ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลีอักษรไทย สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)

                           พฺรหฺมวิหารกถา
     [๒๕๑] อิทานิ เมตฺตาทิพฺรหฺมวิหารวเสน ปวตฺตมานํ รูปาวจรกุสลํ
ทสฺเสตุํ ปุน "กตเม ธมฺมา กุสลา"ติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ เมตฺตาสหคตนฺติ
เมตฺตาย สมนฺนาคตํ. ปรโต กรุณาสหคตาทีสุปิ เอเสว นโย. เยน ปเนส
วิธาเนน ปฏิปนฺโน เมตฺตาทิสหคตานิ ฌานานิ อุปสมฺปชฺช วิหรติ, ตํ เมตฺตาทีนํ
ภาวนาวิธานํ สพฺพํ วิสุทฺธิมคฺเค ๑- วิตฺถาริตเมว, อวเสสาย ปาลิยา อตฺโถ
ปฐวีกสิเณ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ.
     เกวลํ หิ ปฐวีกสิเณ ปญฺจวีสติ นวกา, อิธ ปุริมาสุ ตีสุ ติกจตุกฺกชฺฌานิกวเสน
ปญฺจวีสติ สตฺตกา. อุเปกฺขาย จตุตฺถชฺฌานวเสน ปญฺจวีสติ
เอกกา. กรุณามุทิตาสุ จ ฉนฺทาทีหิ จตูหิ สทฺธึ กรุณามุทิตาติ อิเมปิ
เยวาปนกา ลพฺภนฺติ. ทุกฺขาปฏิปทาทิภาโว เจตฺถ เมตฺตาย ตาว
พฺยาปาทวิกฺขมฺภนวเสน, กรุณาย วิหึสาวิกฺขมฺภนวเสน, มุทิตาย อรติวิกฺขมฺภนวเสน,
อุเปกฺขาย ราคปฏิฆวิกฺขมฺภนวเสน เวทิตพฺโพติ. ๒- ปริตฺตารมฺมณตา ปน
นพหุสตฺตารมฺมณวเสน, อปฺปมาณารมฺมณตา พหุสตฺตารมฺมณวเสน โหตีติ อยํ
วิเสโส. เสสํ ตาทิสเมว.
@เชิงอรรถ:  วิสุทฺธิ. ๒/๙๐ อาทิ      ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ
     เอวํ ตาว ปาลิวเสเนว:-
         พฺรหฺมุตฺตเมน กถิเต      พฺรหฺมวิหาเร อิเม อิติ วิทิตฺวา
         ภิยฺโย เอเตสุ อยํ       ปกิณฺณกกถาปิ วิญฺเญยฺยา. ๑-
     เอตาสุ หิ เมตฺตากรุณามุทิตาอุเปกฺขาสุ อตฺถโต ตาว เมชฺชตีติ เมตฺตา,
สิเนหตีติ ๒- อตฺโถ. มิตฺเต วา ภวา, มิตฺตสฺส วา เอสา ปวตฺตีติปิ เมตฺตา.
ปรทุกฺเข สติ สาธูนํ หทยกมฺปนํ กโรตีติ กรุณา, กิณาติ วา ปรทุกฺขํ หึสติ
วินาเสตีติ กรุณา, กิริยติ วา ทุกฺขิเตสุ ผรณวเสน ปสาริยตีติ กรุณา. โมทนฺติ
ตาย ตํสมงฺคิโน, สยํ วา โมทติ, โมทนมตฺตเมว วา ตนฺติ มุทิตา. "อเวรา
โหนฺตู"ติอาทิพฺยาปาทปฺปหาเนน ๓- มชฺฌตฺตภาวูปคมเนน จ อุเปกฺขตีติ อุเปกฺขา.
     ลกฺขณาทิโต ปเนตฺถ หิตาการปฺปวตฺติลกฺขณา เมตฺตา, หิตูปสํหารรสา,
อาฆาตวินยปจฺจุปฏฺฐานา, สตฺตานํ มนาปภาวทสฺสนปทฏฺฐานา. พฺยาปาทูปสโม
เอติสฺสา สมฺปตฺติ, สิเนหสมฺภโว วิปตฺติ. ทุกฺขาปนยนาการปฺปวตฺติลกฺขณา กรุณา,
ปรทุกฺขาสหนรสา, อวิหึสาปจฺจุปฏฺฐานา, ทุกฺขาภิภูตานํ อนาถภาวทสฺสนปทฏฺฐานา.
