ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 48 : PALI ROMAN Patisam.A.2 (saddhamma.2)

page47.

2. Ditthikatha 1. Assadaditthiniddesavannana [122] Idani nanakathanantaram kathitaya ditthikathaya anupubbaanuvannana 1- anuppatta. Ayam hi ditthikatha nanakathaya katananaparicayassa samadhigatasammaditthissa micchaditthimalavisodhana sukara hoti, sammaditthi ca suparisuddha hotiti nanakathanantaram kathita. Tattha ka ditthitiadika puccha, ka ditthiti abhinivesaparamaso ditthitiadikam pucchitapucchaya vissajjanam, katham abhinivesaparamaso ditthitiadiko vissajjitavissajjanassa vittharaniddeso, sabbava ta ditthiyo assadaditthiyotiadika ditthisuttasamsandanati evamime cattaro pariccheda. Tattha pucchaparicchede tava ka ditthiti dhammapuccha sabhavapuccha. Kati ditthitthananiti hetupuccha paccayapuccha, kittakani ditthinam karananiti attho. Kati ditthipariyutthananiti samudacarapuccha vikarapuccha. Ditthiyo eva hi samudacaravasena cittam pariyonandhantiyo utthahantiti ditthipariyutthanani nama honti. Kati ditthiyoti ditthinam sankhyapuccha gananapuccha. Kati ditthabhinivesati vatthuppabhedavasena arammanananattavasena ditthippabhedapuccha. Ditthiyo eva hi tam tam vatthum tam tam arammanam abhinivisanti paramasantiti ditthiparamasati vuccanti. Katamo ditthitthanasamugghatoti ditthinam patipakkhapuccha pahanupayapuccha 2-. Ditthikaranani hi khandhadini ditthisamugghatena tasam karanani na hontiti tani ca karanani samugghatitani nama honti. Tasma ditthitthanani samma bhusam hannanti etenati ditthitthanasamugghatoti vuccati. @Footnote: 1 Ma. anupubbatthanuvannana 2 Ma. pahinupayapuccha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page48.

Idani etasam channam pucchanam ka ditthitiadini cha vissajjanani. Tattha ka ditthiti vissajjetabbapuccha. Abhinivesaparamaso ditthiti vissajjanam. Sa 1- pana aniccadike vatthusmim niccadivasena abhinivisati patitthahati dalham ganhatiti abhiniveso. Aniccadiakaram atikkamitva niccantiadivasena vattamano parato amasati ganhatiti paramaso. Atha va niccantiadikam param uttamam saccanti amasati ganhatiti paramaso, abhiniveso ca so paramaso cati abhinivesaparamaso. Evampakaro ditthiti kiccato ditthisabhavam vissajjeti. Tini satanti tini satani, vacanavipallaso kato. Katamo ditthitthanasamugghatoti puccham anuddharitvava sotapattimaggo ditthitthanasamugghatoti vissajjanam katam. [123] Idani katham abhinivesaparamasotiadi vittharaniddeso. Tattha rupanti upayogavacanam. Rupam abhinivesaparamasoti sambandho. Rupanti cettha rupupadanakkhandho kasinarupanca. "etam mama"ti abhinivesaparamaso ditthi, "esohamasmi"ti abhinivesaparamaso ditthi, "eso me atta"ti abhinivesaparamaso ditthiti paccekam yojetabbam. Etanti samannavacanam. Teneva "vedanam etam mama, sankhare etam mama"ti napumsakavacanam ekavacananca katam. Esoti pana vattabbam apekkhitva pullingekavacanam 2- katam. Etam mamati tanhamannanamulika ditthi. Esohamasmiti manamannanamulika ditthi. Eso me attati ditthimannana eva. Keci pana "etam mamati mamamkarakappana, esohamasmiti ahamkarakappana, eso me attati ahamkaramamamkarakappito attabhinivesoti ca, tatha yathakkameneva tanhamulaniveso manapaggaho, tanhamulanivittho manapaggahito, attabhinivesoti ca, sankharanam dukkhalakkhanadassanam, @Footnote: 1 Ma. so 2 i. pullingavacanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page49.

Sankharanam aniccalakkhanadassanam, sankharanam tilakkhanadassanahetuko attabhinivesoti ca, dukkhe asubhe ca sukham subhanti vipallasagatassa, anicce niccanti vipallasagatassa, catubbidhavipallasagatassa ca attabhinivesoti ca, pubbenivasananassa akarakappana, dibbacakkhunanassa anagatapatilabhakappana, pubbantaparantaidappaccayatapaticcasamuppannesu dhammesu kappanissitassa attabhinivesoti ca, nandiya atitamanvagameti, nandiya anagatam patikankhati, paccuppannesu dhammesu samhirati attabhinivesoti ca, pubbante annanahetuka ditthi, aparante annanahetuka ditthi, pubbantaparante idappaccayatapaticca- samuppannesu dhammesu annanahetuko attabhiniveso"ti ca etesam tinnam vacananam attham vannayanti. Ditthiyo panettha pathamam pancakkhandhavatthuka, tato chaajjhattikabahirayatana- vinnanakayasamphassakayavedanakayasannakayacetanakayatanhakayavitakkavicaradhatu- dasakasinadvattimsakaravatthuka ditthiyo vutta. Dvattimsakaresu ca yattha visum abhiniveso na yujjati, tattha sakalasarirabhinivesavaseneva visum abhiniveso viya katoti veditabbam. Tato dvadasayatanaattharasadhatuekunavisatiindriyavasena yojana kata. Tini ekantalokuttarindriyani na yojitani. Na hi lokuttaravatthuka ditthiyo honti. Sabbatthapi ca lokiyalokuttaramissesu dhammesu lokuttare thapetva lokiya eva gahetabba. Anindriyabaddharupanca na gahetabbameva. Tato tedhatukavasena navavidhabhavavasena jhanabrahmaviharasamapattivasena paticcasamuppadangavasena ca yojana kata. Jatijaramarananam visum gahane pariharo vuttanayo eva. Sabbani cetani rupadikani jaramaranantani atthanavutisatam padani bhavanti. [124] Ditthitthanesu khandhapi ditthitthananti visativatthukayapi sakkayaditthiya pancannam khandhanamyeva vatthutta "ye hi keci bhikkhave samana va

--------------------------------------------------------------------------------------------- page50.

Brahmana va attanam samanupassamana samanupassanti, sabbe te pancupadanakkhandhesuyeva samanupassanti, etesam va annataran"ti 1- vuttatta ca pancupadanakkhandha ditthinam karanam. Avijjapi ditthitthananti avijjaya andhikatanam ditthiuppattito "yayam bhante ditthi `asammasambuddhesu sammasambuddha'ti, ayam nu kho bhante ditthi kim paticca pannayatiti. Mahati kho esa kaccana dhatu, yadidam avijjadhatu. Hinam kaccana dhatum paticca uppajjati hina sanna hina ditthi"ti 2- vacanato ca avijja ditthinam karanam. Phassopi ditthitthananti tena phassena phutthassa ditthiuppattito "ye te bhikkhave samanabrahmana pubbantakappika pubbantanuditthino pubbantam arabbha anekavihitani adhivuttipadani 3- abhivadanti, tadapi phassapaccaya"ti 4- vacanato ca phasso ditthinam karanam. Sannapi ditthitthananti akaramattaggahanena ayathavasabhavagahahetutta sannaya:- "yani ca tini yani ca satthi samanappavadasitani bhuripanna sannakkharasannanissitani osaranani vineyya 5- oghatama'ga"ti 6- vacanato "sannanidana hi papancasankha"ti 7- vacanato ca sanna ditthinam karanam. Vitakkopi ditthitthananti akaraparivitakkena ditthiuppattito:- "naheva saccani bahuni nana annatra sannaya niccani 8- loke @Footnote: 1 sam.kha. 17/47/38 2 sam.ni. 16/97/147 3 Si. adhimuttipadani @4 di.Si. 9/123/42 5 Si. viceyya 6 khu.su. 25/544/440 @7 khu.su. 25/881/506, khu.maha. 29/501/336 (sya) 8 Si. saccani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page51.

