โปสาลมาณวกปญฺหานิทฺเทโส
[๔๖๗] โย อตีตํ อาทิสติ (อิจฺจายสฺมา โปสาโล)
อเนโช ฉินฺนสํสโย
ปารคู ๑- สพฺพธมฺมานํ
อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ ฯ
[๔๖๘] โย อตีตํ อาทิสตีติ โยติ โย โส ภควา สยมฺภู
อนาจริยโก ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อภิสมฺพุชฺฌิ
ตตฺถ จ สพฺพญฺุตํ ปตฺโต พเลสุ จ วสีภาวํ ฯ อตีตํ อาทิสตีติ
ภควา อตฺตโน จ ปเรสญฺจ อตีตมฺปิ อาทิสติ อนาคตมฺปิ อาทิสติ
ปจฺจุปฺปนฺนมฺปิ อาทิสติ ฯ
{๔๖๘.๑} กถํ ภควา อตฺตโน อตีตํ อาทิสติ ฯ ภควา อตฺตโน
อตีตํ เอกมฺปิ ชาตึ อาทิสติ เทฺวปิ ชาติโย อาทิสติ ติสฺโสปิ ชาติโย
อาทิสติ จตสฺโสปิ ชาติโย อาทิสติ ปญฺจปิ ชาติโย อาทิสติ
ทสปิ ชาติโย อาทิสติ วีสมฺปิ ชาติโย อาทิสติ ตึสมฺปิ ชาติโย
อาทิสติ จตฺตาฬีสมฺปิ ชาติโย อาทิสติ ปญฺาสมฺปิ ชาติโย
อาทิสติ ชาติสตมฺปิ ชาติสหสฺสมฺปิ ชาติสตสหสฺสมฺปิ อเนเกปิ
สํวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป
อาทิสติ อมุตฺราสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร
เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทึ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปารคุํ ฯ
ตตฺราปาสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร
เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อิธุปปนฺโนติ
อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อาทิสติ เอวํ ภควา
อตฺตโน อตีตํ อาทิสติ ฯ
{๔๖๘.๒} กถํ ภควา ปเรสํ อตีตํ อาทิสติ ฯ ภควา ปเรสํ อตีตํ
เอกมฺปิ ชาตึ อาทิสติ เทฺวปิ ชาติโย อาทิสติ ฯเปฯ อเนเกปิ
สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป อาทิสติ อมุตฺราสิ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต
เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต
โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทิ ตตฺราปาสิ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต
เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต
โส ตโต จุโต อิธุปปนฺโนติ อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ อาทิสติ เอวํ ภควา ปเรสํ อตีตํ อาทิสติ ฯ
{๔๖๘.๓} ภควา ปญฺจ ชาตกสตานิ ภาสนฺโต อตฺตโน จ
ปเรสญฺจ อตีตํ อาทิสติ มหาธนิยสุตฺตํ ๑- ภาสนฺโต อตฺตโน จ
ปเรสญฺจ อตีตํ อาทิสติ มหาสุทสฺสนสุตฺตํ ภาสนฺโต อตฺตโน จ
ปเรสญฺจ อตีตํ อาทิสติ มหาโควินฺทสุตฺตํ ภาสนฺโต อตฺตโน จ
ปเรสญฺจ อตีตํ อาทิสติ มฆเทวสุตฺตํ ภาสนฺโต อตฺตโน จ ปเรสญฺจ
อตีตํ อาทิสติ ฯ
{๔๖๘.๔} วุตฺตเญฺหตํ ภควตา อตีตํ โข จุนฺท อทฺธานํ อารพฺภ
ตถาคตสฺส สตานุสาริ าณํ ๒- โหติ โส ยาวตกํ อากงฺขติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มหาปธานิยสุตฺตนฺตํ ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ ๒ ม. สตานุสาริาณํ ฯ
ตาวตกํ อนุสฺสรติ อนาคตํ โข จุนฺท ฯเปฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ โข จุนฺท
อทฺธานํ อารพฺภ ตถาคตสฺส โพธิชํ าณํ อุปฺปชฺชติ อยมนฺติมา
ชาติ นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตาณํ
ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ สตฺตานํ อาสยานุสยาณํ ตถาคตสฺส
ตถาคตพลํ ยมกปาฏิหิริยาณํ ๑- ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ
มหากรุณาสมาปตฺติาณํ ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ สพฺพญฺุตาณํ
ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ อนาวรณาณํ ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ
สพฺพตฺถ อสงฺคมปฺปฏิหตมนาวรณาณํ ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ ฯ
เอวํ ภควา อตฺตโน จ ปเรสญฺจ อตีตมฺปิ อาทิสติ อนาคตมฺปิ
อาทิสติ ปจฺจุปฺปนฺนมฺปิ อาทิสติ อาจิกฺขติ เทเสติ ปญฺเปติ
ปฏฺเปติ วิวรติ วิภชติ อุตฺตานีกโรติ ปกาเสตีติ โย อตีตํ
อาทิสติ ฯ อิจฺจายสฺมา โปสาโลติ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ฯ อายสฺมาติ
ปิยวจนํ ฯ โปสาโลติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ ฯเปฯ อภิลาโปติ
อิจฺจายสฺมา โปสาโล ฯ
[๔๖๙] อเนโช ฉินฺนสํสโยติ เอชา วุจฺจติ ตณฺหา โย
ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ สา เอชา
ตณฺหา พุทฺธสฺส ภควโต ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา
อนภาวงฺคตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา พุทฺโธ อเนโช ฯ
เอชาย ปหีนตฺตา อเนโช ฯ ภควา ลาเภปิ น อิญฺชติ อลาเภปิ
น อิญฺชติ ยเสปิ น อิญฺชติ อยเสปิ น อิญฺชติ ปสํสายปิ น
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยมกปฏิหีเร าณํ ฯ
อิญฺชติ นินฺทายปิ น อิญฺชติ สุเขปิ น อิญฺชติ ทุกฺเขปิ น อิญฺชติ
