บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓

หน้าที่ ๕๕๗.

จูฬสงฺคามวณฺณนา ---------- {๓๖๕} จูฬสงฺคาเม ฯ สงฺคามาวจเรน ภิกฺขุนาติ สงฺคาโม วุจฺจติ อธิกรณวินิจฺฉยตฺถาย สงฺฆสนฺนิปาโต ฯ ตตฺร หิ อตฺตปจฺจตฺถิกา เจว สาสนปจฺจตฺถิกา จ อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ สตฺถุสาสนํ ทีเปนฺตา สโมสรนฺติ เวสาลิกา วชฺชีปุตฺตกา วิย ฯ โย ภิกฺขุ เนสํ ปจฺจตฺถิกานํ ลทฺธึ มทฺทิตฺวา สกวาททีปนตฺถาย ตตฺถ อวจรติ อชฺโฌคาเหตฺวา วินิจฺฉยํ ปวตฺเตติ โส สงฺคามาวจโร นาม ยสตฺเถโร วิย ฯ เตน สงฺคามาวจเรน ภิกฺขุนา สงฺฆํ อุปสงฺกมนฺเตน นีจจิตฺเตน สงฺโฆ อุปสงฺกมิตพฺโพ ฯ นีจจิตฺเตนาติ มานทฺธชํ นิปาเตตฺวา นีหตมานจิตฺเตน ฯ รโชหรณสเมนาติ ปาทปุญฺฉนสเมน ยถา รโชหรณสฺส สงฺกิลิฏฺเ วา อสงฺกิลิฏฺเ วา ปาเท ปุญฺฉิยมาเน เนว ราโค น โทโส เอวํ อิฏฺานิฏฺเสุ อรชนฺเตน อทุสฺสนฺเตนาติ อตฺโถ ฯ ยถาปฏิรูเป อาสเนติ ยถาปฏิรูปํ อาสนํ ตฺวา อตฺตโน ปาปุณนฏฺาเน เถรานํ ภิกฺขูนํ ปิฏฺึ อทสฺเสตฺวา นิสีทิตพฺพํ ฯ อนานากถิเกนาติ นานาวิธํ ตํ ตํ อนตฺถกถํ อกเถนฺเตน ฯ อติรจฺฉานกถิเกนาติ ทิฏฺ สุตํ มุตํปิ ราชกถาทิกํ ติรจฺฉานกถํ อกเถนฺเตน ฯ สามํ วา ธมฺโม ภาสิตพฺโพติ สงฺฆสนฺนิปาตฏฺาเน กปฺปิยากปฺปิยนิสฺสิตา วา รูปารูปปริจฺเฉทสมถจารวิปสฺสนา- จารานนิสชฺชวตฺตาทินิสฺสิตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๕๘.

วา กถา ธมฺโม นาม ฯ เอวรูโป ธมฺโม สยํ วา ภาสิตพฺโพ ปโร วา อชฺเฌสิตพฺโพ ฯ โย ภิกฺขุ ตถารูปึ กถํ กเถตุํ ปโหติ โส วตฺตพฺโพ อาวุโส สงฺฆมชฺฌมฺหิ ปญฺเห อุปฺปนฺเน ตฺวํ กเถยฺยาสีติ ฯ อริโย วา ตุณฺหีภาโว นาติมญฺิตพฺโพติ อริยา ตุณฺหี นิสีทนฺตา น พาลปุถุชฺชนา วิย นิสีทนฺติ อญฺตรํ กมฺมฏฺานํ คเหตฺวาว นิสีทนฺติ ฯ อิติ กมฺมฏฺานมนสิการวเสน ตุณฺหีภาโว อริโย ตุณฺหีภาโว นาม ฯ โส นาติมญฺิตพฺโพ กึ กมฺมฏฺานานุโยเคนาติ นาวชานิตพฺโพ ฯ อตฺตโน ปฏิรูปํ กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา นิสีทิตพฺพนฺติ อตฺโถ ฯ น อุปชฺฌาโย ปุจฺฉิตพฺโพติ โกนาโม ตุยฺหํ อุปชฺฌาโยติ น ปุจฺฉิตพฺโพ ฯ เอเสว นโย สพฺพตฺถ ฯ น ชาตีติ ตฺวํ ขตฺติยชาติโย ตฺวํ พฺราหฺมณชาติโยติ เอวํ ชาติ น ปุจฺฉิตพฺพา ฯ น อาคโมติ ทีฆภาณโก ตฺวํ มชฺฌิมภาณโกติ เอวํ อาคโม น ปุจฺฉิตพฺโพ ฯ กุลปเทโส ขตฺติยกุลาทิวเสน เวทิตพฺโพ ฯ อตฺรสฺส เปมํ วา โทโส วาติ อตฺร ปุคฺคเล เอเตสํ การณานํ อญฺตรวเสน เปมํ วา ภเวยฺย โทโส วา ฯ โน ปริสกปฺปิเยนาติ ปริสกปฺปิเกน ปริสานุวิธายเกน น ภวิตพฺพํ ฯ ยํ ปริสาย รุจฺจติ ตเทว เจเตตฺวา กปฺเปตฺวา น กเถตพฺพนฺติ อตฺโถ ฯ น หตฺถมุทฺธา ทสฺเสตพฺพาติ กเถตพฺเพ จ อกเถตพฺเพ จ สญฺาชนนตฺถํ หตฺถวิกาโร น กาตพฺโพ ฯ อตฺถํ อนุวิธิยนฺเตนาติ วินิจฺฉยปฏิเวธเมว สลฺลกฺเขนฺเตน อิทํ สุตฺตํ อุปลพฺภติ อิมสฺมึ วินิจฺฉเย อิทํ วกฺขามีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๕๙.

เอวํ ปริตุลยนฺเตน นิสีทิตพฺพนฺติ อตฺโถ ฯ น จ อาสนา วุฏฺาตพฺพนฺติ น อาสนา วุฏฺาย สนฺนิปาตมณฺฑเล วิจริตพฺพํ ฯ วินยธเร วุฏฺิเต สพฺพา ปริสา วุฏฺหติ ฯ น วีติหาตพฺพนฺติ น วินิจฺฉโย หาเปตพฺโพ ฯ น กุมฺมคฺโค เสวิตพฺโพติ น อาปตฺติ ทีเปตพฺพา ฯ อสาหสิเกน ภวิตพฺพนฺติ น สหสา การินา ภวิตพฺพํ ฯ สหสา ทุรุตฺตวจนํ น กเถตพฺพนฺติ อตฺโถ ฯ วจนกฺขเมนาติ ทุรุตฺตวาจํ ขมนสีเลน ฯ หิตปริสกฺกินาติ หิเตสินา หิตคเวสินา ฯ กรุณา จ กรุณาปุพฺพภาโค จ อุปฏฺเปตพฺโพติ อยํ ปททฺวเยปิ อธิปฺปาโย ฯ อนสุรุตฺเตนาติ น อสุรุตฺเตน ฯ อสุรุตฺตํ วุจฺจติ วิคฺคาหิกกถาสงฺขาตํ อสุนฺทรวจนํ ตํ น กเถตพฺพนฺติ อตฺโถ ฯ อตฺตา ปริคฺคเหตพฺโพติ วินิจฺฉิตุํ วูปสเมตุํ สกฺขิสฺสามิ นุ โข โนติ เอวํ อตฺตา ปริคฺคเหตพฺโพ ฯ อตฺตโน ปมาณํ ชานิตพฺพนฺติ อตฺโถ ฯ ปโร ปริคฺคเหตพฺโพติ ลชฺชิยา นุ โข อยํ ปริสา สกฺกา สญฺาเปตุํ อุทาหุ โนติ เอวํ ปโร ปริคฺคเหตพฺโพ ฯ โจทโก ปริคฺคเหตพฺโพติ ธมฺมโจทโก นุ โข โนติ เอวํ โจทโก ปริคฺคเหตพฺโพ ฯ จุทิตโก ปริคฺคเหตพฺโพติ ธมฺมจุทิตโก นุ โข โนติ เอวํ จุทิตโก ปริคฺคเหตพฺโพ ฯ อธมฺมโจทโก ปริคฺคเหตพฺโพติ ตสฺส ปมาณํ ชานิตพฺพํ ฯ เสเสสุปิ เอเสว นโย ฯ วุตฺตํ อหาเปนฺเตนาติ โจทกจุทิตเกหิ วุตฺตวจนํ อหาเปนฺเตน ฯ อวุตฺตํ อปฺปกาเสนฺเตนาติ อโนสฏํ วตฺถุํ อปฺปกาเสนฺเตน ฯ เวโป ^๑- @เชิงอรรถ: ^๑. อิทํ ปาลิยานุวตฺตนวเสเนว โสธิตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ ปุราณโปตฺถเกสุ ปน เวโธติ @ทิสฺสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๖๐.

