อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)

                         ตติยจตุตฺถมคฺควณฺณนา
     [๓๖๒] ตติเย อนวเสสปฺปหานายาติ เตสํเยว สกทาคามิมคฺเคน ตนุภูตานํ
สญฺโชนานํ นิสฺเสสปชหนตฺถาย.
     จตุตฺเถ รูปราคอรูปราคมานอุทฺธจฺจอวิชฺชาย อนวเสสปฺปหานายาติ เอเตสํ
ปญฺจนฺนํ อุทฺธมฺภาคิยสญฺโชนานํ นิสฺเสสปชหนตฺถาย. ตตฺถ รูปราโคติ
รูปภเว ฉนฺทราโค. อรูปราโคติ อรูปภเว ฉนฺทราโค. มาโนติ อรหตฺตมคฺควชฺฌโก
มาโนเอว. ตถา อุทฺธจฺจาวิชฺชาปิ. อิเมสุ ปน ๑- ทฺวีสุ มคฺเคสุ นวมํ
อญฺินฺทฺริยเมว โหติ.
                        จตุมคฺคนยสหสฺสวณฺณนา
     สพฺพมคฺเคสุ ปทปฏิปาฏิยา สมสฏฺี ปทานิ จตูหิ อปณฺณกงฺเคหิ สทฺธึ
จตุสฏฺี โหนฺติ, อสมฺภินฺนโต ปน เตตฺตึส. โกฏฺาสวารสุญฺตวารา
ปากติกาเอว. ยถา จ ปน ปมมคฺเค, เอวํ ทุติยาทีสุปิ นยสหสฺสเมวาติ จตฺตาโร
มคฺเค จตูหิ นยสหสฺเสหิ ภาเชตฺวา ทสฺเสสิ ธมฺมราชา.
     สจฺจวิภงฺเค ปน สฏฺี นยสหสฺสานิ โลกุตฺตรานิ อิเมสํเยว วเสน
นิกฺขิตฺตานิ. สติปฏฺานวิภงฺเค วีสติ นยสหสฺสานิ โลกุตฺตรานิ, สมฺมปฺปธานวิภงฺเค
วีสติ, อิทฺธิปาทวิภงฺเค ทฺวตฺตึส, โพชฺฌงฺควิภงฺเค ทฺวตฺตึส, มคฺควิภงฺเค ๒-
อฏฺวีสติ นยสหสฺสานิ โลกุตฺตรานิ อิเมสํเยว วเสน นิกฺขิตฺตานิ.
     อิธ ปน จตูสุ มคฺเคสุ จตฺตาริเยว นยสหสฺสานิ. เตสุ ปมชฺฌานิเก
ปมมคฺเค อฏฺงฺคานิ ภาชิตานิ, ตถา ทุติยาทีสุ. ตตฺถ ปมมคฺเค สมฺมาทิฏฺิ
มิจฺฉาทิฏฺึ ปชหตีติ สมฺมาทิฏฺิ. สมฺมาสงฺกปฺปาทโยปิ มิจฺฉาสงฺกปฺปาทีนํ
ปชหนฏฺเเนว เวทิตพฺพา. เอวํ สนฺเต ปมมคฺเคเนว ทฺวาสฏฺิยา ทิฏฺิคตานํ
ปหีนตฺตา อุปริมคฺคตฺตเยน ปหาตพฺพา ทิฏฺิ นาม นตฺถิ, ตตฺถ สมฺมาทิฏฺิ
นาม ๓- กถํ โหตีติ? ยถา วิสํ อตฺถิ วา โหตุ มา วา, อคโท "อคโท"เตฺวว
วุจฺจติ, เอวํ มิจฺฉาทิฏฺิ อตฺถิ วา โหตุ มา วา, อยํ สมฺมาทิฏฺิเยว นาม.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิเมสุปิ     ๒ ฉ.ม. มคฺคงฺควิภงฺเค    ๓ ฉ.ม. สมฺมาทิฏฺีติ นามํ
     ยทิ เอวํ นามมตฺตเมเวตํ โหติ, อุปริมคฺคตฺตเย ปน สมฺมาทิฏฺิยา
กิจฺจาภาโว อาปชฺชติ, มคฺคงฺคานิ น ปริปูเรนฺติ. ตสฺมา สมฺมาทิฏฺิ สกิจฺจกา
กาตพฺพา, มคฺคงฺคานิ ปูเรตพฺพานีติ. สกิจฺจกา เจตฺถ สมฺมาทิฏฺิ ยถาลาภนิยเมน