น จลติ น เวธติ น ปเวธติ น สมฺปเวธตีติ อเนโช ฯ ฉินฺนสํสโยติ
สํสโย วุจฺจติ วิจิกิจฺฉา ทุกฺเข กงฺขา ฯเปฯ ฉมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส
มโนวิเลโข ฯ โส สํสโย พุทฺธสฺส ภควโต [๑]- ฉินฺโน อุจฺฉินฺโน
สมุจฺฉินฺโน วูปสนฺโต [๒]- ปฏิปฺปสฺสทฺโธ อภพฺพุปฺปตฺติโก
าณคฺคินา ทฑฺโฒ ตสฺมา พุทฺโธ ฉินฺนสํสโยติ อเนโช
ฉินฺนสํสโย ฯ
[๔๗๐] ปารคู สพฺพธมฺมานนฺติ ภควา สพฺพธมฺมานํ อภิญฺาปารคู
ปริญฺาปารคู ปหานปารคู ภาวนาปารคู สจฺฉิกิริยาปารคู สมาปตฺติปารคู
อภิญฺาปารคู สพฺพธมฺมานํ ฯเปฯ ชาติชรามรณสํสาโร
นตฺถี ตสฺส ปุนพฺภโวติ ปารคู สพฺพธมฺมานํ ฯ
[๔๗๑] อตฺถี ปเญฺหน อาคมนฺติ ปญฺหตฺถิกมฺหา อาคตา
ฯเปฯ สนฺทสฺเสตุํ ภณิตุนฺติ เอวมฺปิ อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ ฯ
เตนาห โส พฺราหฺมโณ
โย อตีตํ อาทิสติ (อิจฺจายสฺมา โปสาโล)
อเนโช ฉินฺนสํสโย
ปารคู สพฺพธมฺมานํ
อตฺถี ปเญฺหน อาคมนฺติ ฯ
[๔๗๒] วิภูตรูปสญฺิสฺส สพฺพกายปฺปหายิโน
อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ นตฺถิ กิญฺจีติ ปสฺสโต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปหีโน ฯ ๒ ม. ปฏินิสฺสคฺโค ฯ
าณํ สกฺกานุปุจฺฉามิ กถํ เนยฺโย ตถาวิโธ ฯ
[๔๗๓] วิภูตรูปสญฺิสฺสาติ กตมา รูปสญฺา ฯ รูปาวจรสมาปตฺตึ
สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส วา ทิฏฺธมฺมสุขวิหารสฺส
วา สญฺา สญฺชานนา สญฺชานิตตฺตํ อยํ รูปสญฺา ฯ
วิภูตรูปสญฺิสฺสาติ จตสฺโส อรูปสมาปตฺติโย ลาภิสฺส ๑- รูปสญฺา
วิภูตา โหนฺติ วิภาวิตา อติกฺกนฺตา สมติกฺกนฺตา วีติวตฺตาติ
วิภูตรูปสญฺิสฺส ฯ
[๔๗๔] สพฺพกายปฺปหายิโนติ สพฺโพ ตสฺส สปฏิสนฺธิโก ๒-
รูปกาโย ปหีโน ตทงฺคสมติกฺกม วิกฺขมฺภนปฺปหาเนน ๓- ปหีโน ตสฺส
รูปกาโยติ สพฺพกายปฺปหายิโน ฯ
[๔๗๕] อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ นตฺถิ กิญฺจีติ ปสฺสโตติ นตฺถิ
กิญฺจีติ อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติ ฯ กึการณา นตฺถิ กิญฺจีติ
อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติ ฯ [๔]- วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺตึ
สโต สมาปชฺชิตฺวา ตโต วุฏฺหิตฺวา ตญฺเว วิญฺาณํ อภาเวติ
วิภาเวติ อนฺตรธาเปติ นตฺถิ กิญฺจีติ ปสฺสติ ฯ ตํการณา
นตฺถิ กิญฺจีติ อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺตีติ อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา
จ นตฺถิ กิญฺจีติ ปสฺสโต ฯ
[๔๗๖] าณํ สกฺกานุปุจฺฉามีติ สกฺกาติ สกฺโก ฯ ภควา สกฺยกุลา
ปพฺพชิโตติปิ สกฺโก ฯเปฯ ปหีนภยเภรโว วิคตโลมหํโสติปิ สกฺโก ฯ
าณํ สกฺกานุปุจฺฉามีติ ตสฺส าณํ ปุจฺฉามิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปฏิลทฺธสฺส ฯ ๒ ม. ปฏิสนฺธิโก ฯ ๓ ม. ตทงฺคสมติกฺกมา วิกฺขมฺภนปหาเนน ฯ
@๔ ม. ยํ ฯ
[๑]- กีทิสํ กึสณฺิตํ กึปการํ กึปฏิภาคํ [๒]- อิจฺฉิตพฺพนฺติ าณํ
สกฺกานุปุจฺฉามิ ฯ
[๔๗๗] กถํ เนยฺโย ตถาวิโธติ กถํ โส เนตพฺโพ วิเนตพฺโพ
อภิเนตพฺโพ ๓- ปญฺาเปตพฺโพ อภินิชฺฌาเปตพฺโพ ๔- เปกฺขิตพฺโพ
ปสาเทตพฺโพ กถมสฺส ๕- อุตฺตริาณํ อุปฺปาเทตพฺพํ ฯ ตถาวิโธติ
ตถาวิโธ ตาทิโส ตสฺสณฺิโต ตปฺปกาโร ตปฺปฏิภาโค โย โส
อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติลาภีติ กถํ เนยฺโย ตถาวิโธ ฯ เตนาห
โส พฺราหฺมโณ
วิภูตรูปสญฺิสฺส สพฺพกายปฺปหายิโน
อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ นตฺถิ กิญฺจีติ ปสฺสโต
าณํ สกฺกานุปุจฺฉามิ กถํ เนยฺโย ตถาวิโธติ *- ฯ
[๔๗๘] วิญฺาณฏฺิติโย สพฺพา (โปสาลาติ ภควา)
อภิชานํ ตถาคโต
ติฏฺนฺตเมนํ ชานาติ
วิมุตฺตํ ๖- ตปฺปรายนํ ฯ
[๔๗๙] วิญฺาณฏฺิติโย สพฺพาติ ภควา อภิสงฺขารวเสน จตสฺโส
วิญฺาณฏฺิติโย ชานาติ ปฏิสนฺธิวเสน สตฺต วิญฺาณฏฺิติโย
ชานาติ ฯ กถํ ภควา อภิสงฺขารวเสน จตสฺโส วิญฺาณฏฺิติโย
ชานาติ ฯ วุตฺตเญฺหตํ ภควตา รูปูปายํ ๗- วา ภิกฺขเว วิญฺาณํ
ติฏฺมานํ ติฏฺติ ๘- รูปารมฺมณํ รูปปฺปติฏฺ นนฺทูปเสวนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปญฺหํ ปุจฺฉามิ สมฺพุทฺธํ ปุจฺฉามิ ฯ ๒ ม. าณํ ฯ ๓ ม. อนุเนตพฺโพ ฯ
@๔ ม. นิชฺฌาเปตพฺโพ ฯ ๕ ม. กถํ เตน ฯ ๖ ม. ธิมุตฺตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๗ ม. รูปุปยํ ฯ ๘ ม. ติฏฺเยฺย ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๙ ม. นนฺทูปเสจนํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@* มีการแก้ไขคำ ตธาวิโธติ เป็น ตถาวิโธติ
วุฑฺฒึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชติ ๑- เวทนูปายํ ๒- วา ภิกฺขเว ฯเปฯ
สญฺูปายํ ๓- วา ภิกฺขเว ฯเปฯ สงฺขารูปายํ ๔- วา ภิกฺขเว วิญฺาณํ
ติฏฺมานํ ติฏฺติ สงฺขารารมฺมณํ สงฺขารปฺปติฏฺ นนฺทูปเสวนํ วุฑฺฒึ
วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชตีติ ฯ เอวํ ภควา อภิสงฺขารวเสน จตสฺโส
วิญฺาณฏฺิติโย ชานาติ ฯ กถํ ภควา ปฏิสนฺธิวเสน สตฺต
วิญฺาณฏฺิติโย ชานาติ ฯ
{๔๗๙.๑} วุตฺตเญฺหตํ ภควตา สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา นานตฺตกายา
นานตฺตสญฺิโน เสยฺยถาปิ มนุสฺสา เอกจฺเจ จ เทวา เอกจฺเจ จ
วินิปาติกา อยํ ปมา วิญฺาณฏฺิติ สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา
นานตฺตกายา เอกตฺตสญฺิโน เสยฺยถาปิ เทวา พฺรหฺมกายิกา
ปมาภินิพฺพตฺตา อยํ ทุติยา วิญฺาณฏฺิติ สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา
เอกตฺตกายา นานตฺตสญฺิโน เสยฺยถาปิ [๕]- อาภสฺสรา อยํ ตติยา
วิญฺาณฏฺิติ สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา เอกตฺตกายา เอกตฺตสญฺิโน
เสยฺยถาปิ เทวา สุภกิณฺหกา ๖- อยํ จตุตฺถา ๗- วิญฺาณฏฺิติ
สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา สพฺพโส รูปสญฺานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสญฺานํ
อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺานํ อมนสิการา อนนฺโต อากาโสติ
อากาสานญฺจายตนูปคา อยํ ปญฺจมา ๘- วิญฺาณฏฺิติ สพฺพโส
อากิญฺจญฺายตนํ สมติกฺกมฺม อนนฺตํ วิญฺาณนฺติ
วิญฺาณญฺจายตนูปคา อยํ ฉฏฺา ๙- วิญฺาณฏฺิติ สพฺพโส
วิญฺาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม นตฺถิ กิญฺจีติ อากิญฺจญฺายตนูปคา
อยํ สตฺตมา ๑๐- วิญฺาณฏฺิตีติ ฯ เอวํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อาปชฺเชยฺย ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ ๒ ม. เวทนุปยํ ฯ ๓ ม. สญฺุปยํ ฯ
@๔ ม. สงฺขารุปยํ ฯ ๕ ม. เทวา ฯ ๖ ม. สุภกิณฺหา ฯ ๗ ม. จตุตฺถี ฯ ๘ ม. ปญฺจมี ฯ
@๙ ม. ฉฏฺี ฯ ๑๐ ม. สตฺตมี ฯ
ภควา ปฏิสนฺธิวเสน สตฺต วิญฺาณฏฺิติโย ชานาตีติ
วิญฺาณฏฺิติโย สพฺพา ฯ โปสาลาติ ภควาติ โปสาลาติ ภควา
ตํ พฺราหฺมณํ นาเมน อาลปติ ฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ ฯเปฯ
สจฺฉิกา ปญฺตฺติ ยทิทํ ภควาติ โปสาลาติ ภควา ฯ
[๔๘๐] อภิชานํ ตถาคโตติ อภิชานนฺติ อภิชานนฺโต [๑]-
ปฏิวิชานนฺโต ปฏิวิชฺฌนฺโต ฯ ตถาคโตติ วุตฺตเญฺหตํ ภควตา
อตีตญฺเจปิ จุนฺท โหติ อภูตํ อตจฺฉํ อนตฺถสญฺหิตํ น ตํ ตถาคโต
พฺยากโรติ อตีตญฺเจปิ จุนฺท โหติ ภูตํ ตจฺฉํ อนตฺถสญฺหิตํ
ตมฺปิ ตถาคโต น พฺยากโรติ อตีตญฺเจปิ จุนฺท โหติ ภูตํ ตจฺฉํ
อตฺถสญฺหิตํ ตตฺร กาลญฺู ตถาคโต โหติ ตสฺส ๒- ปญฺหสฺส
เวยฺยากรณาย อนาคตญฺเจปิ จุนฺท โหติ ฯเปฯ ปจฺจุปฺปนฺนญฺเจปิ
จุนฺท โหติ อภูตํ อตจฺฉํ อนตฺถสญฺหิตํ น ตํ ตถาคโต พฺยากโรติ
ปจฺจุปฺปนฺนญฺเจปิ โหติ [๓]- ภูตํ ตจฺฉํ อนตฺถสญฺหิตํ ตมฺปิ
ตถาคโต น พฺยากโรติ ปจฺจุปฺปนฺนญฺเจปิ จุนฺท โหติ ภูตํ ตจฺฉํ
อตฺถสญฺหิตํ ตตฺร กาลญฺู ตถาคโต โหติ ตสฺส ปญฺหสฺส
เวยฺยากรณาย อิติ โข จุนฺท อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ
ตถาคโต กาลวาที ภูตวาที อตฺถวาที ธมฺมวาที วินยวาที ตสฺมา
ตถาคโตติ วุจฺจติ ฯ ยํ โข จุนฺท สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส
สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย
ทิฏฺ สุตํ มุตํ วิญฺาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิชานนฺโต ฯ ๒ ม. ตสฺเสว ฯ ๓ ม. จุนฺท ฯ
มนสา สพฺพนฺตํ ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธํ ตสฺมา ตถาคโตติ
วุจฺจติ ฯ ยญฺจ จุนฺท รตฺตึ ตถาคโต อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ
อภิสมฺพุชฺฌติ ยญฺจ รตฺตึ อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา
ปรินิพฺพายติ ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร ภาสติ ลปติ นิทฺทิสติ สพฺพนฺตํ
ตเถว โหติ โน อญฺถา ตสฺมา ตถาคโตติ วุจฺจติ ฯ
ยถาวาที จุนฺท ตถาคโต ตถาการี ยถาการี ตถาวาที อิติ
ยถาวาที ตถาการี ยถาการี ตถาวาที ตสฺมา ตถาคโตติ วุจฺจติ ฯ
สเทวเก จุนฺท โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา
ปชาย สเทวมนุสฺสาย ตถาคโต อภิภู อนภิภูโต อญฺทตฺถุทโส
วสวตฺตี ตสฺมา ตถาคโตติ วุจฺจตีติ อภิชานํ ตถาคโต ฯ
[๔๘๑] ติฏฺนฺตเมนํ ชานาตีติ ภควา อิธฏฺญฺเว ๑- ชานาติ
กมฺมาภิสงฺขารวเสน อยํ ปุคฺคโล กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ ภควา อิธฏฺญฺเว
ชานาติ กมฺมาภิสงฺขารวเสน อยํ ปุคฺคโล กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา ติรจฺฉานโยนึ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ ภควา อิธฏฺญฺเว
ชานาติ กมฺมาภิสงฺขารวเสน อยํ ปุคฺคโล กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา ปิตฺติวิสยํ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ ภควา อิธฏฺญฺเว