วิหึสูปสโม เอติสฺสา ๔- สมฺปตฺติ, โสกสมฺภโว วิปตฺติ. สตฺเตสุ
ปโมทนลกฺขณา มุทิตา, อนิสฺสายนรสา, อรติวิฆาตปจฺจุปฏฺฐานา, สตฺตานํ
สมฺปตฺติทสฺสนปทฏฺฐานา. อรติวูปสโม ตสฺสา สมฺปตฺติ, ปหาสสมฺภโว วิปตฺติ.
สตฺเตสุ มชฺฌตฺตาการปฺปวตฺติลกฺขณา อุเปกฺขา, สตฺเตสุ  สมภาวทสฺสนรสา,
ปฏิฆานุนยวูปสมปจฺจุปฏฺฐานา, "กมฺมสฺสกา หิ สตฺตา, เต กสฺส รุจิยา สุขิตา
วา ภวิสฺสนฺติ, ทุกฺขโต วา มุจฺจิสฺสนฺติ, สมฺปตฺติโต ๕- วา น ปริหายิสฺสนฺตี"ติ
เอวํ ปวตฺตกมฺมสฺสกตาทสฺสนปทฏฺฐานา. ปฏิฆานุนยวูปสโม ตสฺสา สมฺปตฺติ,
เคหนิสฺสิตาย อญฺญาณุเปกฺขาย สมฺภโว วิปตฺติ.
     จตุนฺนมฺปิ ปเนเตสํ พฺรหฺมวิหารานํ วิปสฺสนาสุขญฺเจว ภวสมฺปตฺติ จ
สาธารณปฺปโยชนํ, พฺยาปาทาทิปฏิฆาโต อาเวณิกํ. พฺยาปาทปฏิฆาตปฺปโยชนา
เหตฺถ เมตฺตา, วิหึสาอรติราคปฏิฆาตปฺปโยชนา อิตราปิ. วุตฺตมฺปิ เจตํ:-
@เชิงอรรถ:  วิสุทฺธิ. ๒/๑๒๒ พฺรหฺมวิหารนิทฺเทส       ฉ.ม. สินิยฺหตีติ
@ ฉ.ม....พฺยาปารปฺปหาเนน      ฉ.ม. ตสฺสา     ฉ.ม. ปตฺตสมฺปตฺติโต
         "นิสฺสรณํ เหตํ อาวุโส พฺยาปาทสฺส, ยทิทํ เมตฺตาเจโตวิมุตฺติ.
     นิสฺสรณํ เหตํ อาวุโส วิเหสาย, ยทิทํ กรุณาเจโตวิมุตฺติ. นิสฺสรณํ
     เหตํ อาวุโส อรติยา, ยทิทํ มุทิตาเจโตวิมุตฺติ. นิสฺสรณํ เหตํ อาวุโส
     ราคสฺส, ยทิทํ อุเปกฺขาเจโตวิมุตฺตี"ติ. ๑-
     เอกเมกสฺส เจตฺถ อาสนฺนทูรวเสน เทฺว เทฺว ปจฺจตฺถิกา. เมตฺตาพฺรหฺมวิหารสฺส
หิ สมีปจาโร วิย ปุริสสฺส สปตฺโต คุณทสฺสนสภาคตาย ราโค
อาสนฺนปจฺจตฺถิโก, โส ลหุํ โอตารํ ลภติ, ตสฺมา ตโต สุฏฺฐุ เมตฺตา รกฺขิตพฺพา.
ปพฺพตาทิคหนนิสฺสิโต วิย ปุริสสฺส สปตฺโต สภาควิสภาคตาย ๒- พฺยาปาโท
ทูรปจฺจตฺถิโก, ตสฺมา ตโต นิพฺภเยน เมตฺตายิตพฺพํ. เมตฺตายิสฺสติ จ นาม
โกปญฺจ กริสฺสตีติ อฏฺฐานเมตํ.
     กรุณาพฺรหฺมวิหารสฺส "จกฺขุวิญฺเญยฺยานํ รูปานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ มนาปานํ
มโนรมานํ โลกามิสปฏิสํยุตฺตานํ อปฺปฏิลาภํ วา อปฺปฏิลาภโต สมนุปสฺสโต
ปุพฺเพ วา ปฏิลทฺธปุพฺพํ อตีตํ นิรุทฺธํ วิปริณตํ สมนุสฺสรโต อุปฺปชฺชติ
โทมนสฺสํ. ยํ เอวรูปํ โทมนสฺสํ, อิทํ วุจฺจติ เคหนิสฺสิตํ ๓- โทมนสฺสนฺ"ติ
อาทินา ๔- นเยน อาคตํ เคหนิสฺสิตํ โทมนสฺสํ วิปตฺติทสฺสนสภาคตาย
อาสนฺนปจฺจตฺถิกํ, สภาควิสภาคตาย วิเหสา  ทูรปจฺจตฺถิกา, ตสฺมา ตโต นิพฺภเยน
กรุณายิตพฺพํ. กรุณญฺจ นาม กริสฺสติ ปาณิปฺปหาราทีหิ ๕- จ วิเหสิสฺสตีติ
อฏฺฐานเมตํ.
