อรรถกถาเล่มที่ ๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๓)

                       ๒. อฏฺกนาครสุตฺตวณฺณนา
     [๑๗] เอวมฺเม สุตนฺติ อฏฺกนาครสุตฺตํ. ตตฺถ เวลุวคามเกติ ๑- เวสาลิยา
ทกฺขิณปสฺเส อวิทูเร เวลุวคามโก นาม อตฺถิ, ตํ โคจรคามํ กตฺวาติ อตฺโถ.
ทสโมติ โสปิ ๒- ชาติโคตฺตวเสน เจว สารปตฺตกุลคณนาย จ ทสเม าเน
คณิยติ, เตนสฺส ทสโมเตฺวว นามํ ชาตํ. อฏฺกนาคโรติ อฏฺกนครวาสี.
กุกฺกุฏาราโมติ กุกฺกุฏเสฏฺินา การิโต อาราโม.
     [๑๘] เตน ภควตา ฯเปฯ อกฺขาโตติ เอตฺถ อยํ สงฺเขปตฺโถ, โย
โส ภควา สมตึสปารมิโย ปูเรตฺวา สพฺพกิเลเส ภญฺชิตฺวา อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ
อภิสมฺพุทฺโธ, เตน ภควตา เตสํ เตสํ สตฺตานํ อาสยานุสยํ ชานตา, ตํ ๓-
หตฺถตเล ปิตํ อามลกํ ๔- วิย สพฺพํ เยฺยธมฺมํ ปสฺสตา. อปิจ ปุพฺเพนิวาสาทีหิ
ชานตา, ทิพฺเพน จกฺขุนา ปสฺสตา, ตีหิ วิชฺชาหิ ฉหิ วา ปน อภิญฺาหิ
ชานตา, สพฺพตฺถ อปฺปฏิหเตน สมนฺตจกฺขุนา ปสฺสตา, สพฺพธมฺมชานนสมตฺถาย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เฬลุวคามเก, เอวมุปริปิ        ๒ ฉ.ม. โส หิ
@๓ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ            ๔ ฉ.ม. ปิตอามลกํ
ปญฺาย ชานตา สพฺพสตฺตานํ จกฺขุวิสยาตีตานิ ติโรกุฑฺฑาทิคตานิ วาปิ ๑-
รูปานิ อติวิสุทฺเธน มํสจกฺขุนา ปสฺสตา, อตฺตหิตสาธิกาย สมาธิปทฏฺานาย
ปฏิเวธปญฺาย ชานตา, ปรหิตสาธิกาย กรุณาปทฏฺานาย เทสนาปญฺาย
ปสฺสตา, อรีนํ หตตฺตา ปจฺจยาทีนญฺจ อรหตฺตา อรหตา, สมฺมา สามญฺจ
สจฺจานํ พุทฺธตฺตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน. อนฺตรายิกธมฺเม วา ชานตา, นิยฺยานิกธมฺเม
ปสฺสตา, กิเลสารีนํ หตตฺตา อรหตา, สามํ สพฺพธมฺมานํ พุทฺธตฺตา
สมฺมาสมฺพุทฺเธนาติ เอวํ จตุเวสารชฺชวเสน จตูหิ การเณหิ โถมิเตน อตฺถิ นุ โข
เอโก ธมฺโม อกฺขาโตติ.
     [๑๙] อภิสงฺขตนฺติ กตํ อุปฺปาทิตํ. อภิสญฺเจตยิตนฺติ เจตยิตํ ปกปฺปิตํ.
โส ตตฺถ ิโตติ โส ตสฺมึ สมถวิปสฺสนาธมฺเม ิโต. ธมฺมราเคน ธมฺมนนฺทิยาติ
ปททฺวเยหิ สมถวิปสฺสนาสุ ฉนฺทราโค วุตฺโต. สมถวิปสฺสนาสุ หิ สพฺเพน
สพฺพํ ฉนฺทราคํ ปริยาทิยิตุํ สกฺโกนฺโต อรหา โหติ, อสกฺโกนฺโต อนาคามี
โหติ. โส สมถวิปสฺสนาสุ ฉนฺทราคสฺส อปฺปหีนตฺตา จตุตฺถชฺฌานเจตนาย
สุทฺธาวาเส นิพฺพตฺตติ, อยํ อาจริยานํ สมานกถา.