ชานาติ กมฺมาภิสงฺขารวเสน อยํ ปุคฺคโล กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
มนุสฺเสสุ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ ภควา อิธฏฺญฺเว ชานาติ
กมฺมาภิสงฺขารวเสน อยํ ปุคฺคโล กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อิตฺถญฺเว ฯ เอวมุปริปิ ฯ
สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ วุตฺตเญฺหตํ ภควตา อิธ
ปนาหํ สารีปุตฺต เอกจฺจํ ปุคฺคลํ เอวํ เจตสา เจโต ปริจฺจ
ปชานามิ ตถายํ ปุคฺคโล ปฏิปนฺโน ตถา จ อิริยติ ตญฺจ
มคฺคํ สมารูโฬฺห ยถา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ
วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ
{๔๘๑.๑} อิธ ปนาหํ สารีปุตฺต เอกจฺจํ ปุคฺคลํ เอวํ เจตสา
เจโต ปริจฺจ ปชานามิ ตถายํ ปุคฺคโล ปฏิปนฺโน ตถา จ อิริยติ
ตญฺจ มคฺคํ สมารูโฬฺห ยถา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
ติรจฺฉานโยนึ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ
{๔๘๑.๒} อิธ ปนาหํ สารีปุตฺต เอกจฺจํ ปุคฺคลํ เอวํ เจตสา เจโต
ปริจฺจ ปชานามิ ตถายํ ปุคฺคโล ปฏิปนฺโน ตถา จ อิริยติ ตญฺจ
มคฺคํ สมารูโฬฺห ยถา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ปิตฺติวิสยํ
อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ
{๔๘๑.๓} อิธ ปนาหํ สารีปุตฺต เอกจฺจํ ปุคฺคลํ เอวํ เจตสา
เจโต ปริจฺจ ปชานามิ ตถายํ ปุคฺคโล ปฏิปนฺโน ตถา จ อิริยติ
ตญฺจ มคฺคํ สมารูโฬฺห ยถา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา มนุสฺเสสุ
อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ
{๔๘๑.๔} อิธ ปนาหํ สารีปุตฺต เอกจฺจํ ปุคฺคลํ เอวํ เจตสา
เจโต ปริจฺจ ปชานามิ ตถายํ ปุคฺคโล ปฏิปนฺโน ตถา จ อิริยติ
ตญฺจ มคฺคํ สมารูโฬฺห ยถา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ
{๔๘๑.๕} อิธ ปนาหํ สารีปุตฺต เอกจฺจํ ปุคฺคลํ เอวํ
เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานามิ ตถายํ ปุคฺคโล ปฏิปนฺโน
ตถา จ อิริยติ ตญฺจ มคฺคํ สมารูโฬฺห
ยถา อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม
สยํ อภิญฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสตีติ ๑- ติฏฺนฺตเมนํ
ชานาติ ฯ
[๔๘๒] วิมุตฺตํ ตปฺปรายนนฺติ วิมุตฺตนฺติ อากิญฺจญฺายตเน
วิมุตฺตํ ๒- [๓]- ตทธิมุตฺตํ ตทาธิปเตยฺยํ ฯ
{๔๘๒.๑} อถวา ภควา ชานาติ อยํ ปุคฺคโล รูปาธิมุตฺโต
สทฺทาธิมุตฺโต คนฺธาธิมุตฺโต รสาธิมุตฺโต โผฏฺพฺพาธิมุตฺโต
กุลาธิมุตฺโต คณาธิมุตฺโต อาวาสาธิมุตฺโต ลาภาธิมุตฺโต
ยสาธิมุตฺโต ปสํสาธิมุตฺโต สุขาธิมุตฺโต จีวราธิมุตฺโต
ปิณฺฑปาตาธิมุตฺโต เสนาสนาธิมุตฺโต คิลานปจฺจยเภสชฺช-
ปริกฺขาราธิมุตฺโต สุตฺตนฺตาธิมุตฺโต วินยาธิมุตฺโต
อภิธมฺมาธิมุตฺโต ปํสุกูลิกงฺคาธิมุตฺโต เตจีวริกงฺคาธิมุตฺโต
ปิณฺฑปาติกงฺคาธิมุตฺโต สปทานจาริกงฺคาธิมุตฺโต
เอกาสนิกงฺคาธิมุตฺโต ปตฺตปิณฺฑิกงฺคาธิมุตฺโต
ขลุปจฺฉาภตฺติกงฺคาธิมุตฺโต อารญฺิกงฺคาธิมุตฺโต
รุกฺขมูลิกงฺคาธิมุตฺโต อพฺโภกาสิกงฺคาธิมุตฺโต โสสานิกงฺคาธิมุตฺโต
ยถาสนฺถติกงฺคาธิมุตฺโต เนสชฺชิกงฺคาธิมุตฺโต ปมชฺฌานาธิมุตฺโต
ทุติยชฺฌานาธิมุตฺโต ตติยชฺฌานาธิมุตฺโต จตุตฺถชฺฌานาธิมุตฺโต
อากาสานญฺจายตนสมาปตฺตาธิมุตฺโต วิญฺาณญฺจายตน-
สมาปตฺตาธิมุตฺโต อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺตาธิมุตฺโต
เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺตาธิมุตฺโตติ วิมุตฺตํ ฯ
{๔๘๒.๒} ตปฺปรายนนฺติ อากิญฺจญฺายตนมยํ
ตปฺปรายนํ กมฺมปรายนํ วิปากปรายนํ กมฺมครุกํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิหรตีติ ฯ ๒ ม. อากิญฺจญฺายตนํ ธิมุตฺตนฺติ ฯ ๓ ม. วิโมกฺเขน ธิมุตตํ
@ตตฺราธิมุตฺตํ ฯ
ปฏิสนฺธิครุกํ ฯ อถวา ภควา ชานาติ อยํ ปุคฺคโล รูปปรายโน
ฯเปฯ เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติปรายโนติ
วิมุตฺตํ ตปฺปรายนํ ฯ เตนาห ภควา
วิญฺาณฏฺิติโย สพฺพา (โปสาลาติ ภควา)
อภิชานํ ตถาคโต
ติฏฺนฺตเมนํ ชานาติ
วิมุตฺตํ ตปฺปรายนนฺติ ฯ
[๔๘๓] อากิญฺจญฺาสมฺภวํ ตฺวา นนฺทิสญฺโชนํ อิติ
เอวเมตํ อภิญฺาย ตโต ตตฺถ วิปสฺสติ
เอตํ าณํ ตถํ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส วุสีมโต ฯ
[๔๘๔] อากิญฺจญฺาสมฺภวํ ตฺวาติ อากิญฺจญฺาสมฺภโว
วุจฺจติ อากิญฺจญฺายตนสํวตฺตนิโก กมฺมาภิสงฺขาโร ฯ อากิญฺจญฺายตน-
สํวตฺตนิกํ กมฺมาภิสงฺขารํ อากิญฺจญฺาสมฺภโวติ ตฺวา ลคฺคนนฺติ
ตฺวา พนฺธนนฺติ ตฺวา ปลิโพโธติ ตฺวา ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา
ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ อากิญฺจญฺาสมฺภวํ ตฺวา ฯ
[๔๘๕] นนฺทิสญฺโชนํ อิตีติ นนฺทิสญฺโชนํ วุจฺจติ อรูปราโค ฯ