Takkanca ditthisu pakappayitva saccam musati dvayadhammamahu"ti 1- vacanato ca vitakko ditthinam karanam. Ayonisomasikaropi ditthitthananti ayoniso manasikarassa akusalanam asadharanahetutta "tassevam ayoniso manasikaroto channam ditthinam annatara ditthi uppajjati"ti 2- vacanato ca ayoniso manasikaro ditthinam karanam. Papamittopi ditthitthananti papamittassa ditthanugatiapajjanena ditthiuppattito "bahiram bhikkhave anganti karitva nannam ekangampi samanupassami, yam evam mahato anatthaya samvattati. Yathayidam bhikkhave papamittata"ti 3- vacanato ca papamitto ditthinam karanam. Paratopi ghoso ditthitthananti durakkhatadhammassavanena ditthiuppattito "dveme bhikkhave hetu dve paccaya micchaditthiya uppadaya parato ca ghoso ayoniso ca manasikaro"ti 4- vacanato ca parato ghoso micchaditthikato micchaditthipatisannuttakatha ditthinam karanam. Idani ditthitthananti padassa attham vivaranto khandha hetu khandha paccayotiadimaha. Khandha eva ditthinam upadaya, janakahetu ceva upatthambhakapaccayo cati attho. Samutthanatthenati samutthahanti uppajjanti etenati samutthanam, karananti attho. Tena samutthanatthena, ditthikaranabhavenati 5- attho. [125] Idani kiccabhedena ditthibhedam dassento katamani attharasa ditthipariyutthananitiadimaha. Tattha ya ditthiti idani vuccamananam attharasannam padanam sadharanam mulapadam. Ya ditthi, tadeva ditthigatam, ya ditthi, tadeva ditthigahananti sabbehi sambandho katabbo. Ayathavadassanatthena ditthi, tadeva ditthisu gatam dassanam @Footnote: 1 khu.su. 25/893/508, khu.maha. 29/559/354 2 Ma.mu. 12/19/12 @3 an.ekaka. 20/111/17 4 an.duka. 20/127/83 5 i. thitikaranabhavenati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page52.

Dvasatthiditthiantogadhattati ditthigatam. Hetthapissa attho vuttoyeva. Dvinnam antanam ekantagatattapi ditthigatam. Sa eva ditthi duratikkamanatthena ditthigahanam tinagahanavanagahanapabbatagahanani viya. Sasankasappatibhayatthena ditthikantaram corakantaravalakantaranirudakakantara- dubbhikkhakantara viya. Dhammasanganiyam 1- "ditthikantaro"ti sakalingeneva agatam. Sammaditthiya vinivijjhanatthena patilomatthena 2- ca ditthivisukam. Micchadassanam hi uppajjamanam sammadassanam vinivijjhati ceva vilometi ca. Dhammasanganiyam 1- "ditthivisukayikan"ti agatam. Kadaci sassatassa, kadaci ucchedassa gahanato ditthiya virupam phanditanti ditthivipphanditam. Ditthigatiko hi ekasmim patitthatum na sakkoti, kadaci sassatam anussarati, kadaci ucchedam. Ditthiyeva anatthe samyojetiti ditthisannojanam. Ditthiyeva anutotudanatthena dunniharaniyatthena ca sallanti ditthisallam. Ditthiyeva pilakaranatthena sambadhoti 3- ditthisambadho. Ditthiyeva mokkhavaranatthena palibodhoti ditthipalibodho. Ditthiyeva dummocaniyatthena bandhananti ditthibandhanam. Ditthiyeva duruttaratthena papatoti ditthipapato. Ditthiyeva thamagatatthena anusayoti ditthanusayo. Ditthiyeva attanam santapetiti ditthisantaPo. Ditthiyeva attanam anudahatiti ditthiparilaho. Ditthiyeva kilesakayam ganthetiti ditthigantho. Ditthiyeva bhusam adiyatiti ditthupadanam. Ditthiyeva "saccan"tiadivasena abhinivisatiti ditthabhiniveso. Ditthiyeva idam paranti amasati, parato va amasatiti ditthiparamaso. [126] Idani rasivasena solasa ditthiyo uddisanto katama solasa ditthiyotiadimaha. Tattha sukhasomanassasankhate assade ditthi assadaditthi. Attanam anugata ditthi attanuditthi. Natthiti pavattatta viparita ditthi micchaditthi. Sati kaye ditthi, santi va kaye ditthi sakkayaditthi. Kayoti @Footnote: 1 abhi.san. 34/381,1105/107,258 2 Ma. patilomanatthena 3 Si. thamagatatthena @anusambadhoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page53.

Cettha khandhapancakam, khandhapancakasankhato sakkayo vatthu patittha etissati sakkayavatthuka. Sassatanti pavatta ditthi sassataditthi. Ucchedoti pavatta ditthi ucchedaditthi. Sassatadiantam ganhatiti antaggahika, antaggaho va assa atthiti antaggahika. Atitasankhatam pubbantam anugata ditthi pubbantanuditthi. Anagatasankhatam aparantam anugata ditthi aparantanuditthi. Anatthe samyojetiti sannojanika. Ahamkaravasena ahanti uppannena manena ditthiya mulabhutena vinibandha ghatita uppadita ditthi ahanti manavinibandha ditthi. Tatha mamamkaravasena mamanti uppannena manena vinibandha ditthi mamanti manavinibandha ditthi. Attano vadanam kathanam attavado, tena patisannutta baddha ditthi attavadapatisamyutta ditthi. Attanam lokoti vadanam kathanam lokavado, tena patisannutta ditthi lokavadapatisamyutta ditthi. Bhavo vuccati sassatam, sassatavasena uppajjanaditthi bhavaditthi. Vibhavo vuccati ucchedo, ucchedavasena uppajjanaditthi vibhavaditthi. [127-128] Idani tini satam ditthabhinivese niddisitukamo katame tini satam ditthabhinivesati pucchitva te avissajjetvava visum visum abhinivesavissajjaneneva te vissajjetukamo assadaditthiya katihakarehi abhiniveso hotitiadina nayena solasannam ditthinam abhinivesakaragananam 1- pucchitva puna assadaditthiya pancatimsaya akarehi abhiniveso hotiti tasam solasannam ditthinam abhinivesakaragananam vissajjetva puna tani gananani vissajjento assadaditthiya katamehi pancatimsaya akarehi abhiniveso hotitiadimaha. Tattha rupam paticcati rupakkhandham paticca. Uppajjati sukham somanassanti "ayam me kayo idiso"ti rupasampadam nissaya gehassitam ragasampayuttam sukham somanassam uppajjati. Hettha vuttenatthena sukhanca somanassanca. Tamyeva rupassa assadoti @Footnote: 1 Si...gahanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page54.

Rupanissayo assado. Tam hi sukham tanhavasena assadiyati upabhunjiyatiti assado. Abhinivesaparamaso ditthiti so assado sassatoti va ucchijjissatiti va sassatam va ucchijjamanam va attanam sukhitam karotiti va abhinivesaparamaso hoti. Tasma ya ca ditthi yo ca assadoti assadassa ditthibhavabhavepi assadam vina sa ditthi na hotiti katva ubhayampi samuccitam. Assadaditthiti assade pavatta ditthiti vuttam hoti. Idani nanasuttehi samsandetva micchaditthim micchaditthikanca garahitukamo assadaditthi micchaditthitiadimaha. Tattha ditthivipattiti sammaditthivinasakamicchaditthisankhataditthiya vipatti. Ditthivipannoti vipanna vinattha sammaditthi assati ditthivipanno, vipannaditthiti vuttam hoti. Micchaditthiya va vipanno vinatthoti ditthivipanno. Na sevitabbo upasankamanena. Na bhajitabbo cittena. Na payirupasitabbo upasankamitva nisidanena. Tam kissa hetuti "tam sevanadikam kena karanena na katabban"ti tassa karanapuccha. Ditthi hissa papikati karanavissajjanam. Yasma assa puggalassa ditthi papika, tasma tam sevanadikam na katabbanti attho. Ditthi yo ragoti 1- "sundara me ditthi"ti ditthim arabbha ditthiya uppajjanarago. Ditthiragarattoti 2- tena ditthiragena rangena rattam vattham viya ratto. Na mahapphalanti vipakaphalena. Na mahanisamsanti nissandaphalena. Purisapuggalassati purisasankhatassa puggalassa. Lokiyavoharena hi puri vuccati sariram, tasmim purismim seti pavattatiti puriso, pum vuccati nirayo, tam pum galati gacchatiti puggalo. Yebhuyyena hi satta sugatito cuta duggatiyamyeva nibbattanti. Tam kissa hetuti tam na mahapphalattam kena karanena hoti. Ditthi hissa papikati yasma assa puggalassa ditthi papika, tasma na mahapphalam hotiti @Footnote: 1 cha.Ma. ditthiya ragoti 2 ka. ditthiragato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page55.

