อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                          ๒. ทุติยปณฺณาสก
                          ๖. ๑. โคตมีวคฺค
                         ๑. โคตมีสุตฺตวณฺณนา
     [๕๑] ฉฏฺสฺส ปเม สกฺเกสุ วิหรตีติ ปมคมเนน คนฺตฺวา วิหรติ.
มหาปชาปตีติ ปุตฺตปชาย เจว ธีตุปชาย จ มหนฺตตฺตา เอวํลทฺธนามา. เยน
ภควา เตนุปสงฺกมีติ ภควา กปิลปุรํ คนฺตฺวา ปมเมว นนฺทํ ปพฺพาเชสิ, สตฺตเม ทิวเส
ราหุลกุมารํ. จุมฺพฏกกลเห ๑- อุภยนครวาสีสุ ๒- ยุทฺธตฺถาย นิกฺขนฺเตสุ สตฺถา
คนฺตฺวา เต ราชาโน สญฺาเปตฺวา อตฺตทณฺฑสุตฺตํ ๓- กเถสิ. ราชาโน ปสีทิตฺวา
อฑฺฒติยสเต อฑฺฒติยสเต กุมาเร อทํสุ, ตานิ ปญฺจกุมารสตานิ สตฺถุ สนฺติเก
ปพฺพชึสุ, อถ เนสํ ปชาปติโย สาสนํ เปเสตฺวา อนภิรตึ อุปฺปาทยึสุ. สตฺถา
เตสํ อนภิรติยา อุปฺปนฺนภาวํ ตฺวา เต ปญฺจสเต ทหรภิกฺขู กุณาลทหํ เนตฺวา
อตฺตโน กุณาลกาเล นิสินฺนปุพฺเพ ปาสาณตเล นิสีทิตฺวา กุณาลชาตกกถาย ๔- เตสํ
อนภิรตึ วิโนเทตฺวา สพฺเพปิ เต โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาเปสิ, ปุน มหาวนํ อาเนตฺวา
อรหตฺตผเลติ. เตสํ จิตฺตชานนตฺถํ ปุนปิ ปชาปติโย สาสนํ ปหิณึสุ. เต "อภพฺพา
มยํ ฆราวาสสฺสา"ติ ปฏิสาสนํ ปหิณึสุ. ตา "น ทานิ อมฺหากํ ฆรํ คนฺตุํ
ยุตฺตํ, มหาปชาปติยา สนฺติกํ คนฺตฺวา ปพฺพชฺชํ อนุชานาเปตฺวา ปพฺพชิสฺสามา"ติ
ปญฺจสตาปิ มหาปชาปตึ อุปสงฺกมิตฺวา "อยฺเย อมฺหากํ ปพฺพชฺชํ อนุชานาเปถา"ติ
อาหํสุ. มหาปชาปตี ตา อิตฺถิโย คเหตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ. เสตจฺฉตฺตสฺส
เหฏฺา รญฺโ ปรินิพฺพุตกาเล อุปสงฺกมีติปิ วทนฺติเยว.
     อลํ โคตมิ, มา เต รุจฺจีติ กสฺมา ปฏิกฺขิปิ, นนุ สพฺเพสํปิ พุทฺธานํ
จตสฺโส ปริสา โหนฺตีติ? กามํ โหนฺติ, กิลเมตฺวา ปน อเนกวารํ ยาจิเตน
@เชิงอรรถ: ๑ สุ.วิ. ๒/๓๓๑/๒๘๗, สา.ป. ๑/๓๗/๖๖  ๒ ฉ.ม. ปน อุภยนครวาสิเกสุ
@๓ ขุ.สุ. ๒๕/๙๔๒/๕๑๘, ขุ.มหา. ๒๙/๗๘๘/๔๘๘ (สฺยา)  ๔ ขุ.ชา. ๒๘/๒๙๖/๑๐๖ (สฺยา)
อนุญฺาตํ ปพฺพชฺชํ "ทุกฺเขน ลทฺธา"ติ สมฺมา ปริปาเลสฺสนฺตีติ ครุํ กตฺวา
อนุญฺาตุกาโม ปฏิกฺขิปิ. ปกฺกามีติ ปุน กปิลปุรเมว ปาวิสิ. ยถาภิรนฺตํ
วิหริตฺวาติ โพธเนยฺยสตฺตานํ อุปนิสฺสยํ โอโลเกนฺโต ยถาชฺฌาสเยน วิหริตฺวา.
