อรรถกถาเล่มที่ ๒๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สุตฺต.อ.๑ (ปรมตฺถ.๑)

                        ๖. ปราภวสุตฺตวณฺณนา
      เอวมฺเม สุตนฺติ ปราภวสุตฺตํ. กา อุปฺปตฺติ? มงฺคลสุตฺตํ กิร สุตฺวา
เทวานํ เอตทโหสิ "ภควตา มงฺคลสุตฺเต สตฺตานํ วุฑฺฒิญฺจ โสตฺถิญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ก. กึการณํ   ๒ อิ. อิตรํ สมณตฺตยํ สุทฺธํ สมณตฺตยเมว ปริสุทฺธกายสมาจาร-
@  ตาทีหิ,  ฉ.ม. อิตรํ สมณตฺตยํ, สุทฺธํ สมณตฺตยเมวํ อปริสุทฺธกายสมาจารตาทีหิ
กถยมาเนน เอกํเสน ภโว เอว กถิโต, โน ปราภโว, หนฺท ทานิ เยน สตฺตา
ปริหายนฺติ วินสฺสนฺติ, ตํ เนสํ ปราภวมฺปิ ปุจฺฉามา"ติ. อถ มงฺคลสุตฺตกถิตทิวสโต
ทุติยทิวเส ทสสหสฺสจกฺกวาเฬสุ เทวตาโย ปราภวสุตฺตํ โสตุกามา
อิมสฺมึ เอกจกฺกวาเฬ สนฺนิปติตฺวา เอกวาลคฺคโกฏิโอกาสมตฺเต ทสปิ วีสมฺปิ
ตึสมฺปิ จตฺตาลีสมฺปิ ปญฺาสมฺปิ สฏฺิปิ สตฺตติปิ อสีติปิ สุขุมตฺตภาวํ ๑-
นิมฺมินิตฺวา สพฺพเทวมารพฺรหฺมาโน สิริยา จ เตเชน จ อธิคยฺห วิโรจมานํ
ปญฺตฺตปวรพุทฺธาสเน ๒- นิสินฺนํ ภควนฺตํ ปริวาเรตฺวา อฏฺสุ. ตโต สกฺเกน
เทวานมินฺเทน อาณตฺโต อญฺตโร เทวปุตฺโต ภควนฺตํ ปราภวปญฺหํ ปุจฺฉิ,
อถ ภควา ปุจฺฉาวเสน อิมํ สุตฺตํ อภาสิ.
      ตตฺถ "เอวมฺเม สุตนฺ"ติอาทิ ๓- อายสฺมตา อานนฺเทน วุตฺตํ, "ปราภวนฺตํ
ปุริสนฺ"ติอาทินา นเยน เอกนฺตริกา คาถา เทวปุตฺเตน วุตฺตา, "สุวิชาโน ภวํ
โหตี"ติอาทินา นเยน เอกนฺตริกา เอว อวสานคาถา จ ภควตา วุตฺตา, ตเทตํ
สพฺพมฺปิ สโมธาเนตฺวา "ปราภวสุตฺตนฺ"ติ วุจฺจติ. ตตฺถ "เอวมฺเม สุตนฺ"ติอาทีสุ
ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ สพฺพํ มงฺคลสุตฺตวณฺณนายํ วกฺขาม.
      [๙๑] ปราภวนฺตํ ปุริสนฺติอาทีสุ ปน ปราภวนฺตนฺติ ปริหายนฺตํ วินสฺสนฺตํ.
ปุริสนฺติ ยํ กิญฺจิ สตฺตํ ชนฺตุํ. มยํ ปุจฺฉาม โคตมนฺติ ๔- เสสเทเวหิ สทฺธึ
อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา ๕- โอกาสํ กโรนฺโต ๖- โส เทวปุตฺโต โคตฺเตน ภควนฺตํ อาลปติ.
ภควนฺตํ ปุฏฺุมาคมฺมาติ ๗- มยํ หิ ภควนฺตํ ปุจฺฉิสฺสามาติ ตโต ตโต จกฺกวาฬา
อาคตาติ อตฺโถ. เอเตน อาทรํ ทสฺเสติ. กึ ปราภวโต มุขนฺติ เอวํ อาคตานํ
อมฺหากํ พฺรูหิ ปราภวโต ปุริสสฺส กึ มุขํ กึ ทฺวารํ กา โยนิ กึ การณํ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สุขุมตฺตภาเว                       ๒ ฉ.ม. ปญฺตฺตวร...เอวมุปริปิ
@๓ ก. อาทิกํ          ๔ ฉ.ม. โคตมาติ       ๕ ฉ.ม. นิทสฺเสตฺวา
@๖ ฉ.ม. กาเรนฺโต                         ๗ ฉ.ม. ภวนฺตํ ปุฏฺุมาคมฺหาติ
เยน มยํ ปราภวนฺตํ ปุริสํ ชาเนยฺยามาติ อตฺโถ. เอเตน "ปราภวนฺตํ
ปุริสนฺ"ติ เอตฺถ วุตฺตสฺส ปราภวโต ปุริสสฺส ปราภวการณํ ปุจฺฉติ.
ปราภวการเณ หิ าเต เตน การณสามญฺเน สกฺกา โย โกจิ ปราภวปุริโส
ชานิตุนฺติ.
      [๙๒] อถสฺส ภควา สุฏฺุ ปากฏีกรณตฺถํ ปฏิปกฺขํ ทสฺเสตฺวา
ปุคฺคลาธิฏฺานาย เทสนาย ปราภวมุขํ ทีเปนฺโต อาห "สุวิชาโน ภวนฺ"ติ.
ตสฺสตฺโถ:- ยฺวายํ ภวํ วฑฺฒนฺโต อปริหายนฺโต ปุริโส, โส สุวิชาโน โหติ,
สุเขน อกสิเรน อกิจฺเฉน สกฺกา วิชานิตุํ. โย จายํ ๑- ปราภวตีติ ปราภโว,
ปริหายติ วินสฺสติ, ยสฺส ตุเมฺห ตํ ๒- ปราภวโต ปุริสสฺส มุขํ มํ ปุจฺฉถ, โสปิ
สุวิชาโน. กถํ? อยํ หิ ธมฺมกาโม ภวํ โหติ ทสกุสลกมฺมปถธมฺมํ กาเมติ
ปิเหติ ปตฺเถติ สุณาติ ปฏิปชฺชติ, โส ตํ ปฏิปตฺตึ ทิสฺวา สุตฺวา จ ชานิตพฺพโต
สุวิชาโน โหติ. อิตโรปิ ธมฺมเทสฺสี ปราภโว, ตเมว ธมฺมํ เทสฺสติ น กาเมติ
น ปิเหติ น ปตฺเถติ น สุณาติ น ปฏิปชฺชิ, โส เอตํ ๓- วิปฺปฏิปตฺตึ ทิสฺวา
สุตฺวา จ ชานิตพฺพโต สุวิชาโน โหตีติ. เอวเมตฺถ ภควา ปฏิปกฺขํ ทสฺเสนฺโต
อตฺถโต ธมฺมกามตํ ภวโต มุขํ ทสฺเสตฺวา ธมฺมเทสฺสิตํ ปราภวโต มุขํ
ทสฺเสตีติ เวทิตพฺพํ.
      [๙๓] อถ สา เทวตา ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทมานา อาห "อิติ เหตนฺ"ติ.
ตสฺสตฺโถ:- อิติ หิ ยถา วุตฺโต ภควตา, ตเถว ๔- เอตํ วิชานาม คณฺหาม
ธาเรม, ปโม โส ปราภโว โส ธมฺมเทสฺสิตลกฺขโณ ๕- ปโม ปราภโว.
