อรรถกถาเล่มที่ ๓๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๔ ติก-ปญฺจกนิปาต

                      คามณิจนฺทชาตกํ
     นายํ ฆรานํ กุสโลติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ปญฺาปสํสนํ
อารพฺภ กเถสิ ฯ
     ธมฺมสภายํ หิ ภิกฺขู ทสพลสฺส ปญฺ ปสํสนฺตา นิสีทึสุ
อาวุโส ตถาคโต มหาปญฺโ ปุถุปญฺโ หาสปญฺโ ชวนปญฺโ
ติกฺขปญฺโ นิพฺเพธิกปญฺโ สเทวกํ โลกํ ปญฺาย อติกฺกมตีติ ฯ
สตฺถา อาคนฺตฺวา กายนุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ
ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ
ตถาคโต ปญฺวาเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ ชนสนฺโธ นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ ฯ
โพธิสตฺโต ตสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติ ฯ ตสฺส มุขํ
สุปริมชฺชิตํ กาญฺจนาทาสตลํ วิย ปริสุทฺธํ อโหสิ อติโสภคฺคปฺปตฺตํ ฯ
เตนสฺส นามคฺคหณทิวเส อาทาสมุขกุมาโรติ นามํ อกํสุ ฯ
ตํ สตฺตวสฺสพฺภนฺตเรเยว ปิตา ตโย เวเท สพฺพญฺจ โลเก
กตฺตพฺพํ สิกฺขาเปตฺวา ตสฺส สตฺตวสฺสิกกาเล กาลมกาสิ ฯ อมจฺจา
มหนฺเตน ปริวาเรน รญฺโ สรีรกิจฺจํ กตฺวา มตกทานํ ทตฺวา สตฺตเม
ทิวเส ราชงฺคเณ สนฺนิปติตฺวา กุมาโร อติทหโร น สกฺกา
รชฺเช อภิสิญฺจิตุํ วีมํสิตฺวา นํ อภิสิญฺจิสฺสามาติ ฯ เต เอกทิวสํ
นครํ อลงฺการาเปตฺวา วินิจฺฉยฏฺานํ สชฺเชตฺวา ปลฺลงฺกํ ปญฺาเปตฺวา
กุมารสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วินิจฺฉยฏฺานํ เทว คนฺตุํ วฏฺฏตีติ
อาหํสุ ฯ กุมาโร สาธูติ มหนฺเตน ปริวาเรน คนฺตฺวา ปลฺลงฺเก
นิสีทิ ฯ ตสฺส นิสินฺนกาเล เต อมจฺจา เอกํ ทฺวีหิ ปาเทหิ
วิจรณมกฺกฏํ วตฺถุวิชฺชาจริยเวสํ คาหาเปตฺวา วินิจฺฉยฏฺานํ เนตฺวา
เทว อยํ ปุริโส ปิตุ มหาราชสฺส กาเล วตฺถุวิชฺชาจริโย ปคุณวิชฺชาย
อนฺโตภูมิยํ สตฺตรตนฏฺาเน คุณโทสํ ปสฺสติ เอเตเนว
คหิตํ ราชกุลานํ เคหฏฺานํ โหติ อิมํ เทโว สงฺคณฺหิตฺวา
านนฺตเร เปตูติ อาหํสุ ฯ กุมาโร ตํ เหฏฺา จ อุปริ จ
โอโลเกตฺวา นายํ มนุสฺโส มกฺกโฏ เอโสติ ตฺวา มกฺกฏา
นาม กตํ วิทฺธํเสตุํ ชานนฺติ อกตํ ปน กาตุํ วา วิจาเรตุํ วา
น ชานนฺตีติ จินฺเตตฺวา อมจฺจานํ ปมํ คาถมาห
         นายํ ฆรานํ กุสโล      โลโล อยํ วลีมุโข
         กตํ กตํ โข ปทูเสยฺย    เอวํธมฺมมิทํ กุลนฺติ ฯ
     ตตฺถ นายํ ฆรานํ กุสโลติ อยํ สตฺโต น ฆรานํ กุสโล
ฆรานํ วิจาเรตุํ วา กาเรตุํ วา เฉโก น โหติ ฯ โลโลติ
โลลชาติโก ฯ วลีมุโขติ วลิโย มุเข อสฺสาติ วลีมุโข ฯ
เอวํธมฺมมิทํ กุลนฺติ อิทํ มกฺกฏกุลํ นาม กตํ ทูเสตพฺพํ
วินาเสตพฺพนฺติ เอวํสภาวํ ฯ
     อมจฺจา เอวํ ภวิสฺสติ เทวาติ ตํ อปเนตฺวา เอกาหทฺวีหจฺจเยน
ปุน ตเมว อลงฺกริตฺวา วินิจฺฉยฏฺานํ อาเนตฺวา อยํ เทว