จาริกํ ปกฺกามีติ มหาชนสงฺคหํ กโรนฺโต อุตฺตมาย พุทฺธสิริยา อโนปเมน พุทฺธวิลาเสน
อตุริตจาริกํ ปกฺกามิ.
     สมฺพหุลาหิ สากิยานีหิ สทฺธินฺติ อนฺโตนิเวสนสฺมึเยว ทสพลํ อุทฺทิสฺส
ปพฺพชฺชาเวสํ คเหตฺวา ตาปิ ๑- ปญฺจสตา สากิยานิโย ปพฺพชฺชาเวสํเยว คาหาเปตฺวา
สพฺพาหิปิ ตาหิ สมฺพหุลาหิ สากิยานีหิ สทฺธึ. ปกฺกามีติ ๒- คมนํ อภินีหริ.
คมนาภินีหรณกาเล ปน ตา สุขุมาลา ราชิตฺถิโย ปทสา คนฺตุํ น สกฺขิสฺสนฺตีติ
สากิยโกลิยราชาโน โสวณฺณสิวิกาโย อุฏฺาปยึสุ. ๓- ตา ปน "ยาเน อารุยฺห
คจฺฉนฺตีหิ สตฺถริ อคารโว กโต โหตี"ติ เอกปณฺณาสโยชนิกํ มคฺคํ ปทสาว ปฏิปชฺชึสุ.
ราชาโนปิ ปุรโต จ ปจฺฉโต จ อารกฺขํ สํวิทหาเปตฺวา ตณฺฑุลสปฺปิเตลาทีนํ
สกฏานิ ปูเรตฺวา ๔- "คตคตฏฺาเน ๕- อาหารํ ปฏิยาเทถา"ติ ปุริเส เปสยึสุ.
สูเนหิ ปาเทหีติ ตาสํ หิ สุขุมาลตฺตา ปาเทสุ เอโก โผโฏ อุฏฺเติ, เอโก
ภิชฺชติ. อุโภ ปาทา กฏกฏฺิสมฺปริกิณฺณา วิย หุตฺวา อุทฺธุมาตา ชาตา. เตน
วุตฺตํ "สูเนหิ ปาเทหี"ติ. พหิทฺวารโกฏฺเกติ ทฺวารโกฏฺกโต พหิ. กสฺมา ปเนวํ
สณฺิตาติ ๖-? เอวํ กิรสฺสา อโหสิ "อหํ ตถาคเตน อนนุญฺาตา สยเมว
ปพฺพชฺชาเวสํ อคฺคเหสึ, เอวํ คหิตภาโว จ ปน เม สกลชมฺพูทีเป ปากโฏ ชาโต. สเจ
สตฺถา ปพฺพชฺชํ อนุชานาติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. สเจ ปน นานุชานิสฺสติ, มหตี
ครหา ภวิสฺสตี"ติ วิหารํ ปวิสิตุํ อสกฺโกนฺตี โรทมานาว อฏฺาสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ๒ ฉ.ม. จาริกํ ปกฺกามีติ
@๓ ฉ.ม. อุปฏฺาปยึสุ  ๔ ฉ.ม. ปูราเปตฺวา
@๕ ฉ.ม. คตฏฺาเน คตฏฺาเน  ๖ ฉ.ม. ิตาติ
     กึ นุ ตฺวํ โคตมีติ กึ นุ ราชกุลานํ วิปตฺติ อุปฺปนฺนา, เกน นุ ๑-
ตฺวํ การเณน เอวํ วิวณฺณภาวํ ปตฺตา, สูเนหิ ปาเทหิ ฯเปฯ ิตาติ. อญฺเนปิ
ปริยาเยนาติ อญฺเนปิ การเณน. พหุการา ภนฺเตติอาทินา ตสฺสา คุณํ
กเถตฺวา ปุน ปพฺพชฺชํ ยาจนฺโต เอวมาห. สตฺถาปิ "อิตฺถิโย นาม ปริตฺตปญฺา,
เอกายาจิตมตฺเตเนว ปพฺพชฺชาย อนุญฺาตาย น มม สาสนํ ครุํ กตฺวา
คณฺหิสฺสนฺตี"ติ ติกฺขตฺตุํ ปฏิกฺขิปิตฺวา อิทานิ ครุํ กตฺวา คาหาเปตุกามตาย สเจ
อานนฺท มหาปชาปตี โคตมี อฏฺ ครุธมฺเม ปฏิคฺคณฺหาติ, สาวสฺสา โหตุ
อุปสมฺปทาติอาทิมาห. ตตฺถ สาวสฺสาติ สาเอว อสฺสา ปพฺพชฺชาปิ อุปสมฺปทาปิ
โหตุ.