ยานิ มยํ ปราภวมุขานิ วิชานิตุํ อาคตมฺห, ๖- เตสุ อิทํ ตาว เอกํ ปราภวโต
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โยปายํ         ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ     ๓ ฉ.ม. ตํ
@๔ ม. อิติ ยถาวุตฺตธมฺมเทสฺสิตเมว ๕ ฉ.ม....เทสฺสิตา... ๖ ฉ.ม. อาคตมฺหา
มุขนฺติ วุตฺตํ โหติ. ตตฺถ วิคฺคโห:- ปราภวนฺติ เอเตนาติ ปราภโว. เกน
จ ปราภวนฺติ? ยํ ปน ๑- ปราภวโต มุขํ การณํ, เตน. พฺยญฺชนมตฺเตน เอว
หิ เอตฺถ นานากรณํ, อตฺถโต ปน ปราภโวติ วา ปราภวโต มุขนฺติ วา
นานากรณํ นตฺถิ. เอวเมตํ ปราภวโต มุขํ วิชานามาติ อภินนฺทิตฺวา ตโต ปรํ
าตุกามา มยนฺติ อาห ๒- "ทุติยํ ภควา พฺรูหิ, กึ ปราภวโต มุขนฺ"ติ. อิโต
ปรญฺจ ตติยํ จตุตฺถนฺติอาทีสุปิ อิมินา เอว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
      [๙๔] พฺยากรณปกฺเขปิ จ ยสฺมา เต เต สตฺตา เตหิ เตหิ ๓-
ปราภวมุเขหิ สมนฺนาคตา, น เอโกเยว สพฺเพหิ, น จ สพฺเพ เอเกเนว, ๔-
ตสฺมา เตสํ เตสํ ตานิ ตานิ ปราภวมุขานิ ทสฺเสตุํ "อสนฺตสฺส ปิยา โหนฺตี"ติ-
อาทินา นเยน ปุคฺคลาธิฏฺานาย เอว เทสนาย นานาวิธานิ ปราภวมุขานิ
พฺยากาสีติ เวทิตพฺพา. ๕-
      ตตฺถายํ ๖- สงฺเขปโต อตฺถวณฺณนา:- อสนฺโต นาม ฉ สตฺถาโร,
เย วา ปนญฺเปิ อวูปสนฺเตน กายวจีมโนกมฺเมน สมนฺนาคตา, เต อสนฺโต
อสฺส ปิยา โหนฺติ สุนกฺขตฺตาทีนํ อเจลกโกรกฺขตฺติยาทโย วิย. สนฺโต นาม
พุทฺธปจฺเจกพุทฺธสาวกา, เย วา ปนญฺเปิ วูปสนฺเตน กายวจีมโนกมฺเมน
สมนฺนาคตา, เต สนฺเต น กุรุเต ปิยํ, อตฺตโน ปิเย อิฏฺเ กนฺเต มนาเป
น กุรุเตติ อตฺโถ. เวเนยฺยวเสน เหตฺถ วจนเภโท กโตติ เวทิตพฺโพ. อถ วา
สนฺเต น กุรุเต อิติ สนฺเต น เสวตีติ อตฺโถ ยถา "ราชานํ เสวตี"ติ. เอตสฺมึ
หิ อตฺเถ ราชานํ ปิยํ กุรุเตติ ๗- สทฺทวิทู วณฺเณนฺติ. ๘- ปิยนฺติ ปิยมาโน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ             ๒ ฉ.ม. าตุกามตายาห
@๓ ม. เยหิ เยหิ                     ๔ ม. น เอโกเยว น จ เทฺว, อถ โข อเนกา
@๕ ก. เวทิตพฺโพ   ๖ ฉ.ม. ตตฺรายํ     ๗ สี. ปกุรุเตติ
@๘ ฉ.ม. มนฺเตนฺติ
ตุสฺสมาโน โมทมาโนติ อตฺโถ. อสตํ ธมฺโม นาม ทฺวาสฏฺิ ทิฏฺิคตานิ,
ทสากุสลกมฺมปถา วา. ตํ อสตํ ธมฺมํ โรเจติ ปิเหติ ปตฺเถติ เสวติ. เอวเมตาย
คาถาย อสนฺตปิยตา สนฺตอปฺปิยตา อสตํ ธมฺมโรจนญฺจ ๑- ติวิธํ ปราภวโต
มุขํ วุตฺตํ. เอเตน หิ สมนฺนาคโต ปุริโส ปราภวติ ปริหายติ, เนว อิธ น
หุรํ วุฑฺฒึ ปาปุณาติ, ตสฺมา "ปราภวโต มุขนฺ"ติ วุจฺจติ. วิตฺถารํ ปเนตฺถ
"อเสวนา จ พาลานํ, ปณฺฑิตานญฺจ เสวนา"ติ คาถาวณฺณนายํ วกฺขาม.