ปิตุ มหาราชสฺส กาเล วินิจฺฉยามจฺโจ วินิจฺฉยสุตฺตมสฺส
สุปฺปวตฺตติ อิมํ สงฺคณฺหิตฺวา วินิจฺฉยกมฺมํ วิจาเรตุํ วฏฺฏตีติ
อาหํสุ ฯ กุมาโร ตํ โอโลเกตฺวา จิตฺตวโต สมฺปนฺนมนุสฺสสฺส
โลมํ นาม เอวรูปํ น โหติ อยมฺปิ นิจิตฺตโก วานโร
วินิจฺฉยกมฺมํ กาตุํ น สกฺขิสฺสตีติ ตฺวา ทุติยํ คาถมาห
         นยิทํ จิตฺตวโต โลมํ     นายํ อสฺสาสิโก มิโค
         สตฺถํ เม ชนสนฺเธน     นายํ กิญฺจิ วิชานตีติ ฯ
     ตตฺถ นยิทํ จิตฺตวโต โลมนฺติ ยํ อิทํ เอตสฺส สรีเร ผรุสโลมํ
อิทํ วิจารณปญฺาย สมฺปยุตฺตจิตฺตวโต น โหติ ปากติกจิตฺเตน
ปน อจิตฺตโก นาม ติรจฺฉานคโต นตฺถิ ฯ นายํ อสฺสาสิโกติ
อยํ อวสฺสโย วา หุตฺวา อนุสาสนึ วา ทตฺวา อญฺ
อสฺสาเสตุํ อสมตฺถตาย น อสฺสาสิโก ฯ มิโคติ มกฺกโฏ ฯ สตฺถํ
เม ชนสนฺเธนาติ มยฺหํ ปิตรา ชนสนฺเธน เอตํ สตฺถํ กถิตํ มกฺกโฏ
นาม การณาการณํ น ชานาตีติ เอวํ อนุสาสนี ทินฺนาติ ทีเปติ ฯ
นายํ กิญฺจิ วิชานตีติ ตสฺมา อยํ วานโร นาม น กิญฺจิ ชานาตีติ
นิฏฺเมตฺถ คนฺตพฺพํ ฯ ปาลิยํ ปน นายํ กิญฺจิ น ทูสเยติ
ลิขิตํ ฯ ตํ อฏฺกถายํ นตฺถิ ฯ
     อมจฺจา อิมมฺปิ กถํ สุตฺวา เอวํ ภวิสฺสติ เทวาติ ตํ
อปเนตฺวา ปุนปิ เอกทิวสํ ตเมว อลงฺกริตฺวา วินิจฺฉยฏฺานํ อาเนตฺวา
อยํ เทว ปุริโส ปิตุ มหาราชสฺส กาเล มาตุปฏฺานปิตุปฏฺานปูรโก
กุเล เชฏฺาปจายิกกมฺมการโก อิมํ สงฺคณฺหิตุํ วฏฺฏตีติ
อาหํสุ ฯ ปุน กุมาโร ตํ โอโลเกตฺวา มกฺกฏา นาม จลจิตฺตา
เอวรูปํ กมฺมํ กาตุํ น สมตฺถาติ จินฺเตตฺวา ตติยํ คาถมาห
         น มาตรํ ปิตรํ วา      ภาตรํ ภคินึ สกํ
         ภเรยฺย ตาทิโส โปโส   สิฏฺ ทสรเถน เมติ ฯ
     ตตฺถ ภาตรํ ภคินึ สกนฺติ อตฺตโน ภาตรํ วา ภคินึ วา ฯ
ปาลิยํ ปน สขนฺติ ลิขิตํ ฯ ตํ ปน อฏฺกถายํ สกนฺติ วุตฺเต
สกภาติกภคินิโย ลพฺภนฺติ สขนฺติ วุตฺเต สหาโย ลพฺภตีติ
วิจาริตเมว ฯ ภเรยฺยาติ โปเสยฺย ฯ ตาทิโส โปโสติ ยาทิโส เอส
ทิสฺสติ ตาทิโส มกฺกฏชาติโก สตฺโต น ภเรยฺย ฯ สิฏฺ ทสรเถน
เมติ เอวํ เม ปิตรา อนุสิฏฺ ปิตา หิสฺส จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ
ชนสงฺคหณโต ชนสนฺโธติ วุจฺจติ ทสหิ รเถหิ กตฺตพฺพํ
อตฺตโน เอเกเนว รเถน กรณโต ทสรโถติ ตสฺส สนฺติกา
เอวรูปสฺส โอวาทสฺส สุตตฺตา เอวมาห ฯ
     อมจฺจา เอวํ ภวิสฺสติ เทวาติ มกฺกฏํ อปเนตฺวา
ปณฺฑิโต กุมาโร สกฺขิสฺสติ รชฺชํ กาเรตุนฺติ โพธิสตฺตํ รชฺเช
อภิสิญฺจิตฺวา อาทาสมุขรญฺโ อาณาติ นคเร เภริญฺจาราเปสุํ ฯ ตโต
ปฏฺาย โพธิสตฺโต ธมฺเมน สเมน รชฺชํ กาเรสิ ฯ ปณฺฑิตภาโวปิสฺส
สกลชมฺพูทีปํ ปตฺถริตฺวา คโต ฯ ปณฺฑิตภาวํ ทีปนตฺถํ ปนสฺส
อิมานิ จุทฺทส วตฺถูนิ อาภตานิ
      โคโณ ปุตฺโต หโย เจว   นฬกาโร คามโภชโก
      คณิกา ตรุณี สปฺโป       มิโค ติตฺติรเทวตา