     ตทหุปสมฺปนฺนสฺสาติ ตํ ทิวสํปิ อุปสมฺปนฺนสฺส. อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺานํ
อญฺชลิกมฺมํ สามีจิกมฺมํ กตฺตพฺพนฺติ โอมานาติมาเน อกตฺวา ปญฺจปติฏฺิเตน
อภิวาทนํ, อาสนา ปจฺจุฏฺาย ปจฺจุคฺคมนวเสน ปจฺจุฏฺานํ, ทสนเข สโมธาเนตฺวา
อญฺชลิกมฺมํ, อาสนปญฺาปนพีชนาทิกํ อนุจฺฉวิกกมฺมสงฺขาตํ สามีจิกมฺมญฺจ กตฺตพฺพํ.
อภิกฺขุเก อาวาเสติ ยตฺถ วสนฺติยา อนนฺตราเยน โอวาทตฺถาย อุปสงฺกมนารเห
าเน โอวาททายโก อาจริโย นตฺถิ, อยํ อภิกฺขุโก อาวาโส นาม. เอวรูเป
อาวาเส วสฺสํ น อุปคนฺตพฺพํ. อนฺวฑฺฒมาสนฺติ อนุโปสถิกํ. โอวาทูปสงฺกมนนฺติ
โอวาทตฺถาย อุปสงฺกมนํ. ทิฏฺเนาติ จกฺขุนา ทิฏฺเน. สุเตนาติ โสเตน สุเตน.
ปริสงฺกายาติ ทิฏฺสุตวเสน ปริสงฺกิเตน. ครุธมฺมนฺติ ครุกํ สํฆาทิเสสาปตฺตึ.
ปกฺขมานตฺตนฺติ อนูนานิ ปณฺณรสทิวสานิ มานตฺตํ. ฉสุ ธมฺเมสูติ วิกาล-
โภชนจฺฉฏฺเสุ สิกฺขาปเทสุ. สิกฺขิตสิกฺขายาติ เอกสิกฺขํปิ อขณฺฑํ กตฺวา
ปูริตสิกฺขาย. อกฺโกสิตพฺโพ ปริภาสิตพฺโพติ ทสนฺนํ อกฺโกสวตฺถูนํ อญฺตเรน
อกฺโกสวตฺถุนา น อกฺโกสิตพฺโพ, ภยูปทํสนาย ๒- ยาย กายจิ ปริภาสาย น ปริภาสิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ  ๒ สี. ภยปรมฺปราย, ม. ภยูปรมฺปราย
     โอวโฏ ภิกฺขุนีนํ ภิกฺขูสุ วจนปโถติ โอวาทานุสาสนีธมฺมกถาสงฺขาโต วจนปโถ
ภิกฺขุนีนํ ภิกฺขูสุ วาริโต ๑- ปิหิโต, น ภิกฺขุนิยา โกจิ ภิกฺขุ โอวทิตพฺโพ
วา อนุสาสิตพฺโพ วา. "ภนฺเต โปราณกตฺเถรา อิทญฺจิทญฺจ วตฺตํ ปูรยึสู"ติ
เอวํ ปน ปเวณิวเสน กเถตุํ วฏฺฏติ. อโนวโฏ ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีสุ วจนปโถติ
ภิกฺขูนํ ปน ภิกฺขุนีสุ วจนปโถ อนิวาริโต, ยถารุจึ โอวทิตุํ อนุสาสิตุํ ธมฺมกถํ
กเถตุนฺติ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปเนสา ครุธมฺมกถา สมนฺตปาสาทิกาย
วินยสํวณฺณนาย วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา.