     วิตณฺฑวาที ปนาห "เตเนว ธมฺมราเคนาติ วจนโต อกุสเลน สุทฺธาวาเส
นิพฺพตฺตตี"ติ. โส "สุตฺตํ อาหรา"ติ วตฺตพฺโพ, อทฺธา อญฺ อปสฺสนฺโต
อิทเมว อาหริสฺสติ, ตโต วตฺตพฺโพ "กึ ปนิทํ สุตฺตํ เนยฺยตฺถํ นีตตฺถนฺ"ติ,
อทฺธา นีตตฺถนฺติ วกฺขติ. ตโต วตฺตพฺโพ:- เอวํ สนฺเต อนาคามิผลตฺถิเกน
สมถวิปสฺสนาสุ ฉนฺทราโค กตฺตพฺโพ ภวิสฺสติ, ฉนฺทราเค อุปฺปาทิเต อนาคามิผลํ
ปฏิวิทฺธํ ภวิสฺสติ มา "สุตฺตํ เม ลทฺธนฺ"ติ ยํ วา ตํ วา ทีเปหิ. ปญฺหํ
กเถนฺเตน หิ อริยสฺส สนฺติเก อุคฺคเหตฺวา อตฺถรสํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา กเถตุํ
วฏฺฏติ, อกุสเลน หิ สคฺเค กุสเลน วา อปาเย ปฏิสนฺธิ นาม นตฺถิ. วุตฺตเญฺหตํ
ภควตา:-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ติโรกุฑฺฑาทิคตานิปิ
                         "น ภิกฺขเว โลภเชน กมฺเมน โทสเชน กมฺเมน
                     โมหเชน กมฺเมน เทวา ปญฺายนฺติ, มนุสฺสา
                     ปญฺายนฺติ, ยา วา ปนญฺาปิ กาจิ สุคติโย,
                     อถโข ภิกฺขเว โลภเชน กมฺเมน โทสเชน กมฺเมน
                     โมหเชน กมฺเมน นิรโย ปญฺายติ, ติรจฺฉานโยนิ
                     ปญฺายติ, ปิตฺติวิสโย ๑- ปญฺายติ, ยา วา ปนญฺาปิ
                     กาจิ ทุคฺคติโย"ติ. ๒-
     เอวํ สญฺาเปตพฺโพ. สเจ สญฺชานาติ สญฺชานาตุ, โน เจ สญฺชานาติ,
"คจฺฉ ปาโตว วิหารํ ปวิสิตฺวา ยาคุํ ปิวาหี"ติ อุยฺโยเชตพฺโพ.
     ยถา จ ปน อิมสฺมึ สุตฺเต, เอวํ มหามาลุงฺโกฺยวาเทปิ มหาสติปฏฺาเนปิ
กายคตาสติสุตฺเตปิ สมถวิปสฺสนา กถิตา. ตตฺถ อิมสฺมึ สุตฺเต สมถวเสน
คจฺฉโตปิ วิปสฺสนาวเสน คจฺฉโตปิ สมถธุรเมว ธุรํ, มหามาลุงฺโกฺยวาเท
วิปสฺสนาธุรํ, ๓- มหาสติปฏฺานํ ปน วิปสฺสนุตฺตรํ นาม กถิตํ, กายคตาสติสุตฺตํ
สมถุตฺตรนฺติ.