Attho. Dveva gatiyoti pancasu gatisu dveva gatiyo. Vipajjamanaya ditthiya nirayo. Sampajjamanaya tiracchanayoni. Yanceva kayakammanti sakalingadharanapatipadanu- yogaabhivadanapaccupatthanaanjalikammadi kayakammam. Yanca vacikammanti sakasamayapariyapunanasajjhayanadesanasamadapanadi vacikammam. Yanca manokammanti idhalokacintapatisamyuttanca paralokacintapatisamyutatanca katakatacintapatisamyuttanca manokammam tinakatthadhannabijesu sattaditthissa 1- dananuppadanapatiggahanaparibhogesu ca kayavacimanokammani. Yathaditthiti ya ayam ditthi, tassanurupam. Samattanti paripunnam. Samadinnanti gahitam. Atthakathayam pana vuttam:- tadetam yathaditthiyam thitakayakammam ditthisahajatakayakammam ditthanulomikakayakammanti tividham hoti. Tattha "panam hanato adinnam adiyato micchacarato natthi tatonidanam papam, natthi papassa agamo"ti yam evam ditthikassa sato panatipataadinnadanamicchacarasankhatam kayakammam, idam yathaditthiyam thitakayakammam nama. "panam hanato adinnam adiyato micchacarato natthi tatonidanam papam, natthi papassa agamo"ti yam imaya ditthiya imina dassanena sahajatam kayakammam, idam ditthisahajatakayakammam nama. Tadeva pana samattam samadinnam gahitam paramattham ditthanulomikakayakammam nama. Vacikammamanokammesupi eseva nayo. Ettha pana musa bhanato pisunam bhanato pharusam bhanato sampham palapato abhijjhaluno byapannacittassa micchaditthikassa sato natthi tatonidanam papam, natthi papassa agamoti yojana katabba. Lingadharanadipariyapunanadilokacintadivasena vuttanayo cettha sundaro. Cetanadisu ditthisahajata 2- cetana cetana nama. Ditthisahajata patthana patthana nama. Cetanapatthananam vasena cittatthapana panidhi nama. Tehi pana @Footnote: 1 Si. sattaditthi 2 Ma. ditthisahagata

--------------------------------------------------------------------------------------------- page56.

Cetanadihi sampayutta phassadayo sankharakkhandhapariyapanna dhamma sankhara nama. Anitthayatiadihi dukkhameva vuttam. Dukkham hi sukhakamehi sattehi na esitatta anittham. Appiyatta akantam. Manaso 1- avaddhanato, manasi avisappanato ca amanapam. Ayatim abhaddataya ahitam. Pilanato dukkhanti. Tam kissa hetuti tam evam samvattanam kena karanena hotiti attho. Idanissa karanam ditthi hissa papikati. Yasma tassa puggalassa ditthi papika lamaka, tasma evam samvattatiti attho. Allaya pathaviya nikkhittanti udakena tintaya bhumiya ropitam. Pathavirasam aporasanti tasmim tasmim thane pathaviya ca sampadam apassa ca sampadam. Bijanikkhittatthane hi na sabba pathavi na sabbo apo ca bijam phalam ganhapeti. Yo pana tesam padeso bijam phusati, soyeva bijam phalam ganhapeti. Tasma bijaposanaya paccayabhutoyeva so padeso pathaviraso aporasoti veditabbo. Rasasaddassa hi sampatti ca attho. Yathaha "kiccasampattiatthena raso nama pavuccati"ti. Loke ca "suraso gandhabbo"ti vutte susampanno gandhabboti attho nayati. Upadiyatiti ganhati. Yo hi padeso paccayo hoti, tam paccayam labhamanam bijam tam ganhati nama. Sabbam tanti sabbam tam rasajatam. Tittakattayati so pathaviraso aporaso ca atittako samanopi tittakam bijam nissaya nimbarukkhadinam tesam phalananca tittakabhavaya samvattati. Katukattayati idam purimasseva vevacanam. "vannagandharasupeto ambo'yam ahuva pure tameva pujam labhamano kenambo katukapphalo"ti 2- agatatthane viya hi idhapi tittakameva appiyatthena katukanti veditabbam. Asatattayati amadhurabhavaya. Asaduttayatipi patho. Asadubhavayati attho. Saduti hi madhuram. Bijam hissati assa nimbadikassa bijam. Evamevanti evam evam. @Footnote: 1 cha.Ma. manassa 2 khu.ja. 27/71/50

--------------------------------------------------------------------------------------------- page57.

Yasma sukha vedana paramo assado, tasma micchaditthiya dukkhavedanavasena adinavo dassitoti. Puna attharasabhedena ditthiya adinavam dassetum assadaditthi micchaditthitiadimaha. Tam vuttatthameva. Imehi attharasahi akarehi pariyutthitacittassa sannogoti ditthiya eva samsare bandhanam dasseti. [129] Yasma pana ditthibhutanipi sannojanani atthi aditthibhutani, tasma tam pabhedam dassento atthi sannojanani cevatiadimaha. Tattha yasma kamaragasannojanasseva anunayasannojananti agatatthanampi atthi, tasma anunayasannojananti vuttam. Kamaragabhavam appatva pavattam lokam sandhaya etam vuttanti veditabbam. Sesakhandhayatanadimulakesupi varesu iminava nayena attho veditabbo. Vedanaparamatta ca assadassa vedanapariyosana eva desana kata. Sannadayo na gahita. Imehi pancatimsaya akarehiti pancakkhandha ajjhattikayatanadini panca chakkani cati imani pancatimsa vatthuni nissaya uppannaassadarammanavasena pancatimsaya akarehi. Assadaditthiniddesavannana nitthita. ---------------------- 2. Attanuditthiniddesavannana [130] Attanuditthiyam assutava puthujjanoti agamadhigamabhava neyyo assutava iti. Yassa hi khandhadhatuayatanasaccapaccayakarasatipatthanadisu uggahaparipucchavinicchayavirahitatta attanuditthipatisedhakaro neva agamo, patipattiya adhigantabbassa anadhigatatta na ca adhigamo atthi, so agamadhigamanam abhava neyyo assutava iti. Sutanti hi buddhavacanagamo ca sutaphalatta hetuvoharavasena adhigamo ca, tam sutam assa atthiti sutava, na sutava assutava. Svayam:-

--------------------------------------------------------------------------------------------- page58.

Puthunam jananadihi karanehi puthujjano puthujjanantogadhatta puthuvayam jano iti. So hi puthunam nanappakaranam kilesadinam jananadihi karanehi puthujjano. Yathaha:- "puthu kilese janentiti puthujjana, puthu avihatasakkayaditthikati puthujjana, puthu sattharanam mukhullokikati puthujjana, puthu sabbagatihi 1- avutthitati puthujjana, puthu nanabhisankhare abhisankharontiti puthujjana, puthu nanaoghehi vuyhantiti puthujjana, puthu nanasantapehi santappentiti puthujjana, puthu nanaparilahehi paridayhantiti puthujjana, puthu pancasu kamagunesu ratta giddha gadhita mucchita ajjhosanna 2- lagga laggita palibuddhati puthujjana, puthu pancahi nivaranehi avuta nivuta ophuta pihita paticchanna patikujjitati puthujjana"ti 3-. Puthunam va gananapathamatitanam ariyadhammaparammukhanam nicadhammasamudacaranam jananam antogadhattapi puthujjana, puthu va ayam visumyeva sankham gato visamsattho silasutadigunayuttehi ariyehi janotipi puthujjano. Evametehi "assutava puthujjano"ti dvihi padehi 4- ye te:- "duve puthujjana vutta buddhenadiccabandhuna andho puthujjano eko kalyaneko puthujjano"ti dve puthujjana vutta, tesu andhaputhujjano vutto hotiti veditabbo. Ariyanam adassavitiadisu ariyati arakatta kilesehi, anaye na iriyanato. Aye ca iriyanato, sadevakena ca lokena araniyato buddha ca paccekabuddha ca buddhasavaka ca vuccanti, buddha eva va idha ariya. Yathaha:- "sadevake bhikkhave loke .pe. Tathagato ariyoti vuccati"ti 5-. Sappurisati ettha pana @Footnote: 1 Si. nanagatihi 2 Si. ajjhopanna @3 khu.maha. 29/430/298 (sya) 4 i. pakarehi 5 sam.maha. 19/1098/380

--------------------------------------------------------------------------------------------- page59.

