อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                        ๘. ปิณฺโฑลฺยสุตฺตวณฺณนา
    [๘๐] อฏฺเม กิสฺมิญฺจิเทว ปกรเณติ กิสฺมิญฺจิเทว การเณ. ปณาเมตฺวาติ
นีหริตฺวา. กิสฺมึ ปน การเณ เอเต ภควตา ปณามิตาติ? เอกสฺมึ หิ
อนฺโตวสฺเส ภควา สาวตฺถิยํ วสิตฺวา วุฏฺวสฺโส ปวาเรตฺวา มหาภิกฺขุสํฆปริวาโร
สาวตฺถิโต นิกฺขมิตฺวา ชนปทจาริกํ จรนฺโต กปิลวตฺถุํ ปตฺวา นิโคฺรธารามํ
ปาวิสิ. สกฺยราชาโน "สตฺถา อาคโต"ติ สุตฺวา ปจฺฉาภตฺเต กปฺปิยานิ
เตลมธุผาณิตาทีนิ เจว ปานกานิ จ กาชสเตหิ ๑- คาหาเปตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา สํฆสฺส
นิยฺยาเทตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กโรนฺตา เอกมนฺเตน นิสีทึสุ.
สตฺถา เตสํ มธุรธมฺมกถํ กเถนฺโต นิสีทิ. ตสฺมึ ขเณ เอกจฺเจ ภิกฺขู เสนาสนํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. กาชกสเตหิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๒๗.
ปฏิชคฺคนฺติ, เอกจฺเจ ปญฺจปีาทีนิ ปญฺาเปนฺติ, สามเณรา อปฺปหริตํ กโรนฺติ.
ภาชนียฏฺาเน ๑- สมฺปตฺตภิกฺขูปิ อตฺถิ, อสมฺปตฺตภิกฺขูปิ อตฺถิ. สมฺปตฺตา
อสมฺปตฺตานํ ลาภํ คณฺหนฺตา "อมฺหากํ เทถ, อมฺหากํ อาจริยสฺส เทถ,
อุปชฺฌายสฺส เทถา"ติ กเถนฺตา มหาสทฺทมกํสุ. สตฺถา สุตฺวา เถรํ ปุจฺฉิ
"เก ปน เต อานนฺท อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา เกวฏฺฏา มญฺเ มจฺฉวิโลเป"ติ.
เถโร เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. สตฺถา สุตฺวา "อามิสเหตุ อานนฺท ภิกฺขู
มหาสทฺทํ กโรนฺตี"ติ อาห. อาม ภนฺเตติ. อนนุจฺฉวิกํ อานนฺท อปฺปติรูปํ.
น หิ มยา กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ จีวราทิเหตุ ปารมิโย
ปูริตา, นาปิ อิเม ภิกฺขู จีวราทิเหตุ อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตา, อรหตฺตเหตุ
ปพฺพชิตฺวา อนตฺถํ อตฺถสทิสํ อสารํ สารสทิสํ กโรนฺติ, คจฺฉานนฺท เต ภิกฺขู
ปณาเมหีติ.
    ปุพฺพนฺหสมยนฺติ ปุนทิวเส ๒- ปุพฺพนฺหสมยํ. เวลุวลฏฺิกาย มูเลติ
ตรุณเวลุวรุกฺขมูเล. ปพาโฬฺหติ ปพาหิโต. ปวาโฬฺหติ จ ปาโ, ปวาหิโตติ ๓-
อตฺโถ. อุภยมฺปิ นีหฏภาวเมว ทีเปติ. สิยา อญฺถตฺตนฺติ ปสาทญฺถตฺตํ วา
ภาวญฺถตฺตํ วา ภเวยฺย. กถํ? "สมฺมาสมฺพุทฺเธน มยํ ลหุเก การเณ
ปณามิตา"ติ ปสาทํ มนฺทํ กโรนฺตานํ ปสาทญฺถตฺตํ นาม โหติ. สลิงฺเคเนว
ติตฺถายตนํ ปกฺกมนฺตานํ ภาวญฺถตฺตํ นาม. สิยา วิปริณาโมติ เอตฺถ ปน
"มยํ สตฺถุ อชฺฌาสยํ คณฺหิตุํ สกฺขิสฺสามาติ ปพฺพชิตา, นํ คเหตุํ อสกฺโกนฺตานํ
กึ อมฺหากํ ปพฺพชฺชายา"ติ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตนํ วิปริณาโมติ
เวทิตพฺโพ. วจฺฉสฺสาติ ขีรูปกวจฺฉสฺส. ๔- อญฺถตฺตนฺติ มิลายนอญฺถตฺตํ, ขีรูปโก
หิ วจฺโฉ มาตุ อทสฺสเนน ขีรํ อลภนฺโต มิลายติ กมฺปติ ปเวธติ. วิปริณาโมติ
มรณํ. โส หิ ขีรํ อลภมาโน ขีรปิปาสาย สุสฺสนฺโต ปติตฺวา มรติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ภาชนียฏฺานํ          ๒ ฉ. ทุติยทิวเส
@๓ ม. ปลาโฬฺหติปิ ปาโ, ปคาหิโตติ  ๔ สี., ก. ขีรปกวจฺฉสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๒๘.