      นาโค ตปสฺสิโน เจว     อโถ พฺราหฺมณมาณวาติ ฯ
ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา ฯ
     โพธิสตฺเต ตสฺมึ รชฺเช อภิสิญฺจิเต เอโก ชนสนฺธรญฺโ
ปาทมูลิโก นาเมน คามณิจนฺโท นาม เอวํ จินฺเตสิ อิทํ รชฺชํ
นาม สมานวเยหิ สทฺธึ โสภติ อหญฺจ มหลฺลโก ทหรํ กุมารํ
อุปฏฺาตุํ อยุตฺโต ภวิสฺสามิ ชนปเท กสิกมฺมํ กตฺวา ชีวิสฺสามีติ ฯ
โส นครโต ติโยชนมตฺตํ านํ คนฺตฺวา เอกสฺมึ คามเก
วาสํ กปฺเปสิ ฯ กสิกมฺมตฺถาย ปนสฺส โคโณปิ นตฺถิ ฯ โส
เทเว วสฺสนฺเต เอกํ สหายกํ เทฺว โคเณ ยาจิตฺวา สพฺพทิวสํ
กสิตฺวา ติณํ ขาทาเปตฺวา โคเณ สามิกสฺส นิยฺยาเทตุํ เคหํ
อคมาสิ ฯ โส ตสฺมึ ขเณ ภริยาย สทฺธึ เคหมชฺเฌ นิสีทิตฺวา
ภตฺตํ ภุญฺชติ ฯ โคณาปิ ปริจฺจเยน เคหํ ปวิสึสุ ฯ เตสุ
ปวิสนฺเตสุ สามิโก ถาลํ อุกฺขิปิ ฯ ภริยา ถาลํ อปเนสิ ฯ
คามณิจนฺโท ภตฺเตน มํ นิมนฺเตยฺยุนฺติ โอโลเกนฺโต โคเณ
อนิยุยาเทตฺวาว นิวตฺติ ฯ โจรา รตฺตึ วชํ ฉินฺทิตฺวา เตเยว โคเณ
หรึสุ ฯ โคณสามิโก ปาโตว วชํ ปวิฏฺโ เต โคเณ อทิสฺวา
โจเรหิ คหิตภาวํ ชานนฺโตปิ คามณิจนฺทสฺส คีวํ กริสฺสามีติ นํ
อุปสงฺกมิตฺวา โภ โคเณ เม เทหีติ อาห ฯ นนุ โคณา เคหํ
ปวิฏฺาติ ฯ กึ ปน เต มยฺหํ นิยฺยาทิตาติ ฯ น นิยฺยาทิตาติ ฯ
เตนหิ อยํ เต ราชทูโต เอหีติ อาห ฯ เตสุ หิ ชนปเทสุ ยํ กิญฺจิ
สกฺขรํ วา กปาลขณฺฑํ วา อุกฺขิปิตฺวา อยํ เต ราชทูโต เอหีติ
วุตฺเต โย น คจฺฉติ ตสฺส ราชอาณํ กโรติ ตสฺมา โส
ราชทูโตติ สุตฺวาว นิกฺขมิ ฯ โส เตน สทฺธึ ราชกุลํ คจฺฉนฺโต
เอกํ สหายกสฺส วสนคามํ ปตฺวา โภ อติจฺฉาโตสฺมิ ยาว
คามํ ปวิสิตฺวา อาหารกิจฺจํ กตฺวา อาคจฺฉามิ ตาว อิเธว
โหหีติ วตฺวา สหายกสฺส เคหํ อคมาสิ ฯ สหาโย ปนสฺส เคเห
นตฺถิ ฯ สหายิกา ทิสฺวา สามิ ปกฺกาหาโร นตฺถิ มุหุตฺตํ
อธิวาเสหิ อิทาเนว ปจิตฺวา ทสฺสามีติ นิสฺเสณิยา เวเคน
ตณฺฑุลโกฏฺ อภิรูหนฺตี ภูมิยํ ปติ ฯ ตํขณญฺเวสฺสา สตฺตมาสิโก
คพฺโภ ปติโต ฯ ตสฺมึ ขเณ ตสฺสา สามิโก อาคนฺตฺวา ตํ ทิสฺวา
ตฺวํ เม ภริยํ ปหริตฺวา คพฺภํ ปาเตสิ อยํ เต ราชทูโต เอหีติ
ตํ คเหตฺวา นิกฺขมิ ฯ ตโต ปฏฺาย เทฺว ชนา คามณิจนฺทํ มชฺเฌ
กตฺวา คจฺฉนฺติ ฯ อเถกสฺมึ คามทฺวาเร เอโก อสฺสโคปโก อสฺสํ
นิวตฺเตตุํ น สกฺโกติ ฯ อสฺโสปิ เตสํ สนฺติเก คจฺฉติ ฯ อสฺสโคปโก
คามณึ ทิสฺวา มาตุล คามณิจนฺท เอตํ ตาว อสฺสํ เกนจิเทว
ปหริตฺวา นิวตฺเตหีติ อาห ฯ โส เอกํ ปาสาณํ คเหตฺวา ขิปิ ฯ
ปาสาโณ อสฺสสฺส ปาทํ ปหริตฺวา เอรณฺฑทณฺฑกํ วิย ภินฺทิ ฯ
อถ นํ อสฺสโคปโก ตยา เม อสฺสสฺส ปาโท ภินฺโน อยํ
เต ราชทูโตติ วตฺวา คณฺหิ ฯ โสปิ ตีหิ ชเนหิ นิยฺยมาโน จินฺเตสิ
อิเม มํ รญฺโ ทสฺเสสฺสนฺติ อหํ โคณมูลมฺปิ ทาตุํ น สกฺโกมิ
ปเคว คพฺภปาตนทณฺฑํ อสฺสมูลํ ปน กุโต ลภิสฺสามิ มตํ เม