      [๙๖] นิทฺทาสีลี นาม โย คจฺฉนฺโตปิ นิสีทนฺโตปิ ติฏฺนฺโตปิ
สยาโนปิ นิทฺทายติ เอว. สภาสีลี นาม สงฺคณิการามตํ ภสฺสารามตมนุยุตฺโต.
อนุฏฺาตาติ วีริยเตชวิรหิโต อุฏฺานสีโล น โหติ, อญฺเหิ โจทิยมาโน
คหฏฺโ วา สมาโน คหฏฺกมฺมํ, ปพฺพชิโต วา ปพฺพชิตกมฺมํ น อารภติ.
อลโสติ ชาติอลโส, อจฺจนฺตาภิภูโต ถิเนน ิตฏฺาเน ิโต เอว โหติ, นิสินฺโน ๒-
นิสินฺนฏฺาเน นิสินฺโน เอว โหติ, อตฺตโน อุสฺสาเหน อญฺ อิริยาปถํ น
กปฺเปติ. อตีเต อรญฺเ อคฺคิมฺหิ ทาปิเต ๓- อปลายนอลสา เจตฺถ นิทสฺสนํ.
อยเมตฺถ อุกฺกฏฺปริจฺเฉโท ตโต ลามกปริจฺเฉเทนาปิ ปน อลโส อลโสเตฺวว
เวทิตพฺโพ. ธโชว รถสฺส, ธูโมว อคฺคิโน, โกโธ ปญฺาณมสฺสาติ โกธปญฺาโณ.
โทสจริโต ขิปฺปโกโธ ๔- อรุกูปมจิตฺโต ปุคฺคโล เอวรูโป โหติ. อิมาย คาถาย
นิทฺทาสีลตา สภาสีลตา อนุฏฺานสีลตา ๕- อลสตา โกธปญฺาณตาติ ปญฺจวิธํ
ปราภวมุขํ วุตฺตํ. เอเตน หิ สมนฺนาคโต เนว คหฏฺโ คหฏฺวุฑฺฒึ, น
ปพฺพชิโต ปพฺพชิตวุฑฺฒึ ปาปุณาติ, อญฺทตฺถุ ปริหายติเยว ปราภวติเยว,
ตสฺมา "ปราภวโต มุขนฺ"ติ วุจฺจติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อสทฺธมฺมโรจนญฺจาติ           ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
@๓ ฉ.ม. อุฏฺิเต           ๔ ฉ.ม. ขิปฺปโกปิ      ๕ ฉ.ม. อนุฏฺานตา
      [๙๘] มาตาติ ชนิกา เวทิตพฺพา. ปีตาติ ชนโกเยว. ชิณฺณกํ สรีรสิถิลตาย.
คตโยพฺพนํ โยพฺพนาติกฺกเมน อาสีติกํ วา นาวุติกํ วา สยํ กมฺมานิ กาตุมสมตฺถํ.
