana "ayam micchapatipada, ayam sammapatipada"ti dhammavaseneva dhammam desesi. Teneva bhagava tamyeva aranapatipadam patipannoti ca vannesi, "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam aranaviharinam yadidam subhuti"ti 1- ca aranaviharinam aggatthane thapesiti. [34] Dvihi balehiti samathabalavipassanabalehi. Samannagatattati yuttatta paripunnatta va. Tayo cati vibhattivipallaso, tinnam cati vuttam hoti. Sankharananti vacisankharakayasankharacittasankharanam. Patippassaddhiyati patippas- saddhattham nirodhattham, appavattatthanti vuttam hoti. Solasahiti aniccanupassanadini attha, @Footnote: 1 an.ekaka. 20/201/24

--------------------------------------------------------------------------------------------- page45.

Maggaphalani atthati solasahi. Nanacariyahiti nanappavattihi. Navahiti ruparupavacara- samadhi tadupacaro cati navahi. Vasibhavata pannati lahuta yathasukhavattanam issariyam vaso, so assa atthiti vasi, vasino bhavo vasibhavo, vasibhavo eva vasibhavata yatha patikulyameva patikulyata. Evamvidha panna vasibhavataya pannati va attho. Sikaram digham katva ca pathanti. Samannagatatta ca patippassaddhiya ca nanacariyahi ca samadhicariyahi cati cakaro sambandhitabbo. Nirodhasamapattiya nananti anagamiarahantanam nirodhasamapattinimittam nanam yatha ajinamhi hannate dipiti. Nirodhasamapattiti ca nevasannanasannayatanassa abhavamattam, na koci dhammo, pannattimattam. Abhavamattatta nirodhoti ca, samapajjantena samapajjiyati namati samapattiti ca vuccati. [35] Sampajanassati samma pakarehi janatiti sampajano. Tassa sampajanassa. Pavattapariyadaneti pavattapariyadanam 1- pavattanam pavattam, samudacaroti attho. Kilesapavattam khandhapavattanca. Tassa pavattassa pariyadanam parikkhayo appavatti pavattapariyadanam. Tasmim pavattapariyadane. Parinibbane nananti arahato kamacchandadinam parinibbanam appavattam anupadisesaparinibbananca paccavekkhantassa tasmim kilesaparinibbane khandhaparinibbane ca pavattam nanam. [36] Sabbadhammananti sabbesam tebhumakadhammanam. Samma samucchedeti santatisamucchedavasena sutthu nirodhe. Nirodhe ca anupatthanatati nirodhe kate puna na upatthanataya, puna anuppattiyanti attho. Sammasamucchede ca nirodhe ca anupatthanata cati cakaro sambandhitabbo. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page46.

Samasisatthe nananti nekkhammadini sattattimsa samani, tanhadini terasa sisani. Paccanikadhammanam samitatta samani, yathayogam padhanatta ca kotitta ca sisani. Ekasmim iriyapathe va ekasmim roge va sabhagasantativasena ekasmim jivitindriye va nekkhammadini samani ca saddhadini sisani ca assa santiti samasisi, samasisissa attho samasisattho. Tasmim samasisatthe, samasisibhaveti attho. Ekasmim iriyapathe roge va sabhagasantativasena jivite va vipassanam arabhitva tasmimyeva iriyapathe roge sabhagajivite va cattari maggaphalani patva tasmimyeva parinibbayantassa arahatoyeva samasisibhavo hotiti tasmim samasisibhave nananti vuttam hoti. Vuttanca puggalapannattiyam, 1- tassa ca atthakathayam:- "katamo ca puggalo samasisi, yassa puggalassa apubbam acarimam asavapariyadananca hoti jivitapariyadananca. Ayam vuccati puggalo samasisi"ti. "samasisiniddese apubbam acarimanti apure apaccha, santatippaccupannavasena ekavaramyeva, ekakalamyevati attho. Pariyadananti parikkhayo. Ayanti ayam puggalo samasisi nama vuccati. So panesa tividho hoti iriyapathasamasisi rogasamasisi jivitasamasisiti. Tattha yo cankamantova vipassanam arabhitva arahattam patva cankamantova parinibbati, yo thitakova vipassanam arabhitva arahattam patva thitakova parinibbati, yo nisinnova vipassanam arabhitva arahattam patva nisinnova parinibbati, yo nipannova vipassanam arabhitva arahattam patva nipannova parinibbati, ayam iriyapathasamasisi nama. Yo pana ekam rogam patva antorogeyeva vipassanam arabhitva arahattam patva teneva rogena parinibbati, ayam rogasamasisi nama. Kataro @Footnote: 1 abhi.pu. 36/16/120

--------------------------------------------------------------------------------------------- page47.