ทีเปตพฺพา. อุปริมคฺคตฺตยวชฺโฌ หิ เอโก มาโน อตฺถิ, โส ทิฏฺิฏฺาเน
ติฏฺติ, สา ตํ มานํ ปชหตีติ สมฺมาทิฏฺิ. โสตาปตฺติมคฺคสฺมึ หิ สมฺมาทิฏฺิ
มิจฺฉาทิฏฺึ ปชหติ. โสตาปนฺนสฺส ปน สกทาคามิมคฺควชฺโฌ มาโน อตฺถิ. โส
ทิฏฺิฏฺาเน ติฏฺติ, สา ตํ มานํ ปชหตีติ สมฺมาทิฏฺิ. ตสฺเสว สตฺตอกุสล-
จิตฺตสหชาโต สงฺกปฺโป อตฺถิ, เตเหว จิตฺเตหิ วาจงฺคโจปนํ อตฺถิ, กายงฺคโจปนํ
อตฺถิ, ปจฺจยปริโภโค อตฺถิ, สหชาตวายาโม อตฺถิ, อสติยา ภาโว อตฺถิ,
สหชาตจิตฺเตกคฺคตา อตฺถิ. เอเต มิจฺฉาสงฺกปฺปาทโย นาม. สกทาคามิมคฺเค
สมฺมาสงฺกปฺปาทโย เตสํ ปหาเนน สมฺมาสงฺกปฺปาทโยติ เวทิตพฺพา. เอวํ
สกทาคามิมคฺเค อฏฺงฺคานิ สกิจฺจกานิ กตฺวา อาคตานิ. สกทาคามิสฺส
อนาคามิมคฺควชฺโฌ มาโน อตฺถิ, โส ทิฏฺิฏฺาเน ติฏฺติ, ตสฺเสว สตฺตหิ
จิตฺเตหิ สหชาตา สงฺกปฺปาทโย, เตสมฺปหาเนน อนาคามิมคฺเค อฏฺนฺนํ
องฺคานํ สกิจฺจกตา เวทิตพฺพา. อนาคามิสฺส อรหตฺตมคฺควชฺโฌ มาโน อตฺถิ,
โส ทิฏฺิฏฺาเน ติฏฺติ, ยานิ ปนสฺส ปญฺจ อกุสลจิตฺตานิ, เตหิ สหชาตา
สงฺกปฺปาทโย, เตสมฺปหาเนน อรหตฺตมคฺเค อฏฺนฺนํ องฺคานํ สกิจฺจกตา
เวทิตพฺพา.
     อิเมสุ จตูสุ มคฺเคสุ ปมมคฺเคน จตฺตาริ สจฺจานิ ทิฏฺานิ, อุปริมคฺคตฺตยํ
ทิฏฺกเมว ปสฺสติ, อทิฏฺกํ ปสฺสตีติ? ทิฏฺกเมว ปสฺสตีติ อยํ อาจริยานํ
สมานฏฺกถา. วิตณฺฑวาที ปนาห "อทิฏฺ ปสฺสตี"ติ. โส วตฺตพฺโพ "ปมมคฺเค
กตมํ อินฺทฺริยํ ภาเชสี"ติ. ชานมาโน "อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยนฺ"ติ วกฺขติ.
"อุปริมคฺเคสุ กตรนฺ"ติ วุตฺเตปิ "อญฺินฺทฺริยนฺ"ติ วกฺขติ. โส วตฺตพฺโพ
"อทิฏฺสจฺจทสฺสเน สติ อุปริมคฺเคสุปิ อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยเมว ภาเชหิ,
เอวํ เต ปโญฺห สเมสฺสตี"ติ. กิเลเส ปน อญฺเ อญฺโ ปชหติ,
อปฺปหีเนเอว ๑- ปชหตีติ. อญฺเ อญฺโ ปชหตีติ. ยทิ อญฺเ อญฺโ
อปฺปหีเน กิเลเส ปชหติ, สจฺจานิปิ อทิฏฺาเนว ปสฺสตีติ เอวํวาที ปุคฺคโล
ปุจฺฉิตพฺโพ "สจฺจานิ นาม กตี"ติ. ชานนฺโต "จตฺตารี"ติ วกฺขติ. โส วตฺตพฺโพ
"ตว วาเท โสฬส สจฺจานิ อาปชฺชนฺติ, ตฺวํ พุทฺเธหิปิ อทิฏฺ ปสฺสสิ,
พหุสจฺจโก นาม ตฺวํ. เอวํ มา คณฺหิ, ๒- สจฺจทสฺสนํ นาม อปุพฺพํ นตฺถิ,
กิเลเส ปน อปฺปหีเน ปชหตี"ติ.