ปหุสนฺโตติ สมตฺโถ สมิทฺโธ ๑- สุขํ ชีวมาโน. น ภรตีติ น โปเสติ. อิมาย
คาถาย มาตาปิตูนํ อภรณํ อโปสนํ อนุปฏฺานํ เอกํเยว ปราภวมุขํ วุตฺตํ.
เอเตน หิ สมนฺนาคโต ยํ ตํ:-
        "ตาย นํ ปาริจริยาย      มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา
         อิเธว นํ ปสํสนฺติ        เปจฺจ สคฺเค ปโมทตี"ติ ๒-
มาตาปิตุภรเณ อานิสํสํ วุตฺตํ, ตํ น ปาปุณาติ, อญฺทตฺถุ "มาตาปิตโรปิ น
ภรติ, กํ อญฺ ภริสฺสตี"ติ นินฺทญฺจ วชฺชนียตญฺจ ทุคฺคติญฺจ ปาปุณนฺโต
ปราภวติเยว, ตสฺมา "ปราภวโต มุขนฺ"ติ วุจฺจติ.
      [๑๐๐] ปาปานํ พาหิตตฺตา พฺราหฺมณํ, สมิตตฺตา สมณํ. พฺราหฺมณกุลปฺปภวมฺปิ
วา พฺราหฺมณํ, ปพฺพชฺชูปคตํ สมณํ, ตโต อญฺ วาปี ยํ กิญฺจิ
ยาจนกํ. มุสาวาเทน วญฺเจตีติ "วท ภนฺเต ปจฺจเยนา"ติ ปวาเรตฺวา ยาจิโต
วา ปฏิชานิตฺวา ปจฺฉา อปฺปทาเนน ตสฺส ตํ วิสํวาเทติ. ๓- อิมาย คาถาย
พฺราหฺมณาทีนํ มุสาวาเทน วญฺจนํ เอกเมว ปราภวมุขํ วุตฺตํ. เอเตน หิ
สมนฺนาคโต อิธ นินฺทํ, สมฺปราเย ทุคฺคตึ สุคติยมฺปิ อธิปฺปายวิปตฺติญฺจ
ปาปุณาติ. วุตฺตเญฺหตํ:-
           "ทุสฺสีลสฺส สีลวิปนฺนสฺส ปาปโก กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉตี"ติ. ๔-
      ตถา:-
           "จตูหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต
            เอวํ นิรเย, กตเมหิ จตูหิ, มุสาวาที โหตี"ติอาทิ. ๕-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สมาโน    ๒ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๖๓/๘๐    ๓ ฉ.ม. ตํ อาสํ วิสํวาเทติ
@๔ วิ.มหา. ๕/๒๔๕/๖๑, ที.มหา. ๑๐/๑๔๙/๗๗, องฺ.ปญฺจก. ๒๒/๒๑๓/๒๘๑
@๕ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๘๒/๙๔
      ตถา:-
             "อิธ สาริปุตฺต เอกจฺโจ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา อุปสงฺกมิตฺวา
         ปวาเรติ `วท ภนฺเต ปจฺจเยนา'ติ, โส เยน ปวาเรติ, ตํ น เทติ.
         โส เจ ตโต จุโต  อิตฺถตฺตํ  อาคจฺฉติ, โส ยญฺเทว ๑- วณิชฺชํ
         ปโยเชติ สาสฺส โหติ เฉทคามินี. อิธ ปน สาริปุตฺต ฯเปฯ โส
         เยน ปวาเรติ, น ตํ ยถาธิปฺปายํ เทติ, โส เจ ตโต จุโต
         อิตฺถตฺตํ อาคจฺฉติ, โส ยญฺเทว วณิชฺชํ ปโยเชติ, สาสฺส น
         โหติ ยถาธิปฺปายา"ติ. ๒-
      เอวมิมานิ นินฺทาทีนิ ปาปุณนฺโต ปราภวติเยว, ตสฺมา "ปราภวโต
มุขนฺ"ติ วุตฺตํ.
