บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๒

                    ๓๑๓. ๗. วารณตฺเถรคาถาวณฺณนา
      โยธ โกจิ มนุสฺเสสูติ อายสฺมโต วารณตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺานิ กโรนฺโต
อิโต ทฺวานวุเต กปฺเป ติสฺสสฺส ภควโต อุปฺปตฺติโต ปุเรตรเมว พฺราหฺมณกุเล ^๒-
นิพฺพตฺติตฺวา พฺราหฺมณานํ วิชฺชาสิปฺเปสุ ปารคู หุตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา
จตุปญฺาสสหสฺสานํ อนฺเตวาสิกานํ มนฺเต วาเจนฺโต วสติ. เตน จ สมเยน
ติสฺสสฺส ภควโต โพธิสตฺตภูตสฺส ตุสิตา กายา จวิตฺวา จริมภเว มาตุกุจฺฉึ
โอกฺกมเนน มหาปวิกมฺโป อโหสิ. ตํ ทิสฺวา มหาชโน ภีโต สํวิคฺโค นํ อิสึ
อุปสงฺกมิตฺวา ปวิกมฺปนการณํ ^๓- ปุจฺฉิ. โส "มหาโพธิสตฺโต มาตุกุจฺฉึ โอกฺกมิ,
เตนายํ ปวิกมฺโป, ตสฺมา มา ภายถา"ติ พุทฺธุปฺปาทสฺส ปุพฺพนิมิตฺตภาวํ กเถตฺวา
สมสฺสาเสสิ, พุทฺธารมฺมณญฺจ ปีตึ ปฏิเวเทสิ. โส เตน ปุญฺกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ
สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท โกสลรฏฺเ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วารโณติ
ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต อญฺตรสฺส อารญฺกสฺส เถรสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา
ลทฺธปฺปสาโท ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ กโรติ. โส เอกทิวสํ พุทฺธุปฏฺานํ คจฺฉนฺโต
อนฺตรามคฺเค อหินกุเล อญฺมญฺ กลหํ กตฺวา กาลงฺกเต ทิสฺวา "อิเม สตฺตา
@เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. เอธติ ปาปุณาติ   ^๒ สี.,อิ. สุเมธพฺราหฺมณกุเล   ^๓ อิ. ปถวิกมฺปการณํ
อญฺมญฺวิโรเธน ชีวิตกฺขยํ ปตฺตา"ติ สํวิคฺคมานโส หุตฺวา ภควโต สนฺติกํ คโต,
ตสฺส ภควา จิตฺตาจารํ ตฺวา ตทนุรูปเมว โอวาทํ เทนฺโต:-
    [๒๓๗] "โยธ โกจิ มนุสฺเสสุ          ปรปาณานิ หึสติ
           อสฺมา โลกา ปรมฺหา จ       อุภยา ธํสเต นโร.
    [๒๓๘]  โย จ เมตฺเตน จิตฺเตน       สพฺพปาณานุกมฺปติ
           พหุํ หิ โส ปสวติ            ปุญฺ ตาทิสโก นโร.
    [๒๓๙]  สุภาสิตสฺส สิกฺเขถ           สมณูปาสนสฺส จ
           เอกาสนสฺส จ รโห          จิตฺตวูปสมสฺส จา"ติ
ติสฺโส คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ โยธ โกจิ มนุสฺเสสูติ อิธ มนุสฺเสสุ โย โกจิ ขตฺติโย วา พฺราหฺมโณ
วา เวสฺโส วา สุทฺโท วา คหฏฺโ วา ปพฺพชิโต วา. มนุสฺสคฺคหณํ เจตฺถ
อุกฺกฏฺสตฺตนิทสฺสนนฺติ ทฏฺพฺพํ. ปรปาณานิ หึสตีติ ปรสตฺเต มาเรติ วิพาธติ
จ. อสฺมา โลกาติ อิธ โลกโต. ปรมฺหาติ ปรโลกโต. อุภยา ธํสเตติ อุภยโต ^๑-
ธํสติ, อุภยโลกปริยาปนฺนหิตสุขโต ปริหายตีติ อตฺโถ. นโรติ สตฺโต.
      เอวํ ปรปีฬาลกฺขณํ ปาปธมฺมํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ปรปีฬานิวตฺติลกฺขณํ กุสลํ
ธมฺมํ ทสฺเสนฺโต "โย จ เมตฺเตนา"ติอาทินา ทุติยํ คาถมาห. ตตฺถ เมตฺเตน
จิตฺเตนาติ เมตฺตาสมฺปยุตฺเตน จิตฺเตน อปฺปนาปตฺเตน อิตรีตเรน วา. สพฺพ-
ปาณานุกมฺปตีติ สพฺเพ ปาเณ อตฺตโน โอรสปุตฺเต วิย เมตฺตายติ. พหุํ หิ
โส ปสวติ, ปุญฺ ตาทิสโก นโรติ โส ตถารูโป เมตฺตาวิหารี ปุคฺคโล พหุํ
มหนฺตํ อนปฺปกํ กุสลํ ปสวติ ปฏิลภติ อธิคจฺฉติ.