Paccekabuddha tathagatasavaka ca "sappurisa"ti veditabba. Te hi lokuttaragunayogena sobhana purisati sappurisa. Sabbeyeva va ete dvedhapi vutta. Buddhapi hi ariya ca sappurisa ca paccekabuddha buddhasavakapi. Yathaha:- "yo ve katannu katavedi dhiro kalyanamitto dalhabhatti ca hoti dukkhitassa sakkacca karoti kiccam tathavidham sappurisam vadanti"ti 1-. Ettha hi "katannu katavedi dhiro"ti paccekabuddho vutto, "kalyanamitato dalhabhatti ca"ti buddhasavako, "dukhitassa sakkacca karoti kiccan"ti sammasambuddhoti. Idani yo tesam ariyanam adassanasilo, na ca dassane sadhukari, so "ariyanam adassavi"ti veditabbo. So ca cakkhuna adassavi nanena adassaviti duvidho. Tesu nanena adassavi idhadhippeto. Mamsacakkhuna hi dibbacakkhuna va ariya ditthapi aditthava honti tesam cakkhunam vannamattagahanato na ariyabhavagocarato. Sonasingaladayopi hi cakkhuna ariye passanti, na ca te ariyanam dassavino, tasma cakkhuna dassanam na dassanam, nanena dassanameva dassanam. Yathaha:- "kim te vakkali imina putikayena ditthena, yo kho vakkali dhammam passati, so mam passati"ti 2-. Tasma cakkhuna passantopi nanena ariyehi dittham aniccadilakkhanam apassanto ariyadhigatanca dhammam anadhigacchanto ariyakaradhammanam ariyabhavassa ca aditthatta "ariyanam adassavi"ti veditabbo. Ariyadhammassa akovidoti satipatthanadibhede ariyadhamme akusalo. Ariyadhamme avinitoti ettha pana:- @Footnote: 1 khu.ja. 27/78/436 2 sam.kha. 17/87/96

--------------------------------------------------------------------------------------------- page60.

Duvidho vinayo nama ekamekettha pancadha abhavato tassa ayam "avinito"ti vuccati. Ayam hi samvaravinayo pahanavinayoti duvidho vinayo. Ettha ca duvidhepi vinaye ekameko vinayo pancadha bhijjati. Samvaravinayopi hi silasamvaro satisamvaro nanasamvaro khantisamvaro viriyasamvaroti pancavidho. Pahanavinayopi tadangappahanam vikkhambhanappahanam samucchedappahanam patippassaddhippahanam nissaranappahananti pancavidho. Tattha "imina patimokkhasamvarena upeto hoti samupeto"ti 1- ayam silasamvaro. "rakkhati cakkhundriyam cakkhundriye samvaram apajjati"ti 2- ayam satisamvaro. "yani sotani lokasmim (ajitati bhagava) sati tesam nivaranam sotanam samvaram brumi pannayete pidhiyare"ti 3- ayam nanasamvaro. "khamo hoti sitassa unhassa"ti 4- ayam khantisamvaro. "uppannam kamavitakkam nadhivaseti"ti 5- ayam viriyasamvaro. Sabbopi cayam samvaro yathasakam samvaritabbanam vinetabbananca kayaduccaritadinam samvaranato "samvaro "vinayanato "vinayo"ti vuccati. Evam tava samvaravinayo pancadha bhijjatiti veditabbo. Tatha yam namarupaparicchedadisu vipassanananesu patipakkhabhavato dipalokena viya tamassa tena tena vipassanananena tassa tassa anatthassa 6- pahanam, seyyathidam:- "namarupavavatthanena sakkayaditthiya, paccayapariggahena ahetuvisamahetuditthinam, kankhavitaranena kathamkathibhavassa, kalapasammasanena "aham mama"ti gahassa, maggamaggavavatthanena amagge maggasannaya, udayadassanena ucchedaditthiya, vayadassanena sassataditthiya, bhayadassanena sabhaye abhayasannaya, adinavadassanena @Footnote: 1 abhi.vi. 35/511/296 2 di.Si. 9/213/70, Ma.mu. 12/297/259, an.tika. 20/16/108 @3 khu.su. 25/1042/532 4 Ma.mu. 12/24,26/14,15 5 Ma.mu. 12/26/15 6 Si. angassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page61.

Assadasannaya, nibbidanupassanena abhiratisannaya, muncitukamyatananena amuncitukamyataya, upekkhananena anupekkhaya, anulomananena dhammatthitiyam nibbane ca patilomabhavassa, gotrabhuna sankharanimittaggahassa pahanam, etam tadangappahanam nama. Yam pana upacarappanabhedena samadhina pavattibhavanivaranato ghatappaharena viya udakapitthe sevalassa tesam tesam nivaranadidhammanam pahanam. Idam vikkhambhanappahanam nama. Yam catunnam ariyamagganam bhavitatta tamtammaggavato attano santane "ditthigatanam pahanaya"tiadina 1- nayena vuttassa samudayapakkhikassa kilesagganassa accantaappavattibhavena pahanam, idam samucchedappahanam nama. Yam pana phalakkhane patippassaddhattam kilesanam, idam patippassaddhippahanam nama. Yam sabbasankhatanissatatta 2- pahinasabbasankhatam nibbanam, idam nissaranappahanam nama. Sabbampi cetam pahanam yasma cagatthena pahanam, vinayatthena vinayo, tasma "pahanavinayo"ti vuccati. Tamtampahanavato va tassa tassa vinayassa sambhavatopetam "pahanavinayo"ti vuccati evam pahanavinayopi pancadha bhijjatiti veditabbo. Evamayam sankhepato duvidho, pabhedo ca dasavidho vinayo bhinnasamvaratta pahatabbassa ca appahinatta yasma etassa assutavato puthujjanassa natthi, tasma abhavato tassa ayam "avinito"ti vuccatiti. Esa nayo sappurisanam adassavi sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinitoti etthapi. Ninnanakarananhi etam atthato. Yathaha:- "yeva te ariya, teva te. Sappurisa. Yeva te sappurisa, teva te ariya. Yova so ariyanam dhammo. Sova so sappurisanam dhammo. Yova so sappurisanam dhammo, sova so ariyanam dhammo. Yeva te ariyavinaya, teva @Footnote: 1 abhi.sam. 34/277/84, abhi.vi. 35/634/325 2 ka. sabbasankhatassatatta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page62.

Te sappurisavinaya. Yeva te sappurisavinaya. Teva te ariyavinaya. Ariyeti va sappuriseti va, ariyadhammeti va sappurisadhammeti va, ariyavinayeti va sappurisavinayeti va esese eke ekatthe 1- same samabhage tajjate tanneva"ti. Kasma pana thero attanuditthiya katamehi visatiya akarehi abhiniveso hotiti pucchitva tam avissajjetvava "idha assutava puthujjano"ti evam puthujjanam niddisiti? puggaladhitthanaya desanaya tam attham avikatum pathamam puthujjanam niddisiti veditabbam. [131] Evam puthujjanam niddisitva idani abhinivesuddesam dassento rupam attato samanupassatitiadimaha. Tattha rupam attato samanupassatiti rupakkhandham kasinarupanca "atta"ti ditthipassanaya samanupassati. Niddese panassa rupakkhandhe abhiniveso pancakkhandhadhikaratta pakatoti tam avatva kasinarupameva "rupan"ti samannavasena vuttanti veditabbam. Rupavantam va attananti arupam "atta"ti gahetva tam attanam rupavantam samanupassati. Attani va rupanti arupameva "atta"ti gahetva tasmim attani rupam samanupassati. Rupasmim va attananti arupameva "atta"ti gahetva tam attanam rupasmim samanupassati. Tattha rupam attato samanupassatiti suddharupameva "atta"ti kathitam. Rupavantam va attanam, attani va rupam, rupasmim va attanam, vedanam attato samanupassati, sannam, sankhare, vinnanam attato samanupassatiti imesu sattasu thanesu arupam "atta"ti kathitam. Vedanavantam va attanam, attani va vedanam, vedanaya va attananti evam catusu khandhesu tinnam tinnam vasena dvadasasu thanesu ruparupamissako atta kathito. Ta pana visatipi ditthiyo maggavarana, na saggavarana, sotapattimaggavajjha. @Footnote: 1 i. esese ekekatthe

--------------------------------------------------------------------------------------------- page63.