    พีชานํ ตรุณานนฺติ อุทเกน อนุคฺคเหตพฺพานํ วิรุฬฺหพีชานํ.
อญฺถตฺตนฺติ มิลายนอญฺถตฺตเมว. ตานิ หิ อุทกํ อลภนฺตานิ มิลายนฺติ.
วิปริณาโมติ วินาโส. ตานิ หิ อุทกํ อลภนฺตานิ สุกฺขิตฺวา วินสฺสนฺติ.
ปลาลเมว โหนฺติ. อนุคฺคหิโตติ อามิสานุคฺคเหน เจว ธมฺมานุคฺคเหน จ
อนุคฺคหิโต. อนุคฺคเณฺหยฺยนฺติ ทฺวีหิปิ เอเตหิ อนุคฺคเหหิ อนุคฺคเณฺหยฺยํ.
อจิรปพฺพชิตา หิ สามเณรา เจว ทหรภิกฺขู จ จีวราทิปจฺจยเวกลฺเล วา สติ
เคลญฺเ วา สตฺถารา วา อาจริยุปชฺฌาเยหิ วา อามิสานุคฺคเหน อนนุคฺคหิตา
กิลมนฺตา น สกฺโกนฺติ สชฺฌายํ วา มนสิการํ วา กาตุํ, ธมฺมานุคฺคเหน
อนนุคฺคหิตา อุทฺเทเสน เจว โอวาทานุสาสนิยา จ ปริหายมานา น สกฺโกนฺติ
อกุสลํ ปริวชฺเชตฺวา กุสลํ ภาเวตุํ. อิเมหิ ปน ทฺวีหิ อนุคฺคเหหิ อนุคฺคหิตา
กาเยน อกิลมนฺตา สชฺฌายมนสิกาเร ปวตฺติตฺวา ยถานุสิฏฺ ปฏิปชฺชมานา
อปรภาเค ตํ อนุคฺคหํ อลภนฺตาปิ เตเนว ปุริมานุคฺคเหน ลทฺธพลา สาสเน
ปติฏฺหนฺติ, ตสฺมา ภควโต เอวํ ปริวิตกฺโก อุทปาทิ.
    ภควโต ปุรโต ปาตุรโหสีติ สตฺถุ จิตฺตํ ตฺวา "อิเม ภิกฺขู ภควตา
ปณามิตา, อิทานิ เนสํ อนุคฺคหํ กาตุกาโม เอวํ จินฺเตสิ, การณํ ภควา
จินฺเตสิ, อหเมตฺถ อุสฺสาหํ ชเนสฺสามี"ติ ปุรโต ปากโฏ อโหสิ. สนฺเตตฺถ
ภิกฺขูติ อิทํ โส มหาพฺรหฺมา ยถา นาม พฺยตฺโต สูโท ยเทว อมฺพิลคฺคาทีสุ ๑-
รสชาตํ รญฺโ รุจฺจติ, ตํ อภิสงฺขาเรน สาธุตรํ กตฺวา ปุนทิวเส อุปนาเมติ,
เอวเมว อตฺตโน พฺยตฺตตาย ภควตา อาหฏํ อุปมํเยว เอวเมตํ ภควาติ
อาทิวจเน อภิสงฺขริตฺวา ภควนฺตํ ยาจนฺโต ภิกฺขุสํฆสฺส อนุคฺคหกรณตฺถํ วทติ.
    ตตฺถ อภินนฺทตูติ "มม สนฺติกํ ภิกฺขุสํโฆ อาคจฺฉตู"ติ เอวมสฺส
อาคมนํ สมฺปิยายมาโน อภินนฺทตุ. อภิวทตูติ อาคตสฺส จ โอวาทานุสาสนึ
ททนฺโต อภิวทตุ.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. อมฺพิลาทีสุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๒๙.