Jivitasamasisi? terasa sisani. Tattha kilesasisam avijjam arahattamaggo pariyadiyati, pavattasisam jivitindriyam cuticittam pariyadiyati, avijjapariyadayakam cittam jivitindriyam pariyadatum na sakkoti, jivitindriyapariyadayakam cittam avijjam pariyadatum na sakkoti. Avijjapariyadayakam cittam annam, jivitindriyapariyadayakam cittam annam. Yassa cetam sisadvayam samam pariyadanam gacchati, so jivitasamasisi nama. Kathamidam samam hotiti? varasamataya. Yasmim hi vare maggavutthanam hoti. Sotapattimagge Panca paccavekkhanani, sakadagamimagge panca, anagamimagge panca, arahattamagge cattariti ekunavisatime paccavekkhananane patitthaya bhavangam otaritva parinibbayati. Imaya varasamataya eva ubhayasisapariyadanampi samam hoti nama. Tenayam puggalo `jivitasamasisi'ti vuccati. Ayameva ca idha adhippeto"ti. [37] Idani yasma sutamayasilamayabhavanamayananani vattapadakani sallekha nama na honti, lokuttarapadakaneva etani ca annani ca nanani sallekhati vuccanti, tasma paccanikasallekhanakarena pavattani nanani dassetum samasisatthe nananantaram sallekhatthe nanam uddittham. Tattha puthunanattatejapariyadane pannati lokuttarehi asammissatthena puthunam ragadinanca nanattanam nanasabhavanam kamacchandadinanca santapanatthena "teja"ti laddhanamanam dussilyadinanca pariyadane khepane panna, nekkhammadimhi sattattimsappabhede dhamme pannati vuttam hoti. Athava puthubhuta nanattabhuta ca teja eva tesam puthubhutanam nanattabhutanam dussilyadinam pancannam tejanam pariyadane pannati attho. Tejehiyeva puthunam nanattananca sangaham niddesavare pakasayissama. Sallekhatthe nananti paccanikadhamme sallekhati samucchindatiti sallekho, tasmim nekkhammadike sattattimsappabhede sallekhabhave nanam. "pare vihimsaka bhavissanti,

--------------------------------------------------------------------------------------------- page48.

Mayamettha avihimsaka bhavissamati sallekho karaniyo"tiadina 1- nayena bhagavata sallekha- suttante vutto catucattalisabhedopi sallekho imina sangahitoyevati veditabbo. [38] Idani sallekhe thitena kattabbam sammappadhanaviriyam dassetum tadanantaram viriyarambhe nanam uddittham. Tattha asallinattapahitattapaggahattheti kosajjavasena asallino asankucito atta assati asallinatto. Attati cittam. Yathaha:- "udakam hi nayanti nettika usukara namayanti tejanam darum namayanti tacchaka attanam damayanti pandita"ti- adi 2- kaye ca jivite ca anapekkhataya pahito pesito vissattho atta etenati pahitatto. Attati attabhavo yathaha:- "ya pana bhikkhuni attanam vadhitva vadhitva rodeyya"tiadi. 3- Asallinatto ca so pahitatto cati asallinattapahitatto. Sahajatadhamme pagganhati upatthambhetiti paggaho, paggaho eva attho paggahattho, paggahasabhavoti attho. Asallinattapahitattassa paggahattho asallinattapahitatta- paggahattho. Tasmim asallinattapahitattapaggahatthe. "tasmatiha bhikkhave tumhepi appativanam padaheyyatha. Kamam taco ca nharu ca atthi ca avasissatu, upasussatu sarire mamsalohitam. Yam tam purisathamena purisaviriyena purisaparakkamena pattabbam, na tam apapunitva viriyassa santhanam bhavissati"ti 4- vuttatta asallinattapahitatta- vacanena padhanasmim appativanita anivattanata vutta. Paggahatthavacanena pana kosajjuddhaccavimuttam samappavattam viriyam vuttam. Viriyarambhe nananti virabhavo viriyam, viranam va kammam, vidhina va nayena upayena irayitabbam pavattayitabbanti viriyam, tadetam ussahalakkhanam, sahajatanam @Footnote: 1 Ma.mu. 12/83/56 2 khu.dha. 25/145/42 @3 vi.bhikkhuni. 3/880/107 4 an.duka. 20/5/50

--------------------------------------------------------------------------------------------- page49.

Dhammanam upatthambhanarasam, asamsidanabhavapaccupatthanam, "samviggo yoniso padahati"ti 1- vacanato samvegapadatthanam, viriyarambhavatthupadatthanam va. Samma araddham sabbasampattinam mulam hotiti datthabbam. Viriyasankhato arambho viriyarambho. Imina sesarambhe patikkhipati. Ayam hi arambhasaddo kamme apattiyam kiriyayam viriye himsayam vikopaneti anekesu atthesu agato. "yankinci dukkham sambhoti sabbam arambhapaccaya arambhanam nirodhena natthi dukkhassa sambhavo"ti 2- ettha hi kammam arambhoti agatam. "arambhati ca vippatisari ca hoti"ti 3- ettha apatti. "mahayanna maharambha, na te honti mahapphala"ti 4- ettha yupussapanadi- kiriya. "arambhatha nikkhamatha, yunjatha buddhasasane"ti 5- ettha viriyam. "samanam gotamam uddissa panam arambhanti"ti 6- ettha himsa. "bijagamabhutagamasamarambha pativirato hoti"ti 7- ettha chedanabhanjanadikam vikopanam. Idha pana viriyameva adhippetam. Tena vuttam "viriyasankhato arambho viriyarambho"ti. Viriyam hi arabhanakavasena arambhoti vuccati. Tasmim viriyarambhe nanam. Asallinatta pahitattatipi pathanti, asallinabhavena pahitabhavenati attho. Purimapathoyeva sundaro. Keci pana "satidhammavicayaviriyapiti- sambojjhanganam samata asallinattata, satisamadhipassaddhiupekkhasambojjhanganam samata pahitattata, sattannam sambojjhanganam samata paggahattho"ti vannayanti. [39] Idani sammavayamasiddham maggaphalam pattena lokahitattham dhammadesana katabbati dassetum tadanantaram atthasandassane nanam uddittham. Tattha @Footnote: 1 an.catukka. 21/113/131 2 khu.su. 25/750/481 @3 an.pancaka. 22/142/185 (sya), abhi.pu. 36/191/179 @4 an.catukka. 21/39/47, sam.sa. 15/120/92 5 sam.sa. 15/185/188 @6 Ma.Ma. 13/51/34 7 di.Si. 9/10,11/5,6, Ma.mu. 12/293/257

--------------------------------------------------------------------------------------------- page50.