อรูปราเคน ตํ กมฺมํ ลคฺคํ ลคฺคิตํ ปลิพุทฺธํ อรูปราคํ นนฺทิสญฺโชนนฺติ
ตฺวา ลคฺคนนฺติ ตฺวา พนฺธนนฺติ ตฺวา ปลิโพโธติ ตฺวา ชานิตฺวา
ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา
วิภูตํ กตฺวา ฯ อิตีติ ปทสนฺธิ ฯเปฯ ปทานุปุพฺพกเมตํ อิตีติ
นนฺทิสญฺโชนํ อิติ ฯ
[๔๘๖] เอวเมตํ อภิญฺายาติ เอวํ เอตํ อภิญฺาย ชานิตฺวา
ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ เอวเมตํ อภิญฺาย ฯ
[๔๘๗] ตโต ตตฺถ วิปสฺสตีติ อากิญฺจญฺายตนํ สมาปชฺชิตฺวา
ตโต วุฏฺหิตฺวา ตตฺถ ชาเต จิตฺตเจตสิเก ธมฺเม อนิจฺจโต วิปสฺสติ
ทุกฺขโต วิปสฺสติ โรคโต ฯเปฯ อนิสฺสรณโต วิปสฺสติ ทกฺขติ โอโลเกติ
นิชฺฌายติ อุปปริกฺขตีติ ตโต ตตฺถ วิปสฺสติ ฯ
[๔๘๘] เอตํ าณํ ตถํ ตสฺสาติ เอตํ าณํ ตจฺฉํ ภูตํ ยาถาวํ
อวิปรีตํ ตสฺสาติ เอตํ าณํ ตถํ ตสฺส ฯ
[๔๘๙] พฺราหฺมณสฺส วุสีมโตติ พฺราหฺมณสฺสาติ สตฺตนฺนํ
ธมฺมานํ พาหิตตฺตา พฺราหฺมโณ ฯเปฯ อนิสฺสิโต ๑- ตาทิ ปวุจฺจเต
ส พฺรหฺมาติ พฺราหฺมณสฺส ฯ วุสีมโตติ กลฺยาณปุถุชฺชเน ๒-
อุปาทาย สตฺต เสกฺขา อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย
อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย วสนฺติ สํวสนฺติ อาวสนฺติ ปริวสนฺติ ฯ
อรหา วุสิตวา กตกรณีโย โอหิตภาโร อนุปฺปตฺตสทตฺโถ
ปริกฺขีณภวสญฺโชโน สมฺมทญฺา วิมุตฺโต โส วุฏฺวาโส
จิณฺณจรโณ ฯเปฯ ชาติชรามรณสํสาโร นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโวติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อสิโต ฯ ๒ ม. ปุถุชฺชนกลฺยาณํ ฯ
พฺราหฺมณสฺส วุสีมโต ฯ เตนาห ภควา
อากิญฺจญฺาสมฺภวํ ตฺวา นนฺทิสญฺโชนํ อิติ
เอวเมตํ อภิญฺาย ตโต ตตฺถ วิปสฺสติ
เอตํ าณํ ตถํ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส วุสีมโตติ ฯ
สห คาถาปริโยสานา ฯเปฯ สตฺถา เม ภนฺเต ภควา
สาวโกหมสฺมีติ ฯ
โปสาลมาณวกปญฺหานิทฺเทโส จุทฺทสโม ฯ
-------------
โมฆราชมาณวกปญฺหานิทฺเทโส
[๔๙๐] ทฺวาหํ สกฺก ๑- อปุจฺฉิสฺสํ (อิจฺจายสฺมา โมฆราชา)
น เม พฺยากาสิ จกฺขุมา
ยาวตติยญฺจ เทวิสิ ๒-
พฺยากโรตีติ เม สุตํ ฯ
[๔๙๑] ทฺวาหํ สกฺก อปุจฺฉิสฺสนฺติ โส พฺราหฺมโณ ทฺวิกฺขตฺตุํ
พุทฺธํ ภควนฺตํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ ตสฺส ภควา ปญฺหํ ปุฏฺโ น พฺยากาสิ
จกฺขุสมนนฺตรา ๓- อิมสฺส พฺราหฺมณสฺส อินฺทฺริยปริปาโก
ภวิสฺสตีติ ฯ สกฺกาติ สกฺโก ฯ ภควา สกฺยกุลา ปพฺพชิโตติปิ
สกฺโก ฯ อถวา อทฺโธ มหทฺธโน ธนวาติปิ สกฺโก ฯ ตสฺสิมานิ
ธนานิ เสยฺยถีทํ สทฺธาธนํ สีลธนํ หิริธนํ โอตฺตปฺปธนํ
สุตธนํ จาคธนํ ปญฺาธนํ สติปฏฺานธนํ สมฺมปฺปธานธนํ
อิทฺธิปาทธนํ อินฺทฺริยธนํ พลธนํ โพชฺฌงฺคธนํ มคฺคธนํ ผลธนํ
นิพฺพานธนํ ฯ อิเมหิ อเนกวิเธหิ ธนรตเนหิ อทฺโธ มหทฺธโน
ธนวาติปิ สกฺโก ฯ อถวา สกฺโก ปหุ วิสวี อลมตฺโต สูโร
วีโร วิกฺกนฺโต อภิรุ อจฺฉมฺภี อนุตฺราสี อปลายี ปหีนภยเภรโว
วิคตโลมหํโสติปิ สกฺโกติ ทฺวาหํ สกฺก ฯ อปุจฺฉิสฺสนฺติ ทฺวาหํ
สกฺก อปุจฺฉิสฺสํ อยาจิสฺสํ อชฺเฌสิสฺสํ ปสาทยิสฺสนฺติ ทฺวาหํ
สกฺก อปุจฺฉิสฺสํ ฯ อิจฺจายสฺมา โมฆราชาติ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สกฺกํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. เทวีสิ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. ตทนฺตรา ฯ
อายสฺมาติ ปิยวจนํ ฯ โมฆราชาติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ
ฯเปฯ อภิลาโปติ อิจฺจายสฺมา โมฆราชา ฯ
[๔๙๒] น เม พฺยากาสิ จกฺขุมาติ น เม พฺยากาสีติ เม ๑-
น อาจิกฺขิ น เทเสสิ น ปญฺเปสิ น ปฏฺเปสิ น วิวริ น
วิภชิ น อุตฺตานีมกาสิ ๒- น ปกาเสสิ ฯ จกฺขุมาติ ภควา ปญฺจหิ
จกฺขูหิ จกฺขุมา มํสจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ทิพฺพจกฺขุนาปิ จกฺขุมา
ปญฺาจกฺขุนาปิ จกฺขุมา พุทฺธจกฺขุนาปิ จกฺขุมา สมนฺตจกฺขุนาปิ
จกฺขุมา ฯ
{๔๙๒.๑} กถํ ภควา มํสจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ มํสจกฺขุมฺหิ
ภควโต ปญฺจ วณฺณา สํวิชฺชนฺติ นีโล จ วณฺโณ ปีตโก จ วณฺโณ
โลหิตโก จ วณฺโณ กโณฺห จ วณฺโณ โอทาโต จ วณฺโณ ฯ ยตฺถ จ
อกฺขิโลมานิ ปติฏฺิตานิ ตํ นีลํ โหติ สุนีลํ ปาสาทิกํ ทสฺสเนยฺยํ
อุมฺมารปุปฺผสมานํ ๓- ฯ ตสฺส ปรโต ปีตกํ โหติ สุปีตกํ สุวณฺณวณฺณํ
ปาสาทิกํ ทสฺสเนยฺยํ กณฺณิการปุปฺผสมานํ ๔- ฯ อุภยโต จ
อกฺขิกูปานิ ๕- ภควโต โลหิตกานิ โหนฺติ สุโลหิตกานิ ปาสาทิกานิ
ทสฺสเนยฺยานิ อินฺทโคปกสมานานิ ฯ มชฺเฌ กณฺหํ โหติ สุกณฺหํ
อลูขํ สินิทฺธํ ปาสาทิกํ ทสฺสเนยฺยํ อฬาริฏฺกสมานํ ๖- ฯ ตสฺส ปรโต
โอทาตํ โหติ สุโอทาตํ เสตํ ปณฺฑรํ ปาสาทิกํ ทสฺสเนยฺยํ โอสธิตารกสมานํ ฯ
เตน ภควา ปกติมํสจกฺขุนา ๗- อตฺตภาวปริยาปนฺเนน