    ปฏิสลฺลานาติ เอกีภาวา. อิทฺธาภิสงฺขารํ อภิสงฺขาเรสีติ อิทฺธึ อกาสิ.
เอกทฺวีหิกายาติ เอเกโก เจว เทฺว เทฺว จ หุตฺวา. สารชฺชมานรูปาติ
โอตฺตปฺปมานสภาวา ภายมานา. กสฺมา ปน ภควา เตสํ ตถา อุปสงฺกมนาย
อิทฺธิมกาสีติ? หิตปตฺถนาย. ยทิ หิ เต วคฺควคฺคา หุตฺวา อาคจฺเฉยฺยุํ, "ภควา
ภิกฺขุสํฆํ ปณาเมตฺวา อรญฺ ปวิฏฺโ, เอกทิวสมฺปิ ตตฺถ วสิตุํ นาสกฺขิ,
เวเคเนว ๑- อาคโต"ติ เกฬิมฺปิ กเรยฺยุํ. อถ เนสํ เนว พุทฺธคารวํ ปจฺจุปฏฺเหยฺยุํ,
น ธมฺมเทสนํ สมฺปฏิจฺฉิตุํ สมตฺถา ภเวยฺยุํ. สภยานํ ปน สสารชฺชานํ
เอกทฺวีหิกาย อาคจฺฉนฺตานํ พุทฺธคารวญฺเจว ปจฺจุปฏฺิตํ ภวิสฺสติ,
ธมฺมเทสนญฺจ สมฺปฏิจฺฉิตุํ สกฺขิสฺสนฺตีติ จินฺเตตฺวา ๒- เตสํ หิตปตฺถนาย ตถา รูปํ
อิทฺธึ อกาสิ.
    นิสีทึสูติ เตสุ หิ สารชฺชมานรูเปสุ อาคจฺฉนฺเตสุ เอโก ภิกฺขุ "มมํเยว
สตฺถา โอโลเกติ, มํเยว มญฺเ นิคฺคณฺหิตุกาโม"ติ สณิกํ อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา
นิสีทิ, อถญฺโ, อถญฺโติ เอวํ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ นิสีทึสุ. เอวํ นิสินฺนํ ปน
ภิกฺขุสํฆํ สีทนฺตเร สนฺนิสินฺนํ มหาสมุทฺทํ วิย นิวาเต ปทีปํ วิย จ นิจฺจลํ
ทิสฺวา สตฺถา จินฺเตสิ "อิเมสํ ภิกฺขูนํ กีทิสี ธมฺมเทสนา วฏฺฏตี"ติ. อถสฺส
เอตทโหสิ "อิเม อาหารเหตุ ปณามิตา, ปิณฺฑิยาโลปธมฺมเทสนาว เนสํ
สปฺปายา, ตํ เทเสตฺวา ๓- มตฺถเก ติปริวฏฺฏเทสนํ เทเสสฺสามิ, เทสนาปริโยสาเน
สพฺเพ อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสนฺตี"ติ. อถ เนสํ ตํ ธมฺมเทสนํ เทเสนฺโต อนฺตมิทํ
ภิกฺขเวติ อาทิมาห.
    ตตฺถ อนฺตนฺติ ปจฺฉิมํ ลามกํ. ยทิทํ ปิณฺโฑลฺยนฺติ ยํ เอตํ ๔-
ปิณฺฑปริเยสเนน ชีวิกํ กปฺเปนฺตสฺส ชีวิตํ. อยํ ปเนตฺถ ปทตฺโถ:- ปิณฺฑาย
อุลตีติ ปิณฺโฑโล, ปิณฺโฑลสฺส กมฺมํ ปิณฺโฑลฺยํ, ปิณฺฑปริเยสเนน
@เชิงอรรถ: ๑ ก. ภิกฺขุคเวสเนเนว          ๒ ก. วิทิตฺวา
@๓ ฉ.ม. ทสฺเสตฺวา             ๔ ฉ.ม. เอวํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๓๐.