      อิทานิ ตํ ^๒- สสมฺภาเร สมถวิปสฺสนาธมฺเม นิโยเชนฺโต "สุภาสิตสฺสา"ติอาทินา
@เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. ตทุภยโต จ     ^๒ ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
ตติยํ คาถมาห. ตตฺถ สุภาสิตสฺส สิกฺเขถาติ อปฺปิจฺฉกถาทิเภทํ สุภาสิตํ ปริยตฺติ-
ธมฺมํ สวนธารณปริปุจฺฉาทิวเสน ^๑- สิกฺเขยฺย. สมณูปาสนสฺส จาติ สมิตปาปานํ สมณานํ
กลฺยาณมิตฺตานํ อุปาสกานํ กาเลน กาลํ อุปสงฺกมิตฺวา ปยิรุปาสนญฺเจว ปฏิปตฺติยา
เตสํ สมีปจริยญฺจ สิกฺเขยฺย. เอกาสนสฺส จ รโห จิตฺตวูปสมสฺส จาติ เอกสฺส
อสหายสฺส กายวิเวกํ อนุพฺรูหนฺตสฺส รโห กมฺมฏฺานานุโยควเสน อาสนํ นิสชฺชํ
สิกฺเขยฺย. เอวํ กมฺมฏฺานํ อนุยุญฺชนฺโต ภาวนํ จ มตฺถกํ ปาเปนฺโต สมุจฺเฉทวเสน
กิเลสานํ จิตฺตสฺส วูปสมญฺจ สิกฺเขยฺย. ยาหิ อธิสีลสิกฺขาทีหิ ^๒- กิเลสา
อจฺจนฺตเมว วูปสนฺตา ปหีนา โหนฺติ, ตา มคฺคผลสิกฺขา ^๓- สิกฺขนฺตสฺส อจฺจนฺตเมว
จิตฺตํ วูปสนฺตํ นาม โหตีติ. คาถาปริโยสาเน วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ.
เตน วุตฺตํ อปทาเน ^๔- :-
          "อชฺโฌคาเหตฺวา หิมวํ ^๕-     มนฺเต วาเจมหํ ตทา
           จตุปญฺาสสหสฺสานิ          สิสฺสา มยฺหํ อุปฏฺหุํ.
           อธิตา เวทคู สพฺเพ         ฉฬงฺเค ปารมึ คตา
           สกวิชฺชาหุปตฺถทฺธา ^๖-       หิมวนฺเต วสนฺติ เต.
           จวิตฺวา ตุสิตา กายา        เทวปุตฺโต มหายโส
           อุปฺปชฺชิ มาตุกุจฺฉิสฺมึ         สมฺปชาโน ปติสฺสโต.
           สมฺพุทฺเธ อุปปชฺชนฺเต        ทสสหสฺสิ กมฺปถ
           อนฺธา จกฺขุํ อลภึสุ          อุปฺปชฺชนฺตมฺหิ นายเก.
           ฉปฺปการมกมฺปิตฺถ ^๗-        เกวลา วสุธา อยํ
           นิคฺโฆสสทฺทํ สุตฺวาน         วิมฺหยึสุ ^๘- มหาชนา.
           สพฺเพ ชนา สมาคมฺม        อาคจฺฉุํ มม สนฺติกํ
@เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. สวณธารณปริจยปริปุจฺฉาทิวเสน   ^๒ สี. สิกฺเขยฺยาติ, อธิสีลสิกฺขาทีหิ
@^๓ สี.,อิ. โหนฺติ นาม, มคฺคผลสิกฺขาย  ^๔ ขุ.อป. ๓๓/๖๐/๘๔ นิมิตฺตพฺยากรณิยตฺ-
@  เถราปทาน (สฺยา)       ^๕ ปาลิ. หิมวนฺตํ      ^๖ สี. สกวิชฺชาหุปตฺตพฺพา
@^๗ ฉ.ม. สพฺพาการํ ปกมฺปิตฺถ  ^๘ ฉ.ม. อุพฺพิชฺชึสุ, ม. โอตฺตปึสุ
           วสุธายํ ปกมฺปิตฺถ           กึ วิปาโก ภวิสฺสติ.
           อวจาสึ ^๑- ตทา เตสํ       มา ภายิตฺถ ^๒- นตฺถิ โว ภยํ
           วิสฏฺา โหถ สพฺเพปิ        อุปฺปาโทยํ สุขตฺถิโก. ^๓-
           อฏฺเหตูหิ สมฺผสฺสา ^๔-      วสุธายํ ปกมฺปติ ^๕-
           ตถา นิมิตฺตา ทิสฺสนฺติ        โอภาโส วิปุโล มหา.
           อสํสยํ พุทฺธเสฏฺโ          อุปฺปชฺชิสฺสติ จกฺขุมา
           สญฺาเปตฺวาน ชนตํ         ปญฺจสีเล กเถสหํ.
           สุตฺวาน ปญฺจสีลานิ          พุทฺธุปฺปาทญฺจ ทุลฺลภํ
           อุพฺเพงฺคชาตา ^๖- สุมนา     ตุฏฺหฏฺา อเหสุ ^๗- เต.
           เทฺวนวุเต อิโต กปฺเป       ยํ นิมิตฺตํ วิยากรึ
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          พฺยากรณสฺสิทํ ผลํ.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ   กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
                    วารณตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                        ----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๕๔๔-๕๔๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=12179&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=12179&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=313
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6104
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=6224
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=6224
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26