ปุริมสุจริตกมฺมาภินิพฺพตฺเตน สมนฺตา โยชนํ ปสฺสติ ทิวา เจว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. น เม พฺยากาสิ ฯ ๒ ม. อุตฺตานีอกาสิ ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ
@๓ ม. อุมาปุปฺผสมานํ ฯ ๔ ม. กณิการปุปฺผสมานํ ฯ ๕ ม. อกฺขิกูฏานิ ฯ
@๖ ม. อทฺทาริฏฺกสมานํ ฯ ๗ ม. ปากติเกน มํสจกฺขุนา ฯ
รตฺติญฺจ ฯ ยทาปิ ๑- จตุรงฺคสมนฺนาคโต อนฺธกาโร โหติ สุริโย จ
อตฺถงฺคมิโต ๒- โหติ กาฬปกฺโข จ อุโปสโถ โหติ ติพฺโพ จ
วนสณฺโฑ โหติ มหา จ อกาลเมโฆ ๓- อพฺภุฏฺิโต โหติ เอวรูเป
จตุรงฺคสมนฺนาคเต อนฺธกาเร สมนฺตา โยชนํ ปสฺสติ ฯ นตฺถิ โส
กูโฏ วา กวาฏํ ๔- วา ปากาโร วา ปพฺพโต วา คจฺโฉ วา ลตา
วา อาวรณํ รูปานํ ทสฺสนาย ฯ เอกญฺเจ ติลผลํ นิมิตฺตํ กตฺวา
ติลวาเห ปกฺขิเปยฺย ตญฺเว ติลผลํ อุทฺธเรยฺย ฯ เอวํ ปริสุทฺธํ
ภควโต ปกติมํสจกฺขุ ฯ เอวํ ภควา มํสจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ
{๔๙๒.๒} กถํ ภควา ทิพฺพจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ ภควา ทิพฺเพน
จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน ฯเปฯ ยถากมฺมูปเค สตฺเต
ปชานาติ ฯ อากงฺขมาโน จ ภควา เอกมฺปิ โลกธาตุํ ปสฺเสยฺย เทฺวปิ
โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย ติสฺโสปิ โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย จตสฺโสปิ
โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย ปญฺจปิ โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย ทสปิ
โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย วีสมฺปิ โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย ตึสมฺปิ โลกธาตุโย
ปสฺเสยฺย จตฺตาฬีสมฺปิ โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย ปญฺาสมฺปิ
โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย สตมฺปิ โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย สหสฺสิมฺปิ จูฬนิกํ
โลกธาตุํ ปสฺเสยฺย ทฺวิสหสฺสิมฺปิ มชฺฌิมิกํ โลกธาตุํ ปสฺเสยฺย
ติสหสฺสิมฺปิ โลกธาตุํ ปสฺเสยฺย มหาสหสฺสิมฺปิ โลกธาตุํ ปสฺเสยฺย ฯ
ยาวตกํ วา ปน อากงฺเขยฺย ตาวตกํ ปสฺเสยฺย ฯ เอวํ วิสุทฺธํ
ภควโต ทิพฺพจกฺขุ ฯ เอวํ ภควา ทิพฺพจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยทา หิ ฯ ๒ ม. อตฺถงฺคโต ฯ ๓ ม. กาฬเมโฆ ฯ ๔ ม. กุฏฺโฏ วา กวาโฏ วา ฯ
{๔๙๒.๓} กถํ ภควา ปญฺาจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ ภควา
มหาปญฺโ ปุถุปญฺโ หาสปญฺโ ชวนปญฺโ ติกฺขปญฺโ
นิพฺเพธิกปญฺโ ปญฺปฺปเภทกุสโล ปภินฺนาโณ อธิคต-
ปฏิสมฺภิโท ๑- จตุเวสารชฺชปฺปตฺโต ทสพลธารี ปุริสาสโภ
ปุริสสีโห ปุริสนาโค ปุริสาชญฺโ ปุริสโธรโยฺห อนนฺตาโณ
อนนฺตเตโช อนนฺตยโส อทฺโธ มหทฺธโน ธนวา เนตา วิเนตา
อนุเนตา สญฺาเปตา ๒- นิชฺฌาเปตา เปกฺขตา ๓- ปสาเทตา ฯ
โส หิ ภควา อนุปฺปนฺนสฺส มคฺคสฺส อุปฺปาเทตา อสญฺชาตสฺส
มคฺคสฺส สญฺชาเปตา ๔- อนกฺขาตสฺส มคฺคสฺส อกฺขาตา
มคฺคญฺู มคฺควิทู มคฺคโกวิโท ฯ มคฺคานุคา จ ปน เอตรหิ
สาวกา วิหรนฺติ ปจฺฉา สมนฺนาคตา ฯ โส หิ ภควา ชานํ ชานาติ
ปสฺสํ ปสฺสติ จกฺขุภูโต าณภูโต ธมฺมภูโต พฺรหฺมภูโต วตฺตา
ปวตฺตา อตฺถสฺส นินฺเนตา อมตสฺส ทาตา ธมฺมสามิ ๕- ตถาคโต ฯ
{๔๙๒.๔} นตฺถิ ตสฺส ภควโต อาตํ อทิฏฺ อวิทิตํ อสจฺฉิกตํ
อผุสิตํ ๖- ปญฺาย ฯ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อุปาทาย สพฺเพ
ธมฺมา สพฺพากาเรน พุทฺธสฺส ภควโต าณมุเข อาปาถมาคจฺฉนฺติ ฯ
ยงฺกิญฺจิ เนยฺยํ นาม อตฺถิ ชานิตพฺพํ อตฺตตฺโถ วา ปรตฺโถ วา
อุภยตฺโถ วา ทิฏฺธมฺมิโก วา อตฺโถ สมฺปรายิโก วา อตฺโถ
อุตฺตาโน วา อตฺโถ คมฺภีโร วา อตฺโถ คูโฬฺห วา อตฺโถ ปฏิจฺฉนฺโน
วา อตฺโถ เนยฺโย วา อตฺโถ นีโต วา อตฺโถ อนวชฺโช วา อตฺโถ
นิกฺกิเลโส วา อตฺโถ โวทาโน วา อตฺโถ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อธิคตปฏิสมฺภิทปฺปตฺโต ฯ ๒ ม. ปญฺาเปตา ฯ ๓ ม. เปกฺเขตา ฯ
@๔ ม. สญฺชเนตา ฯ ๕ ม. ธมฺมสามี ฯ ๖ ม. อผสฺสิตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ปรมตฺโถ วา สพฺพนฺตํ อนฺโตพุทฺธาเณ ปริวตฺตติ ฯ สพฺพํ
กายกมฺมํ พุทฺธสฺส ภควโต าณานุปริวตฺตติ สพฺพํ วจีกมฺมํ
าณานุปริวตฺตติ สพฺพํ มโนกมฺมํ าณานุปริวตฺตติ ฯ อตีเต
พุทฺธสฺส ภควโต อปฺปฏิหตํ าณํ อนาคเต พุทฺธสฺส ๑- ภควโต ๑-
อปฺปฏิหตํ าณํ ปจฺจุปฺปนฺเน พุทฺธสฺส ๑- ภควโต ๑- อปฺปฏิหตํ
าณํ ฯ ยาวตกํ เนยฺยํ ตาวตกํ าณํ ยาวตกํ าณํ ตาวตกํ
เนยฺยํ เนยฺยปริยนฺติกํ าณํ าณปริยนฺติกํ เนยฺยํ เนยฺยํ
อติกฺกมิตฺวา าณํ นปฺปวตฺตติ าณํ อติกฺกมิตฺวา เนยฺยปโถ
นตฺถิ อญฺมญฺ ปริยนฺตฏฺายิโน ๒- เต ธมฺมา ฯ
{๔๙๒.๕} ยถา ทฺวินฺนํ สมุคฺคปฏลานํ ผุสิตานํ ๓- เหฏฺิมํ
สมุคฺคปฏลํ อุปริมํ นาติวตฺตติ อุปริมํ สมุคฺคปฏลํ เหฏฺิมํ
