ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                        ๖. อปณฺณกสุตฺตวณฺณนา
      [๑๖] ฉฏฺเฐ อปณฺณกปฏิปทนฺติ ๑- อวิรุทฺธปฏิปทํ ๒- เอกํสปฏิปทํ
นิยฺยานิกปฏิปทํ การณปฏิปทํ สารปฏิปทํ มณฺฑปฏิปทํ อปจฺจนีกปฏิปทํ อนุโลมปฏิปทํ
ธมฺมานุธมฺมปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ, น ตกฺกคฺคาเหน วา นยคฺคาเหน วา. เอวํ
คเหตฺวา ปฏิปนฺโน หิ ภิกฺขุ วา ภิกฺขุณี วา อุปาสโก วา อุปาสิกา วา
มนุสฺสเทวนิพฺพานสมฺปตฺตีหิ หายติ ๓- ปริหายติ, อปณฺณกปฏิปทํ ปฏิปนฺโน
ปน ตาหิ สมฺปตฺตีหิ น ปริหายติ. อตีเต กนฺตารทฺธานมคฺคํ ปฏิปนฺเนสุ ทฺวีสุ
สตฺถวาเหสุ ยกฺขสฺส วจนํ คเหตฺวา พาลสตฺถวาเหน ๔- สทฺธึ สตฺเถ อนยพฺยสนํ
ปตฺเต, ๕- ยกฺขสฺส วจนํ อคเหตฺวา "อุทกทิฏฺฐิฏฺฐาเน อุทกํ ฉฑฺเฑสฺสามา"ติ ๖-
สตฺถเก สญฺญาเปตฺวา มคฺคํ ปฏิปนฺโน ปณฺฑิตสตฺถวาโห วิย. ยํ สนฺธาย วุตฺตํ:-
          "อปณฺณกํ ฐานเมเก       ทุติยํ อาหุ ตกฺกิกา
           เอตทญฺญาย เมธาวี      ตํ คเณฺห ๗- ยทปณฺณกนฺ"ติ. ๘-
      โยนิ จสฺส อารทฺธา โหตีติ เอตฺถ โยนีติ ขนฺธโกฏฺฐาสสฺสปิ การณสฺสปิ
ปสฺสาวมคฺคสฺสปิ นามํ. "จตสฺโส โข อิมา สาริปุตฺต โยนิโย"ติอาทีสุ ๙- หิ
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. อปณฺณกตํ ปฏิปทนฺติ   ฉ.ม. อวิรทฺธปฏิปทํ   ก. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม.,อิ....วาโห   ฉ.ม.,อิ. สตฺเถน...ปตฺโต   อิ. ฉฑฺเฑสฺสามีติ
@ อิ. คณฺเหยฺย   ขุ.ชา. ๒๗/๑/๑ อปณฺณกชาตก (สฺยา)
@ ม.มู. ๑๒/๑๕๒/๑๑๓ มหาสีหนาทสุตฺต
ขนฺธโกฏฺฐาโส โยนิ นาม. "โยนิ เหสา ภูมิชผลสฺส อธิคมายา"ติอาทีสุ ๑-
การณํ. "น จาหํ พฺราหฺมณํ พฺรูมิ, โยนิชํ มตฺติสมฺภวนฺ"ติ ๒- จ "ตเมนํ กมฺมชา
วาตา นิวตฺติตฺวา ๓- อุทฺธํปาทํ อโธสิรํ สมฺปริวตฺเตตฺวา มาตุโยนิมุเข
สมฺปฏิปาเทนฺตี"ติ จ อาทีสุ ปสฺสาวมคฺโค. อิธ ปน การณํ อธิปฺเปตํ. อารทฺธาติ
ปคฺคหิตา ปริปุณฺณา.