นิปฺผาทิตชีวิตนฺติ อตฺโถ. อภิสาโปติ อกฺโกโส. กุปิตา ๑- หิ มนุสฺสา อตฺตโน
ปจฺจตฺถิกํ "จีวรํ นิวาเสตฺวา กปาลํ คเหตฺวา ปิณฺฑํ ปริเยสมาโน จริสฺสตี"ติ
อกฺโกสนฺติ. อถวา ปน "กึ ตุยฺหํ อกาตพฺพํ อตฺถิ, โย ตฺวํ เอวํ พลวา
วีริยสมฺปนฺโนปิ หิโรตฺตปฺปํ ปหาย กปโณ วิย ปิณฺโฑโล วิจรสิ ปตฺตปาณี"ติ เอวมฺปิ
อกฺโกสนฺติเยว. ตญฺจ โข เอตนฺติ เอตํ ๒- อภิสาปํ สมานมฺปิ ปิณฺโฑลฺยํ.
กุลปุตฺตา อุเปนฺติ อตฺถวสิกาติ มม สาสเน ชาติกุลปุตฺตา จ อาจารกุลปุตฺตา
จ อตฺถวสิกา การณวสิกา หุตฺวา อตฺถวสํ ๓- การณวสํ ปฏิจฺจ อุเปนฺติ.
    ราชาภินีตาติอาทีสุ เย รญฺโ สนฺตกํ ขาทิตฺวา รญฺโ พนฺธนาคาเร
พนฺธาปิตา ปลายิตฺวา ปพฺพชนฺติ, เต ราชาภินีตา นาม. เต หิ รญฺโ
พนฺธนํ อภินีตตฺตา ราชาภินีตา นาม. เย ปน โจเรหิ อฏวิยํ คเหตฺวา
เอกจฺเจสุ มาริยมาเนสุ ๔- เอกจฺเจ "มยํ สามิ ตุเมฺหหิ วิสฏฺา เคหํ อนชฺฌาวสิตฺวา
ปพฺพชิสฺสาม, ตตฺถ ยํ ยํ พุทฺธปูชาทิปุญฺ ๕- กริสฺสาม, ตโต ตุมฺหากํ ปตฺตึ
ทสฺสามา"ติ เตหิ วิสฏฺา ปพฺพชนฺติ, เต โจราภินีตา นาม. เตปิ หิ โจเรหิ
มาเรตพฺพตํ อภินีตาติ โจราภินีตา นาม. เย ปน อิณํ คเหตฺวา ปฏิทาตุํ
อสกฺโกนฺตา ปลายิตฺวา ปพฺพชนฺติ, เต อิณฏฺฏา นาม, อิณปีฬิตาติ อตฺโถ.
อิณฏฺาติปิ ปาโ, อิเณ ิตาติ อตฺโถ. เย ราชโจรฉาตกโรคภยานํ อญฺตเรน
อภิภูตา อุปทฺทุตา ปพฺพชนฺติ, เต ภยฏฺฏา นาม, ภยปีฬิตาติ อตฺโถ.
ภยฏฺาติปิ ปาโ, ภเย ิตาติ อตฺโถ. อาชีวิกาปกตาติ อาชีวิกาย อุปทฺทุตา
อภิภูตา, ปุตฺตทารํ โปเสตุํ อสกฺโกนฺตาติ อตฺโถ. โอติณฺณามฺหาติ อนฺโต
อนุปวิฏฺา.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อกฺโกสิตุกามา      ๒ ฉ.ม. เอวํ ตํ   ๓ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
@๔ ก. หริยมาเนสุ        ๕ สี. ปุปฺผคนฺธาทิปุญฺ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๓๑.
    โส จ โหติ อภิชฺฌาลูติ อิทํ โส กุลปุตฺโต "ทุกฺขสฺส อนฺตํ
กริสฺสามี"ติอาทิวเสน จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา ปพฺพชิโต, อปรภาเค ตํ ปพฺพชฺชํ
ตถารูปํ กาตุํ น สกฺโกติ, ตํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ. ตตฺถ อภิชฺฌาลูติ ปรภณฺฑานํ
อภิชฺฌายิตา. ติพฺพสาราโคติ พหลราโค. พฺยาปนฺนจิตฺโตติ ปูติภาเวน วิปนฺนจิตฺโต.
ปทุฏฺมนสงฺกปฺโปติ ติขิณสิงฺโค วิย โคโณ ทิฏฺจิตฺโต. มุฏฺสฺสตีติ
ภตฺตนิกฺขิตฺตกาโก วิย นฏฺสฺสติ, อิธ กตํ เอตฺถ นสฺสติ. อสมฺปชาโนติ นิปฺปญฺโ.
