อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)

                           อภิภายตนกถา
     [๒๐๔] เอวํ อฏฺสุ กสิเณสุ รูปาวจรกุสลํ นิทฺทิสิตฺวา อิทานิ ยสฺมา
สมาเนปิ อารมฺมเณ ภาวนาย อสมานตฺตา ๑- อิเมสุ อฏฺสุ กสิเณสุ อญฺมฺปิ
อภิภายตนสงฺขาตํ รูปาวจรกุสลํ ปวตฺตติ, ตสฺมา ตํ ทสฺเสตุํ ปุน "กตเม ธมฺมา
กุสลา"ติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺีติ อลาภิตาย วา อนตฺถิกตาย
วา อชฺฌตฺติกรูเป ปริกมฺมสญฺาวิรหิโต. พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสตีติ พหิทฺธา
อฏฺสุ กสิเณสุ กตปริกมฺมตาย ปริกมฺมวเสน เจว อปฺปนาวเสน จ ตานิ
พหิทฺธา อฏฺสุ กสิเณสุ รูปานิ ปสฺสติ. ปริตฺตานีติ อวฑฺฒิตานิ. ตานิ
อภิภุยฺยาติ ยถา นาม สมฺปนฺนคหณิโก กฏจฺฉุมตฺตํ ภตฺตํ ลภิตฺวา "กิเมตฺถ
ภุญฺชิตพฺพํ อตฺถี"ติ สงฺกฑฺฒิตฺวา เอกกพฬเมว กโรติ, เอวเมว าณุตฺตริโก
ปุคฺคโล วิสทญฺาโณ "กิเมตฺถ ปริตฺตเก อารมฺมเณ สมาปชฺชิตพฺพํ อตฺถิ,
นายํ มม ภาโร"ติ ตานิ รูปานิ อภิภวิตฺวา สมาปชฺชติ, สห นิมิตฺตุปฺปาเทเนเวตฺถ
อปฺปนํ นิพฺพตฺเตตีติ อตฺโถ. "ชานามิ ปสฺสามี"ติ อิมินา ปนสฺส
ปุพฺพภาโค กถิโต, อาคมฏฺกถาสุ ปน วุตฺตํ "อิมินาสฺส อาโภโค กถิโต, โส
จ โข สมาปตฺติโต วุฏฺิตสฺส, น อนฺโตสมาปตฺติยนฺ"ติ.
      อปฺปมาณานีติ วฑฺฒิตปฺปมาณานิ. อภิภุยฺยาติ เอตฺถ ปน ยถา มหคฺฆโส
ปุริโส เอกํ ภตฺตวฑฺฒิตกํ ลภิตฺวา "อญฺาปิ โหตุ, กิเมสา มยฺหํ กริสฺสตี"ติ
ตํ น มหนฺตโต ปสฺสติ, เอวเมว าณุตฺตริโก ปุคฺคโล วิสทญฺาโณ "กึ
เอตฺถ สมาปชฺชิตพฺพํ, น อิทํ อปฺปมาณํ, น มยฺหํ จิตฺเตกคฺคตากรเณ ภาโร
อตฺถี"ติ ตานิ อภิภวิตฺวา สมาปชฺชติ, สห นิมิตฺตุปฺปาเทเนเวตฺถ อปฺปนํ
นิพฺพตฺเตตีติ อตฺโถ.
     "ปริตฺตํ ปริตฺตารมฺมณํ อปฺปมาณํ ปริตฺตารมฺมณนฺ"ติ อิธ "ปริตฺตานี"ติ
อาคตตฺตา อปฺปมาณารมฺมณตา น คหิตา, ปรโต "อปฺปมาณานี"ติ อาคตตฺตา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อสมานตาย, ฉ.ม. อสมานํ
ปริตฺตารมฺมณตา. อฏฺกถายํ ปน วุตฺตํ "อิมสฺมึ ปน าเน จตฺตาริ จตฺตาริ
อารมฺมณานิ อคฺคเหตฺวา เทฺว เทฺวเยว คหิตานิ, กึการณา? จตูสุ หิ คหิเตสุ
เทสนา โสฬสกฺขตฺตุกา โหติ, สตฺถารา จ เหฏฺา โสฬสกฺขตฺตุกเทสนา กิลญฺชมฺหิ
ติเล ปตฺถรนฺเตน วิย วิตฺถารโต กถิตา, ตสฺส อิมสฺมึ าเน อฏฺกฺขตฺตุกเทสนํ
กาตุํ อชฺฌาสโย, ตสฺมา เทฺว เทฺวเยว คหิตานีติ เวทิตพฺพานี"ติ.