      อาสวานํ ขยายาติ เอตฺถ อาสวนฺตีติ อาสวา, จกฺขุโตปิ ฯเปฯ มนโตปิ
สนฺทนฺตีติ ๔- วุตฺตํ โหติ. ธมฺมโต ยาว โคตฺรภู, โอกาสโต ยาว ภวคฺคํ ๕- สวนฺตีติ
วา อาสวา, เอเต ธมฺเม เอตญฺจ โอกาสํ อนฺโต กริตฺวา ปวตฺตนฺตีติ อตฺโถ.
อนฺโตกรณตฺโถ หิ อยํ อากาโร. จิรปาริวาสิยฏฺเฐน มทิราทโย อาสวา,
อาสวา วิยาติปิ อาสวา. โลกสฺมึ หิ จิรปาริวาสิกา มทิราทโย อาสวาติ วุจฺจนฺติ,
ยทิ จ จิรปาริวาสิยฏฺเฐน อาสวา, เอเตเยว ภวิตุํ อรหนฺติ. วุตฺตํ เหตํ "ปุริมา
ภิกฺขเว โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชาย, อิโต ปุพฺเพ อวิชฺชา นาโหสี"ติอาทิ. ๖-
อายตํ วา สํสารทุกฺขํ สวนฺติ ปสวนฺตีติปิ อาสวา. ปุริมานิ เจตฺถ นิพฺพจนานิ
ยตฺถ กิเลสา อาสวาติ อาคจฺฉนฺติ, ตตฺถ ยุชฺชนฺติ, ปจฺฉิมํ กมฺเมปิ. น เกวลญฺจ
กมฺมกิเลสาเยว อาสวา, อปิจ โข นานปฺปการกา อุปทฺทวาปิ. สุตฺเตสุ หิ "นาหํ
จุนฺท ทิฏฺฐธมฺมิกานํเยว อาสวานํ สํวราย ธมฺมํ เทเสมี"ติ ๗- เอตฺถ วิวาทมูลภูตา
กิเลสา อาวสาติ อาคตา.
          "เยน เทวูปปตฺยสฺส      คนฺธพฺโพ วา วิหงฺคโม
           ยกฺขตฺตํ เยน คจฺเฉยฺยํ   มนุสฺสตฺตํ จ อมฺพุเช ๘-
           เต มยฺหํ อาสวา ขีณา   วิทฺธสฺตา วินฬีกตา"ติ ๙-
@เชิงอรรถ:  ม.อุ. ๑๔/๒๒๖/๑๙๑ ภูมิชสุตฺต   ม.ม. ๑๓/๔๕๗/๔๔๙ วาเสฏฺฐสุตฺต,
@ขุ.ธ. ๒๕/๓๙๖/๘๖ อญฺญตรพฺราหฺมณวตฺถุ     สี.,อิ. นิพฺพตฺติตฺวา
@ ฉ.ม.,อิ. สทฺทนฺติ ปวตฺตนฺตีติ     ฉ.ม.,อิ. ภวคฺคา
@ องฺ.ทสก. ๒๔/๖๑/๙๐ อวิชฺชาสุตฺต   ที.ปา. ๑๑/๑๘๒/๑๑๒ ปจฺจยานุญฺญาตการณ
@ ฉ.ม. อพฺพเช    องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๓๖/๔๓ โทณสุตฺต
เอตฺถ เตภูมิกธมฺมา ๑- อวเสสา จ อกุสลา ธมฺมา. "ทิฏฺฐธมฺมิกานํ อาสวานํ
สํวราย, สมฺปรายิกานํ อาสวานํ ปฏิฆาตายา"ติ ๒- เอตฺถ ปรูปวาทวิปฺปฏิสารวธ-
พนฺธาทโย เจว อปายทุกฺขภูตา จ นานปฺปการา อุปทฺทวา.