     ตตฺถ สจฺจทสฺสนสฺส อปุพฺพาภาเว เปโฬปมํ นาม คหิตํ. เอกสฺส กิร
จตฺตาโร รตนเปฬา สารคพฺเภ ปิตา, โส รตฺติภาเค เปฬาสุ อุปฺปนฺนกิจฺโจ
ทฺวารํ วิวริตฺวา ทีปํ ชาเลตฺวา ทีเปน วิหเต อนฺธกาเร เปฬาสุ ปากฏภาวํ
คตาสุ ตาสุ กิจฺจํ กตฺวา ทฺวารํ ปิทหิตฺวา คโต, ปุน อนฺธกาโร ๓- อวตฺถริ.
ทุติยวาเรปิ ตติยวาเรปิ ตเถว อกาสิ. จตุตฺถวาเร ทฺวาเร วิวเฏ "อนฺธกาเร
เปฬา น ปญฺายนฺตี"ติ วีมํสนฺตสฺเสว สุริโย อุคฺคญฺฉิ. ๔- สุริโยภาเสน วิหเต
อนฺธกาเร เปฬาสุ กิจฺจํ กตฺวา ปกฺกามิ.
     ตตฺถ จตฺตาโร เปฬา วิย จตฺตาริ สจฺจานิ, ตาสุ กิจฺเจ อุปฺปนฺเน
ทฺวารวิวรณกาโล วิย โสตาปตฺติมคฺคสฺส วิปสฺสนาภินีหรณกาโล, อนฺธกาโร
วิย สจฺจจฺฉาทกตมํ, ๕- ทีโปภาโส วิย โสตาปตฺติมคฺโคภาโส, วิหเต อนฺธกาเร
ตสฺส ปุริสสฺส เปฬานํ ปากฏภาโว วิย มคฺคาณสฺส สจฺจานํ ปากฏภาโว,
มคฺคาณสฺส ปากฏานิ ปน มคฺคสมงฺคิสฺส ปุคฺคลสฺส ปากฏาเนว โหนฺติ.
เปฬาสุ กิจฺจํ กตฺวา คตกาโล วิย โสตาปตฺติมคฺคสฺส อตฺตนา ปหาตพฺพกิเลเส
ปชหิตฺวา นิรุทฺธกาโล, ปุน อนฺธการาวตฺถรณํ วิย อุปริมคฺคตฺตยวชฺฌสจฺจจฺฉาทกตมํ.
     ทุติยวาเร ทฺวารวิวรณกาโล วิย สกทาคามิมคฺคสฺส วิปสฺสนาภินีหรณกาโล,
ทีโปภาโส วิย สกทาคามิมคฺโคภาโส, เปฬาสุ กิจฺจํ กตฺวา คตกาโล วิย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปหีเน เอว    ๒ ฉ.ม. คณฺห      ๓ ฉ.ม. อนฺธการํ
@๔ สี. อุคฺคจฺฉิ         ๕ ฉ.ม. สจฺจปฏิจฺฉาทกตมํ. เอวมุปริปิ
สกทาคามิมคฺคสฺส อตฺตนา ปหาตพฺพกิเลเส ปชหิตฺวา นิรุทฺธกาโล, ปุน
อนฺธการาวตฺถรณํ วิย อุปริมคฺคทฺวยวชฺฌสจฺจจฺฉาทกตมํ.
     ตติยวาเร ทฺวารวิวรณกาโล วิย อนาคามิมคฺคสฺส วิปสฺสนาภินีหรณกาโล,
ทีโปภาโส วิย อนาคามิมคฺโคภาโส, เปฬาสุ กิจฺจํ กตฺวา คตกาโล วิย
อนาคามิมคฺคสฺส อตฺตนา ปหาตพฺพกิเลเส ปชหิตฺวา นิรุทฺธกาโล, ปุน
อนฺธการาวตฺถรณํ วิย อุปริอรหตฺตมคฺควชฺฌสจฺจจฺฉาทกตมํ.