      [๑๐๒] ปหูตวิตฺโตติ ปหูตชาตรูปรชตมณิรตโน. สหิรญฺโติ สกหาปโณ.
สโภชโนติ อเนกสูปพฺยญฺชนโภชนสมฺปนฺโน. เอโก ภุญฺชติ สาทูนีติ สาทูนิ ๓-
โภชนานิ อตฺตโน ปุตฺตานมฺปิ อทตฺวา ปฏิจฺฉนฺโนกาเส ภุญฺชตีติ เอโก ภุญฺชติ
สาทูนิ. ๔- อิมาย คาถาย โภชเน คิทฺธตาย โภชนมจฺฉริยํ เอกํเยว ปราภวมุขํ
วุตฺตํ. เอเตน หิ สมนฺนาคโต นินฺทํ วชฺชนียํ ทุคฺคตินฺติ เอวมาทีนิ ปาปุณนฺโต
ปราภวติเยว, ตสฺมา "ปราภวโต มุขนฺ"ติ วุตฺตํ. วุตฺตนเยเนว จ สพฺพํ
สุตฺตานุสาเรน โยเชตพฺพํ, อติวิตฺถารภเยน ปน อิทานิ โยชนานํ นยํ
อทสฺเสตฺวา อตฺถมตฺตเมว ภณาม.
      [๑๐๔] ชาติตฺถทฺโธ นาม โย "อหํ ชาติสมฺปนฺโน"ติ มานํ ชเนตฺวา
เตน ถทฺโธ วาตปูริตภสฺตา วิย อุทฺธุมาโต หุตฺวา น กสฺสจิ โอนมติ. เอส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ยํ ยเทว             ๒ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๗๙/๙๒
@๓ ก. สาธูนิ                 ๔ ก. สาธูนิ ภุญฺชติ
นโย ธนโคตฺตตฺถทฺเธสุ. สญฺาติมติมญฺเตีติ อตฺตโน าติมฺปิ ชาติยา อติมญฺติ
สกฺยา วิย วิฑูฑภํ. ธเนนาปิ จ "กปโณ อยํ ทลิทฺโท"ติ อติมญฺติ,
สามีจิมตฺตมฺปิ น กโรติ, ตสฺส เต าตโย ปราภวเมว อิจฺฉนฺติ. อิมาย คาถาย
วตฺถุโต จตุพฺพิธํ ลกฺขณโต เอกเมว ปราภวมุขํ วุตฺตํ.
      [๑๐๖] อิตฺถิธุตฺโตติ อิตฺถีสุ สารตฺโต, ยํ กิญฺจิ อตฺถิ, ตํ สพฺพมฺปิ ทตฺวา
อปราปรํ อิตฺถึ สงฺคณฺหาติ. ตถา สพฺพมฺปิ อตฺตโน สนฺตกํ นิกฺขิปิตฺวา
สุราปานปฺปยุตฺโต สุราธุตฺโต. นิวตฺถสาฏกมฺปิ นิกฺขิปิตฺวา ชูตกีฬนมนุยุตฺโต
อกฺขธุตฺโตติ. ๑- เอเตหิ ตีหิ าเนหิ ยํ กิญฺจิปิ ลทฺธํ โหติ, ตสฺส วินาสนโต ๒-
ลทฺธํ ลทฺธํ วินาเสตีติ เวทิตพฺโพ. โย ๓- เอวํวิโธ โส ๔- ปราภวติเยว.
เตนสฺเสตํ อิมาย คาถาย ติวิธํ ปราภวมุขํ วุตฺตํ.