Nanadhammappakasanatati sabbasankhatasankhatavasena nanadhammanam pakasanata dipanata desanata. Pakasanatati ca pakasana eva. 1- Atthasandassaneti nanaatthanam paresam sandassane. Dhamma ca attha ca te eva. [40] Idani paresam dhammiya kathaya sandassentassa tassa ariyapuggalassa yathasabhavadhammadesanakaranam dassanavisuddhim dassetum tadanantaram dassanavisuddhinanam uddittham. Tattha sabbadhammanam ekasangahata nanattekattapativedheti sabbesam sankhatasankhatadhammanam ekasangahataya ca kamacchandadinam nanattassa ca nekkhammadinam ekattassa ca pativedho, abhisamayoti attho. So pana 2- maggapanna phalapanna ca. Maggapanna saccabhisamayakkhane saccabhisamayavasena pativijjhatiti pativedho, phalapanna patividdhatta pativedho. Ekasangahatati ettha jatisangaho sanjati- sangaho kiriyasangaho gananasangahoti catubbidho sangaho. Tattha "sabbe khattiya agacchantu, sabbe brahmana, sabbe vessa, sabbe sudda agacchantu ", "ya cavuso visakha sammavaca, yo ca sammakammanto, yo ca sammaajivo, ime dhamma silakkhandhe sangahita"ti 3- ayam jatisangaho nama. "ekajatika agacchantu"ti vuttatthane viya hi idha sabbe jatiya ekasangahita. "sabbe kosalaka agacchantu, sabbe magadhika, sabbe bharukacchaka agacchantu ", "yo cavuso visakha sammavayamo, ya ca sammasati, yo ca sammasamadhi, ime dhamma samadhikkhandhe sangahita"ti 3- ayam sanjatisangaho nama. "ekatthane jata samvaddha 4- agacchantu"ti vuttatthane viya hi idha sabbe jatitthanena nivuttho- kasena ekasangahita. "sabbe hattharoha agacchantu, sabbe assaroha agacchantu, sabbe rathika agacchantu ", "ya cavuso visakha sammaditthi, yo ca sammasankappo, @Footnote: 1 Si. desanatati ca pakasanata eva 2 Ma.,ka. sa panesa @3 Ma.mu. 12/462/412 4 Si.,ka. jatisambandha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page51.

Ime dhamma pannakkhandhe sangahita"ti 1- ayam kiriyasangaho nama. Sabbeva hi te attano kiriyakaranena ekasangahita. "cakkhayatanam katamam khandhagananam gacchati, cakkhayatanam rupakkhandhagananam gacchati. Hanci cakkhayatanam rupakkhandhagananam gacchati, tena vata re vattabbe cakkhayatanam rupakkhandhena sangahitan"ti 2- ayam gananasangaho nama. Ayamidha adhippeto. Tathatthadisu dvadasasu akaresu visum visum ekena sangaho gananaparicchedo etesanti ekasangaha, ekasangahanam bhavo ekasangahata. Dassanavisuddhinananti maggaphalananam dassanam, dassanameva visuddhi dassanavisuddhi, dassanavisuddhi eva nanam dassanavisuddhinanam. Maggananam visujjhatiti dassanavisuddhi, phalananam visuddhatta dassanavisuddhi. [41] Idani dassanavisuddhisadhakani vipassanananani dvidha dassetum tadanantaram khantinanapariyogahanananani udditthani. Tattha viditatta pannati rupakkhandhadinam aniccadito viditatta pavatta panna. Khantinananti viditameva khamatiti khanti, khanti eva nanam khantinanam. Etena adhivasanakhantim patikkhipati. Etam kalapasammasanadivasena pavattam tarunavipassanananam. [42] Phutthatta pannati rupakkhandhadinam aniccadivasena nanaphassena phutthatta pavatta panna. Pariyogahane nananti phutthameva pariyogahati pavisatiti pariyogahanam, nanam. Gakaram rassam katvapi pathanti. Etam bhanganupassanadivasena pavattam tikkhavipassanananam. Keci pana "vipassanananameva saddhavahissa khantinanam, pannavahissa pariyogahanananan"ti vadanti. Evam sante etani dve nanani ekassa na sambhavanti, tadasambhave ekassa savakassa sattasatthi savakasadharanananani na sambhavanti, tasma tam na yujjati. @Footnote: 1 Ma.mu. 12/462/412 2 abhi.ka. 37/1128/363 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page52.

