บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๕๕

หน้าที่ ๒๕๐.

๓. ปญฺจวิญฺาณสมงฺคิสฺสมคฺคภาวนากถาวณฺณนา [๕๗๖] อิทานิ ปญฺจวิญฺาณสมงฺคิสฺส มคฺคภาวนากถา ^๑- นาม โหติ. ตตฺถ เยสํ "จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหตี"ติ สุตฺตํ นิสฺสาย "ปญฺจวิญฺาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา"ติ ลทฺธิ เสยฺยถาปิ มหาสํฆิกานํ, เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺา อิตรสฺส. อถ นํ "สเจ ตสฺส มคฺคภาวนา อตฺถิ, ปญฺจวิญฺาณคติเกน วา มคฺเคน มคฺคคติเกหิ วา ปญฺจวิญฺาเณหิ ภวิตพฺพํ, น จ ตานิ มคฺคคติกานิ อนิพฺพานารมฺมณตฺตา อโลกุตฺตรตฺตา จ, น มคฺโค ปญฺจวิญฺาณคติโก เตสํ ลกฺขเณน อสงฺคหิตตฺตา"ติ โจเทตุํ นนุ ปญฺจวิญฺาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกาติอาทิมาห. ตตฺรายมธิปฺปาโย:- ยทิ ปญฺจวิญฺาณสมงฺคิสฺส มคฺคภาวนา สิยา, เยน มโนวิญฺาเณน มคฺโค สมฺปยุตฺโต, ตมฺปิ ปญฺจวิญฺาณสมงฺคิสฺส สิยา. เอวํ สนฺเต ยทิทํ "ปญฺจวิญฺาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกา"ติอาทิ ลกฺขณํ วุตฺตํ, ตํ เอวํ อวตฺวา "ฉวิญฺาณา"ติ วตฺตพฺพํ สิยา. ตถา ปน อวตฺวา "ปญฺจวิญฺาณา"เตฺวว วุตฺตํ, ตสฺมา น วตฺตพฺพํ "ปญฺจวิญฺาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา"ติ. ยสฺมา เจตฺถ อยเมว อธิปฺปาโย, ตสฺมา สกวาที ตํ ลกฺขณํ ปรวาทึ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา โน จ วต เร วตฺตพฺเพ ปญฺจวิญฺาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนาติ อาห. อปโร นโย:- ปญฺจวิญฺาณา อุปฺปนฺนวตฺถุกา, มคฺโค อวตฺถุโกปิ โหติ. เต จ อุปฺปนฺนารมฺมณา, มคฺโค นวตฺตพฺพารมฺมโณ. เต ปุเรชาตวตฺถุกาว, มคฺโค อวตฺถุโกปิ. เต ปุเรชาตารมฺมณา, มคฺโค อปุเรชาตารมฺมโณ. เต อชฺฌตฺติกวตฺถุกาว, มคฺโค อวตฺถุโกปิ โหติ. เต จ รูปาทิวเสน พหิทฺธารมฺมณา, มคฺโค นิพฺพานารมฺมโณ. เต อนิรุทฺธํ วตฺถุํ นิสฺสยํ กตฺวา ปวตฺตนโต อสมฺภินฺนวตฺถุกา, มคฺโค อวตฺถุโกปิ. เต อนิรุทฺธาเนว รูปาทีนิ อารพฺภ ปวตฺตนโต @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. มคฺคกถา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๑.

อสมฺภินฺนารมฺมณา, มคฺโค นิพฺพานารมฺมโณ. เต นานาวตฺถุกา, มคฺโค อวตฺถุโก วา เอกวตฺถุโก วา. เต นานารมฺมณา, มคฺโค เอการมฺมโณ. เต อตฺตโน อตฺตโนว รูปาทิโคจเร ปวตฺตนโต น อญฺมญฺสฺส โคจรวิสยํ ปจฺจนุโภนฺติ, มคฺโค รูปาทีสุ เอกมฺปิ โคจรํ น กโรติ. เต กิริยามโนธาตุํ ปุเรจาริกํ กตฺวา อุปฺปชฺชนโต น อสมนฺนาหารา น อมนสิการา อุปฺปชฺชนฺติ, มคฺโค นิราวชฺชโนว. เต สมฺปฏิจฺฉนฺนาทีหิ โวกิณฺณา อุปฺปชฺชนฺติ, มคฺคสฺส โวกาโรเยว นตฺถิ. เต อญฺมญฺ ปุพฺพจริมภาเวน อุปฺปชฺชนฺติ, มคฺคสฺส เตหิ สทฺธึ ปุริมปจฺฉิมตาว นตฺถิ เตสํ อนุปฺปตฺติกาเล ติกฺขวิปสฺสนาสมเย เตสํ อนุปฺปตฺติเทเส อารุปฺเปปิ จ อุปฺปชฺชนโต. เต สมฺปฏิจฺฉนฺนาทีหิ อนฺตริตตฺตา น อญฺมญฺสฺส สมนนฺตรา อุปฺปชฺชนฺติ, มคฺคสฺส สมฺปฏิจฺฉนฺนาทีหิ อนฺตริตภาโวว นตฺถิ. เตสํ อญฺตฺร อภินิปาตา อาโภคมตฺตมฺปิ กิจฺจํ นตฺถิ, มคฺคสฺส กิเลสสมุคฺฆาตนํ กิจฺจนฺติ. ยสฺมา เจตฺถ อยมธิปฺปาโย, ^๑- ตสฺมา สกวาที อิเมหากาเรหิ ปรวาทึ มคฺคสฺส อปญฺจวิญฺาณ- คติกภาวํ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา โน จ วต เน วตฺตพฺเพ ปญฺจวิญฺาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนาติ อาห. [๕๗๗] สุญฺตํ อารพฺภาติ "ยถา โลกุตฺตรมคฺโค สุญฺตํ นิพฺพานํ อารพฺภ, โลกิโย สุทฺธสงฺขารปุญฺชํ อารพฺภ อุปฺปชฺชติ, กินฺเต เอวํ จกฺขุ- วิญฺาณนฺ"ติ ปุจฺฉติ. อิตโร "จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จา"ติ วจนโต ปฏิกฺขิปติ. ทุติยํ ปุฏฺโ "น นิมิตฺตคฺคาหี"ติ วจนโต ยํ ตตฺถ อนิมิตฺตํ, ตเทว สุญฺตนฺติ สนฺธาย ปฏิชานาติ. จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจาติ ปญฺหทฺวเยปิ เอเสว นโย. [๕๗๘-๕๗๙] จกฺขุวิญฺาณํ อตีตานาคตํ อารพฺภาติ เอตฺถ อยมธิปฺปาโย:- มโนวิญฺาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา, มโนวิาณญฺจ อตีตานาคตมฺปิ อารพฺภ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อยมฺปิ อธิปฺปาโย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๒.

อุปฺปชฺชติ, กินฺเต เอวํ จกฺขุวิญฺาณมฺปีติ. ผสฺสํ อารพฺภาติอาทีสุปิ เอเสว นโย. จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหีติ เอตฺถ ชวนกฺขเณ น นิมิตฺตคฺคาหิตา วุตฺตา, น จกฺขุวิญฺาณกฺขเณ. ตสฺมา โลกิยมตฺตมฺปิ สนฺธาเยตํ อสาธกนฺติ. ปญฺจวิญฺาณสมงฺคิสฺสมคฺคภาวนากถาวณฺณนา นิฏฺิตา. --------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๒๕๐-๒๕๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=55&A=5628&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=5628&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=37&i=1387 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=37&A=13796 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=37&A=9054 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=37&A=9054 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_37