      เต ปเนตฺถ ๓- อาสวา ยตฺถ ยถา อาคตา, ตตฺถ ตถา ๔- เวทิตพฺพา. เอเต
หิ วินเย "ทิฏฺฐธมฺมิกานํ อาสวานํ สํวราย, สมฺปรายิกานํ อาสวานํ ปฏิฆาตายา"ติ ๒-
เทฺวธา อาคตา. สฬายตเน "ตโยเม อาวุโส อาสวา กามาสโว ภวาสโว
อวิชฺชาสโว"ติ ๕- ติธา อาคตา. อญฺเญสุ จ สุตฺตนฺเตสุ ๖- อภิธมฺเม ๗- จ เตเยว
ทิฏฺฐาสเวน สทฺธึ จตุธา อาคตา. นิพฺเพธิกปริยาเย ๘- "อตฺถิ ภิกฺขเว อาสวา
นิรยคามินิยา, อตฺถิ อาสวา ติรจฺฉานโยนิคามินิยา, อตฺถิ อาสวา เปตฺติ-
วิสยคามินิยา, อตฺถิ อาสวา มนุสฺสโลกคามินิยา, อตฺถิ อาสวา เทวโลกคามินิยา"ติ ๙-
ปญฺจธา อาคตา. กมฺมเมเวตฺถ ๑๐- อาสวาติ วุตฺตํ. ฉกฺกนิปาเต "อตฺถิ ภิกฺขเว อาสวา
สํวรา ปหาตพฺพา"ติอาทินา ๑๑- นเยน ฉธา อาคตา. สพฺพาสวปริยาเย ๑๒- เตเยว
ทสฺสเนน ปหาตพฺเพหิ สทฺธึ สตฺตธา อาคตา. อิธ ปน อภิธมฺมนเยน ๑๓- จตฺตาโร อาสวา
อธิปฺเปตาติ เวทิตพฺพา.
      ขยายาติ เอตฺถ ปน อาสวานํ สรสเภโทปิ ขีณากาโรปิ มคฺคผลนิพฺพานานิปิ
"อาสวกฺขโย"ติ วุจฺจนฺติ. "โย อาสวานํ ขโย วโย เภโท ปริเภโท อนิจฺจตา
อนฺตรธานนฺ"ติ เอตฺถ หิ อาสวานํ สรสเภโท "อาสวกฺขโย"ติ วุตฺโต. "ชานโต
อหํ ภิกฺขเว ปสฺสโต อาสวานํ ขยํ วทามี"ติ ๑๔- เอตฺถ อาสวปฺปหานํ อาสวานํ
อจฺจนฺตกฺขโย อสมุปฺปาโท ขีณากาโร นตฺถิภาโว "อาสวกฺขโย"ติ วุตฺโต.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เตภูมกํ จ กมฺมํ   วิ.มหาวิ. ๑/๓๙/๒๖ ปาราชิกกณฺฑ, องฺ.ทุก. ๒๐/๒๐๑/๙๔
@วินยเปยฺยาล   ฉ.ม.,อิ. ปเนเต   ฉ.ม.,อิ. วินเย ตาว   สํ.สฬา. ๑๘/๕๐๔/๓๑๕
@ชมฺพุขาทกสํยุตฺต (สฺยา)    ขุ.ปฏิ. ๓๑/๒๖๓/๑๗๒ ญาณกถา (สฺยา)
@ อภิ.สํ. ๓๔/๑๑๐๒/๒๕๘ อาสวโคจฺฉก     ฉ.ม. นิพฺเพธิกปริยาเยน
@ องฺ.ฉกฺก. ๒๒/๓๓๔(๖๓)๔๖๓ นิพฺเพธิกสุตฺต (สฺยา)  ๑๐ ฉ.ม.,อิ. กมฺมเมว เจตฺถ
@๑๑ องฺ.ฉกฺก. ๒๒/๓๒๙(๕๘)/๔๓๔ อาสวสุตฺต (สฺยา)     ๑๒ ม.มู. ๑๒/๑๔/๑๐
@สพฺพาสวสุตฺต   ๑๓ สี.,อิ. อาภิธมฺมิกนเยน  ๑๔ ม.มู. ๑๒/๑๕/๑๐ สพฺพาสวสุตฺต,
@สํ.นิ. ๑๖/๒๓/๒๙ อุปนิสสุตฺต
          "เสขสฺส สิกฺขมานสฺส    อุชุมคฺคานุสาริโน
           ขยสฺมึ ปฐมํ ญาณํ      ตโต อญฺญา อนนฺตรา"ติ ๑-
เอตฺถ มคฺโค "อาสวกฺขโย"ติ วุตฺโต. "อาสวานํ ขยา สมโณ โหตี"ติ ๒- เอตฺถ ผลํ.