     จตุตฺถวาเร ทฺวารวิวรณกาโล วิย อรหตฺตมคฺคสฺส วิปสฺสนาภินีหรณกาโล,
สุริยุคฺคมนํ วิย อรหตฺตมคฺคุปฺปาโท, อนฺธการวิธมนํ วิย อรหตฺตมคฺคสฺส
สจฺจจฺฉาทกตมวิโนทนํ, วิหเต อนฺธกาเร ตสฺส เปฬานํ ปากฏภาโว วิย
อรหตฺตมคฺคสฺส าณสฺส จตุนฺนํ สจฺจานํ ปากฏภาโว, าณสฺส ปากฏานิ ปน
ปุคฺคลสฺส ปากฏาเนว โหนฺติ. เปฬาสุ กิจฺจํ กตฺวา คตกาโล วิย อรหตฺตมคฺคสฺส
สพฺพกิเลสเขปนํ, สุริยุคฺคมนโต ปฏฺาย อาโลกสฺเสว ปวตฺติกาโล วิย
อรหตฺตมคฺคสฺส อุปฺปนฺนกาลโต ปฏฺาย ปุน สจฺจจฺฉาทกตมาภาโว. อิทํ ตาว
สจฺจทสฺสนสฺส อปุพฺพาภาเว โอปมฺมํ.
     "ทิฏฺกเมว หิ ปสฺสติ, กิเลเส ปน อญฺเ อญฺโ ปชหตี"ติ เอตฺถ
ขาโรปมํ นาม คหิตํ. เอโก ปุริโส กิลิฏฺ วตฺถํ รชกสฺส อทาสิ, รชโก
โอสขารํ, ๑- ฉาริกขารํ, โคมยขารนฺติ ตโย ขาเร ทตฺวา ขาเรหิ ขาทิตภาวํ
ตฺวา อุทเก วิกฺขาเลตฺวา โอฬาริโกฬาริกมลํ ปวาเหสิ. ตโต "น ตาว
ปริสุทฺธนฺ"ติ ทุติยมฺปิ ตเถว ขาเร ทตฺวา อุทเก วิกฺขาเลตฺวา ตโต สณฺหตรํ ๒-
มลํ ปวาเหสิ. ตโต "น ตาว ปริสุทฺธนฺ"ติ ตติยมฺปิ ตเถว ๓- ขาเร ทตฺวา
อุทเก วิกฺขาเลตฺวา ตโต สณฺหตรํ มลํ ปวาเหสิ. ตโต "น ตาว ปริสุทฺธนฺ"ติ
จตุตฺถมฺปิ เต ขาเร ทตฺวา อุทเก วิกฺขาเลตฺวา อํสุอพฺภนฺตรคตมฺปิ นิสฺเสสํ
มลํ ปวาเหตฺวา สามิกสฺส อทาสิ, โส คนฺธกรณฺฑเก ปกฺขิปิตฺวา อิจฺฉิติจฺฉิตกาเล
ปริทหติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อูสขารํ     ๒ ฉ.ม. นาติสณฺหตรํ. เอวมุปริปิ     ๓ ฉ.ม. เต
      ตตฺถ กิลิฏฺวตฺถํ วิย กิเลสานุคตํ จิตฺตํ, ติวิธขารทานกาโล วิย ตีสุ
อนุปสฺสนาสุ กมฺมปฺปวตฺตนกาโล, อุทเก วิกฺขาเลตฺวา โอฬาริโกฬาริกมลปฺปวาหนํ
วิย โสตาปตฺติมคฺเคน ปญฺจกิเลสกฺเขปนํ, ทุติยมฺปิ เตสํ ขารานํ อนุปฺปทานํ
วิย "น ตาว ปริสุทฺธํ อิทํ จิตฺตนฺ"ติ ตาสุเยว ตีสุ อนุปสฺสนาสุ กมฺมปฺปวตฺตนํ,
ตโต สณฺหตรมลปฺปวาหนํ วิย สกทาคามิมคฺเคน โอฬาริกสญฺโชนทฺวยกฺเขปนํ,
ตโต "น ตาว ปริสุทฺธํ วตฺถนฺ"ติ ปุน ขารตฺตยทานํ วิย "น ตาว ปริสุทฺธํ
อิทํ จิตฺตนฺ"ติ ตาสุเยว ตีสุ อนุปสฺสนาสุ กมฺมปฺปวตฺตนํ, ตโต
สณฺหตรมลปฺปวาหนํ วิย อนาคามิมคฺเคน อนุสหคตสญฺโชนทฺวยกฺเขปนํ, "น ตาว
ปริสุทฺธํ วตฺถนฺ"ติ ปุน ขารตฺตยทานํ วิย "น ตาว ปริสุทฺธํ อิทํ จิตฺตนฺ"ติ
ตาสุเยว ตีสุ อนุปสฺสนาสุ กมฺมปฺปวตฺตนํ. ตโต วิกฺขาลเนน อํสุอพฺภนฺตรคเต มเล
ปวาเหตฺวา ปริสุทฺธสฺส รชตปฏสทิสสฺส คนฺธกรณฺฑเก นิกฺขิตฺตสฺส วตฺถสฺส
อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ ปริทหนํ วิย อรหตฺตมคฺเคน อฏฺนฺนํ กิเลสานํ เขปิตตฺตา
ปริสุทฺธสฺส ขีณาสวจิตฺตสฺส อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ ผลสมาปตฺติวิหาเรน วีตินามนํ.