ปหาเสตพฺโพติ มนฺโท โมมูโห ปคฺคณฺหิตพฺโพ ฯ นนุ ตฺวํ กุลปุตฺโตติ อุตฺเตเชตฺวา อนุโยควตฺตํ กถาเปตฺวา ตสฺส อนุโยโค คณฺหิตพฺโพ ฯ ภีรุ อสฺสาเสตพฺโพติ ยสฺส สงฺฆมชฺฌํ วา คณมชฺฌํ วา อโนสฏปุพฺพตฺตา สารชฺชํ อุปฺปชฺชติ ตาทิโส มา ภายิ วิสฏฺโ กเถหิ มยนฺเต อุปตฺถมฺภา ภวิสฺสามาติ วตฺวาปิ อนุโยควตฺตํ กถาเปตพฺโพ ฯ จณฺโฑ นิเสเธตพฺโพติ อปสาเทตพฺโพ ตชฺเชตพฺโพ ฯ อสุจิ วิภาเวตพฺโพติ อลชฺชี ปกาเสตฺวา อาปตฺตึ เทสาเปตพฺโพ ฯ อุชุ มทฺทเวนาติ โย ภิกฺขุ อุชุ สีลวา กายวงฺกาทิรหิโต โส มทฺทเวเนว อุปจริตพฺโพ ฯ ธมฺเมสุ จ ปุคฺคเลสุ จาติ เอตฺถ โย ธมฺมครุโก โหติ น ปุคฺคลครุโก อยเมว ธมฺเมสุ จ ปุคฺคเลสุ จ มชฺฌตฺโตติ เวทิตพฺโพ ฯ {๓๖๖} สุตฺตํ สํสนฺทนตฺถายาติอาทีสุ ฯ เตน จ ปน เอวํ สพฺรหฺมจารีนํ ปิยมนาปครุภาวนีเยน อนุวิชฺชเกน สมุทาหเฏสุ สุตฺตาทีสุ สุตฺตํ สํสนฺทนตฺถาย อาปตฺตานาปตฺตีนํ สํสนฺทนตฺถายาติ เวทิตพฺพํ ฯ โอปมฺมํ นิทสฺสนตฺถายาติ อุปมํ อตฺถทสฺสนตฺถาย ฯ อตฺโถ วิญฺาปนตฺถายาติ อตฺโถ ชานาปนตฺถาย ฯ ปฏิปุจฺฉา ปนตฺถายาติ ปุจฺฉา ปุคฺคลสฺส ปนตฺถาย ฯ โอกาสกมฺมํ โจทนตฺถายาติ วตฺถุนา วา อาปตฺติยา วา โจทนตฺถาย ฯ โจทนา สารณตฺถายาติ โทสาโทสํ สาราปนตฺถาย ฯ สารณา สวจนียตฺถายาติ โทสาโทสสารณา สวจนียกรณตฺถาย ฯ สวจนียํ ปลิโพธตฺถายาติ สวจนียํ อิมมฺหา อาวาสา เอกปทมฺปิ มา ปกฺกมีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๖๑.