เสยฺโยติ ฯ โส คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค อฏวิยํ มคฺคสมีเปเยว เอกํ
เอกโตปปาตํ ปพฺพตํ อทฺทส ฯ ตสฺส ฉายาย เทฺว ปิตาปุตฺตา
นฬการา กิลญฺชํ วีนนฺติ ฯ คามณิจนฺโท โภ สรีรกิจฺจํ
กาตุกาโมมฺหิ โถกํ อิเธว โหถ ยาว อาคจฺฉามีติ วตฺวา ตํ ปพฺพตํ
อภิรูหิตฺวา ปปาตปสฺเสน ปตมาโน ปิตุนฬการสฺส ปิฏฺิยํ ปติ ฯ
นฬกาโร เอกปฺปหาเรเนว ชีวิตกฺขยํ ปาปุณิ ฯ คามณิจนฺโท อุฏฺาย
ปายาสิ ฯ นฬการปุตฺโต ตฺวํ เม ปิตุฆาตโก โจโร อยํ เต
ราชทูโตติ วตฺวา ตํ หตฺเถ คเหตฺวา คุมฺพโต นิกฺขมิตฺวา กึ
เอตนฺติ วุตฺเต ปิตุฆาตโก โจโร เมติ อาห ฯ ตโต ปฏฺาย
คามณิจนฺทํ มชฺเฌ กตฺวา จตฺตาโร ชนา ปริวาเรตฺวา นยึสุ ฯ
     อถาปรสฺมึ คามทฺวาเร เอโก คามโภชโก คามณิจนฺทํ ทิสฺวา
มาตุล คามณิจนฺท กหํ คจฺฉสีติ วตฺวา ราชานํ ปสฺสิตุนฺติ
วุตฺเต อทฺธา ตฺวํ ราชานํ ปสฺสิสฺสสิ อหํ รญฺโ สาสนํ
ทาตุกาโม หริสฺสสีติ อาห ฯ อาม หริสฺสามีติ อาห ฯ ปุพฺเพ
อหํ ปกติยา อภิรูโป ธนวา ยสสมฺปนฺโน อโรโค อิทานิ
ปนมฺหิ ทุคฺคโต เจว ปณฺฑุโรโค จ ชาโต ตตฺถ กึ การณนฺติ
ราชานํ ปุจฺฉ ราชา กิร ปณฺฑิโต โส เต กเถสฺสติ
ตสฺส สาสนํ ปน มยฺหํ กเถยฺยาสีติ อาห ฯ โส สาธูติ
สมฺปฏิจฺฉิ ฯ อถ นํ ปุรโต อญฺตรสฺมึ คามทฺวาเร เอกา คณิกา
ทิสฺวา มาตุล คามณิจนฺท กหํ ยาสีติ วตฺวา ราชานํ ปสฺสิตุนฺติ
วุตฺเต ราชา กิร ปณฺฑิโต มม สาสนํ หราหีติ วตฺวา
เอวมาห อหํ ปุพฺเพ พหุํ ภตึ ลภามิ อิทานิ ปน ตมฺพุลมตฺตมฺปิ
น ลภามิ โกจิ เม สนฺติกํ อาคโต นาม นตฺถิ ตตฺถ
กึ การณนฺติ ราชานํ ปุจฺฉิตฺวา ปจฺจาคนฺตฺวา มยฺหํ กเถยฺยาสีติ ฯ
อถ นํ ปุรโต อญฺตรสฺมึ คามทฺวาเร เอกา ตรุณิตฺถี ทิสฺวา
ตเถว ปุจฺฉิตฺวา อหํ เนว สามิกสฺส เคเห วสิตุํ สกฺโกมิ น
กุลเคเห ตตฺถ กึ การณนฺติ ราชานํ ปุจฺฉิตฺวา มยฺหํ กเถยฺยาสีติ
อาห ฯ อถ นํ ตโต อปรภาเค มหามคฺคสมีเป เอกสฺมึ
วมฺมิเก วสนฺโต สปฺโป ทิสฺวา คามณิจนฺท กหํ ยาสีติ ปุจฺฉิตฺวา
ราชานํ ปสฺสิตุนฺติ วุตฺเต ราชา กิร ปณฺฑิโต สาสนํ เม
หราหีติ วตฺวา อหํ โคจราย คมนกาเล ฉาตชฺฌตฺโต มิลาตสรีโร
วมฺมิกโต นิกฺขมนฺโต สรีเรน พิลํ ปูเรตฺวา สรีรํ กฑฺฒนฺโต
กิจฺเฉน นิกฺขมามิ จริตฺวา อาคโต ปน สุหิโต ถูลสรีโร หุตฺวา
ปวิสนฺโต วิลปสฺสานิ อผุสนฺโต สหสาว ปวิสามิ ตตฺถ กึ
การณนฺติ ราชานํ ปุจฺฉิตฺวา มยฺหํ กเถยฺยาสีติ อาห ฯ อถ นํ
ปุรโต เอโก มิโค ทิสฺวา ตเถว ปุจฺฉิตฺวา อหํ อญฺตฺถ
าเน ติณํ ขาทิตุํ น สกฺโกมิ เอกสฺมิญฺเว รุกฺขมูเล สกฺโกมิ
ตตฺถ กึ การณนฺติ ราชานํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ อาห ฯ อถ นํ ปุรโต
อปรภาเค เอโก ติตฺติโร ทิสฺวา อหํ เอกสฺมิญฺเว วมฺมิกฏฺาเน
นิสีทิตฺวา วสฺสนฺโต มนาปํ กตฺวา วสฺสิตุํ สกฺโกมิ เสสฏฺาเนสุ