          "ปรวชฺชานุปสฺสิสฺส      นิจฺจํ อุชฺฌานสญฺญิโน
           อาสวา ตสฺส วฑฺฒนฺติ   อารา โส อาสวกฺขยา"ติ ๓-
เอตฺถ นิพฺพานํ. อิมสฺมึ ปน สุตฺเต ผลํ สนฺธาย "อาสวานํ ขยายา"ติ อาห,
อรหตฺตผลตฺถายาติ อตฺโถ.
      อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโรติ มนจฺฉฏฺเฐสุ อินฺทฺริเยสุ ปิทหิตทฺวาโร. โภชเน
มตฺตญฺญูติ โภชนสฺมึ ปมาณญฺญู, ปฏิคฺคหณปริโภคปจฺจเวกฺขณมตฺตํ ชานาตีติ ๔-
อตฺโถ. ชาคริยํ อนุยุตฺโตติ รตฺตินฺทิวํ ฉ โกฏฺฐาเส กตฺวา ปญฺจสุ โกฏฺฐาเสสุ
ชาครภาวํ อนุยุตฺโต, ชาครเณเยว ยุตฺตปฺปยุตฺโตติ อตฺโถ.
      เอวํ มาติกํ ฐเปตฺวา อิทานิ ตเมว ฐปิตปฏิปาฏิยา ๕- วิภชนฺโต กถญฺจ
ภิกฺขเว ภิกฺขูติอาทิมาห. ตตฺถ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวาติอาทีนมตฺโถ วิสุทฺธิมคฺเค ๖-
วิตฺถาริโต, ตถา ปฏิสงฺขา โยนิโส อาหารํ อาหาเรติ เนว ทวายาติอาทีนํ. ๗-
อาวรณีเยหิ ธมฺเมหีติ ปญฺจหิ นีวรเณหิ ธมฺเมหิ. นีวรณานิ หิ จิตฺตํ อาวริตฺวา
ติฏฺฐนฺติ, ตสฺมา อาวรณียา ธมฺมาติ วุจฺจนฺติ. สีหเสยฺยํ กปฺเปตีติ สีโห วิย
เสยฺยํ กปฺเปติ. ปาเท ปาทํ อจฺจาธายาติ วามปาทํ ทกฺขิณปาเท อติอาธาย.
สมฏฺฐปิเตหิ ปาเทหิ ชนฺนุเกน ชนฺนุกํ โคปฺผเกน โคปฺผกํ ฆฏิยติ, ตโต เวทนา
อุฏฺฐหนฺติ. ตสฺมา ตสฺส โทสสฺส ปริวชฺชนตฺถํ โถกํ อติกฺกมิตฺวา เอส ปาทํ
ฐเปติ. ๘- เตน วุตฺตํ "ปาเท ปาทํ อจฺจาธายา"ติ.