     มุทิตาพฺรหฺมวิหารสฺส "จกฺขุวิญฺเญยฺยานํ รูปานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ
มนาปานํ มโนรมานํ โลกามิสปฏิสํยุตฺตานํ ปฏิลาภํ วา ปฏิลาภโต สมนุปสฺสโต
ปุพฺเพ วา ปฏิลทฺธปุพฺพํ อตีตํ นิรุทฺธํ วิปริณตํ สมนุสฺสรโต อุปฺปชฺชติ
โสมนสฺสํ. ยํ เอวรูปํ โสมนสฺสํ, อิทํ วุจฺจติ เคหนิสฺสิตํ โสมนสฺสนฺ"ติอาทินา ๖-
นเยน อาคตํ เคหนิสฺสิตํ โสมนสฺสํ สมฺปตฺติทสฺสนสภาคตาย อาสนฺนปจฺจตฺถิกํ,
@เชิงอรรถ:  ที.ปา. ๑๐/๓๒๖/๒๑๘-๒๑๙, องฺ. ฉกฺก. ๒๒/๒๘๔/๓๒๔ (สฺยา)
@ ฉ.ม. สภาววิสภาคตาย. เอวมุปริปิ
@ ฉ.ม. เคหสฺสิตํ. เอวมุปริปิ    ม.อุ. ๑๔/๓๐๗/๒๘๑
@ ฉ.ม. ปาณิอาทีหิ   ม.อุ. ๑๔/๓๐๖/๒๘๐
สภาควิสภาคตาย อรติ ทูรปจฺจตฺถิกา, ตสฺมา ตโต นิพฺภเยน มุทิตา ภาเวตพฺพา.
ปมุทิโต จ นาม ภวิสฺสติ, ปนฺตเสนาสเนสุ จ อธิกุสลธมฺเมสุ จ อุกฺกณฺฐิสฺสตีติ
อฏฺฐานเมตํ.
     อุเปกฺขาพฺรหฺมวิหารสฺส ปน "จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา อุปฺปชฺชติ อุเปกฺขา
พาลสฺส มูฬฺหสฺส ปุถุชฺชนสฺส ๑- อโนธิชินสฺส อวิปากชินสฺส อนาทีนวทสฺสาวิโน
อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส. ยา เอวรูปา อุเปกฺขา, รูปํ สา นาติวตฺตติ, ตสฺมา
สา อุเปกฺขา เคหนิสฺสิตาติ วุจฺจตี"ติอาทินา ๒- นเยน อาคตา เคหนิสฺสิตา
อญฺญาณุเปกฺขา โทสคุณอวิจารณวเสน สภาคตฺตา อาสนฺนปจฺจตฺถิกา,
สภาควิสภาคตาย ราคปฏิฆา ทูรปจฺจตฺถิกา, ตสฺมา ตโต นิพฺภเยน อุเปกฺขิตพฺพํ.
อุเปกฺขิสฺสติ จ นาม รชฺชิสฺสติ จ ปฏิหญฺญิสฺสติ จาติ อฏฺฐานเมตํ.
     สพฺเพสมฺปิ จ เอเตสํ กตฺตุกมฺยตาฉนฺโท อาทิ, นีวรณาทิวิกฺขมฺภนํ มชฺฌํ,
อปฺปนา ปริโยสานํ. ปญฺญตฺติธมฺมวเสน เอโก วา สตฺโต อเนกา วา สตฺตา
อารมฺมณํ, อุปจาเร วา อปฺปนาย วา ปตฺตาย อารมฺมณวฑฺฒนํ.
     ตตฺรายํ วฑฺฒนกฺกโม:- ยถา หิ กุสโล กสโก ๓- กสิตพฺพฏฺฐานํ
ปริจฺฉินฺทิตฺวา กสติ, เอวํ ปฐมเมว เอกํ อาวาสํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ตตฺถ สตฺเตสุ
"อิมสฺมึ อาวาเส สตฺตา อเวรา โหนฺตู"ติอาทินา นเยน เมตฺตา ภาเวตพฺพา.