เอวํ ปลิโพธตฺถาย ฯ ปลิโพโธ วินิจฺฉยตฺถายาติ วินิจฺฉยาปนตฺถาย ฯ วินิจฺฉโย สนฺตีรณตฺถายาติ โทสาโทสํ สนฺตีรณตฺถาย ตุลนตฺถาย ฯ สนฺตีรณํ านาานคมนตฺถายาติ อาปตฺตึ อนาปตฺตึ ครุกลหุกาปตฺตึ ชานนตฺถาย ฯ สงฺโฆ สมฺปริคฺคหสมฺปฏิจฺฉนตฺถายาติ วินิจฺฉย- สมฺปฏิคฺคหณตฺถาย จ สุวินิจฺฉิตทุพฺพินิจฺฉิตภาวชานนตฺถาย จาติ อตฺโถ ฯ ปจฺเจกฏฺายิโน อวิสํวาทกฏฺายิโนติ อิสฺสริยาธิปจฺจ- เชฏฺกฏฺาเน อวิสํวาทกฏฺาเน จ ิตา น เต อปสาเทตพฺพาติ อตฺโถ ฯ อิทานิ เย มนฺทพุทฺธิโน เอวํ วเทยฺยุํ วินโย นาม กิมตฺถายาติ เตสํ วจโนกาสปิทหนตฺถํ อตฺถํ ทสฺเสตุํ วินโย สํวรตฺถายาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ วินโย สํวรตฺถายาติ สกลาปิ วินยปญฺตฺติ กายวจีทฺวารสํวรตฺถาย อาชีวปาริสุทฺธิปริโยสานสฺส สีลสฺส อุปนิสฺสโย โหติ ปจฺจโย โหตีติ อตฺโถ ฯ เอเสว นโย สพฺพตฺถ ฯ อปิเจตฺถ อวิปฺปฏิสาโรติ ปาปปุญฺานํ กตากตวเสน จิตฺตวิปฺปฏิสาราภาโว ฯ ปามุชฺชนฺติ ทุพฺพลา ตรุณปีติ ฯ ปีตีติ พลวา พหลปีติ ฯ ปสฺสทฺธีติ กายจิตฺตทรถปฏิปฺปสฺสทฺธิ ฯ สุขนฺติ กายิกเจตสิกสุขํ ฯ ตํ หิ ทุวิธํปิ สมาธิสฺส อุปนิสฺสยปจฺจโย โหติ ฯ สมาธีติ จิตฺเตกคฺคตา ฯ ยถาภูตาณทสฺสนนฺติ ตรุณวิปสฺสนา ฯ อุทยพฺพยาณสฺเสตํ อธิวจนํ ฯ จิตฺเตกคฺคตา หิ ตรุณวิปสฺสนาย อุปนิสฺสยปจฺจโย โหติ ฯ นิพฺพิทาติ สิขาปฺปตฺตา วุฏฺานคามินี พลววิปสฺสนา ฯ วิราโคติ อริยมคฺโค ฯ วิมุตฺตีติ อรหตฺตผลํ ฯ จตุพฺพิโธปิ หิ อริยมคฺโค อรหตฺตสฺส อุปนิสฺสยปจฺจโย โหติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๖๒.

วิมุตฺติาณทสฺสนนฺติ ปจฺจเวกฺขณาณํ ฯ วิมุตฺติาณทสฺลนํ อนุปาทาปรินิพฺพานตฺถายาติ อปจฺจยปรินิพฺพานตฺถาย ฯ อปจฺจย- ปรินิพฺพานสฺส หิ ตํ ปจฺจโย โหติ ตสฺมึ อนุปฺปตฺเต อวสฺสํ ปรินิพฺพายิตพฺพโตติ ฯ เอตทตฺถา กถาติ อยํ วินยกถา นาม เอตทตฺถา ฯ มนฺตนาติ วินยมนฺตนา เอว ฯ อุปนิสาติ อยํ วินโย สํวรตฺถายาติอาทิกา ปรมฺปรปจฺจยตาปิ เอตทตฺถาย ฯ โสตาวธานนฺติ อิมิสฺสา ปรมฺปรปจฺจยกถาย โสตาวธานํ ฯ อิมํ อตฺถํ สุตฺวา ยํ อุปฺปชฺชติ าณํ ตํปิ เอตทตฺถาย ฯ ยทิทํ อนุปาทา จิตฺตสฺส วิโมกฺโขติ โย อยํ จตูหิ อุปาทาเนหิ อนุปาทิยิตฺวา จิตฺตสฺส อรหตฺตผลสงฺขาโต วิโมกฺโข โสปิ เอตทตฺถาย อปจฺจย- ปรินิพฺพานตฺถายเอวาติ อตฺโถ ฯ {๓๖๗} อนุโยควตฺตคาถาสุ ปมคาถา วุตฺตตฺถา เอว ฯ วตฺถุํ วิปตฺตึ อาปตฺตึ นิทานํ อาการอโกวิโท ปุพฺพาปรํ น ชานาตีติ วตฺถุนฺติอาทีนํ น ชานาติปเทน