[43] Idani yasma puthujjana sekkha ca vipassanupage khandhadayo dhamme sakale eva sammasanti, na tesam ekadesam, tasma tesam padesaviharo na labbhati, arahatoyeva yatharuci padesaviharo labbhatiti dassanavisuddhisadhakani nanani vatva tadanantaram arahato dassanavisuddhisiddham padesaviharananam uddittham. Tattha samodahane pannati khandhadinam ekadesassa vedanadhammassa samodahanapanna, sampindapanna rasikaranapanna. Samodhane pannatipi patho, soyeva attho. Padesavihare nananti khandhadinam padesena ekadesena avayavena viharo padesaviharo, tasmim padesavihare nanam. Tattha padeso nama khandhapadeso ayatanadhatusaccaindriyapaccayakarasatipatthanajhananamarupadhammapadesoti nanavidho. Evam nanavidho cesa vedana eva. Katham? pancannam khandhanam vedanakkhandhavasena Khandhekadeso, dvadasannam ayatananam vedanavasena dhammayatanekadeso, attharasannam dhatunam vedanavasena dhammadhatekadeso, catunnam saccanam vedanavasena dukkhasaccekadeso, bavisatiya indriyanam pancavedanindriyavasena indriyekadeso, dvadasannam paticcasamuppadanganam phassapaccaya vedanavasena paccayakarekadeso, catunnam satipatthananam vedananupassanavasena satipatthanekadeso, catunnam jhananam sukhaupekkhavasena jhanekadeso, namarupanam vedanavasena namarupekadeso, kusaladinam sabbadhammanam vedanavasena dhammekadesoti evam vedana eva khandhadinam padeso, tassa vedanaya eva paccavekkhanavasena padesaviharo. [44] Idani yasma samadhibhavanamayananadini bhaventa puthujjana sekkha ca te te bhavetabbabhavanadhamme adhipati jetthake katva tena tena pahatabbe tappaccanike nanasabhave dhamme anekadinave adinavato paccavekkhitva tassa tassa bhavanadhammassa vasena cittam patitthapetva te te paccanikadhamme

--------------------------------------------------------------------------------------------- page53.

Pajahanti, pajahanta ca vipassanakale sabbasankhare sunnato disva paccha samucchedena pajahanti, tatha pajahanta ca ekabhisamayavasena saccani pativijjhanta pajahanti, yathavutteheva akarehi sabbepi ariya yathayogam patipajjanti, tasma padesaviharanananantaram sannavivattananadini cha nanani yathakkamena udditthani. Tattha adhipatatta pannati nekkhammadinam adhipatibhavena nekkhammadini adhikani katva tadadhikabhavena pavatta pannati attho. Sannavivatte nananti sannaya vivattanam paravattanam parammukhabhavoti 1- sannavivatto, yaya sannaya te te bhavanadhamme adhipatim karoti, taya sannaya hetubhutaya, karanabhutaya va tato tato kamacchandadito vivattananananti vuttam hoti. Etto vivattoti avuttepi yato vivattati, tato eva vivattoti gayhati yatha vivattananupassanaya. Sa pana sanna sanjananalakkhana, tadevetanti puna sanjananapaccayanimittakaranarasa daruadisu tacchakadayo viya, yatha gahitanimittavasena abhinivesakaranapaccupatthana hatthidassakaandha viya, arammane anogalhavuttitaya aciratthanapaccupatthana va vijju viya, yatha upatthitavisayapadatthana tinapurisakesu migapotakanam purisati uppannasanna viya. [45] Nanatte pannati nanasabhave bhavetabbato annasabhave kamacchandadike adinavadassanena pavatta panna. Nanatteti ca nimittatthe bhummavacanam. Nanattapahanam va nanattam, nanattapahananimittam nanattapahanahetunekkhammadisu pannati adhippayo. Cetovivatte nananti cetaso kamacchandadito vivattanam nekkhammadisu nanam. Cetoti cettha cetana adhippeta. Sa cetanabhavalakkhana, abhisandahanalakkhana va, ayuhanarasa, samvidahanapaccupatthana sakiccaparakiccasadhaka jetthasissamahavaddhakiadayo viya. Accayikakammanussaranadisu panayam sampayuttanam ussahanabhavane pakata hoti. @Footnote: 1 Ma.,ka. parammukhabhavo

--------------------------------------------------------------------------------------------- page54.

[46] Adhitthane pannati nekkhammadivasena cittassa patitthane 1- panna. Cittavivatte nananti kamacchandadipahanavasena cittassa vivattane nanam. Cittam cettha vijananalakkhanam, pubbangamarasam, sandhanapaccupatthanam, namarupapadatthanam. [47] Sunnate pannati attattaniyasunnataya anattanattaniye pavatta anattanupassanapanna. Nanavivatte nananti nanameva abhinivesato vivattatiti vivatto, tam nanavivattabhutam nanam. [48] Vosagge pannati ettha vosajjatiti vosaggo, kamacchandadinam vosaggo nekkhammadimhi panna. Vimokkhavivatte nananti kamacchandadikehi vimuccatiti vimokkho, vimokkho eva vivatto vimokkhavivatto, so eva nanam. [49] Tathatthe pannati ekekassa saccassa catubbidhe catubbidhe aviparita- sabhave kiccavasena asammohato pavatta panna. Saccavivatte nananti catusu saccesu ubhatovutthanavasena vivattatiti saccavivatto, so eva nanam. Ekameva nanam adhipatikatadhammavasena sannavivattoti, pahatabbadhammavasena cetovivattoti, citta- patitthapanavasena cittavivattoti, paccanikapahanavasena vimokkhavivattoti evam catudha vuttam. Anattanupassanava sunnatakaravasena "nanavivatte nanan"ti vutta, maggananameva hettha "magge nanan"ti ca "anantarikasamadhimhi nanan"ti ca dvidha vuttam, 2- vivattanakaravasena "saccavivatte nanan"ti vuttam. [50] Idani tassa saccavivattananavasena pavattassa asavanam khaye nanassa vasena pavattani kamato cha abhinnananani udditthani. Tatthapi lokapakatanubhavatta ativimhapananti pathamam iddhividhananam uddittham, @Footnote: 1 Si. adhitthane 2 Si. vuttampi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page55.