      [๑๐๘] เสหิ ทาเรหีติ อตฺตโน ทาเรหิ. โย อตฺตโน ทาเรหิ อสนฺตุฏฺโ
หุตฺวา เวสิยาสุ ปทุสฺสติ, ตถา ปรทาเรสุ, โส ยสฺมา เวสีนํ ธนุปฺปทาเนน ๕-
จ ปรทารเสวเนน จ ราชทณฺฑาทีหิ จ ปราภวติเยว, เตนสฺเสตํ อิมาย
คาถาย ทุวิธํ ปราภวมุขํ วุตฺตํ.
      [๑๑๐] อตีตโยพฺพโนติ โยพฺพนมติจฺจ อาสีติโก วา นาวุติโก วา
หุตฺวา อาเนติ ปริคฺคณฺหาติ. ติมฺพรุตฺถนินฺติ ติมฺพรุผลสทิสตฺถนึ ตรุณทาริกํ.
ตสฺสา อิสฺสา น สุปตีติ "ทหราย นาม มหลฺลเกน สทฺธึ รติ จ สํวาโส จ
อมนาโป, มา เหว โข ตรุณํ ปตฺเถยฺยา"ติ ๖- อิสฺสาย ตํ รกฺขนฺโต น สุปติ.
ยสฺมา กามราเคน จ อิสฺสาย จ ทยฺหนฺโต พหิทฺธา กมฺมนฺเต จ อปฺปโยเชนฺโต
ปราภวติเยว, เตนสฺเสตํ อิมาย คาถาย อิสฺสาย ๗- อสุปนํ เอกํเยว ปราภวมุขํ
วุตฺตํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อกฺขธุตฺโต                  ๒ ม. วินาสนตฺตา
@๓-๔ ฉ.ม. อิมา ปาา น ปญฺายนฺติ     ๕ ฉ.ม. ธนปฺปทาเนน
@๖ ก. ปฏฺเยฺยาติ                   ๗ ฉ.ม. อิมํ อิสฺสาย
      [๑๑๒] โสณฺฑินฺติ มจฺฉมํสาทีสุ ๑- โลลํ เคธชาตํ. ๒- วิกิรณินฺติ เตสํ
อตฺถาย ธนํ ปํสุกํ วิย วิกิริตฺวา นาสนสีลํ. ปุริสํ วาปิ ตาทิสนฺติ ปุริโส
วาปิ โย เอวรูโป โหติ, โย ตํ อิสฺสริยสฺมึ าเปติ, ๓- ลญฺฉนมุทฺทิกาทีนิ
ทตฺวา ฆราวาเส วา กมฺมนฺเต วา วณิชฺชาทิโวหาเรสุ วา พฺยาปารํ กาเรติ, ๔-
โส ยสฺมา ตสฺส โทเสน ธนกฺขยํ ปาปุณนฺโต ปราภวติเยว, เตนสฺเสตํ อิมาย
คาถาย ตถาวิธสฺส อิสฺสริยสฺมึ าปนํ ๕- เอกํเยว ปราภวมุขํ วุตฺตํ.
      [๑๑๔] อปฺปโภโค นาม สนฺนิจิตานญฺจ โภคานํ อายมุขสฺส จ ภควโต.
มหาตโณฺหติ มหติยา โภคตณฺหาย สมนฺนาคโต, ยํ ลทฺธํ, เตน อสนฺตุฏฺโ.
ขตฺติเย ชายเต กุเลติ ขตฺติยานํ กุเล ชายติ. โส จ รชฺชํ ปตฺถยตีติ ๖- โส
เอตาย รชฺชํ ปตฺถยนกามตาย ๗- มหาตณฺหตาย อนุปาเยน อุปฺปฏิปาฏิยา อตฺตโน
ทายชฺชภูตํ อลพฺภเนยฺยํ วา ปรสนฺตกํ วา รชฺชํ ปตฺเถติ, โส เอวํ ปตฺเถนฺโต ๘-
ยสฺมา ตมฺปิ อปฺปกํ โภคํ โยธาทีนํ ๙- ทตฺวา รชฺชํ อปาปุณนฺโต ปราภวติเยว,
เตนสฺเสตํ อิมาย คาถาย รชฺชปตฺถนํ เอกํเยว ปราภวมุขํ วุตฺตํ.