Idani tam niddisanto katham rupantiadimaha. Tattha pathavikasinanti pathavimandalam nissaya 1- uppaditam patibhaganimittasankhatam sakalapharanavasena pathavikasinam. Ahanti attanameva sandhaya ganhati. Attanti attanam. Advayanti ekameva. Telappadipassati telayuttassa padipassa. Jhayatoti jalato. Ya acci, so vannotiadi accim muncitva vannassa abhavato vuttam. Ya ca ditthi yanca vatthuti tadubhayam ekato katva rupavatthuka attanuditthi vuccatiti attho. Apokasinadini apadini nissaya 2- uppaditakasinanimittaneva. Paricchinnakasakasinam pana rupajjhanassa arammanam hontampi akasakasinanti vuccamane arupajjhanarammanena kasinugghatimakasena sankinnam hotiti na gahitanti veditabbam. Rupadhikaratta vinnanakasinam na gahetabbamevati. Idhekacco vedanam sannam sankhare vinnanam attato samanupassatiti cattaro khandhe abhinditva ekato gahanavasena vuttam. So hi cittacetasikanam visum visum karane asamatthatta sabbe ekato katva "atta"ti ganhati. Imina rupena rupavati ettha sarirarupampi kasinarupampi labbhati. Chayasampannoti chayaya sampanno aviralo 3-. Tamenati ettha enasaddo nipatamattam, tametanti 4- va attho. Chayavati vijjamanacchayo. Rupam attati aggahitepi rupam amuncitva ditthiya uppannatta rupavatthukati vuttam. Attani rupam samanupassatiti sarirarupassa kasinarupassa ca cittanissitatta tasmim arupasamudaye attani tam rupam samanupassati. Ayam gandhoti ghayitagandham aha. Imasmim puppheti pupphanissitatta gandhassa evamaha. @Footnote: 1 Si. pathavimandalam, tam nissaya 2 i. alokakasinadini nissaya @3 Si.,i. avirulo 4 Si. tanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page64.

Rupasmim attanam samanupassatiti yattha rupam gacchati, tattha cittam gacchati. Tasma rupanissitam cittam gahetva tam arupasamudayam attanam tasmim rupe samanupassati. Olarikatta rupassa olarikadharam karandakamaha. [132] Idhekacco cakkhusamphassajam vedanantiadisu visum visum vedanaya ditthiggahane asatipi vedanati ekaggahanena gahite sabbasam vedananam antagodhatta visum visum gahita eva hontiti visum visum yojana katati veditabba. So hi anubhavanavasena vedanaya olarikatta vedanamyeva "atta"ti ganhati. Sannam sankhare vinnanam rupam attato samanupassatiti sannadayo arupadhamme rupanca ekato katva "atta"ti samanupassati. Ummattako viya hi puthujjano yatha yatha upatthati, tatha tatha ganhati. [133] Cakkhusamphassajam sannantiadisu sanjananavasena sannaya pakatatta sannam "atta"ti ganhati. Sesam vedanaya vuttanayena veditabbam. [134] Cakkhusamphassajam cetanantiadisu sankharakkhandhapariyapannesu dhammesu cetanaya padhanatta pakatatta ca cetana eva niddittha. Taya itarepi nidditthava honti. So pana cetasikabhavavasena pakatatta cetanam "atta"ti ganhati. Sesam vuttanayameva. [135] Cakkhuvinnanantiadisu vijananavasena cittassa pakatatta cittam "atta"ti ganhati. Sesametthapi vuttanayameva. Attanuditthiniddesavannana nitthita. --------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------- page65.

3. Micchaditthiniddesavannana [136] Micchaditthi hettha vuttatthayeva. Ayam pana aparo nayo:- natthi dinnanti ucchedaditthikatta danaphalam patikkhipati. Natthi yitthanti ettha yitthanti khuddakayanno. Hutanti mahayanno. Dvinnampi phalam patikkhipati. Natthi sukatadukkatanam kammanam phalam vipakoti danaphalassa patikkhittatta siladinam punnakammanam, panatipatadinam papakammanam phalam patikkhipati. Natthi ayam lokoti pure katena kammuna. Natthi paro lokoti idha katena kammuna. Natthi mata, natthi pitati tesu katakammanam phalam patikkhipati. Natthi satta opapatikati kammahetukam upapattim 1- patikkhipati. Natthi loke samanabrahmana .pe. Pavedentiti idhalokaparaloke passitum abhinnapatilabhaya patipadam patikkhipati. Idha paliyam pana natthi dinnanti vatthuti natthi dinnanti vuccamanam danam, tassa ditthiya vatthuti attho. Evamvado micchati evam natthi dinnanti vado vacanam miccha viparitoti attho. 4. Sakkayaditthiniddesavannana [137] Sakkayaditthiti 2- pana attanuditthiyeva, annattha agatapariyayavacana- dassanattham vuttati veditabba. 5. Sassataditthiniddesavannana [138] Sakkayavatthukaya sassataditthiyati kammadharayasamaso. Rupavantam va attanantiadinam pannarasannam vacananam ante samanupassatiti sambandho katabbo, patho va. Annatha hi na ghatiyatiti. Evam "rupavantam va attanam samanupassati"ti ekameva dassetva sesa cuddasa sankhitta. @Footnote: 1 ka. uppattim 2 cha.Ma. sakkayaditthi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page66.

6. Ucchedaditthiniddesavannana [139] Sakkayavatthukaya ucchedaditthiyati 1- evam "rupam attato samanupassati"ti ekameva dassetva sesa catasso sankhitta. 7. Antaggahikaditthiniddesavannana [140] Antaggahikaya ditthiya pathamavare akarapuccha. Dutiye akaragahanam. Tatiye akaravissajjanam. Tattha lokoti atta. So antoti annamannapatipakkhesu sassatucchedantesu sassataggahe sassatanto, asassataggahe ucchedanto. Parittam okasanti suppamattam va saravamattam va khuddakam thanam. Nilakato pharatiti nilanti arammanam karoti. Ayam lokoti attanam sandhaya vuttam. Parivatumoti samantato paricchedava. Antasanniti antavatisanni. Anto assa atthiti antoti gahetabbam. Yam pharatiti yam kasinarupam pharati. Tam vatthu ceva loko cati tam kasinarupam arammananceva alokiyatthena loko ca. Yena pharatiti yena cittena pharati. So atta ceva loko cati attanamapekkhitva pullingam katam, tam cittam atta ceva alokanatthena loko cati vuttam hoti. Antavati anto. Obhasakato pharatiti alokakasinavasena tejokasinavasena odatakasinavasena va obhasoti pharati. Niladinam pancannam pabhassarakasinanamyeva gahitatta pathaviapovayokasinavasena attabhiniveso na hotiti gahetabbam. Vipulam okasanti khalamandalamattadivasena mahantam thanam. Anantavati vuddhaanantava. Apariyantoti vuddhaapariyanto. Anantasanniti anantotisanni. Tam jivanti so jivo. Lingavipallaso kato. Jivoti ca atta eva. Rupadini pancapi parivatumatthena sariram. Jivam na sariranti attasankhato jivo rupasankhatam sariram na hoti. Esa nayo vedanadisu. Tathagatoti satto. Arahanti 2- eke. Param @Footnote: 1 cha.Ma. ucchedaditthiya 2 Si. arahati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page67.