Cetopariyananassa visayato dibbasotananam olarikavisayanti dutiyam dibbasotananam uddittham, sukhumavisayatta tatiyam cetopariyananam uddittham. Tisu vijjasu pubbenivasacchadakatitatamavinodakatta pathamam pubbenivasanussatinanam uddittham, paccuppannanagatatamavinodakatta dutiyam dibbacakkhunanam uddittham, sabbatama- samucchedakatta tatiyam asavanam khaye nanam uddittham. Tattha kayampiti rupakayampi. Cittampiti padakajjhanacittampi. Ekavavatthanatati parikammacittena ekato thapanataya ca dissamanakayena, adissamanakayena va gantukamakale yathayogam kayassapi cittassapi missikaranataya cati vuttam hoti. Kayoti cettha sariram. Sariram hi asucisancayato kucchitanam kesadinanceva cakkhurogadinam rogasatananca ayabhutato kayoti vuccati. Sukhasannanca lahusannancati ettha catutthajjhanasampayuttam ekamyeva sannam akarananattato dvidha katva samuccayattho casaddo payutto. Catutthajjhanasmim hi upekkha santatta 1- sukhanti vutta, tamsampayutta sanna sukhasanna. Sayeva nivaranehi ceva vitakkadipaccanikehi ca vimuttatta lahusanna. Adhitthanavasenati adhikam katva thanavasena, pavisanavasenati adhippayo. Adhitthanavasena cati casaddo sambandhitabbo. Ettavata sabbappakarassa iddhividhassa yathayogam karanam vuttam. Ijjhanatthe pannati ijjhanasabhave panna. Iddhividhe nananti ijjhanatthena iddhi, nipphattiatthena patilabhatthena cati vuttam hoti. Yam hi nipphajjati patilabbhata ca, tam ijjhatiti vuccati. Yathaha:- "kamam kamayamanassa, tassa cetam samijjhati"ti. 2- Tatha "nekkhammam ijjhatiti iddhi, patiharatiti patihariyam, arahattamaggo ijjhatiti iddhi, patiharatiti patihariyan"ti. 3- Aparo nayo:- ijjhanatthena iddhi, upayasampadayetam adhivacanam. Upayasampada hi ijjhati adhippetaphalappasavanato. Yathaha @Footnote: 1 ka. santam 2 khu.su. 25/773/486 3 khu.pati. 31/32/438

--------------------------------------------------------------------------------------------- page56.

"ayam kho citto gahapati silava kalyanadhammo, sace panidahissati, anagatamaddhanam raja assam cakkavattiti. Ijjhissati hi silavato cetopanidhi visuddhatta"ti. 1- Aparo nayo:- etaya satta ijjhantiti iddhi, ijjhantiti iddha vuddha ukkamsagata hontiti vuttam hoti. Iddhi eva vidham iddhividham, iddhikotthaso iddhivikappoti attho. Tam iddhividham nananti vuttam hoti. [51] Vitakkavippharavasenati dibbasotadhatuuppadanattham parikammakaranakale saddanimittesu attano vitakkavippharavasena vitakkavegavasena. Vitakkoti cettha vitakketiti vitakko, vitakkanam va vitakko, uhananti vuttam hoti. Svayam arammane cittassa abhiniropanalakkhano, ahananapariyahananaraso. Tatha hi tena yogavacaro arammanam vitakkahatam vitakkapariyahatam karotiti vuccati. Arammane cittassa anayana- paccupatthano, tajjasamannaharena pana indriyena ca parikkhitte visaye anantarayena uppajjanato apathagatavisayapadatthanoti vuccati. Nanattekattasaddanimittananti nana- sabhavanam ekasabhavananca saddanimittanam. Sadda eva cettha vitakkuppattikaranatta sankharanimittatta ca nimittani. Bherisaddadivasena ekagghanibhuta, aneka va sadda, nanadisasu va sadda, nanasattanam va sadda nanattasadda, ekadisaya sadda ekasattassa va sadda, bherisaddadivasena ekekasadda va ekattasadda. Saddoti cettha sappatiti saddo, kathiyatiti attho. Pariyogahane pannati pavisanapanna, pajananapannati attho. Sotadhatuvisuddhinananti savanatthena nijjivatthena ca sotadhatu, sotadhatukiccakaranavasena ca sotadhatu viyatipi sotadhatu, parisuddhatta nirupakkilesatta visuddhi, sotadhatu eva visuddhi sotadhatuvisuddhi, sotadhatuvisuddhi eva nanam sotadhatuvisuddhinanam. @Footnote: 1 sam.sala. 18/584/373 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page57.

[52] Tinnannam cittananti somanassasahagatadomanassasahagataupekkhasahagatavasena tinnannam cittanam, vippharattati vippharabhavena vegenati attho. Hetuatthe nissakkavacanam, cetopariyananuppadanattham parikammakaranakale paresam tinnannam cittanam vippharahetuna. Indriyanam pasadavasenati cakkhadinam channam indriyanam pasadavasena, indriyanam patitthitokasa cettha phalupacarena indriyananti vutta yatha "vippasannani kho te avuso indriyani parisuddho chavivanno pariyodato"ti. 1- Indriyapatitthitokasesupi hadayavatthu eva idha adhippetam. Pasadavasenati ca anavilabhavavasena. "pasadappasadavasena"ti vattabbe appasadasaddassa lopo katoti veditabbam, athava idamappasannanti gahanassa pasadam apekkhitva eva sambhavato "pasadavasena"ti vacaneneva appasadopi vuttova hotiti veditabbam. Nanattekattavinnanacariya pariyogahane pannati yathasambhavam nanasabhavaekasabhavaekunanavutivinnanappavattivijananapanna. Ettha asamahitassa vinnanacariya nanatta, samahitassa vinnanacariya ekatta. Saragadicittam va nanattam, vitaragadicittam ekattam. Cetopariyanananti ettha pariyatiti pariyam, paricchindatiti attho. Cetaso pariyam cetopariyam, cetopariyanca tam nanancati cetopariyananam. Vippharatatipi patho, vippharatayati attho. [53] Paccayappavattanam dhammananti paticcasamuppadavasena paccayato pavattanam paccayuppannadhammanam. Nanattekattakammavippharavasenati ettha akusalam kammam nanattam, kusalam kammam ekattam. Kamavacaram va kammam nanattam, rupavacararupavacaram kammam ekattam. Nanattekattakammavippharavasena paccayapavattanam dhammanam pariyogahane pannati sambandho. Pubbenivasanussatinananti pubbe atitajatisu nivutthakhandha pubbenivaso. Nivutthati ajjhavuttha anubhuta attano santane @Footnote: 1 vi.maha. 4/61/52