อิทํ "อญฺเ อญฺโ กิเลเส ปชหตี"ติ เอตฺถ โอปมฺมํ.
     วุตฺตมฺปิ เจตํ:-
            "เสยฺยถาปิ อาวุโส วตฺถํ สงฺกิลิฏฺ มลคฺคหิตํ, ตเมนํ สามิกา
     รชกสฺส อนุปฺปทชฺเชยฺยุํ, ตเมนํ รชโก โอเส วา ขาเร วา โคมเย วา
     สมฺมทฺทิตฺวา อจฺเฉ อุทเก วิกฺขาเลติ, กิญฺจาปิ ตํ โหติ วตฺถํ ปริสุทฺธํ
     ปริโยทาตํ, อถขฺวสฺส โหติเยว อนุสหคโต โอสคนฺโธ วา ขารคนฺโธ
     วา โคมยคนฺโธ วา อสมูหโต, ตเมนํ รชโก สามิกานํ ททาติ, ๑- ตเมนํ
     สามิกา คนฺธปริภาวิเต กรณฺฑเก  นิกฺขิปนฺติ. โยปิสฺส โหติ อนุสหคโต
     โอสคนฺโธ วา ขารคนฺโธ วา โคมยคนฺโธ วา อสมูหโต, โสปิ สมุคฺฆาตํ
     คจฺฉติ. เอวเมว โข อาวุโส กิญฺจาปิ อริยสาวกสฺส ปญฺจ โอรมฺภาคิยานิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เทติ
     สญฺโชนานิ ปหีนานิ ภวนฺติ. อถขฺวสฺส โหติเยว ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ
     อนุสหคโต `อสฺมี'ติ มาโน `อสฺมี'ติ ฉนฺโท `อสฺมี'ติ อนุสโย
     อสมูหโต, โส อปเรน สมเยน ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ อุทยพฺพยานุปสฺสี
     วิหรติ "อิติ รูปํ, อิติ รูปสฺส สมุทโย, อิติ รูปสฺส อตฺถงฺคโม.
     อิติ เวทนา. อิติ สญฺา. อิติ สงฺขารา. อิติ วิญฺาณํ, อิติ วิญฺาณสฺส
     สมุทโย, อิติ วิญฺาณสฺส อตฺถงฺคโม"ติ. ตสฺสิเมสุ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ
     อุทยพฺพยานุปสฺสิโน วิหรโต โยปิสฺส โหติ ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ
     อนุสหคโต `อสฺมี'ติ มาโน `อสฺมี'ติ ฉนฺโท `อสฺมี'ติ อนุสโย อสมูหโต,
     โสปิ สมุคฺฆาตํ คจฺฉตี"ติ. ๑-
     ตตฺถ โสตาปตฺติมคฺเคน ปญฺจ อกุสลจิตฺตานิ ปหียนฺติ สทฺธึ จิตฺตงฺควเสน
อุปฺปชฺชนกปาปธมฺเมหิ, สกทาคามิมคฺเคน เทฺว โทมนสฺสสหคตจิตฺตานิ ตนูนิ ๒-
ภวนฺติ สทฺธึ จิตฺตงฺควเสน อุปฺปชฺชนกปาปธมฺเมหิ, อนาคามิมคฺเคน ตานิเยว
ปหียนฺติ สทฺธึ สมฺปยุตฺตกธมฺเมหิ, อรหตฺตมคฺเคน ปญฺจ อกุสลจิตฺตานิ ปหียนฺติ
สทฺธึ จิตฺตงฺควเสน อุปฺปชฺชนกปาปธมฺเมหิ. อิเมสํ ทฺวาทสนฺนํ อกุสลจิตฺตานํ
ปหีนกาลโต ปฏฺาย ขีณาสวสฺส จิตฺตงฺควเสน ปุน ปจฺฉโต ปวตฺตนกิเลโส
นาม น โหติ.