นิสินฺโน น สกฺโกมิ ตตฺถ กึ การณนฺติ ราชานํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ
อาห ฯ อถ นํ ปุรโต เอกา รุกฺขเทวตา ทิสฺวา คามณิจนฺท
กหํ ยาสีติ ปุจฺฉิตฺวา รญฺโ สนฺติกนฺติ วุตฺเต ราชา กิร
ปณฺฑิโต อหํ ปุพฺเพ สกฺการํ ปตฺโต อโหสึ อิทานิ ปน
ปลฺลวมุฏฺิมตฺตมฺปิ น ลภามิ ตตฺถ กึ การณนฺติ ราชานํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ
อาห ฯ ตโต อปรภาเค เอโก นาคราชา ตํ ทิสฺวา ตเถว
ปุจฺฉิตฺวา ราชา กิร ปณฺฑิโต ปุพฺเพ อิมสฺมึ สเร อุทกํ
ปสนฺนํ มณิวณฺณํ อิทานิ อาวิลํ ปณฺณกปริโยนทฺธํ ตตฺถ กึ
การณนฺติ ราชานํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ อาห ฯ อถ นํ ปุรโต นครสฺส
อาสนฺนฏฺาเน เอกสฺมึ อาราเม วสนฺตา ตาปสา ทิสฺวา ตเถว
ปุจฺฉิตฺวา ราชา กิร ปณฺฑิโต ปุพฺเพ อิมสฺมึ อาราเม ผลาผลานิ
มธุรานิ อเหสุํ อิทานิ กสฏานิ น มธุรานิ น รสานิ ชาตานิ
ตตฺถ กึ การณนฺติ ราชานํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ อาหํสุ ฯ ตโต ปุรโต
ตํ นครทฺวารสมีเป เอกิสฺสา สาลาย พฺราหฺมณมาณวกา ทิสฺวา
โภ คามณิจนฺท กหํ คจฺฉสีติ วตฺวา รญฺโ สนฺติกนฺติ วุตฺเต
เตนหิ โน สาสนํ คเหตฺวา คจฺฉ อมฺหากํ หิ ปุพฺเพ คหิตคหิตฏฺานํ
ปากฏํ โหติ อิทานิ ปน ฉิทฺทฆเฏ อุทกํ วิย น
สณฺาติ น ปญฺายติ อนฺธกาโร วิย โหติ ตตฺถ กึ การณนฺติ
ราชานํ ปุจฺเฉยฺยาสีติ อาหํสุ ฯ คามณิจนฺโท อิมานิ ทส
สาสนานิ คเหตฺวา รญฺโ สนฺติกํ อคมาสิ ฯ ราชา วินิจฺฉยฏฺาเน
นิสินฺโน อโหสิ ฯ
     โคณสามิโก คามณิจนฺทํ คเหตฺวา ราชานํ อุปสงฺกมิ ฯ
ราชา คามณิจนฺทํ ทิสฺวาว สญฺชานิตฺวา อยํ อมฺหากํ ปิตุ
อุปฏฺาโก อมฺเห อุกฺขิปิตฺวา ปริหริ กหํ นุโข เอตฺตกํ กาลํ
วสตีติ จินฺเตตฺวา อมฺโภ คามณิจนฺท กหํ เอตฺตกํ กาลํ วสสิ
จิรา ปฏฺาย น ปญฺายสิ เกนตฺเถน อาคโตสีติ อาห ฯ อาม
เทว อมฺหากํ เทวสฺส สคฺคํ คมนกาลโต ปฏฺาย ชนปทํ คนฺตฺวา
กสิกมฺมํ กตฺวา ชีวามิ ตโต มํ อยํ ปุริโส โคณอฏฺฏการณา
ราชทูตํ ทสฺเสตฺวา ตุมฺหากํ สนฺติกํ อากฑฺฒตีติ ฯ อนากฑฺฒิยมาโน
นาคจฺเฉยฺยาสีติ อากฑฺฒิตภาโวเยว เต โสภโน อิทานิ ตํ
ทฏฺุํ ลภามิ กหํ โส ปุริโสติ ฯ อยํ เทวาติ ฯ สจฺจํ กิร
โภ อมฺหากํ จนฺทสฺส ทูตํ ทสฺเสสีติ ฯ สจฺจํ เทวาติ ฯ กึการณาติ ฯ
อยํ เม เทว เทฺว โคเณ น เทตีติ ฯ สจฺจํ กิร
จนฺทาติ ฯ เตนหิ เทว มยฺหมฺปิ สุณาถาติ สพฺพํ ปวุตฺตึ กเถสิ ฯ
ตํ สุตฺวา ราชา โคณสามิกํ ปุจฺฉิ กึ โภ ตว เคหํ ปวิสนฺเต
โคเณ อทฺทสาติ ฯ นาทฺทสํ เทวาติ ฯ กึ โภ มํ อาทาสมุขราชา
นามาติ กเถนฺตานํ น สุตปุพฺพํ ตยา นิราสงฺโก กเถหีติ ฯ
อทฺทสํ เทวาติ ฯ โภ คามณิ โคณานํ อนิยฺยาทิตตฺตา โคณา
ตว คีวา โหนฺติ อยํ ปน ปุริโส ทิสฺวาว น ปสฺสามีติ
สมฺปชานมุสาวาทํ ภณิ ตสฺมา ตฺวญฺเว กมฺมิโก หุตฺวา อิมสฺส
ปุริสสฺส จ ปชาปติยา จสฺส อกฺขีนิ อุปฺปาเฏตฺวา สยํ โคณมูเล