--------------------------------------------------------------------------------------------- page58.

Uppajjitva niruddha. Pubbe atitajatisu nivutthadhamma va pubbenivaso. Nivutthati gocaranivasena nivuttha attano vinnanena vinnata paricchinna, paravinnanavinnatapi va. Chinnavatumakanussaranadisu te buddhanamyeva labbhanti. Pubbenivasanussatiti yaya satiya pubbenivasam anussarati, sa pubbenivasanussati. Nananti taya satiya sampayuttam nanam. [54] Obhasavasenati dibbena cakkhuna rupadassanattham pasaritassa tejokasinaodatakasinaalokakasinanam annatarassa catutthajjhanarammanassa kasinobhasassa vasena. Nanattekattarupanimittananti nanasattanam rupani, nanattakayam upapannanam va sattanam rupani, nanadisasu va rupani, asammissani va rupani nanattarupani, ekasattassa rupani, ekattakayam upapannassa va rupani, ekadisayam va rupani, nanadisadinam sammissibhutani va rupani ekattarupani. Rupanti cettha vannayatanameva. Tam hi rupayatiti rupam, vannavikaram apajjamanam hadayangatabhavam pakasatiti attho. Rupameva rupanimittam. Tesam nanattekattarupanimittanam. Dassanatthe pannati dassanabhave panna. Dibbacakkhunananti dibbasadisatta dibbam. Devanam hi sucaritakammanibbattam pittasemharuhiradihi apalibuddham upakkilesavimuttataya durepi arammanasampaticchana- samattham dibbam pasadacakkhu hoti. Idancapi viriyabhavanabalanibbattam nanacakkhum tadisamevati dibbasadisatta dibbam, dibbaviharavasena patiladdhatta attana dibbaviharasannissitattapi dibbam, alokapariggahena mahajutikattapi dibbam, tirokuddadigatarupadassanena mahagatikattapi dibbam. Tam sabbam saddasatthanusarena veditabbam. Dassanatthena cakkhu, cakkhukiccakaranena cakkhumivatipi cakkhu, dibbanca tam cakkhu cati dibbacakkhu, dibbacakkhu ca tam nanancati dibbacakkhunanam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page59.

[55] Catusatthiya akarehiti atthasu maggaphalesu ekekasmim atthannam atthannam indriyanam vasena catusatthiya akarehi. Tinnannam indriyananti anannatannassamitindriyam annindriyam annatavindriyanti imesam tinnannam indriyanam. Vasibhavata pannati vasibhavataya pavatta panna, arahattaphale atthannam indriyanam vasena atthahi akarehi annatavindriyassa vasibhavataya arahattamaggakkhane abhavepi karanasiddhivasena tadatthasadhanataya vuttanti veditabbam. Asavanam khaye nananti attana vajjhanam asavanam khayakaram arahattamaggananam. [56-59] Idani asavanam khayananasankhataarahattamaggananasambandhena catunnampi magganananam ekekassa maggananassa ekabhisamayatam dassetum "parinnatthe panna"tiadini cattari nanani udditthani. Tatthapi olarikatta sabbasattasadharanatta ca suvinneyyanti dukkhasaccam pathamam vuttam, tasseva hetudassanattham tadanantaram samudayasaccam, hetunirodha phalanirodhoti napanattham tadanantaram nirodhasaccam, tadadhigamupayadassanattham ante 1- maggasaccam. Bhavasukhassadagadhitanam va sattanam samvegajananattham pathamam dukkhamaha, tam neva akatam agacchati, na issaranimmanadito hoti, ito pana hotiti napanattham tadanantaram samudayasaccam, tato sahetukena dukkhena abhibhutatta samviggamanasanam dukkhanissaranagavesinam nissaranadassanena assasajananattham nirodham, tato nidhoadhigamattham nirodhasampapakam magganti. Idani tabbisayani nanani teneva kamena udditthani. Tattha parinnattheti dukkhassa pilanatthadike catubbidhe parijanitabbasabhave. Pahanattheti samudayassa ayuhanatthadike catubbidhe pahatabbasabhave. Sacchikiriyattheti nirodhassa nissaranatthadike catubbidhe sacchikatabbasabhave. Bhavanattheti maggassa niyyanatthadike catubbidhe bhavetabbasabhave. @Footnote: 1 Si. tadanantaram

--------------------------------------------------------------------------------------------- page60.