     ตตฺริทํ โอปมฺมํ:- เอโก กิร มหาราชา ปจฺจนฺเต อารกฺขํ ทตฺวา
มหานคเร อิสฺสริยํ อนุภวนฺโต วสติ, อถสฺส ปจฺจนฺโต กุปฺปิโต. ๓- ตสฺมึ สมเย
ทฺวาทสโจรเชฏฺกา อเนเกหิ ปุริสสหสฺเสหิ สทฺธึ รฏฺ วิลุมฺปนฺติ, ปจฺจนฺตวาสิโน
มหามตฺตา "ปจฺจนฺโต กุปฺปิโต"ติ รญฺโ ปหิณึสุ. ราชา "วิสฺสฏฺา คณฺหถ,
อหํ ตุมฺหากํ กตฺตพฺพํ กริสฺสามี"ติ สาสนํ ปหิณิ. เต ปมปฺปหาเรเนว ๔- อเนเกหิ
ปุริสสหสฺเสหิ สทฺธึ ปญฺจโจรเชฏฺเก ฆาตยึสุ, เสสา สตฺต ชนา อตฺตโน
อตฺตโน ปริวาเร คเหตฺวา ปพฺพตํ ปวิสึสุ, อมจฺจา ตํ ปวุตฺตึ ๕- รญฺโ เปสยึสุ.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.ข. ๑๗/๘๙/๑๐๔      ๒ ฉ.ม. ตนุกานิ
@๓ ฉ.ม. กุปฺปิ  ๔ ฉ.ม.....สมฺปหาเรน. เอวมุปริปิ  ๕ ฉ.ม. ปวตฺตึ. เอวมุปริปิ
     ราชา "ตุมฺหากํ กตฺตพฺพยุตฺตกํ อหํ ชานิสฺสามิ, เตปิ คณฺหถา"ติ ธนํ
ปหิณิ. เต ทุติยปฺปหาเรน เทฺว โจรเชฏฺเก ปหรึสุ, ปริวาเรปิ เตสํ ทุพฺพเล
อกํสุ. เต สพฺเพปิ ปลายิตฺวา ปพฺพตํ ปวิสึสุ, ตมฺปิ ปวุตฺตึ อมจฺจา รญฺโ
เปสยึสุ.
     ปุน ราชา "วิสฺสฏฺา คณฺหถา"ติ ๑- ธนํ ปหิณิ. ๒- เต ตติยปฺปหาเรน
สทฺธึ สหายปุริเสหิ เทฺว โจรเชฏฺเก ฆาตยิตฺวา ตํ ปวุตฺตึ รญฺโ เปสยึสุ.
     ปุน ราชา "อวเสเส วิสฺสฏฺา คณฺหถา"ติ ธนํ เปเสสิ. ๓- เต
จตุตฺถปฺปหาเรน สทฺธึ ปริวาเรหิ ๔- ปญฺจ โจรเชฏฺเก ฆาตยึสุ. ทฺวาทสนฺนํ
โจรเชฏฺกานํ ฆาติตกาลโต ปฏฺาย โกจิ โจโร นาม นตฺถิ, เขมา ชนปทา,
อุเร ปุตฺเต นจฺจนฺตา ๕- มญฺเ วิหรนฺติ. ราชา วิชิตสงฺคาเมหิ โยเธหิ ปริวุโต
วรปาสาทคโต มหาสมฺปตฺตึ อนุภวิ.