     สุวณฺณทุพฺพณฺณานีติ ปริสุทฺธาปริสุทฺธวณฺณานิ. ปริสุทฺธานิ หิ ๑- นีลาทีนิ
สุวณฺณานิ อปริสุทฺธานิ จ ทุพฺพณฺณานีติ ๑- อิธ อธิปฺเปตานิ. อาคมฏฺกถาสุ
ปน "สุวณฺณานิ วา โหนฺตุ ทุพฺพณฺณานิ วา, ปริตฺตอปฺปมาณวเสเนว อิมานิ
อภิภายตนานิ เทสิตานี"ติ วุตฺตํ. อิเมสุ ปน จตูสุ ปริตฺตํ วิตกฺกจริตสฺส
วเสน อาคตํ, อปฺปมาณํ โมหจริตสฺส วเสน. สุวณฺณํ โทสจริตสฺส วเสน,
ทุพฺพณฺณํ ราคจริตสฺส วเสน. เอเตสํ หิ เอตานิ สปฺปายานิ, สา จ เนสํ
สปฺปายตา วิตฺถารโต วิสุทฺธิมคฺเค ๒- จริยานิทฺเทเส วุตฺตา.
     กสฺมา ปน ยถา สุตฺตนฺเต "อชฺฌตฺตํ รูปสญฺี เอโก พหิทฺธา รูปานิ
ปสฺสติ ปริตฺตานี"ติอาทิ ๓- วุตฺตํ, เอวํ อวตฺวา อิธ จตูสุปิ อภิภายตเนสุ
อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺิตาว วุตฺตาติ? อชฺฌตฺตรูปานํ อนภิภวนียโต. ตตฺถ วา หิ
อิธ วา พหิทฺธารูปาเนว อภิภวิตพฺพานิ. ตสฺมา ตานิ นิยมโต วตฺตพฺพานีติ
ตตฺราปิ อิธาปิ วุตฺตานิ. "อชฺฌตฺตํ อรูปสญฺี"ติ อิทํ ปน สตฺถุ
เทสนาวิลาสมตฺตเมว. อยํ ตาว จตูสุ อภิภายตเนสุ อปุพฺพปทวณฺณนา.
สุทฺธิกนยปฏิปทาเภโท ปเนตฺถ ปวีกสิเณ วุตฺตนเยเนว เอเกกสฺมึ
อภิภายตเน เวทิตพฺโพ. เกวลญฺเจตฺถ อารมฺมณจตุกฺกํ อารมฺมณทุกํ
โหติ. โสฬสกฺขตฺตุกญฺจ อฏฺกฺขตฺตุกญฺจ. เสสํ ตาทิสเทว.
เอวเมตฺถ เอเกกสฺมึ อภิภายตเน เอโก สุทฺธิกนวโก, จตฺตาโร
ปฏิปทานวกา, เทฺว อารมฺมณนวกา, อารมฺมณปฏิปทามิสฺสเก อฏฺ
นวกาติ ปณฺณรส นวกาติ จตูสุปิ อภิภายตเนสุ สมสฏฺี นวกา เวทิตพฺพา.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ม. นีลาทีนิ อปริสุทฺธานิ จ สุวณฺณทุพฺพณฺณานีติ
@๒ วิสุทฺธิ. ๑/๑๒๗ กมฺมฏฺานคฺคหณนิทฺเทส
@๓ ที.มหา. ๑๐/๑๗๓/๙๘, ม.ม. ๑๓/๒๔๙/๒๒๔, องฺ.อฏฺก. ๒๓/๖๕/๒๕๒
     [๒๔๖] ปญฺจมาภิภายตนาทีสุ นีลานีติ สพฺพสงฺคาหิกวเสน วุตฺตํ.
นีลวณฺณานีติ วณฺณวเสน. นีลนิทสฺสนานีติ นิทสฺสนวเสน. อปญฺายมานวิวรานิ
อสมฺภินฺนวณฺณานิ เอกนีลาเนว หุตฺวา ทิสฺสนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. นีลนิภาสานีติ
อิทํ ปน โอภาสนวเสน วุตฺตํ, นีโลภาสานิ นีลปฺปภายุตฺตานีติ อตฺโถ. เอเตน
เนสํ สุวิสุทฺธตํ ทสฺเสติ. สุวิสุทฺธวณฺณวเสเนว หิ อิมานิ จตฺตาริ อภิภายตนานิ
วุตฺตานิ. ปีตานีติอาทีสุปิ อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. "นีลกสิณํ
อุคฺคณฺหนฺโต นีลสฺมึ นิมิตฺตํ คณฺหาติ, ปุปฺผสฺมึ วา วตฺถุสฺมึ วา วณฺณธาตุยา
วา"ติอาทิกํ ปเนตฺถ กสิณกรณญฺจ ปริกมฺมญฺจ อปฺปนาวิธานญฺจ สพฺพํ
วิสุทฺธิมคฺเค ๑- วิตฺถารโต วุตฺตเมว. ยถา จ ปวีกสิเณ, เอวมิธ เอเกกสฺมึ
อภิภายตเน ปญฺจวีสติ ปญฺจวีสติ นวกา เวทิตพฺพา.
                        อภิภายตนกถา นิฏฺิตา.
                           ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๒๔๒-๒๔๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=6058&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=6058&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=178
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=1593
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=1208
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=1208
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_34