นาติวตฺตติ อญฺมญฺ ปริยนฺตฏฺายิโน เอวเมว พุทฺธสฺส
ภควโต เนยฺยญฺจ าณญฺจ อญฺมญฺ ปริยนฺตฏฺายิโน
ยาวตกํ เนยฺยํ ตาวตกํ าณํ ยาวตกํ าณํ ตาวตกํ เนยฺยํ
เนยฺยปริยนฺติกํ าณํ าณปริยนฺติกํ เนยฺยํ เนยฺยํ อติกฺกมิตฺวา
าณํ นปฺปวตฺตติ าณํ อติกฺกมิตฺวา เนยฺยปโถ นตฺถิ อญฺมญฺ
ปริยนฺตฏฺายิโน เต ธมฺมา ฯ สพฺพธมฺเมสุ พุทฺธสฺส ภควโต าณํ
ปวตฺตติ ฯ สพฺเพ ธมฺมา พุทฺธสฺส ภควโต อาวชฺชนปฏิพทฺธา
อากงฺขปฏิพทฺธา มนสิการปฏิพทฺธา จิตฺตุปฺปาทปฏิพทฺธา ฯ
{๔๙๒.๖} สพฺพสตฺเตสุ พุทฺธสฺส ภควโต าณํ ปวตฺตติ ฯ
สพฺเพสํ สตฺตานํ ภควา อาสยํ ชานาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อิเม ปาา นตฺถิ ฯ ๒ ม. อญฺมญฺปริยนฺตฏฺายิโน ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๓ ม. สมฺมาผุสิตานํ ฯ
อนุสยํ ชานาติ จริตํ ชานาติ อธิมุตฺตึ ชานาติ อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเข
ติกฺขินฺทฺริเย มุทินฺทฺริเย สฺวากาเร ทฺวากาเร สุวิญฺาปเย ทุวิญฺาปเย
ภพฺพาภพฺเพ สตฺเต ปชานาติ ฯ สเทวโก โลโก สมารโก [๑]-
สพฺรหฺมโก [๒]- สสฺสมณพฺราหฺมณี ปชา สเทวมนุสฺสา
อนฺโตพุทฺธาเณ ปริวตฺตติ ฯ ยถา เยเกจิ มจฺฉกจฺฉปา อนฺตมโส
ติมิติมิงฺคลํ อุปาทาย อนฺโตมหาสมุทฺเท ปริวตฺตนฺติ เอวเมว
สเทวโก โลโก สมารโก สพฺรหฺมโก สสฺสมณพฺราหฺมณี ปชา
สเทวมนุสฺสา อนฺโตพุทฺธาเณ ปริวตฺตติ ฯ
{๔๙๒.๗} ยถา เยเกจิ ปกฺขี อนฺตมโส ครุฬํ เวนเตยฺยํ อุปาทาย
อากาสสฺส ปเทเส ปริวตฺตนฺติ เอวเมว เยปิ เต สารีปุตฺตสมา
ปญฺาย [๓]- เตปิ พุทฺธาณสฺส ปเทเส ปริวตฺตนฺติ ฯ พุทฺธาณํ
เทวมนุสฺสานํ ปญฺ ผริตฺวา อภิภวิตฺวา ติฏฺติ ฯ
{๔๙๒.๘} เยปิ เต ขตฺติยปณฺฑิตา พฺราหฺมณปณฺฑิตา
คหปติปณฺฑิตา สมณปณฺฑิตา นิปุณา กตปรปฺปวาทา วาลเวธิรูปา
เต ภินฺทนฺตา ๔- มญฺเ จรนฺติ ปญฺาคเตน ทิฏฺิคตานิ ฯ
เต ปญฺหํ ๕- อภิสงฺขริตฺวา อภิสงฺขริตฺวา ตถาคตํ อุปสงฺกมิตฺวา
ปุจฺฉนฺติ [๖]- ฯ กถิตา วิสชฺชิตา จ เต ปญฺหา ภควตา โหนฺติ ฯ
นิทฺทิฏฺการณา อุปกฺขิตฺตกา จ เต ภควโต สมฺปชฺชนฺติ ฯ
อถโข ภควา ตตฺถ อติวิโรจติ ยทิทํ ปญฺายาติ เอวํ ภควา
ปญฺาจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ
{๔๙๒.๙} กถํ ภควา พุทฺธจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ ภควา พุทฺธจกฺขุนา
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. โลโก ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. สมนฺนาคตา ฯ ๔ ม. โวภินฺทนฺตา ฯ
@๕ ม. ปเญฺห ฯ ๖ ม. คูฬฺหานิ จ ปฏิจฺฉนฺนานิ ฯ
โลกํ โวโลเกนฺโต อทฺทส สตฺเต อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเข ติกฺขินฺทฺริเย
มุทินฺทฺริเย สฺวากาเร ทฺวากาเร สุวิญฺาปเย ทุวิญฺาปเย
อปฺเปกจฺเจ ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน วิหรนฺเต ฯ เสยฺยถาปิ นาม
อุปฺปลินิยํ วา ปทุมินิยํ วา ปุณฺฑรีกินิยํ วา อปฺเปกจฺจานิ อุปฺปลานิ
วา ปทุมานิ วา ปุณฺฑรีกานิ วา อุทเก ชาตานิ อุทเก สํวฑฺฒานิ
อุทกานุคตานิ อนฺโตนิมุคฺคโปสิตานิ ๑- อปฺเปกจฺจานิ อุปฺปลานิ
วา ปทุมานิ วา ปุณฺฑรีกานิ วา อุทเก ชาตานิ อุทเก สํวฑฺฒานิ
สโมทกณฺิตานิ อปฺเปกจฺจานิ อุปฺปลานิ วา ปทุมานิ วา
ปุณฺฑรีกานิ วา อุทเก ชาตานิ อุทเก สํวฑฺฒานิ อุทกา อจฺจุคฺคมฺม
ติฏฺนฺติ อนุปลิตฺตานิ อุทเกน เอวเมว ภควา พุทฺธจกฺขุนา โลกํ
โวโลเกนฺโต อทฺทส สตฺเต อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเข ติกฺขินฺทฺริเย
มุทินฺทฺริเย สฺวากาเร ทฺวากาเร สุวิญฺาปเย ทุวิญฺาปเย
อปฺเปกจฺเจ ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน วิหรนฺเต ฯ
{๔๙๒.๑๐} ชานาติ ภควา อยํ ปุคฺคโล ราคจริโต อยํ โทสจริโต
อยํ โมหจริโต อยํ วิตกฺกจริโต อยํ สทฺธาจริโต อยํ าณจริโตติ ฯ
ราคจริตสฺส ภควา ปุคฺคลสฺส อสุภกถํ กเถติ ฯ โทสจริตสฺส ภควา
ปุคฺคลสฺส เมตฺตาภาวนํ อาจิกฺขติ ฯ โมหจริตํ ภควา ปุคฺคลํ
อุทฺเทสปริปุจฺฉาย ๒- กาเลน ธมฺมสฺสวเน กาเลน ธมฺมสากจฺฉาย
ครุสํวาเส นิเวเสติ ฯ วิตกฺกจริตสฺส ภควา ปุคฺคลสฺส อานาปานสฺสตึ
อาจิกฺขติ ฯ สทฺธาจริตสฺส ภควา ปุคฺคลสฺส ปสาทนียํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อนฺโตนิมุคฺคโปสีนิ ฯ ๒ ม. โมหจริตสฺส ภควา ปุคฺคลสฺส
@อุทฺเทเส ปริปุจฺฉาย ฯ
นิมิตฺตํ อาจิกฺขติ พุทฺธสุโพธึ ธมฺมสุธมฺมตํ สงฺฆสุปฏิปตฺตึ สีลานิ
จ อตฺตโน ฯ าณจริตสฺส ภควา ปุคฺคลสฺส วิปสฺสนานิมิตฺตํ
อาจิกฺขติ อนิจฺจาการํ ทุกฺขาการํ อนตฺตาการํ ฯ
เสเล ยถา ปพฺพตมุทฺธนิฏฺิโต
ยถาปิ ปสฺเส ชนตํ สมนฺตโต
ตถูปมํ ธมฺมมยํ สุเมธ
ปาสาทมารุยฺห สมนฺตจกฺขุ
โสกาวกิณฺณํ ๑- ชนตมเปตโสโก
อเวกฺขสฺสุ ชาติชราภิภูตนฺติ ฯ
เอวํ ภควา พุทฺธจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ
{๔๙๒.๑๑} กถํ ภควา สมนฺตจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ สมนฺตจกฺขุ
วุจฺจติ สพฺพญฺุตาณํ ฯ ภควา สพฺพญฺุตาเณน อุเปโต
สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมุปปนฺโน สมนฺนาคโต ฯ
น ตสฺส อทิฏฺมิธตฺถิ กิญฺจิ
อโถ อวิญฺาตมชานิตพฺพํ
สพฺพํ อภิญฺาสิ ยทตฺถิ เนยฺยํ
ตถาคโต เตน สมนฺตจกฺขูติ ฯ
เอวํ ภควา สมนฺตจกฺขุนาปิ จกฺขุมาติ น เม พฺยากาสิ จกฺขุมา ฯ
[๔๙๓] ยาวตติยญฺจ เทวิสิ พฺยากโรตีติ เม สุตนฺติ ยาวตติยํ
พุทฺโธ สหธมฺมิกํ ปญฺหํ ปุฏฺโ พฺยากโรติ โน สมฺปายตีติ ๒-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โสกาวติณฺณํ ฯ ๒ ม. สํสาเรตีติ ฯ
เอวํ มยา อุคฺคหิตํ เอวํ มยา อุปธาริตํ เอวํ มยา อุปลกฺขิตํ ฯ
เทวิสีติ ภควา เทโว ๑- เจว อิสิ จาติ เทวิสิ ฯ ยถา ราชปพฺพชิตา ๒-
วุจฺจนฺติ ราชิสโย พฺราหฺมณปพฺพชิตา ๓- วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณิสโย
เอวเมว ภควา เทโว ๔- เจว อิสิ จาติ เทวิสิ ฯ อถวา ภควา
ปพฺพชิโตติปิ อิสิ ฯ มหนฺตํ สีลกฺขนฺธํ เอสิ คเวสิ ปริเยสีติปิ
อิสิ ฯ มหนฺตํ สมาธิกฺขนฺธํ มหนฺตํ ปญฺากฺขนฺธํ มหนฺตํ
วิมุตฺติกฺขนฺธํ มหนฺตํ วิมุตฺติาณทสฺสนกฺขนฺธํ เอสิ คเวสิ
ปริเยสีติปิ อิสิ ฯ
{๔๙๓.๑} มหโต ตโมกายสฺส ปทาลนํ มหโต วิปฺปลฺลาสสฺส
ปเภทนํ มหโต ตณฺหาสลฺลสฺส อพฺพุฬฺหนํ มหโต ทิฏฺิสงฺฆาตสฺส
วินิพฺเพนํ ๕- มหโต มานทฺธชสฺส ปาตนํ ๖- มหโต
อภิสงฺขารสฺส วูปสมํ มหโต โอฆสฺส นิตฺถรณํ มหโต ภารสฺส
นิกฺเขปนํ มหโต สํสารวฏฺฏสฺส อุปจฺเฉทํ มหโต สนฺตาปสฺส
นิพฺพาปนํ มหโต ปริฬาหสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ มหโต ธมฺมทฺธชสฺส
อุสฺสาปนํ เอสิ คเวสิ ปริเยสีติปิ อิสิ ฯ มหนฺเต สติปฏฺาเน
มหนฺเต สมฺมปฺปธาเน มหนฺเต อิทฺธิปาเท มหนฺตานิ อินฺทฺริยานิ
มหนฺตานิ พลานิ มหนฺเต โพชฺฌงฺเค มหนฺตํ อริยํ อฏฺงฺคิกํ
มคฺคํ มหนฺตํ นิพฺพานํ เอสิ คเวสิ ปริเยสีติปิ อิสิ ฯ
{๔๙๓.๒} มเหสกฺเขหิ วา สตฺเตหิ เอสิโต คเวสิโต ปริเยสิโต
กหํ พุทฺโธ กหํ ภควา กหํ เทวเทโว กหํ นราสโภติปิ อิสีติ
ยาวตติยญฺจ เทวิสิ พฺยากโรตีติ เม สุตํ ฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ
@เชิงอรรถ: ๑-๔ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ราชา ปพฺพชิตา ฯ ๓ ม. พฺราหฺมณา
@ปพฺพชิตา ฯ ๕ ม. วินิเวนํ ฯ ๖ ม. ปปาตนํ ฯ
ทฺวาหํ สกฺก อปุจฺฉิสฺสํ (อิจฺจายสฺมา โมฆราชา)
น เม พฺยากาสิ จกฺขุมา
ยาวตติยญฺจ เทวิสิ
พฺยากโรตีติ เม สุตนฺติ ฯ
[๔๙๔] อยํ โลโก ปโร โลโก พฺรหฺมโลโก สเทวโก
ทิฏฺินฺเต นาภิชานาติ โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
[๔๙๕] อยํ โลโก ปโร โลโกติ อยํ โลโกติ มนุสฺสโลโก ฯ
ปโร โลโกติ มนุสฺสโลกํ เปตฺวา สพฺโพ ปโร โลโกติ อยํ
โลโก ปโร โลโก ฯ
[๔๙๖] พฺรหฺมโลโก สเทวโกติ พฺรหฺมโลโก สเทวโก สมารโก ๑-
สสฺสมณพฺราหฺมณี ปชา สเทวมนุสฺสาติ พฺรหฺมโลโก สเทวโก ฯ
[๔๙๗] ทิฏฺินฺเต นาภิชานาตีติ ตุยฺหํ ทิฏฺึ ขนฺตึ รุจึ ลทฺธึ
อชฺฌาสยํ อธิปฺปายํ โลโก น ชานาติ อยํ เอวํทิฏฺิโก เอวํขนฺติโก
เอวํรุจิโก เอวํลทฺธิโก เอวํอชฺฌาสโย เอวํอธิปฺปาโยติ น ชานาติ
น ปสฺสติ น ทกฺขติ นาธิคจฺฉติ น วินฺทติ น ปฏิลภตีติ ทิฏฺินฺเต
นาภิชานาติ ฯ
[๔๙๘] โคตมสฺส ยสสฺสิโนติ ภควา ยสปฺปตฺโตติ ยสสฺสี ฯ
อถวา ภควา สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต ลาภี
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺติ
โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สเทวโก โลโก สมารโก สพฺรหฺมโก ฯ
อยํ โลโก ปโร โลโก พฺรหฺมโลโก สเทวโก
ทิฏฺินฺเต นาภิชานาติ โคตมสฺส ยสสฺสิโนติ ฯ
[๔๙๙] เอวํ อภิกฺกนฺตทสฺสาวึ อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ
กถํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ มจฺจุราชา น ปสฺสติ ฯ
[๕๐๐] เอวํ อภิกฺกนฺตทสฺสาวินฺติ เอวํ อภิกฺกนฺตทสฺสาวึ
อคฺคทสฺสาวึ เสฏฺทสฺสาวึ วิเสฏฺทสฺสาวึ ปาโมกฺขทสฺสาวึ
อุตฺตมทสฺสาวึ ปวรทสฺสาวินฺติ ๑- เอวํ อภิกฺกนฺตทสฺสาวึ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้าที่ ๒๒๑-๒๔๕.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=30&item=467&items=34
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=30&item=467&items=34&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=30&item=467&items=34
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=30&item=467&items=34
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=467
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐
https://84000.org/tipitaka/read/?index_30
https://84000.org/tipitaka/english/?index_30
บันทึก ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