จตุวีสติ กหาปเณ เทหีติ ฯ เอวํ วุตฺเต โคณสามิกํ พหิ
กรึสุ ฯ โส อกฺขีสุ อุปฺปาฏิเตสุ กหาปเณหิ กึ กริสฺสามีติ
คามณิจนฺทสฺส ปาทมูเลสุ ปติตฺวา สามิ จนฺท โคณมูลา กหาปณา
ตุยฺเหว โหนฺตุ อิเม จ คณฺหาติ อญฺเปิ กหาปเณ ทตฺวา
ปลายิ ฯ
     ตโต ทุติโย อาห อยํ เทว มม ปชาปตึ ปหริตฺวา คพฺภํ
ปาเตสีติ ฯ สจฺจํ จนฺทาติ ฯ สุณาหิ มหาราชาติ จนฺโท สพฺพํ
วิตฺถาเรตฺวา กเถสิ ฯ อถ นํ ราชา กึ ปน ตฺวํ เอตสฺส
ปชาปตึ ปหริตฺวา คพฺภํ ปาเตสีติ ปุจฺฉิ ฯ น ปาเตมิ เทวาติ ฯ
อมฺโภ สกฺขิสฺสสิ ตฺวํ อิมินา ปหริตฺวา คพฺภสฺส ปาติตภาวํ
ภาเวตุนฺติ ฯ น สกฺโกมิ เทวาติ ฯ อิทานิ กึ กโรสีติ ฯ ปุตฺตํ
เม ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ ฯ เตนหิ อมฺโภ จนฺท ตฺวํ เอตสฺส ปชาปตึ
ตว เคเห กริตฺวา ยทา ปุตฺตํ วิชาตา โหติ ตทา นํ เนตฺวา
เอตสฺเสว เทหีติ ฯ โสปิ คามณิจนฺทสฺส ปาทมูเลสุ ปติตฺวา มา
เม สามิ เคหํ ภินฺทีติ กหาปเณ ทตฺวา ปลายิ ฯ
     อถ ตติโย วตฺวา อิมินา เม เทว ปหริตฺวา อสฺสปาโท
ภินฺโนติ อาห ฯ สจฺจํ กิร จนฺทาติ ฯ สุณาหิ มหาราชาติ จนฺโท
ตํ ปวุตฺตึ วิตฺถาเรน กเถสิ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา อสฺสโคปกํ อาห
สจฺจํ กิร ตฺวํ อสฺสํ ปหริตฺวา นิวตฺเตหีติ กเถสีติ ฯ โส น
กเถมิ เทวาติ ฯ โส ปุน ปุจฺฉิโต อาม กเถมีติ อาห ฯ ราชา
จนฺทํ อามนฺเตตฺวา อมฺโภ จนฺท อยํ กเถตฺวาว น กเถมีติ
มุสาวาทํ วทติ ตฺวํ เอตสฺส ชิวฺหํ ฉินฺทิตฺวา อสฺสมูลํ อมฺหากํ
สนฺตกํ คเหตฺวา สหสฺสํ เทหีติ อาห ฯ อสฺสโคปโก อปเรปิ
กหาปเณ ทตฺวา ปลายิ ฯ
     ตโต นฬการปุตฺโต อยํ เม เทว ปิตุฆาตโก โจโรติ
อาห ฯ สจฺจํ กิร จนฺทาติ ฯ สุณาหิ เทวาติ จนฺโท ตมฺปิ
การณํ วิตฺถาเรตฺวา กเถสิ ฯ ราชา นฬการํ อามนฺเตตฺวา อิทานิ
กึ กโรสีติ ปุจฺฉิ ฯ เทว ปิตรํ เม ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ ฯ อมฺโภ
จนฺท อิมสฺส กิร ปิตรํ ลทฺธุํ วฏฺฏติ มตกํ ปน น สกฺกา ปุน
อาเนตุํ ตฺวํ อิมสฺส มาตรํ อาเนตฺวา ตว เคเห กตฺวา เอตสฺส
ปิตา โหหีติ ฯ นฬการปุตฺโต มา เม สามิ มตสฺส ปิตุ เคหํ
ภินฺทีติ คามณิจนฺทสฺส กหาปเณ ทตฺวา ปลายิ ฯ
     คามณิจนฺโท อชฺเชว ชยํ ปตฺวา ตุฏฺจิตฺโต ราชานํ อาห
อตฺถิ เทว ตุมฺหากํ เกหิจิ สาสนํ ปหิตํ ตํ โว กเถมีติ ฯ กเถหิ
จนฺทาติ ฯ จนฺโท พฺราหฺมณมาณวกานํ สาสนํ อาทึ กตฺวา
ปฏิโลมกเมน เอเกกํ กเถสิ ฯ ราชา ปฏิปาฏิยา วิสชฺเชสิ ฯ กถํ ฯ
ปมํ ตาว สาสนํ สุตฺวา ปุพฺเพ เตสํ วสนฏฺาเน เวลํ ชานิตฺวา
วสฺสนกุกฺกุโฏ อโหสิ เตสํ ตสฺส สทฺเทน อุฏฺาย มนฺเต คเหตฺวา
สชฺฌายํ กโรนฺตานญฺเว อรุโณ อุคฺคจฺฉติ เตน เตสํ คหิตคหิตํ
น นสฺสิ อิทานิ ปน เตสํ วสนฏฺาเน อเวลาย วสฺสนกุกฺกุโฏ
อตฺถิ โส อติรตฺตึ วา วสฺสติ อติปภาเต วา อติรตฺตึ วสฺสนฺตสฺส