Maranati maranato uddham, paraloketi attho. Rupam idheva maranadhammanti attano pakatakkhandhasisena pancakkhandhaggahanam, tam imasmimyeva loke nassanapakatikanti attho. Sesakkhandhesupi eseva nayo. Kayassa bhedati khandhapancakasankhatassa kayassa bhedato param. Imina vacanena "param marana"ti etassa uddesassa attho vutto. Hotipitiadisu hotiti mulapadam. Catusupi apisaddo samuccayattho. Titthatiti sassatatta titthati, na cavatiti attho. "hoti"ti padassa va atthavisesanattham "titthati"ti padam vuttanti veditabbam. Uppajjatiti andajajalabujayonipavesavasena uppajjati nama. Nibbattatiti samsedajaopapatikayonipavesavasena nibbattati namati atthayojana veditabba. Ucchijjatiti pabandhabhavavasena. Vinassatiti bhangavasena. Na hoti param maranati purimapadanam atthavivaranam, cutito uddham na vijjatiti attho. Hoti ca na ca hotiti ekaccasassatikanam ditthi, ekena pariyayena hoti, ekena pariyayena na hotiti attho. Jivabhavena hoti, pubbajivassa abhavena na hotiti vuttam hoti. Neva hoti na na hotiti amaravikkhepikanam ditthi, hotiti ca neva hoti, na hotiti ca na hotiti attho. Anuvadabhaya musavadabhaya ca mandatta momuhatta ca pubbavuttanayassa 1- patikkhepamattam karoti. Imehi pannasaya akarehiti yathavuttanam dasannam pancakanam vasena pannasaya akarehiti. 8. Pubbantanuditthiniddesavannana [141] Pubbantaparantanuditthisu sassatam vadantiti sassatavada. Atha va vadanti etenati vado, ditthigatassetam adhivacanam. Sassatanti vadopi sassatayogena sassato, sassato vado etesanti sassatavada. Tatha ekaccam sassatanti vado ekaccasassato, so etesam atthiti ekaccasassatika. Tatha antava, anantava, antava ca anantava ca, nevantava nanantavati pavatto vado antananto, @Footnote: 1 Ma. pubbavuttadvayassa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page68.

So etesam atthiti antanantika. Na maratiti amaRa. Ka sa? "evampi me no"tiadina 1- nayena pariyantarahitassa ditthigatikassa ditthi ceva vaca ca. Vividho khepo vikkhepo, amaraya ditthiya, vacaya va vikkhepo amaravikkhepo, so etesam atthiti amaravikkhepika. Aparo nayo:- amara nama macchajati, sa ummujjananimujjanadivasena udake sandhavamana gahetum na sakka hoti, evamevam ayampi vado ito cito ca sandhavati, gaham na upagacchatiti amaravikkhepoti vuccati, so etesam atthiti amaravikkhepika. Adhiccasamuppannoti akaranasamuppanno atta ca loko cati dassanam adhiccasamuppannam, tam etesam atthiti adhiccasamuppannika. 9. Aparantanuditthiniddesavannana [142] Sannim vadantiti sannivada. Asannim vadantiti asannivada. Nevasanninasannim vadantiti nevasanninasannivada. Atha va sanniti pavatto vado sannivado, so yesam atthiti te sannivada, tatha asannivada, nevasanninasannivada ca. Ucchedam vadantiti ucchedavada. Ditthadhammoti paccakkhadhammo, tattha tattha patiladdhaattabhavassetam adhivacanam. Ditthadhamme nibbanam ditthadhammanibbanam, imasmimyeva attabhave dukkhavupasamoti attho, tam vadantiti ditthadhammanibbanavada. Imasmim panatthe vitthariyamane satthakatham sakalam brahmajalasuttam vattabbam hoti. Evanca sati atipapanco hotiti na vittharito. Tadatthikehi tam apekkhitva gahetabbo. 10-12. Sannojanikadiditthiniddesavannana [143] Yasma sannojanika ditthi sabbaditthisadharana, tasma tassa sabbaditthisannojanatta sabbaditthisadharano attho niddittho. So hettha vuttaditthipariyutthananeva veditabbo 2-. @Footnote: 1 di.Si. 9/61/26 2 cha.Ma. veditabboti padam natthi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page69.

[144] Manavinibandhaditthisu cakkhu ahanti abhinivesaparamasoti manapubbako abhinivesaparamaso. Na hi ditthi manasampayutta hoti. Teneva ca manavinibandhati vuttam, manapatibandha manamulakati attho. [145] Cakkhum mamanti abhinivesaparamasoti etthapi eseva nayo, ettha pana "mama"ti anunasikagamo veditabbo. "ahan"ti manavinibandhaya rupadinipi ajjhattikaneva. Na hi kasinarupam vina bahirani "ahan"ti ganhati. "maman"ti manavinibandhaya pana bahiranipi labbhanti. Bahiranipi hi "maman"ti ganhati. Yasma pana dukkha vedana anitthatta manavatthu na hoti, tasma cha vedana tasam mulapaccaya cha phassa ca na gahita. Sannadayo pana idha pacchinnatta na gahitati veditabba. 13. Attavadapatisamyuttaditthiniddesavannana [146] Attavadapatisamyutta ditthi attanuditthiyeva. Attati vadena patisamyuttatta puna evam vutta. 14. Lokavadapatisamyuttaditthiniddesavannana [147] Atta ca loko cati so eva atta ca alokanatthena loko cati attho. Sassatoti sassatavadanam ditthi. Asassatoti ucchedavadanam. Sassato ca asassato cati ekaccasassatikanam. Neva sassato nasassatoti amaravikkhepikanam. Antavati parittakasinalabhinam takkikananca niganthajivikananca. Atha va ucchedavadino "satto jatiya pubbantava, maranena aparantava"ti vadanti. Adhiccasamuppannika "satto jatiya pubbantava"ti vadanti. Anantavati appamanakasinalabhinam. Sassatavadino pana "pubbantaparanta natthi, tena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page70.

Anantava"ti vadanti. Adhiccasamuppannika "aparantena anantava"ti vadanti. Antava ca anantava cati uddhamadho avaddhitva tiriyam vaddhitakasinanam. Neva antava na anantavati amaravikkhepikanam 1-. --------------------- 15-16. Bhavavibhavaditthiniddesavannana [148] Bhavavibhavaditthinam yathavuttaditthito visum abhinivesabhavato visum niddesam akatva yathavuttaditthinamyeva vasena "oliyanam atidhavanan"ti ekekam akaram niddisitum puccham akatva ca oliyanabhiniveso bhavaditthi, atidhavanabhiniveso vibhavaditthiti aha. Tattha "bhavanirodhaya dhamme desiyamane cittam na pakkhandati"ti 2- vuttaoliyanabhiniveso 3-, sassatasannaya nibbanato sankocanabhinivesoti attho. "bhaveneva kho paneke attiyamana harayamana jigucchamana vibhavam abhinandanti"ti 2- vuttaatidhavanabhiniveso 3-, ucchedasannaya nirodhagaminipatipadatikkamanabhinivesoti attho. Idani tava bhavavibhavaditthiyo sabbaditthisu yojetva dassetum assadaditthiyatiadimaha. Tattha yasma assadaditthika sassatam va ucchedam va nissaya "natthi kamesu doso"ti ganhanti, tasma pancattimsakarapi assadaditthiyo siya bhavaditthiyo, siya vibhavaditthiyoti vutta. Tattha yasma ekekapi ditthiyo sassataggahavasena bhavaditthiyo bhaveyyum, ucchedaggahavasena vibhavaditthiyo bhaveyyunti attho. Attanuditthiya rupam attato samanupassati, vedanam, sannam, sankhare, vinnanam attato samanupassatiti pancasu rupadito attano anannatta tesu ucchinnesu atta ucchinnoti gahanato panca vibhavaditthiyoti vuttam. Sesesu pancadasasu @Footnote: 1 Si. nevantavananantavati amaravikkhepikanam etam 2 khu.iti. 25/49/270 3 Si. @vuttam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page71.

Thanesu rupadito attano annatta tesu ucchinnesupi "atta sassato"ti gahanato pannarasa bhavaditthiyoti vuttam. Micchaditthiya "sabbava ta vibhavaditthiyo"ti. Ucchedavasena pavattatta antavanantavaditthisu parittarammanaappamanarammanajjhanalabhino dibbacakkhuna 1- rupadhatuya cavitva satte annattha uppanne passitva bhavaditthim apassitva vibhavaditthim ganhanti. Tasma tattha siya bhavaditthiyo, siya vibhavaditthiyoti vuttam. Hoti ca na ca hotiti ettha hoti cati bhavaditthi, na ca hotiti vibhavaditthi. Neva hoti na na hotiti ettha neva hotiti vibhavaditthi. Na na hotiti bhavaditthi. Tasma tattha "siya"ti vuttam. Pubbantanuditthiya ekaccasassatika sassatanca pannapenti, asassatanca pannapenti. Tasma sa bhavaditthi ca vibhavaditthi ca hoti. Cattaro antanantika antanantam attanam pannapenti. Tasma sa attanuditthisadisa bhavaditthi ca vibhavaditthi ca. Cattaro amaravikkhepika bhavaditthim va vibhavaditthim va nissaya vacavikkhepam apajjanti, avasesa pana bhavaditthiyova. Tasma te te sandhaya "siya"ti vuttam. Aparantanuditthiya satta ucchedavada vibhavaditthiyo, avasesa bhavaditthiyo. Tasma te te sandhaya "siya"ti vuttam. Sannojanikaditthiya sabbaditthinam vasena "siya"ti vuttam. Ahanti manavinibandhaya ditthiya cakkhadinam ahanti gahitatta tesam vinase atta vinattho hotiti sabbava ta vibhavaditthiyoti vuttam. Attanuditthiyo viya mamanti manavinibandhaya ditthiya cakkhadito attano annatta tesam vinasepi atta na vinassatiti sabbava ta ditthiyoti vuttam. Lokavadapatisamyuttaya ditthiya "sassato atta ca loko ca"tiadina 2- nayena vuttatta bhavavibhavaditthi @Footnote: 1 Si. dibbacakkhuka 2 khu.pati. 31/147/167

--------------------------------------------------------------------------------------------- page72.