@เชิงอรรถ:  ขุ.อิติ. ๒๕/๖๒/๒๗๙ อินฺทฺริยสุตฺต  ม.มู. ๑๒/๔๓๘/๓๘๖ จูฬอสฺสปุรสุตฺต
@ ขุ.ธ. ๒๕/๒๕๓/๖๐ อุชฺฌานสญฺญิตฺเถรวตฺถุ  ฉ.ม.,อิ. ชานาติ ปชานาตีติ
@ สี.,อิ. ฐปิตมาติกํ ปฏิปาฏิยา   วิสุทฺธิ. ๑/๒๔ สีลนิทฺเทส
@ วิสุทฺธิ. ๑/๓๙ สีลนิทฺเทส      ม. ฐเปสิ
      สโต สมฺปชาโนติ สติยา เจว สมฺปชญฺเญน จ สมนฺนาคโต. กถํ ปเนส
นิทฺทายนฺโต สโต สมฺปชาโน นาม โหตีติ? ปุริมปฺปวตฺติวเสน. อยํ หิ จงฺกเม
จงฺกมนฺโต นิทฺทาย โอกฺกมนภาวํ ญตฺวา ปวตฺตมานํ กมฺมฏฺฐานํ ฐเปตฺวา มญฺเจ
วา ผลเก วา นิปนฺโน นิทฺทํ อุปคนฺตฺวา ปุน ปพุชฺฌมาโน กมฺมฏฺฐานํ ฐิตฏฺฐาเน
คณฺหนฺโตเยว ปพุชฺฌติ. ตสฺมา นิทฺทายนฺโตปิ สโต สมฺปชาโน นาม โหติ. อยํ
ตาว มูลกมฺมฏฺฐาเน นโย. ๑- ปริคฺคหกมฺมฏฺฐานวเสนาปิ ปเนส สโต สมฺปชาโน
นาม โหติ. กถํ? อยํ หิ จงฺกมนฺโต นิทฺทาย โอกฺกมนภาวํ ญตฺวา ปาสาณผลเก
วา มญฺเจ วา ทกฺขิเณน ปสฺเสน นิปชฺชิตฺวา ปจฺจเวกฺขติ "อเจตโน กาโย
อเจตเน มญฺเจ ปติฏฺฐิโต, อเจตโน มญฺโจ อเจตนาย ปฐวิยา, อเจตนา ปฐวี
อเจตเน อุทเก, อเจตนํ อุทกํ อเจตเน วาเต, อเจตโน วาโต อเจตเน อากาเส
ปติฏฺฐิโต. ตตฺถ อากาสํปิ `อหํ วาตํ อุกฺขิปิตฺวา ๒- ฐิตนฺ'ติ น ชานาติ,
วาโตปิ `อหํ อากาเส ปติฏฺฐิโต'ติ น ชานาติ. ตถา วาโต น ชานาติ `อหํ
อุทกํ อุกฺขิปิตฺวา ฐิโต'ติ ฯเปฯ มญฺโจ น ชานาติ `อหํ กายํ อุกฺขิปิตฺวา ฐิโต'ติ,
กาโย น ชานาติ `อหํ มญฺเจ ปติฏฺฐิโต'ติ. น หิ เตสํ อญฺญมญฺญํ อาโภโค
วา สมนฺนาหาโร วา มนสิกาโร วา เจตนา วา ปฏฺฐนา วา อตฺถี"ติ ตสฺส
เอวํ ปจฺจเวกฺขโต ตํ ปจฺจเวกฺขณจิตฺตํ ภวงฺคํ โอตรติ. เอวํ นิทฺทายนฺโตปิ สโต
สมฺปชาโน นาม โหตีติ.
      อุฏฺฐานสญฺญํ มนสิกริตฺวาติ "เอตฺตกํ ฐานํ คเต จนฺเท วา ตารกาย วา
อุฏฺฐหิสฺสามี"ติ อุฏฺฐานกาลปริจฺเฉทิกํ สญฺญํ มนสิกริตฺวา, จิตฺเต ฐเปตฺวาติ
อตฺโถ. เอวํ กตฺวา สยิโต หิ ยถาปริจฺฉินฺเนเยว กาเล อุฏฺฐหติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. นโยว         สี.,อิ. อุจฺจลิตฺวา. เอวมุปริปิ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๙๐-๙๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=2002&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=2002&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=455              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=2982              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=2922              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=2922              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]