[60-63] Idani bhavitamaggassa paccavekkhanavasena va abhavitamaggassa anussavavasena va visum visum saccananani dassetum dukkhe nanadini cattari nanani udditthani. Tattha dukkheti ettha duiti ayam saddo kucchite dissati. Kucchitam hi puttam duputtoti vadanti. Khamsaddo pana tucche. Tuccham hi akasam `khan'ti vuccati. Idanca pathamasaccam kucchatam anekupaddavadhitthanato, tuccham balajanaparikappitadhuvasubhasukhattabhavavirahitato. Tasma kucchitatta tucchatta ca "dukkhan"ti vuccati. Dukkhasamudayeti ettha samiti ayam saddo "samagamo sametan"tiadisu 1- viya samyogam dasaseti, uiti ayam saddo "uppannam uditan"tiadisu 2- viya uppattim. Aya-saddo pana karanam dipeti. Idancapi dutiyasaccam avasesapaccayasamayoge sati dukkhassa uppattikaranam. Iti dukkhassa samyoge uppattikaranatta "dukkhasamudayan"ti vuccati. Dukkhanirodheti ettha nisaddo abhavam, rodhasaddo ca carakam dipeti. Tasma abhavo ettha samsaracarakasankhatassa dukkharodhassa sabbagatisunnatta, samadhigate va tasmim samsaracarakassa dukkharodhassa abhavo hoti tappatipakkhattatipi "dukkhanirodhan"ti vuccati. Dukkhassa va anuppattinirodhapaccayatta dukkhanirodhanti vuccati. Dukkhanirodhagaminiya patipadayati ettha yasma ayam etam dukkhanirodham gacchati arammanakaranavasena tadabhimukhibhutatta, 3- patipada ca hoti dukkhanirodhappattiya, tasma dukkhanirodhagaminipatipadati vuccati. Cattari magganananeva hettha @Footnote: 1 abhi.vi. 35/199/119, di.maha. 10/396/261 @2 vi.mahavi. 1/182/100, khu.cula. 30/740/777 (sya) 3 Si. tadabhimukhabhutatta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page61.

Vutthanakaradipanavasena "magge nanan"ti vuttani, anantaraphaladayakattassa karanaparidipana- vasena "anantarikasamadhimhi nanan"ti vuttani, vivattanakaradipanavasena "saccavivatte nanan"ti vuttani, maggapatipatikkameneva arahattamaggananuppattim, tassa 1- ca nanassa abhinnabhavam dipetum arahattamaggananameva "asavanam khaye nanan"ti vuttam, puna catunnampi magganananam ekabhisamayatam dipetum "parinnatthe panna dukkhe nanan"tiadini cattari nanani vuttani. Puna ekekasmim sacce visum visum uppattidipanavasena "dukkhe nanan"tiadini cattari nanani udditthaniti evam pubbaparaviseso veditabboti. [64-67] Idani sabbesam ariyapuggalanam ariyamagganubhaveneva patisambhidananani siddhaniti dassetum atthapatisambhide nanantiadini puna cattari patisambhidananani udditthani. Imani hi patisambhidapabhedabhavepi sabbaariyapuggalasadharanani suddhikapatisambhidananani, hettha udditthani pana pabhinnapatisambhidanam pabhedappattani patisambhidanananiti veditabbaniti ayametesam ubhayatthavacane viseso. Yasma va anantaram uddittham dukkharammanam nirodharammananca nanam atthapatisambhida hoti, samudayarammanam maggarammananca nanam dhammapatisambhida, tadabhilape nanam niruttipatisambhida, tesu nanesu nanam patibhanapatisambhida, tasma tampi atthavisesam dassetum suddhikapatisambhidananani udditthaniti veditabbani. Yasmayeva ca hettha nanattasaddena visesetva vuttani, idha tatha avisesetva vuttaniti. [68] Evam patipatiya sattasatthi savakasadharanananani uddisitva idani savakehi asadharanani tathagatanamyeva avenikani nanani dassetum indriyaparopariyattananadini cha asadharanani nanani udditthani. Tatthapi @Footnote: 1 Si. arahattamaggananuppattikassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page62.

Yasma tathagata sattanam dhammadesanaya bhajanabhajanattam olokenta buddhacakkhuna olokenti. Buddhacakkhu nama indriyaparopariyattasayanusayananadvayameva. Yathaha:- "addasa kho bhagava buddhacakkhuna lokam volokento satte apparajakkhe maharajakkhe tikkhindriye munindriye"tiadi. 1- Sattasantane ca olokenta pathamam indriyappakaparipakam olokenti, indriya- paripakanca natva asayadinam anurupena dhammadesanattham tato asayanusayacaritani olokenti, tasmapi pathamam indriyaparopariyattananam uddittham, tadanantaram asayanusayananam. Dhammam desenta ca yasma patihariyena vinetabbanam patihariyam karonti, tasma asayanusayanananantaram yamakapatihariye nanam uddittham, imesam tinnam nananam hetuparidipanattham tadanantaram mahakarunananam uddittham, mahakarunananassa parisuddhabhavaparidipanattham tadanantaram sabbannutannanam uddittham, sabbannussapi sabbadhammanam avajjanapatibaddhabhavaparidipanattham sabbannutannanassa anavariyabhavadipanatthanca tadanantaram anavaranananam udditthanti veditabbam. Indriyaparopariyattanananti ettha upari "sattanan"ti padam idheva aharitva sattanam indriyaparopariyattanananti yojetabbam. Parani ca aparani ca paraparaniti vattabbe sandhivasena rokaram katva paroparaniti vuccati. Paroparanam bhavo paropariyam, paropariyameva paropariyattam, veneyyasattanam saddhadinam pancannam indriyanam paropariyattam indriyaparopariyattam, indriyaparopariyattassa nanam indriya- paropariyattananam, indriyanam uttamanuttamabhavanananti attho. Indriyavaro- variyattananantipi patho. Varani ca avariyani ca varovariyani, varovariyanam bhavo varo- variyattanti yojetabbam. Avariyaniti ca na uttamaniti attho. Atha va parani ca oparani @Footnote: 1 vi.maha. 4/9/9, Ma.mu. 12/283/244, Ma.Ma. 13/339/321

--------------------------------------------------------------------------------------------- page63.