Pakatayeva. Ettavata assadaditthadika vibhavaditthipariyosana solasa ditthiyo tini satanca ditthabhinivesa niddittha honti. Attanuditthi ca sakkayaditthi ca attavadapatisannutta ditthi ca atthato eka pariyayena tividha vutta. Sannojanika pana ditthi avatthabhedena sabbapi ditthiyo honti. Idani sabbava ta ditthiyo assadaditthiyotiadi annena pariyayena yathayogam ditthisamsandana. Tattha sabbava ta ditthiyoti yathavutta anavasesa ditthiyo. Ditthiragarattatta tanhassadanissitatta ca assadaditthiyo, attasinehanugatatta attanuditthiyo, viparitadassanatta micchaditthiyo, khandhavatthukatta sakkayaditthiyo, ekekassa antassa gahitatta antaggahika ditthiyo, anatthasamyojanikatta 1- samyojanika ditthiyo, attavadena yuttatta attavadapatisamyutta ditthiyoti ima satta ditthiyo sabbaditthisangahika, sesa pana navaditthiyo na sabbaditthisangahika. Idani vittharato vutta sabbava ta ditthiyo dvisuyeva ditthisu sankhipitva sattanam ditthidvayanissayam dassento bhavanca ditthintigathamaha. Sabbapi hi ta ditthiyo bhavaditthi va honti vibhavaditthi va. Bhavanca ditthim vibhavanca ditthinti ettha pana casaddo ditthameva samuccinoti, na nissayam na hi eko bhavavibhavaditthidvayam nissayati. Yathaha:- "iti bhavaditthisannissita va satta honti vibhavaditthisannissita va"ti 2-. Takkikati takkena vadantiti takkika. Te hi ditthigatika sabhavapativedhapannaya abhava kevalam takkena vattanti. Yepi ca jhanalabhino abhinnalabhino va ditthim ganhanti, tepi takketva gahanato takkika eva. Nissita seti nissitati attho. Ekameva padam "se"ti nipatamattam va. Tesam @Footnote: 1 i. anattasamyojanikatta 2 khu.pati. 31/113/127

--------------------------------------------------------------------------------------------- page73.

Nirodhamhi na ha'tthi nananti ditthinissayassa karanavacanametam. Sakkayaditthinirodhe nibbane yasma tesam nanam natthi, tasma etam ditthidvayam nissitati attho. "na hi atthi nanan"ti ettha hikaro karanopadese nipato. Yatthayam loko viparitasanniti yattha sukhe nirodhamhi ayam sadevako loko "dukkha"miti viparitasanni hoti, tasmim nirodhamhi na ha'tthi nananti sambandho. Dukkhamiti viparitasannitaya idam vuttam:- "rupa sadda rasa gandha phassa dhamma ca kevala ittha kanta manapa ca yavatat'thiti vuccati. Sadevakassa lokassa ete vo sukhasammata yattha cete nirujjhanti tam nesam dukkhasammatam. Sukhanti ditthamariyehi sakkayassu'parodhanam paccanikamidam hoti sabbalokena passatam. Yam pare sukhato ahu tadariya ahu dukkhato yam pare dukkhato ahu tadariya sukhato vidu. Passa dhammam durajanam sampamulhettha'viddasu 1- nivutanam tamo hoti andhakaro apassatam. Satanca vivatam hoti aloko passatamiva 2- santike na vijananti maga dhammassa'kovida. Bhavaragaparetehi bhavasotanusaribhi maradheyyanupannehi nayam dhammo susambudho. @Footnote: 1 Si. sammulhettha aviddasu 2 Si. passatamidha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page74.

Ko nu annatra ariyebhi padam sambuddhumarahati yam padam sammadannaya parinibbanti anasava"ti 1-. [149] Idani sabbasam ditthinam ditthidvayabhavam ditthisamugghatanca sammaditthim suttato dassetukamo dvihi bhikkhaveti suttam ahari. Tattha devati brahmanopi vuccanti. Oliyantiti sankucanti. Atidhavantiti atikkamitva gacchanti. Cakkhumantoti pannavanto. Casaddo atirekattho. Bhavaramati bhavo aramo abhiramatthanam etesanti bhavarama. Bhavaratati bhave abhirata. Bhavasammuditati bhavena santuttha. Desiyamaneti tathagatena va tathagatasavakena va desiyamane. Na pakkhandatiti dhammadesanam va bhavanirodham va na pavisati. Na pasidatiti tattha pasadam na papunati. Na santitthatiti tattha na patitthati. Nadhimuccatiti tattha ghanabhavam na papunati ettavata sassataditthi vutta. Attiyamanati dukkham papunamana. Harayamanati lajjam papunamana. Jigucchamanati jiguccham papunamana. Vibhavam abhinandantiti ucchedam paticca tussanti, ucchedam patthayantiti va attho. Kirati anussavanatthe nipato. Bhoti alapanametam 2-. Santanti nibbutam. Panitanti dukkhabhavato panitam, padhanabhavam nitanti va panitam. Yathavanti yathasabhavam. Ettavata ucchedaditthi vutta. Idhati imasmim sasane. Bhutanti hetuto sanjatam khandhapancakasankhatam dukkham. Bhutato passatiti idam bhutam dukkhanti passati. Nibbidayati vipassanatthaya. Viragayati ariyamaggatthaya. Nirodhayati nibbanatthaya. Patipanno hotiti tadanurupam patipadam patipanno hoti. Evam passantiti imina pakarena pubbabhage @Footnote: 1 sam.sala. 18/136/120, khu.su. 25/765-772/484-5 2 Si. alapanamattam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page75.

Lokiyananena, pativedhakale lokuttarananena passanti. Ettavata sammaditthi vutta. Idani dvihi gathahi tassa sammaditthiya anisamsam dasseti. Tattha yo bhutam bhutato disvati dukkham parinnabhisamayena abhisametvati attho. Bhutassa ca atikkamanti nirodham sacchikiriyabhisamayena abhisametvati attho. Yathabhute'- dhimuccatiti maggabhavanabhisamayavasena yathasabhave nirodhe "etam santam, etam panitan"ti adhimuccati. Bhavatanha parikkhayati samudayassa pahanenati attho. Asatipi cettha saccanam nanabhisamayatte "disva"ti pubbakalikavacanam saddhim pubbabhagapatipadaya voharavasena vuttanti veditabbam. Na hi pubbam passitva paccha adhimuccati. Catusaccabhisamayo samanakalameva hoti. Samanakalepi va pubbakalikani padani bhavantiti na doso. Sa veti ekamsena so araham. Bhutaparinnatoti dukkham parinnatava. Vitatanhoti vigatatanho. Bhavabhaveti khuddake ca mahante ca bhave. Vuddhiatthepi hi akarassa sambhavato abhavoti mahabhavo. So pana khuddakamahantabhavo upadayupadaya veditabbo. Atha va bhaveti sassate. Abhaveti ucchede. Tadubhayepi ditthiragabhavena vitatanho. Bhutassa vibhavati vattadukkhassa samuccheda. Nagacchati punabbhavanti arahato parinibbanam vuttam. [150] Tayo puggalatiadi micchaditthikagarahanattham sammaditthikapasamsanattham vuttam. Tattha virupabhavam panna gata ditthi etesanti vipannaditthi. Sundarabhavam panna gata ditthi etesanti sampannaditthi. Titthiyoti tittham vuccati ditthi, tam patipannatta titthe sadhu, tittham yassa atthiti va titthiyo. Ito bahiddha pabbajjupagato. Titthiyasavakoti tesam ditthanugatimapanno gahattho. Yo ca micchaditthikoti tadubhayabhavam anupagantva yaya kayaci ditthiya micchaditthiko.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page76.