     อิเม ปน อฏฺ ครุธมฺเม สตฺถุ สนฺติเก อุคฺคเหตฺวา เถเรน อตฺตโน
อาโรจิยมาเน สุตฺวาว มหาปชาปติยา ตาวมหนฺตํ โทมนสฺสํ ขเณน ปฏิปฺปสฺสมฺภิ,
อโนตตฺตทหโต อาภเตน สีตูทกสฺส ฆฏสเตน มตฺถเก ปริสิตฺตา วิย วิคตปริฬาหา
อตฺตมนา หุตฺวา ครุธมฺมปฏิคฺคหเณน อุปฺปนฺนํ ปีติปามุชฺชํ อาวิกโรนฺตี เสยฺยถาปี
ภนฺเตติอาทิกํ อุทานํ อุทาเนสิ.
     กุมฺภตฺเถนเกหีติ กุมฺเภ ทีปํ ชาเลตฺวา เตน อาโลเกน ปรฆเร ภณฺฑํ
วิจินิตฺวา เถนกโจเรหิ. เสตฏฺิกา นาม โรคชาตีติ เอโก ปาณโก นาฬิมชฺเฌ
คตํ ๒- กณฺฑํ วิชฺฌติ, เยน วิทฺธา กณฺฑา ๓- นิกฺขนฺตํปิ สาลิสีสํ ขีรํ คเหตุํ น
สกฺโกติ. มญฺเชฏฺิกา ๔- นาม โรคชาตีติ อุจฺฉูนํ อนฺโต รตฺตภาโว.
     มหโต ตฬากสฺส ปฏิกจฺเจว ปาฬินฺติ ๕- อิมินา ปน เอตมตฺถํ ทสฺเสติ:-
ยถา มหโต ตฬากสฺส ปาฬิยา อพทฺธายปิ น ๖- กิญฺจิ อุทกํ ติฏฺเตว, ปมเมว
พทฺธาย ปน ยํ อพทฺธปจฺจยา น ติฏฺเยฺย, ตมฺปิ ติฏฺเยฺย, เอวเมว เย อิเม
อนุปฺปนฺเน วตฺถุสฺมึ ปฏิกจฺเจว อวีติกฺกมนตฺถาย ๗- ครุธมฺมา ปญฺตฺตา,
เตสุ หิ ๘-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โอวริโต  ๒ ฉ.ม. นาฬมชฺฌคตํ  ๓ ม. วิทฺธตฺตา วณฺฑํ
@๔ ฉ.ม. มญฺชิฏฺิกา  ๕ ฉ.ม. อาฬินฺติ
@๖ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ  ๗ ฉ.ม. อนติกฺกมนตฺถาย  ๘ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
อปฺปญฺตฺเตสุ มาตุคามสฺส ปพฺพชิตตฺตา ปญฺจวสฺสสตานิ สทฺธมฺโม ติฏฺเยฺย.
ปฏิกจฺเจว ปญฺตฺตา ปน อปรานิปิ ปญฺจวสฺสสตานิ สฺสตีติ เอวํ ปมํ วุตฺตํ
วสฺสสหสฺสเมว สฺสติ. วสฺสสหสฺสนฺติ เจตํ ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตขีณาสววเสเนว ๑-
วุตฺตํ, ตโต ปน อุตฺตริปิ สุกฺขวิปสฺสกขีณาสววเสน วสฺสสหสฺสํ, อนาคามิวเสน วสฺส-
สหสฺสํ, สกทาคามิวเสน วสฺสสหสฺสํ, โสตาปนฺนวเสน วสฺสสหสฺสนฺติ เอวํ ปญฺจ-
วสฺสสหสฺสานิ ปฏิเวธสทฺธมฺโม สฺสติ. ปริยตฺติธมฺโมปิ ตานิเยว. น หิ ปริยตฺติยา
อสติ ปฏิเวโธ อตฺถิ, นาปิ ปริยตฺติยา สติ ปฏิเวโธ น โหติ. ลิงฺคํ ปน
ปริยตฺติยา อนฺตรหิตายปิ จิรํ ปวตฺติสฺสตีติ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๒๖๑-๒๖๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=5859&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=5859&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=23&i=141
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=23&A=5753
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=23&A=5989
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=23&A=5989
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_23