สมฺพนฺโธ ฯ อโกวิโทติ ปทสฺส สเว ตาทิสโกติ อิมินา สมฺพนฺโธ ฯ ตสฺมา อยเมตฺถ โยชนา ฯ โย ภิกฺขุ ปาราชิกาทีนํ วตฺถุํ น ชานาติ จตุพฺพิธํ วิปตฺตึ น ชานาติ สตฺตวิธํ อาปตฺตึ น ชานาติ อิมํ สิกฺขาปทํ อมุกสฺมึ นาม นคเร ปญฺตฺตนฺติ เอวํ นิทานํ น ชานาติ ฯ อิทํ ปุริมวจนํ อิทํ ปจฺฉิมวจนนฺติ ปุพฺพาปรํ น ชานาติ ฯ อิทํ กตํ อิทํ อกตนฺติ กตากตํ น ชานาติ ฯ สเมน จาติ เตเนว ปุพฺพาปรํ อชานนฺตสฺส สเมน อญฺาเณน กตากตํ น ชานาตีติ วุตฺตํ โหติ ฯ เอวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๖๓.

ตาว น ชานาติปเทน สทฺธึ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ ฯ ยํ ปเนตํ อาการอโกวิโทติ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ อาการอโกวิโทติ การณาการเณ อโกวิโท ฯ อิติ ยฺวายํ วตฺถุอาทีนิ จ น ชานาติ อาการสฺส จ อโกวิโท สเว ตาทิสโก ภิกฺขุ อปฺปฏิกฺโขติ วุจฺจติ ฯ กมฺมญฺจ อธิกรณญฺจาติ อิเมสํปิ ปทานํ น ชานาติปเทเนว สมฺพนฺโธ ฯ อยํ ปเนตฺถ โยชนา ฯ ตเถว ยฺวายํ กมฺมญฺจ น ชานาติ อธิกรณญฺจ น ชานาติ ฯ สตฺตปฺปกาเร สมเถ จาปิ อโกวิโท ราคาทีหิ ปน รตฺโต ทุฏฺโ จ มูฬฺโห จ ภเยน ภยา คจฺฉติ สมฺโมเหน โมหา คจฺฉติ รตฺตตฺตา ปน ทุฏฺตฺตา จ ฉนฺทา โทสา คจฺฉติ ฯ ปรํ สญฺาเปตุํ อสมตฺถตาย น จ สญฺตฺติกุสโล ฯ การณาการณทสฺสเน อสมตฺถตาย นิชฺฌตฺติยา จ อโกวิโท ฯ อตฺตโน สทิสาย ปริสาย ลทฺธตฺตา ลทฺธปกฺโข หิริยา ปริพาหิรตฺตา อหิริโก กาฬเกหิ กมฺเมหิ สมนฺนาคตตฺตา กณฺหกมฺโม ธมฺมาทริย- ปุคฺคลาทริยานํ อภาวโต อนาทโร ฯ สเว ตาทิสโก ภิกฺขุ อปฺปฏิกฺโขติ วุจฺจติ ฯ นปฺปฏิกฺขิตพฺโพ น โอโลเกตพฺโพ ฯ น สมฺมนฺนิตฺวา อิสฺสริยาธิปจฺจเชฏฺกฏฺาเน เปตพฺโพติ อตฺโถ ฯ สุกฺกปกฺขคาถานํปิ โยชนานโย วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติ ฯ จูฬสงฺคามวณฺณนา นิฏฺิตา ฯ ----------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓ หน้า ๕๕๗-๕๖๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=3&A=11319&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=3&A=11319&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=8&i=1083 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=8&A=9695 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=8&A=8179 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=8&A=8179 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_8