ตสฺส สทฺเทน อุฏฺาย มนฺเต คเหตฺวา นิทฺทาภิภูตา สชฺฌายํ
กโรนฺตา ปุน สยนฺติ อติปภาเต วสฺสนฺตสฺส สทฺเทนุฏฺาย
สชฺฌายิตุํ น ลภนฺติ เตน เตสํ คหิตคหิตํ น ปญฺายตีติ อาห ฯ
ทุติยมฺปิ สุตฺวา เต ปุพฺเพ สมณธมฺมํ กโรนฺตา กสิณปริกมฺเม
ยุตฺตปฺปยุตฺตา อเหสุํ อิทานิ ปน สมณธมฺมํ วิสชฺเชตฺวา
อกตฺตพฺเพสุ กิจฺเจสุ ยุตฺตปฺปยุตฺตา อาราเม อุปฺปนฺนานิ ผลาผลานิ
อุปฏฺากานํ ทตฺวา ปิณฺฑปฏิปิณฺฑเกน มิจฺฉาชีเวน ชีวิตํ กปฺเปนฺติ
เตน เตสํ ผลาผลานิ อมธุรานิ ชาตานิ สเจ ปน เต ปุพฺเพ วิย ปุน
สมณธมฺเม ยุตฺตปฺปยุตฺตา ภวิสฺสนฺติ ปุน เตสํ ผลาผลานิ มธุรานิ
ภวิสฺสนฺติ เต ตาปสา ราชกุลานํ ปณฺฑิตภาวํ น ชานนฺติ สมณธมฺมํ
เตสํ กาตุํ วเทหีติ อาห ฯ ตติยํ สุตฺวา เต นาคราชาโน
อญฺมญฺ กลหํ กโรนฺติ เตน ตํ อุทกํ อาวิลํ ชาตํ สเจ
เต ปุพฺเพ วิย สมคฺคา ภวิสฺสนฺติ ปุน ปสนฺนํ อุทกํ ภวิสฺสตีติ
อาห ฯ จตุตฺถํ สุตฺวา สา รุกฺขเทวตา ปุพฺเพ อฏวิยํ ปฏิปนฺเน
มนุสฺเส รกฺขติ ตสฺมา นานปฺปการํ พลีกมฺมํ ลภิ อิทานิ ปน
อารกฺขํ น กโรติ ตสฺมา พลีกมฺมํ น ลภิ สเจ ปุพฺเพ วิย
อารกฺขํ กริสฺสติ ปุน ลาภคฺคปฺปตฺตา ภวิสฺสติ สา รญฺโ
ปณฺฑิตภาวํ น ชานาติ ตสฺมา อฏวึ อารูหมนุสฺสานํ รกฺขิตุํ
วเทหีติ อาห ฯ ปญฺจมํ สุตฺวา ตสฺมึ วมฺมิกปาเท นิสีทิตฺวา
โส ติตฺติโร มนาปํ วสฺสติ ตสฺส เหฏฺา มหนฺตา นิธิกุมฺภี อตฺถิ
ตํ อุทฺธริตฺวา ตฺวํ คณฺหาหีติ อาห ฯ ฉฏฺ สุตฺวา ยสฺส
รุกฺขสฺส มูเล โส มิโค ติณานิ ขาทิตุํ สกฺโกติ ตสฺส รุกฺขสฺส
อุปริ มหนฺตํ ภมรมธุ อตฺถิ โส มธุมกฺขิเตสุ ติเณสุ ปลุทฺโธ
อญฺานิ ขาทิตุํ น สกฺโกติ ตฺวํ ตํ มธุปฏลํ หริตฺวา อคฺคมธุํ
อมฺหากํ ปหิณิตฺวา ตโต เสสํ อตฺตนา ปริภุญฺชาหีติ อาห ฯ
สตฺตมํ สุตฺวา ยสฺมึ วมฺมิเก โส สปฺโป วสติ ตสฺส เหฏฺา
มหนฺตา นิธิกุมฺภี อตฺถิ โส ตํ รกฺขมาโน วสนฺโต นิกฺขมนกาเล
ธนโลเภน สรีรํ สิถิลํ กตฺวา ลคฺคนฺโต นิกฺขมติ โคจรํ คเหตฺวา
ธนสิเนเหน อลคฺคนฺโตว เวเคน สหสา ปวิสติ ตํ นิธิกุมภึ
อุทฺธริตฺวา ตฺวํ คณฺหาหีติ อาห ฯ อฏฺมํ สุตฺวา ตสฺสา ตรุณิตฺถิยา
สามิกสฺส จ มาตาปิตูนญฺจ วสนคามานํ อนฺตเร เอกสฺมึ คาเม
ชาโร อตฺถิ สา ตํ สริตฺวา ตสฺมึ สิเนเหน สามิกสฺส เคเห
วสิตุํ อสกฺโกนฺตี มาตาปิตโร ปสฺสิสฺสามีติ คตา ชารสฺส เคเห
กติปาหํ วสิตฺวา มาตาปิตูนํ เคหํ คจฺฉติ ตตฺถ กติปาหํ วสิตฺวา
ปุน ชารํ สริตฺวา สามิกสฺส เคหํ คมิสฺสามีติ ปุน ชารสฺเสว
เคหํ คจฺฉติ ตสฺสา อิตฺถิยา ราชูนํ อตฺถิภาวํ อาจิกฺขิตฺวา
สามิกสฺเสว กิร เคเห วสตุ สเจ ตํ ราชา คณฺหาเปติ ชีวิตํ เต
นตฺถิ อปฺปมาทํ กาตุํ วฏฺฏตีติ ตสฺสา กเถหีติ อาห ฯ นวมํ
สุตฺวา สา คณิกา ปุพฺเพ เอกสฺส หตฺถโต ภตึ คเหตฺวา ตํ
อธิวาเสตฺวา อญฺสฺส หตฺถโต น คณฺหาติ เตนสฺสา ปุพฺเพ ภติ