     ตตฺถ มหนฺโต ราชา วิย ธมฺมราชา, ปจฺจนฺตวาสิโน อมจฺจา วิย
โยคาวจรกุลปุตฺตา, ทฺวาทส โจรเชฏฺกา วิย ทฺวาทส อกุสลจิตฺตานิ, เตสํ สหายา
อเนกสหสฺสปุริสา วิย จิตฺตงฺควเสน อุปฺปชฺชนกปาปธมฺมา, รญฺโ "ปจฺจนฺโต
กุปฺปิโต"ติ ปหิตกาโล วิย อารมฺมเณ กิเลเสสุ อุปฺปนฺเนสุ "ภนฺเต กิเลสา
เม อุปฺปนฺนา"ติ ๖- สตฺถุ อาโรจนกาโล, "วิสฺสฏฺา คณฺหถา"ติ ธนทานํ วิย
"กิเลเส นิคฺคณฺห ภิกฺขู"ติ ธมฺมรญฺโ กมฺมฏฺานาจิกฺขนํ, สปริวารานํ ปญฺจนฺนํ
โจรเชฏฺกานํ ฆาติตกาโล วิย โสตาปตฺติมคฺเคน สสมฺปยุตฺตานํ ปญฺจนฺนํ
อกุสลจิตฺตานํ ปหานํ.
     ปุน รญฺโ ปวุตฺติเปสนํ วิย สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปฏิลทฺธคุณาโรจนํ,
"เสสเก จ คณฺหถา"ติ ปุน ธนทานํ วิย ภควโต สกทาคามิมคฺคสฺส วิปสฺสนาจิกฺขนํ,
ทุติยปฺปหาเรน สปริวารานํ ทฺวินฺนํ โจรเชฏฺกานํ ทุพฺพลีกรณํ วิย
สกทคามิมคฺเคน สสมฺปยุตฺตานํ ทฺวินฺนํ โทมนสฺสจิตฺตานํ ตนุภาวกรณํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. คณฺหนฺตูติ. เอวมุปริปิ    ๒ ม. เปเสสิ       ๓ ฉ.ม. ปหิณิ
@๔ ฉ.ม. สปริวาเร            ๕ ฉ. นจฺเจนฺตา     ๖ ฉ.ม. กิเลโส เม อุปฺปนฺโนติ
     ปุน รญฺโ ปวุตฺติเปสนํ วิย สตฺถุ ปฏิลทฺธคุณาโรจนํ, "วิสฺสฏฺา
คณฺหถา"ติ ปุน ธนทานํ วิย ภควโต อนาคามิมคฺคสฺส วิปสฺสนาจิกฺขนํ,
ตติยปฺปหาเรน สปริวารานํ ทฺวินฺนํ โจรเชฏฺกานํ ฆาตนํ วิย อนาคามิมคฺเคน
สสมฺปยุตฺตานํ ทฺวินฺนํ โทมนสฺสจิตฺตานํ ปหานํ.
     ปุน รญฺโ ปวุตฺติเปสนํ วิย ตถาคตสฺส ปฏิลทฺธคุณาโรจนํ, "วิสฺสฏฺา
คณฺหถา"ติ ปุน ธนทานํ วิย ภควโต อรหตฺตมคฺคสฺส วิปสฺสนาจิกฺขนํ,
จตุตฺถปฺปหาเรน สปริวารานํ ปญฺจนฺนํ โจรเชฏฺกานํ ฆาติตกาลโต ปฏฺาย
ชนปทสฺส เขมกาโล วิย อรหตฺตมคฺเคน สสมฺปยุตฺเตสุ ปญฺจสุ อกุสลจิตฺเตสุ
ปหีเนสุ ทฺวาทสนฺนํ อกุสลจิตฺตานํ ปหีนกาลโต ปฏฺาย ปุน จิตฺตงฺควเสน
อุปฺปชฺชนกสฺส อกุสลธมฺมสฺส อภาโว, รญฺโ วิชิตสงฺคามสฺส อมจฺจปริวุตสฺส ๑-
วรปาสาเท มหาสมฺปตฺติอนุภวนํ วิย ขีณาสวปริวุตสฺส ธมฺมรญฺโ
สุญฺตอนิมิตฺตอปฺปณิหิตเภเทสุ สมาปตฺติสุเขสุ อิจฺฉิติจฺฉิตผลสมาปตฺติสุขานุภวนํ
เวทิตพฺพนฺติ.
                 "กุสลา ธมฺมา"ติ ปทสฺส วณฺณนา นิฏฺิตา.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๒๙๗-๓๐๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=7418&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=7418&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=272
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=2610
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=2146
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=2146
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_34