ตตฺถ จิตฺตํ มุทุํ กมฺมนิยํ กตฺวา เทฺว อาวาสา ปริจฺฉินฺทิตพฺพา. ตโต
อนุกฺกเมน ตโย, จตฺตาโร, ปญฺจ, ฉ. สตฺต, อฏฺฐ, นว, ทส, เอกา รจฺฉา,
อุปฑฺฒคาโม, คาโม, ชนปโท, รชฺชํ, เอกา ทิสาติ เอวํ ยาว เอกจกฺกวาฬํ,
ตโต วา ปน ภิยฺโย ตตฺถ ตตฺถ สตฺเตสุ เมตฺตา ภาเวตพฺพา. ตถา
กรุณาทโยติ อยเมตฺถ อารมฺมณวฑฺฒนกฺกโมติ. ๔-
     ยถา ปน กสิณานํ นิสฺสนฺโท รูปสมาปตฺติ, สมาธีนํ นิสฺสนฺโท
เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ, วิปสฺสนานํ นิสฺสนฺโท ผลสมาปตฺติ, สมถวิปสฺสนานํ
นิสฺสนฺโท นิโรธสมาปตฺติ, เอวํ ปุริมพฺรหฺมวิหารตฺตยสฺส นิสฺสนฺโท เอตฺถ
@เชิงอรรถ:  ก.อญฺญาณสฺส        ม.อุ. ๑๔/๓๐๘/๒๘๒
@ ฉ.ม. กสฺสโก       ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ
อุเปกฺขาพฺรหฺมวิหาโร. ยถา หิ ถมฺเภ อนุสฺสาเปตฺวา ตุลาสงฺฆาฏํ อนาโรเปตฺวา
น สกฺกา อากาเส กูฏโคปานสิโย ฐเปตุํ, เอวํ ปุริเมสุ ตติยชฺฌานํ วินา น
สกฺกา จตุตฺถํ ภาเวตุํ, กสิเณสุ ปน อุปฺปนฺนตติยชฺฌานสฺสาปิ เอสา นุปฺปชฺชติ
วิสภาคารมฺมณตฺตาติ.
     ตตฺถ ๑- สิยา "กสฺมา ปเนตา เมตฺตากรุณามุทิตาอุเปกฺขาพฺรหฺมวิหาราติ
วุจฺจนฺติ, กสฺมา จ จตสฺโส, โก จ เอตาสํ กโม, วิภงฺเค จ กสฺมา `อปฺปมญฺญา'ติ
วุตฺตา"ติ. วุจฺจเต:- เสฏฺฐฏฺเฐน ตาว นิทฺโทสภาเวน เจตฺถ พฺรหฺมวิหารตา
เวทิตพฺพา. สตฺเตสุ สมฺมาปฏิปตฺติภาเวน หิ เสฏฺฐา เอเต วิหารา. ยถา จ
พฺรหฺมาโน นิทฺโทสจิตฺตา วิหรนฺติ, เอวํ เอเตหิ สมฺปยุตฺตา โยคิโน พฺรหฺมสมาว
หุตฺวา วิหรนฺตีติ เสฏฺฐฏฺเฐน นิทฺโทสภาเวน จ "พฺรหฺมวิหารา"ติ วุจฺจนฺติ.
     กสฺมา จ จตสฺโสติอาทิปญฺหสฺส ปน อิทํ วิสฺสชฺชนํ:-
                 วิสุทฺธิมคฺคาทิวสา  จตสฺโส
                 หิตาทิอาการวสา ปนาสํ
                 กโม ปวตฺตนฺติ จ อปฺปมาเณ
                 ตา โคจเร เยน ตทปฺปมญฺญาติ. ๒-
     เอตาสุ หิ ยสฺมา เมตฺตา พฺยาปาทพหุลสฺส, กรุณา วิหึสาพหุลสฺส,
มุทิตา อรติพหุลสฺส, อุเปกฺขา ราคพหุลสฺส วิสุทฺธิมคฺโค, ยสฺมา จ
หิตูปสํหารอหิตาปนยนสมฺปตฺติโมทนอนาโภควเสน จตุพฺพิโธเยว สตฺเตสุ มนสิกาโร,
ยสฺมา จ ยถา มาตา ทหรคิลานโยพฺพนปฺปตฺตสพฺพกิจฺจปสุเตสุ ๓- จตูสุ ปุตฺเตสุ
ทหรสฺส อภิวุฑฺฒิกามา โหติ, คิลานสฺส เคลญฺญาปนยนกามา, โยพฺพนปฺปตฺตสฺส
โยพฺพนสมฺปตฺติยา จิรฏฺฐิติกามา, สพฺพกิจฺจปสุตสฺส กิสฺมิญฺจิปิ ปริยาเย อพฺยาวฏา
โหติ, ตถา อปฺปมญฺญาวิหาริเกนาปิ สพฺพสตฺเตสุ เมตฺตาทิวเสน ภวิตพฺพํ, ตสฺมา
อิโต วิสุทฺธิมคฺคาทิวสา จตสฺโสว อปฺปมญฺญา.
