อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                         ๔. ปุคฺคลสุตฺตวณฺณนา
     [๑๔] จตุตฺเถ อุภโตภาควิมุตฺโตติ ทฺวีหิ ภาเคหิ วิมุตฺโต, อรูปสมาปตฺติยา
รูปกายโต วิมุตฺโต, มคฺเคน นามกายโต. โส จตุนฺนํ อรูปสมาปตฺตีนํ เอเกกโต
วุฏฺาย สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา อรหตฺตํ ปตฺตานํ จตุนฺนํ นิโรธา วุฏฺาย
อรหตฺตปฺปตฺตอนาคามิโน จ วเสน ปญฺจวิโธ โหติ. ปาลิ ปเนตฺถ "กตโม จ
ปุคฺคโล อุภโตภาควิมุตฺโต. อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อฏฺ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อปฺปเกน          ๒ ฉ.ม. อนาทรเมว         ๓ สี. นิคุหนฺตีติ
วิหรติ, ปญฺาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺตี"ติ เอวํ อฏฺวิโมกฺขลาภิโน
วเสน อาคตา.
     ปญฺาย วิมุตฺโตติ ปญฺาวิมุตฺโต. โส สุกฺขวิปสฺสโก, จตูหิ ฌาเนหิ วุฏฺาย
อรหตฺตํ ปตฺตา จตฺตาโร จาติ อิเมสํ วเสน ปญฺจวิโธ โหติ. ปาลิ ปเนตฺถ
อฏฺวิโมกฺขปฏิกฺเขปวเสเนว อาคตา. ยถาห "น เหว โข อฏฺ วิโมกฺเข กาเยน
ผุสิตฺวา วิหรติ, ปญฺาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติ. อยํ วุจฺจติ
ปุคฺคโล ปญฺาวิมุตฺโต"ติ. ๑-
     ผุฏฺนฺตํ สจฺฉิกโตติ กายสกฺขี. โส ฌานผสฺสํ ปมํ ผุสติ, ปจฺฉา นิโรธํ
นิพฺพานํ สจฺฉิกโรติ. โส โสตาปตฺติผลฏฺ อาทึ กตฺวา ยาว อรหตฺตมคฺคฏฺา
ฉพฺพิโธ โหติ. เตนาห "อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อฏฺ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ,
ปญฺาย จสฺส ทิสฺวา เอกจฺเจ อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติ. อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล
กายสกฺขี"ติ. ๑-
     ทิฏฺนฺตํ ปตฺโตติ ทิฏฺิปฺปตฺโต. ๒- ตตฺริทํ สงฺเขปลกฺขณํ:- ทุกฺขา สงฺขารา,
สุโข นิโรโธติ าตํ โหติ ทิฏฺ วิทิตํ สจฺฉิกตํ ผุสิตํ ปญฺายาติ ทิฏฺิปฺปตฺโต.
วิตฺถารโต ปน โสปิ กายสกฺขี วิย ฉพฺพิโธ โหติ. เตเนวาห "อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล
`อิทํ ทุกฺขนฺ'ติ ยถาภูตํ ปชานาติ ฯเปฯ `อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา'ติ ยถาภูตํ
ปชานาติ, ตถาคตปฺปเวทิตา จสฺส ธมฺมา ปญฺาย โวทิฏฺา โหนฺติ โวจริตา
ปญฺาย ฯเปฯ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ทิฏฺิปฺปตฺโต"ติ. ๑-
     สทฺธาย วิมุตฺโตติ สทฺธาวิมุตฺโต. โสปิ วุตฺตนเยเนว ฉพฺพิโธ โหติ. เตนาห
"อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล `อิทํ ทุกฺขนฺ'ติ ยถาภูตํ ปชานาติ ฯเปฯ `อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี
ปฏิปทา'ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ตถาคตปฺปเวทิตา จสฺส ธมฺมา ปญฺาย โวทิฏฺา
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ. ปุ. ๓๖/๒๐๘/๑๙๐ นวกปุคฺคลปญฺตฺติ  ๒  สี. ทิฏฺปฺปตฺโต
โหนฺติ โวจริตา, ปญฺาย ฯเปฯ โน จ โข ยถาทิฏฺิปฺปตฺตสฺส. อยํ วุจฺจติ
ปุคฺคโล สทฺธาวิมุตฺโต"ติ. ๑- เอตสฺส หิ สทฺธาวิมุตฺตสฺส ปุพฺพภาคมคฺคกฺขเณ
สทฺทหนฺตสฺส วิย โอกปฺเปนฺตสฺส วิย อธิมุจฺจนฺตสฺส วิย จ กิเลสกฺขโย โหติ,
ทิฏฺิปฺปตฺตสฺส ปุพฺพภาคมคฺคกฺขเณ กิเลสจฺเฉทกาณํ อทนฺธํ ติขิณํ สูรํ หุตฺวา
วหติ. ตสฺมา ยถา นาม นาติติขิเณน อสินา กทลึ ฉินฺทนฺตสฺส ฉินฺนฏฺานํ
น มฏฺ โหติ, อสิ น สีฆํ วหติ, สทฺโท สุยฺยติ, พลวตโร วายาโม กาตพฺโพ
โหติ, เอวรูปา สทฺธาวิมุตฺตสฺส ปุพฺพภาคมคฺคภาวนา. ยถา ปน สุนิสิเตน อสินา
กทลึ ฉินฺทนฺตสฺส ฉินฺนฏฺานํ มฏฺ โหติ, อสิ สีฆํ วหติ, สทฺโท น สุยฺยติ,
พลววายามกิจฺจํ น โหติ, เอวรูปา ปญฺาวิมุตฺตสฺส ปุพฺพภาคมคฺคภาวนา
เวทิตพฺพา.
     ธมฺมํ อนุสฺสรตีติ ธมฺมานุสารี. ธมฺโมติ ปญฺา, ปญฺาปุพฺพงฺคมํ มคฺคํ
ภาเวตีติ อตฺโถ. สทฺธานุสาริมฺหิปิ เอเสว นโย. อุโภเปเต โสตาปตฺติมคฺคฏฺาเยว.
วุตฺตมฺปิ เจตํ "ยสฺส ปุคฺคลสฺส โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส
ปญฺินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, ปญฺาวาหึ ๒- ปญฺาปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ ภาเวติ,
อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ธมฺมานุสารี. ยสฺส ปุคฺคลสฺส โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย
ปฏิปนฺนสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, สทฺธาวาหึ สทฺธาปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ
ภาเวติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สทฺธานุสารี"ติ. ๑- อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต
ปเนสา อุภโตภาควิมุตฺตาทิกถา วิสุทฺธิมคฺเค ๓- ปญฺาภาวนาธิกาเร วุตฺตา. ตสฺมา
ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาติ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๑๖๐-๑๖๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=3579&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=3579&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=23&i=14
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=23&A=224
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=23&A=201
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=23&A=201
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_23