     อยํ โข คหปติ ฯเปฯ เอกธมฺโม อกฺขาโตติ เอกธมฺมํ ปุจฺฉิเตน อยํปิ
เอกธมฺโมติ เอวํ ปุจฺฉาวเสน กถิตตฺตา เอกาทสปิ ธมฺมา เอกธมฺโม นาม
ชาตา. ๔- มหาสกุลุทายีสุตฺตสฺมิญฺหิ เอกูนวีสติ ปุจฺฉา ๕- สพฺพานิ ๖- ปฏิปทาวเสน
เอกธมฺโม นาม ชาตานิ, อิธ เอกาทส ปุจฺฉาวเสน เอกธมฺโมติ อาคตานิ.
อมตุปฺปตฺติยฏฺเน วา สพฺพานิปิ เอกธมฺโมติ วตฺตุํ วฏฺฏติ.
     [๒๑] นิธิมุขํ คเวสนฺโตติ นิธึ ปริเยสนฺโต. สกิเทวาติ เอกปฺปโยเคเนว. ๗-
กถํ ปน เอกปฺปโยเคน เอกาทสนฺนํ นิธีนํ อธิคโม โหตีติ. อิเธกจฺโจ อรญฺนิธึ
คเวสมาโน จรติ, ตเมนํ อญฺตโร อตฺถจรโก ทิสฺวา "กึ โภ จรสี"ติ ปุจฺฉติ.
โส "ชีวิตวุตฺตึ ปริเยสามี"ติ อาห. อิตโร "เตนหิ สมฺม อาคจฺฉ, เอตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เปตฺติวิสโย           ๒ องฺ. ฉกฺก. ๒๒/๓๑๐/๓๗๘ เสขปริหานิยวคฺค (สฺยา)
@๓ ฉ.ม. วิปสฺสนาว ธุรํ        ๔ ฉ.ม. ชาโต     ๕ ฉ.ม. เอกูนวีสติปพฺพานิ
@๖ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ    ๗ ฉ.ม. เอกปฺปโยเคน
ปาสาณํ ปวตฺเตหี"ติ อาห. โส ตํ ปวตฺเตตฺวา อุปรูปริ ปิตา วา กุจฺฉิยา
กุจฺฉึ อาหจฺจ ิตา วา เอกาทส กุมฺภิโย ปสฺเสยฺย, เอวํ เอกปฺปโยเคน
เอกาทสนฺนํ นิธีนํ อธิคโม โหติ.
     อาจริยธนํ ปริเยสิสฺสนฺตีติ อญฺติตฺถิยา หิ ยสฺส สนฺติเก สิปฺปํ
อุคฺคณฺหนฺติ, ตสฺส สิปฺปุคฺคหณโต ปุเร วา ปจฺฉา วา อนฺตเร วา เคหโต
นีหริตฺวา ธนํ เทนฺติ. เยสํ เคเห นตฺถิ, เต าติสภาคโต ปริเยสนฺติ, ตถา
อลภมานา ภิกฺขํปิ จริตฺวา เทนฺติเยว. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ.
     กิมงฺคมฺปนาหนฺติ พาหิรกา ตาว อนิยฺยานิเกปิ สาสเน สิปฺปมตฺตทายกสฺส
ธนํ ปริเยสนฺติ, อหํ ปน เอวํวิเธ นิยฺยานิกสาสเน เอกาทสวิธํ อมตุปฺปตฺติปฏิปทํ
เทเสนฺตสฺส อาจริยสฺส ปูชํ กึ น กริสฺสามิ, กริสฺสามิเยวาติ วทติ.
ปจฺเจกทุสฺสยุเคน อจฺฉาเทสีติ เอกเมกสฺส ภิกฺขุโน เอเกกํ ทุสฺสยุคํ อทาสีติ
อตฺโถ. สมุทาจารวจนํ ปเนตฺถ เอวรูปํ โหติ, ตสฺมา อจฺฉาเทสีติ วุตฺตํ.
ปญฺจสตวิหารนฺติ ปญฺจสตคฺฆนิกํ ปณฺณสาลํ กาเรสีติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ
อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                     อฏฺกนาครสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                              ทุติยํ.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๙-๑๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=218&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=218&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=18
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=303
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=352
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=352
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓
http://84000.org/tipitaka/read/?index_13