@เชิงอรรถ:  ฉ. เอตฺถ    วิสุทฺธิ. ๒/๑๒๗ พฺรหฺมวิหารนิทฺเทส     ฉ.ม......สกิจฺจปสุเตสุ
     ยสฺมา ปน จตสฺโสเปตา ภาเวตุกาเมน ปฐมํ หิตาการปฺปวตฺติวเสน
สตฺเตสุ ปฏิปชฺชิตพฺพํ, หิตาการปฺปวตฺติลกฺขณา จ เมตฺตา, ตโต เอวํ
ปตฺถิตหิตานํ สตฺตานํ ทุกฺขาภิภวํ ทิสฺวา วา สุตฺวา วา สมฺภาเวตฺวา วา
ทุกฺขาปนยนาการปฺปวตฺติวเสน, ทุกฺขาปนยนาการปฺปวตฺติลกฺขณา จ กรุณา. อเถวํ
ปตฺถิตหิตานํ ปตฺถิตทุกฺขาปคมานญฺจ เตสํ สมฺปตฺตึ ทิสฺวา สมฺปตฺติปโมทนวเสน,
ปโมทนลกฺขณา จ มุทิตา. ตโต ปรํ ปน ๑- กตฺตพฺพาภาวโต อชฺฌุเปกฺขกตาสงฺขาเตน
มชฺฌตฺตากาเรน ปฏิปชฺชิตพฺพํ, มชฺฌตฺตาการปฺปวตฺติลกฺขณา จ
อุเปกฺขา. ตสฺมา อิโต หิตาทิอาการวสา ปนาสํ ปฐมํ เมตฺตา วุตฺตา, อถ
"กรุณา มุทิตา อุเปกฺขา"ติ อยํ กโม เวทิตพฺโพ.
     ยสฺมา ปน สพฺพาเปตา อปฺปมาเณ โคจเร ปวตฺตนฺติ, ตสฺมา "อปฺปมญฺญา"ติ
วุจฺจนฺติ. อปฺปมาณา หิ สตฺตา เอตาสํ โคจรภูตา, เอกสตฺตสฺสาปิ จ เอตฺตเก
ปเทเส เมตฺตาทโย ภาเวตพฺพาติ เอวํ ปมาณํ อคฺคเหตฺวา สกลผรณวเสเนว
ปวตฺตาติ. เตน วุตฺตํ:-
                 "วิสุทฺธิมคฺคาทิวสา จตสฺโส
                  หิตาทิอาการวสา ปนาสํ
                  กโม ปวตฺตนฺติ จ อปฺปมาเณ
                  ตา โคจเร เยน ตทปฺปมญฺญา"ติ.
     เอวํ อปฺปมาณโคจรตาย เอกลกฺขณาสุ จาปิ เอตาสุ ปุริมา ติสฺโส
ติกจตุกฺกชฺฌานิกาว โหนฺติ. กสฺมา? โสมนสฺสาวิปฺปโยคโต. กสฺมา ปนาสํ
โสมนสฺเสน อวิปฺปโยโคติ? โทมนสฺสสมุฏฺฐิตานํ พฺยาปาทาทีนํ นิสฺสรณตฺตา.
ปจฺฉิมา ปน อวเสสเอกชฺฌานิกาว. กสฺมา? อุเปกฺขาเวทนาสมฺปโยคโต.
น หิ สตฺเตสุ มชฺฌตฺตาการปฺปวตฺตา พฺรหฺมวิหารุเปกฺขา อุเปกฺขาเวทนํ วินา
ปวตฺตตีติ. ๒-
                        พฺรหฺมวิหารกถา นิฏฺฐิตา.
                          -------------
@เชิงอรรถ:  ม. ปุน          ฉ.ม. วตฺตตีติ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๒๔๖-๒๕๑. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=6164&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=6164&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=190              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=1921              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=1496              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=1496              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_34

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]