Tathagatoti sammasambuddho. Paccekabuddhopi ettheva sangahito. Tathagatasavakoti maggappatto phalappatto ca. Yo ca sammaditthikoti tadubhayavinimutto lokiyasammaditthiya sammaditthiko. Gathasu kodhanoti yo abhinham kujjhati, so. Upanahiti tameva kodham vaddhetva upanandhanasilo. Papamakkhiti lamakabhutamakkhava. Mayaviti katapapapaticchadanava. Vasaloti hinajacco. Visuddhoti nanadassanavisudadhiya visuddho. Suddhatam gatoti maggaphalasankhatam suddhabhavam gato. Medhaviti pannava. Imaya gathaya lokuttarasammaditthisampanno eva thomito. Vipannaditthiyo sampannaditthiyoti puggalavoharam pahaya dhammameva garahanto thomento ca aha. Etam mamati tanhamannanavasena ditthi. Esohamasmiti manamannanamulika ditthi. Eso me attati ditthimannanameva. Etam mamati ka ditthitiadihi tissannam vipannaditthinam vibhaganca ganananca kalasangahanca pucchitva vissajjanam katam. Tattha ka ditthiti anekasu ditthisu katama ditthiti attho. Katamantanuggahitati pubbantaparantasankhatakaladvaye katamena kalena anuggahita. Anubaddhati attho. Yasma "etam mama"ti paramasanto "etam mama ahosi, evam mama ahosi, ettakam mama ahosi"ti atitam vatthum apadisitva paramasati, tasma pubbantanuditthi hoti. Pubbantanuggahita ca ta ditthiyo honti. Yasma "esohamasmi"ti paramasanto "iminaham silena va vatena va tapena va brahmacariyena va esosmi visujjhissami"ti anagataphalam upadaya paramasati, tasma aparantanuditthi hoti. Aparantanuggahita ca ta ditthiyo honti. Yasma "eso me atta"ti paramasanto atitanagatam upadinnasantatim upadaya "eso me atta"ti paramasati, sakkayaditthivasena ca paramasati, tasma

--------------------------------------------------------------------------------------------- page77.

Sakkayaditthi hoti, pubbantaparantanuggahita ca ta ditthiyo honti. Yasma pana sakkayaditthippamukhayeva dvasatthi ditthiyo honti, sakkayaditthisamugghateneva ca dvasatthi ditthiyo samugghatam gacchanti, tasma sakkayaditthippamukhena dvasatthi ditthigataniti vutta, sakkayaditthippamukhena sakkayaditthidvarena dvasatthi ditthigatani hontiti attho. Sakkayaditthippamukhaniti patho sundarataro. Sakkayaditthi pamukha adi etesanti sakkayaditthippamukhani. Kani tani? Dvasatthi ditthigatani. "ka ditthi"ti pucchaya visativatthuka attanuditthi, visativatthuka sakkayaditthiti vissajjanam. "kati ditthiyo"ti pucchaya sakkayaditthippamukhani dvasatthi ditthagataniti vissajjanam. Sayeva pana sakkayaditthi "eso mama atta"ti vacanasamannena attanuditthiti vutta. Tassa vuttaya attavadapatisannutta 1- ditthipi vuttayeva hoti. [151] Ye keci bhikkhavetiadisuttaharanam sampannaditthipuggalasambandhena sampannaditthipuggalavibhagadassanattham 2- katam. Tattha nittham gatati maggananavasena sammasambuddho bhagavati nicchayam gata. Nibbematikati attho. Nitthagatati patho 3- samasapadam hoti, attho pana soyeva. Ditthisampannati ditthiya sundarabhavam gata. Idha nitthati imissa kamadhatuya parinibbanam. Idha vihaya nitthati imam kamabhavam vijahitva suddhavasabrahmaloke parinibbanam. Sattakkhattuparamassati sattakkhattuparama sattavaraparama bhavupapatti attabhavaggahanam assa, tato param atthamam bhavam nadiyatiti sattakkhattuparamo. Tassa sattakkhattuparamassa sotapannassa. Kolamkolassati kulato kulam gacchatiti kolamkolo. Sotapattiphalasacchikiriyato hi patthaya nice kule upapatti nama natthi, mahabhogakulesuyeva nibbattatiti attho. Tassa @Footnote: 1 ka....patisamyutta 2 i. sammapannaditthipuggalavisesadassanattham 3 Ma. pathe

--------------------------------------------------------------------------------------------- page78.

Kolamkolassa sotapannassa. Ekabijissati khandhabijam nama kathitam. Yassa hi sotapannassa ekamyeva khandhabijam atthi, ekam attabhavaggahanam, so ekabiji nama. Tassa ekabijissa sotapannassa. Bhagavata gahitanamavasenevetani 1- etesam namani. Ettakam hi thanam gato sattakkhattuparamo nama hoti, ettakam kolamkolo, ettakam ekabijiti bhagavata etesam namam gahitam. Bhagava hi "ayam ettakam thanam gamissati, ayam ettakam thanam gamissati"ti natva tesam tani tani namani aggahesi. Mudupanno hi sotapanno satta bhave nibbattento sattakkhattuparamo nama, majjhimapanno param chattham bhavam nibbattento kolamkolo nama, tikkhapanno ekam bhavam nibbattento ekabiji nama. Tam panetam tesam mudumajjhimatikkhapannatam pubbahetu niyameti. Ime tayopi sotapanna kamabhavavasena vutta, ruparupabhave pana bahukapi patisandhiyo ganhanti. Sakadagamissati patisandhivasena sakim kamabhavam agacchatiti sakadagami. Tassa sakadagamissa. Dittheva dhamme arahati imasmimyeva attabhave araha. Arahantipi patho. Idha nitthati kamabhavam samsaranteyeva sandhaya vuttam. Ruparupabhave uppanna pana ariya kamabhave na uppajjanti, tattheva parinibbayanti. Antaraparinibbayissati ayuvemajjhassa antarayeva kilesaparinibbanena parinibbayanato antaraparinibbayi. So pana uppannasamanantara parinibbayi, ayuvemajjham appatva parinibbayi, ayuvemajjham patva parinibbayiti tividho hoti. Tassa antaraparinibbayissa anagamino. Upahaccaparinibbayissati ayuvemajjham atikkamitva va kalakiriyam upagantva va kilesaparinibbanena parinibbanena parinibbayantassa anagamino. Asankharaparinibbayissati asankharena appayogena adhimattappayogam akatvava kilesaparinibbanena parinibbayanadhammassa anagamino. Sasankharaparinibbayissati sasankharena dukkhena kasirena adhimattappayogam @Footnote: 1 Si. gahitanamavaseneva tani, i. gahitanamavasena cetani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page79.

Katvava kilesaparinibbanena parinibbayanadhammassa anagamino. Uddhamsotassa akanitthagaminoti uddhamvahibhavena uddhamassa tanhasotam vattasotam vati uddhamsoto, uddham va gantva patilabhitabbato uddhamassa maggasotanti uddhamsoto, akanittham gacchatiti akanitthagami. Tassa uddhamsotassa akanitthagamino anagamissa. Ayampana anagami catuppabhedo:- yo avihato patthaya cattaro brahmaloke sodhetva akanittham gantva parinibbayati, ayam uddhamsoto akanitthagami nama. Yo hettha tayo brahmaloke sodhetva sudassibrahmaloke thatva parinibbayati, ayam uddhamsoto na akanitthagami nama. Yo ito akanitthameva gantva parinibbayati, ayam na uddhamsoto akanitthagami nama. Yo hettha catusu brahmalokesu tattha tattheva parinibbayati, ayam na uddhamsoto na akanitthagami namati. Ime panca anagamino suddhavasam gahetva vutta anagamino pana ruparagaruparaganam appahinatta akankhamana sesaruparupabhavesupi nibbattanti. Suddhavase nibbatta pana annattha na nibbattanti. Aveccappasannati ariyamaggavasena janitva bujjhitva acalappasadena pasanna. Sotapannati ariyamaggasotam apanna. Imina sabbepi ariyaphalattha puggala gahitati 1-. Saddhammappakasiniya patisambhidamaggatthakathaya ditthikathavannana nitthita. ----------------- @Footnote: 1 i. sangahitati


             The Pali Atthakatha in Roman Book 48 page 47-79. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=1047&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=1047&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=294              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=3332              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=3907              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=3907              Contents of The Tipitaka Volume 31 http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]