ขนฺธาทิปริจฺเฉทรหิโต. อสมาหิโตติ จณฺฑโสเต พทฺธนาวา วิย อุปจารปฺปนาภาเวน
อสณฺิโต. วิพฺภนฺตจิตฺโตติ พนฺธารุฬฺหมโค ๑- วิย ภนฺตมโน. ปากตินฺทฺริโย
ยถา คิหี ปุตฺตธีตโร โอโลเกนฺโต อสํวุตินฺทฺริโย โหติ, เอวํ อสํวุตินฺทฺริโย.
    ฉวาลาตนฺติ ฉวานํ ทฑฺฒฏฺาเน อลาตํ. อุภโต ปทิตฺตํ มชฺเฌ คูถคตนฺติ
ปมาเณน อฏฺงฺคุลมตฺตํ ทฺวีสุ าเนสุ อาทิตฺตํ มชฺฌคูถมกฺขิตํ. เนว คาเมติ สเจ หิ
ตํ ยุคนงฺคลโคปานสิปกฺขปาสกาทีนํ อตฺถาย อุปเนตุํ สกฺกา อสฺส, คาเม กฏฺตฺถํ
ผเรยฺย. สเจ เขตฺตกุฏิยํ กฏฺตฺถรมญฺจกาทีนํ อตฺถาย อุปเนตุํ สกฺกา, อรญฺเ
กฏฺตฺถํ ผเรยฺย. ยสฺมา ปน อุภยถาปิ น สกฺกา, ตสฺมา เอวํ วุตฺตํ. คิหิโภคา
จ ปริหีโนติ โย อคาเร วสนฺเตหิ คิหีหิ ทายชฺเช ภาชิยมาเน โภโค ๒- ลทฺธพฺโพ
อสฺส, ตโต จ ปริหีโน. สามญฺตฺถญฺจาติ อาจริยุปชฺฌายานํ โอวาเท ตฺวา
ปริยตฺติปฏิเวธวเสน ปตฺตพฺพํ สามญฺตฺถํ จ. อิมญฺจ ปน อุปมํ สตฺถา น
ทุสฺสีลสฺส วเสน อาหริ, ปริสุทฺธสีลสฺส ปน อลสสฺส อภิชฺฌาทีหิ โทเสหิ
อุปหตสฺส ปุคฺคลสฺส อิมํ อุปมํ อาหริ.
    ตโยเม ภิกฺขเวติ กสฺมา อารทฺธํ? อิมสฺส ปุคฺคลสฺส ฉวาลาตสทิสภาโว
เนว มาตาปิตูหิ กโต, น อาจริยุปชฺฌาเยหิ, อิเมหิ ปน ปาปวิตกฺเกหิ กโตติ
@เชิงอรรถ: ๑ ก. ปณฺารุทฺธามิตฺโต       ๒ สี. ภาโค
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๓๒.
ทสฺสนตฺถํ อารทฺธํ. อนิมิตฺตํ วา สมาธินฺติ วิปสฺสนาสมาธึ. โส หิ
นิจฺจนิมิตฺตาทีนํ สมุคฺฆาตเนน อนิมิตฺโตติ วุจฺจติ. เอตฺถ จ จตฺตาโร สติปฏฺานา
มิสฺสกา, อนิมิตฺตสมาธิ ปุพฺพภาโค. อนิมิตฺตสมาธิ วา มิสฺสโก, สติปฏฺานา
ปุพฺพภาคาติ เวทิตพฺโพ.
    เทฺวมา ภิกฺขเว ทิฏฺิโยติ อิทํ ปน น เกวลํ อนิมิตฺตสมาธิภาวนา
อิเมสํเยว ติณฺณํ มหาวิตกฺกานํ ปหานาย สํวตฺตติ, สสฺสตุจฺเฉททิฏฺีนมฺปิ ปน
สมุคฺฆาตํ กโรตีติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. น วชฺชวา อสฺสนฺติ นิทฺโทโส ภเวยฺยํ.
เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว. อิติ ภควา อิมสฺมิมฺปิ สุตฺเต เทสนํ ตีหิ ภเวหิ
วินิวตฺเตตฺวา อรหตฺเตน กูฏํ คณฺหิ. เทสนาวสาเน ปญฺจสตา ภิกฺขู สห
ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณึสูติ. อฏฺมํ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๓๒๖-๓๓๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=12&A=7204&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=7204&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=17&i=165
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=17&A=2042
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=17&A=2231
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=17&A=2231
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_17