Ca paroparani, tesam bhavo paropariyattanti yojetabbam. Oparaniti ca oraniti vuttam hoti, lamakaniti attho "paropara yassa samecca dhamma"tiadisu 1- viya. "indriyaparopariyatte nanan"ti bhummavacanenapi patho. [69] Sattanam asayanusaye nananti ettha rupadisu khandhesu chandaragena satta visattati satta. Vuttam hetam bhagavata:- "rupe kho radha yo chando yo rago ya nandi ya tanha, tatra satto tatra visatto, tasma `satto'ti vuccati. Vedanaya sannaya sankharesu vinnane yo chando yo rago ya nandi ya tanha, tatra satto tatra visatto, tasma `satto'ti vuccati"ti. 2- Akkharacintaka pana attham avicaretva "namamattametan"ti icchanti. Yepi attham vicarenti, te sabbayogena 3- sattati icchanti. Tesam sattanam. Asayanti nissayanti etam iti asayo, micchaditthiya, sammaditthiya va kamadihi nekkhammadihi va paribhavitassa santanassetam adhivacanam. Sattasantane anusenti anupavattantiti anusaya, thamagatanam kamaragadinam etam adhivacanam. Asayo ca anusayo ca asayanusayo. Jatiggahanena ca dvandasamasavasena ca ekavacanam veditabbam. Yasma caritadhimuttiyo asayanusayasangahita, tasma uddesacaritadhimuttisu nanani asayanusayananeneva sangahetva "asayanusaye nanan"ti vuttam. Yeneva hi adhippayena uddeso kato, teneva adhippayena niddeso katoti. [70] Yamakapatihire nananti ettha aggikkhandhaudakadharadinam apubbam acarimam sakimyeva pavattito yamakam, assaddhiyadinam patipakkhadhammanam haranato patihiram, yamakanca tam patihirancati yamakapatihiram. @Footnote: 1 khu.su. 25/480/424 2 sam.kha. 17/161/153 3 cha.Ma. satvayogena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page64.

[71] Mahakarunasamapattiya nananti ettha paradukkhe sati sadhunam hadayakampanam karotiti karuna, kinati va paradukkham himsati vinasetiti karuna, kiriyati va dukkhitesu pharanavasena pasariyatiti karuna, pharanakammavasena kammagunavasena ca mahati karuna mahakaruna, samapajjanti etam mahakarunikati samapatti, mahakaruna ca sa samapatti cati mahakarunasamapatti. Tassam mahakarunasamapattiyam, tamsampayuttam nanam. [72-73] Sabbannutananam anavarananananti ettha pancaneyyapathappabhedam 1- sabbam annasiti sabbannu, sabbannussa bhavo sabbannuta, sa eva nanam "sabbannutananan"ti vattabbe "sabbannutananan"ti vuttam. Sankhatasankhatadibheda sabbadhamma hi sankharo vikaro lakkhanam nibbanam pannattiti panceva neyyapatha honti. Sabbannuti ca kamasabbannu sakimsabbannu satatasabbannu sattisabbannu natasabbannuti pancavidha sabbannuno siyum. Kamena sabbajananakalasambhavato kamasabbannuta na hoti, sakim sabbarammanagahanabhavato sakimsabbannuta na hoti, cakkhuvinnanadinam yatharammanacittasambhavato bhavangacittavirodhato yuttiabhavato ca satatasabbannuta na hoti, parisesato sabbajananasamatthatta sattisabbannuta va siya, viditasabbadhammatta natasabbannuta va siya. Sattisabbannuno 2- sabbajananattam natthiti tampi na yujjati. "na tassa additthamidhatthi kinci atho avinnatamajanitabbam sabbam abhinnasi yadatthi neyyam tathagato tena samantacakkhu"ti 3- @Footnote: 1 Si. pancaneyyapathappabhedam 2 Ma.,ka. sattasabbannutte @3 khu.maha. 29/727/436 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page65.

Vuttatta natasabbannuttameva yujjati. Evam hi sati kiccato asammohato karanasiddhito avajjanapatibaddhato sabbannuttameva hotiti. Avajjanapatibaddhatta eva hi natthi etassa avarananti anavaranam, tadeva anavarananananti vuccatiti. Imani tesattati nananiti savakehi sadharanasadharanavasena udditthani imani tesattati nanani. Imesam tesattatiya nanananti adito patthaya vuttanam imesam tesattatinananam. Ubbhahanatthe cetam samivacanam. Tesattatinantipi patho. "tesattatiya"ti vattabbe ekasmim bahuvacanam veditabbam. Sattasatthi nananiti adito patthaya sattasatthi nanani. Savakasadharananiti savanante ariyaya jatiya jatatta savaka, samanam dharanametesanti sadharanani, tathagatanam savakehi sadharanani savakasadharanani. Cha nananiti ante udditthani cha nanani. Asadharanani savakehiti savakehi asadharanani tathagatanamyeva nananiti. Saddhammappakasiniya patisambhidamaggatthakathaya nanakathamatikuddesavaravannana nitthita. --------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 47 page 1-65. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=0              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 31 http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

previous bookno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]