      [๑๑๕] อิโต ปรํ ยทิ สา เทวตา "เตรสมํ ภควา พฺรูหิ ฯเปฯ
สตสหสฺสิมํ ภควา พฺรูหี"ติ ปุจฺเฉยฺย, ตมฺปิ ๑๐- ภควา กเถยฺย. ยสฺมา ปน สา
เทวตา "กึ อิเมหิ ปุจฺฉิเตหิ, เอกเมตฺถ วุฑฺฒิกรํ นตฺถี"ติ ตานิ ปราภวมุขานิ
อสุยฺยมานา ๑๑- เอตฺตกมฺปิ ปุจฺฉิตฺวา วิปฺปฏิสารี หุตฺวา ตุณฺหี อโหสิ, ตสฺมา
ภควา ตสฺสา อชฺฌาสยํ ๑๒- วิทิตฺวา เทสนํ สมาเปนฺโต ๑๓- อิมํ คาถํ อภาสิ
"เอเต ปราภเว โลเก"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. มจฺฉมํสมชฺชาทีสุ         ๒ ฉ.ม. เคธชาติกํ         ๓ ฉ.ม. เปติ
@๔ สี. สพฺยาปารํ กโรติ, ฉ.ม. ตเทว วาวฏํ กาเรติ         ๕ ฉ.ม. ปนํ
@๖ ก. ปฏฺยตีติ              ๗ ฉ.ม. รชฺชํ ปตฺถยนกามตาย-อิติ น ปญฺายนฺติ
@๘ ก. ปฏฺเนฺโต             ๙ ฉ.ม. โยธาชีวาทีนํ       ๑๐ ก. เตปิ
@๑๑ สี. อสุขายมานา          ๑๒ ฉ.ม. ตสฺสาสยํ         ๑๓ ฉ.ม. นิฏฺาเปนฺโต
      ตตฺถ ปณฺฑิโตติ ปริวีมํสาย สมนฺนาคโต. สมเวกฺขิยาติ ปญฺาจกฺขุนา
อุปปริกฺขิตฺวา. ๑- อริโยติ น มคฺเคน น ผเลน, อปิจ โข ปน เอตสฺมึ
ปราภวสงฺขาเต อนเย น อิริยตีติ อริโย. เยน ทสฺสเนน ยาย ปญฺาย จ ๒-
ปราภเว ทิสฺวา วิวชฺเชติ, เตน สมฺปนฺนตฺตา ทสฺสนสมฺปนฺโน. ส โลกํ ภชเต
สิวนฺติ โส เอวรูโป สิวํ เขมมุตฺตมํ อนุปทฺทวํ เทวโลกํ ภชติ อลฺลียติ,
อุปคจฺฉตีติ วุตฺตํ โหติ.
      เทสนาปริโยสาเน ปราภวมุขานิ สุตฺวา อุปฺปนฺนสํเวคานุรูปํ โยนิโส
ปทหิตฺวา โสตาปตฺติสกทาคามิอนาคามิผลานิ ปตฺตา เทวตา คณนปถํ ๓- วีติวตฺตา.
ยถาห:-
        "มหาสมยสุตฺเต จ            อโถ มงฺคลสุตฺตเก
         สมจิตฺเต ราหุโลวาเท        ธมฺมจกฺเก ปราภเว.
         เทวตาสมิตี ตตฺถ            อปฺปเมยฺยา อสงฺขิยา ๔-
         ธมฺมาภิสมโย เจตฺถ          คณนาโต อสงฺขิโย"ติ. ๕-
                ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺกถาย
                    สุตฺตนิปาตวณฺณนาย
                 ปราภวสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้า ๑๖๙-๑๗๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=28&A=4071&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=4071&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=303
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7218
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7168
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7168
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25