พหุ อุปฺปชฺชิ อิทานิ ปน อตฺตโน ธมฺมตํ วิสชฺเชตฺวา เอกสฺส
หตฺถโต คหิตํ อชีราเปตฺวาว อญฺสฺส หตฺถโต คณฺหาติ ปุริมสฺส
โอกาสํ อกตฺวา ปจฺฉิมกสฺส กโรติ เตนสฺสา ภติ น อุปฺปชฺชติ
น เกจิ นํ อุปสงฺกมนฺติ สเจ อตฺตโน ธมฺมตาย สฺสติ ปุพฺเพ
สทิสาว ภวิสฺสติ อตฺตโน ธมฺเม าตุมสฺสา กเถหีติ อาห ฯ ทสมํ
สุตฺวา โส คามโภชโก ปุพฺเพ ธมฺเมน สเมน อฏฺฏํ วินิจฺฉินติ
เตน มนุสฺสานํ ปิโย อโหสิ มนาโป สมฺปิยายมานา จสฺส มนุสฺสา
พหุปณฺณาการํ อาหรึสุ เตน อภิรูโป ธนวา ยสสมฺปนฺโน อโหสิ
อิทานิ ปน ลญฺจจิตฺตโก หุตฺวา อธมฺเมน อฏฺฏํ วินิจฺฉินติ เตน
ทุคฺคโต กปโณ หุตฺวา ปณฺฑุโรเคน อภิภูโต สเจ ปุพฺเพ วิย
ธมฺเมน อฏฺฏํ วินิจฺฉินิสฺสติ ปุน ปุพฺพสทิโส ภวิสฺสติ โส
รญฺโ อตฺถิภาวํ น ชานาติ ธมฺเมน อฏฺฏํ วินิจฺฉินิตุมสฺส กเถหีติ ฯ
อิติ โส คามณิจนฺโท อิมานิ เอตฺตกานิ สาสนานิ รญฺโ
อาโรเจสิ ฯ ราชา อตฺตโน ปญฺาย สพฺพานิปิ ตานิ ปญฺหานิ
สพฺพญฺูพุทฺโธ วิย พฺยากริตฺวา คามณิจนฺทสฺส พหุธนํ ทตฺวา ตสฺส
วสนคามํ พฺรหฺมเทยฺยํ กตฺวา ตสฺเสว ทตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ
     โส นครา นิกฺขมิตฺวา โพธิสตฺเตน ทินฺนํ สาสนํ พฺราหฺมณมาณวกานํ
ตาปสานํ นาคราชสฺส รุกฺขเทวตาย จ อาโรเจตฺวา ติตฺติรสฺส
นิสินฺนฏฺานโต นิธึ คเหตฺวา มิคสฺส ติณขาทนฏฺาเน รุกฺขโต
ภมรมธุํ คเหตฺวา รญฺโ มธุํ เปเสตฺวา สปฺปสฺส วสนฏฺาเน
วมฺมิกํ ภินฺทิตฺวา นิธึ คเหตฺวา ตรุณิตฺถิยา จ คณิกาย จ
คามโภชกสฺส จ รญฺโ กถิตนิยาเมเนว สาสนํ อาโรเจตฺวา มหนฺเตน
ยเสน อตฺตโน คามํ คนฺตฺวา ยาวตายุกํ ตฺวา ยถากมฺมํ คโต ฯ
อาทาสมุขราชาปิ ทานาทีนิ ปุญฺานิ กตฺวา ชีวิตปริโยสาเน สคฺคปทํ
ปูเรนฺโต คโต ฯ
     สตฺถา น ภิกฺขเว ตถาคโต อิทาเนว มหาปญฺโ ปุพฺเพปิ
มหาปญฺโเยวาติ วตฺวา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ
ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ สจฺจปริโยสาเน พหู โสตาปนฺนา
สกทาคามิโน อนาคามิโน อรหนฺโต อเหสุํ ฯ ตทา คามณิจนฺโท
อานนฺโท อโหสิ ฯ อาทาสมุขมหาราชา ปน อหเมวาติ ฯ
                   คามณิจนฺทชาตกํ สตฺตมํ
                        -------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๘ หน้า ๓๒-๔๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=38&A=659&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=38&A=659&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=370
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=2055
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=2042
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=2042
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27