โปสาลมาณวกปญฺหานิทฺเทโส
[๔๖๗] โย อตีตํ อาทิสติ (อิจฺจายสฺมา โปสาโล)
อเนโช ฉินฺนสํสโย
ปารคู ๑- สพฺพธมฺมานํ
อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ ฯ
[๔๖๘] โย อตีตํ อาทิสตีติ โยติ โย โส ภควา สยมฺภู
อนาจริยโก ปุพฺเพ อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อภิสมฺพุชฺฌิ
ตตฺถ จ สพฺพญฺญุตํ ปตฺโต พเลสุ จ วสีภาวํ ฯ อตีตํ อาทิสตีติ
ภควา อตฺตโน จ ปเรสญฺจ อตีตมฺปิ อาทิสติ อนาคตมฺปิ อาทิสติ
ปจฺจุปฺปนฺนมฺปิ อาทิสติ ฯ
{๔๖๘.๑} กถํ ภควา อตฺตโน อตีตํ อาทิสติ ฯ ภควา อตฺตโน
อตีตํ เอกมฺปิ ชาตึ อาทิสติ เทฺวปิ ชาติโย อาทิสติ ติสฺโสปิ ชาติโย
อาทิสติ จตสฺโสปิ ชาติโย อาทิสติ ปญฺจปิ ชาติโย อาทิสติ
ทสปิ ชาติโย อาทิสติ วีสมฺปิ ชาติโย อาทิสติ ตึสมฺปิ ชาติโย
อาทิสติ จตฺตาฬีสมฺปิ ชาติโย อาทิสติ ปญฺญาสมฺปิ ชาติโย
อาทิสติ ชาติสตมฺปิ ชาติสหสฺสมฺปิ ชาติสตสหสฺสมฺปิ อเนเกปิ
สํวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป
อาทิสติ อมุตฺราสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร
เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทึ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปารคุํ ฯ
ตตฺราปาสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร
เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อิธุปปนฺโนติ
อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อาทิสติ เอวํ ภควา
อตฺตโน อตีตํ อาทิสติ ฯ
{๔๖๘.๒} กถํ ภควา ปเรสํ อตีตํ อาทิสติ ฯ ภควา ปเรสํ อตีตํ
เอกมฺปิ ชาตึ อาทิสติ เทฺวปิ ชาติโย อาทิสติ ฯเปฯ อเนเกปิ
สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป อาทิสติ อมุตฺราสิ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต
เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต
โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทิ ตตฺราปาสิ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต
เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต
โส ตโต จุโต อิธุปปนฺโนติ อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ
ปุพฺเพนิวาสํ อาทิสติ เอวํ ภควา ปเรสํ อตีตํ อาทิสติ ฯ
{๔๖๘.๓} ภควา ปญฺจ ชาตกสตานิ ภาสนฺโต อตฺตโน จ
ปเรสญฺจ อตีตํ อาทิสติ มหาธนิยสุตฺตํ ๑- ภาสนฺโต อตฺตโน จ
ปเรสญฺจ อตีตํ อาทิสติ มหาสุทสฺสนสุตฺตํ ภาสนฺโต อตฺตโน จ
ปเรสญฺจ อตีตํ อาทิสติ มหาโควินฺทสุตฺตํ ภาสนฺโต อตฺตโน จ
ปเรสญฺจ อตีตํ อาทิสติ มฆเทวสุตฺตํ ภาสนฺโต อตฺตโน จ ปเรสญฺจ
อตีตํ อาทิสติ ฯ
{๔๖๘.๔} วุตฺตเญฺหตํ ภควตา อตีตํ โข จุนฺท อทฺธานํ อารพฺภ
ตถาคตสฺส สตานุสาริ ญาณํ ๒- โหติ โส ยาวตกํ อากงฺขติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มหาปธานิยสุตฺตนฺตํ ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ ๒ ม. สตานุสาริญาณํ ฯ
ตาวตกํ อนุสฺสรติ อนาคตํ โข จุนฺท ฯเปฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ โข จุนฺท
อทฺธานํ อารพฺภ ตถาคตสฺส โพธิชํ ญาณํ อุปฺปชฺชติ อยมนฺติมา
ชาติ นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ อินฺทฺริยปโรปริยตฺตญาณํ
ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ สตฺตานํ อาสยานุสยญาณํ ตถาคตสฺส
ตถาคตพลํ ยมกปาฏิหิริยญาณํ ๑- ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ
มหากรุณาสมาปตฺติญาณํ ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ สพฺพญฺญุตญาณํ
ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ อนาวรณญาณํ ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ
สพฺพตฺถ อสงฺคมปฺปฏิหตมนาวรณญาณํ ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ ฯ
เอวํ ภควา อตฺตโน จ ปเรสญฺจ อตีตมฺปิ อาทิสติ อนาคตมฺปิ
อาทิสติ ปจฺจุปฺปนฺนมฺปิ อาทิสติ อาจิกฺขติ เทเสติ ปญฺญเปติ
ปฏฺฐเปติ วิวรติ วิภชติ อุตฺตานีกโรติ ปกาเสตีติ โย อตีตํ
อาทิสติ ฯ อิจฺจายสฺมา โปสาโลติ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ฯ อายสฺมาติ
ปิยวจนํ ฯ โปสาโลติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ ฯเปฯ อภิลาโปติ
อิจฺจายสฺมา โปสาโล ฯ
[๔๖๙] อเนโช ฉินฺนสํสโยติ เอชา วุจฺจติ ตณฺหา โย
ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ สา เอชา
ตณฺหา พุทฺธสฺส ภควโต ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา
อนภาวงฺคตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา พุทฺโธ อเนโช ฯ
เอชาย ปหีนตฺตา อเนโช ฯ ภควา ลาเภปิ น อิญฺชติ อลาเภปิ
น อิญฺชติ ยเสปิ น อิญฺชติ อยเสปิ น อิญฺชติ ปสํสายปิ น
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยมกปฏิหีเร ญาณํ ฯ
อิญฺชติ นินฺทายปิ น อิญฺชติ สุเขปิ น อิญฺชติ ทุกฺเขปิ น อิญฺชติ
น จลติ น เวธติ น ปเวธติ น สมฺปเวธตีติ อเนโช ฯ ฉินฺนสํสโยติ
สํสโย วุจฺจติ วิจิกิจฺฉา ทุกฺเข กงฺขา ฯเปฯ ฉมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส
มโนวิเลโข ฯ โส สํสโย พุทฺธสฺส ภควโต [๑]- ฉินฺโน อุจฺฉินฺโน
สมุจฺฉินฺโน วูปสนฺโต [๒]- ปฏิปฺปสฺสทฺโธ อภพฺพุปฺปตฺติโก
ญาณคฺคินา ทฑฺโฒ ตสฺมา พุทฺโธ ฉินฺนสํสโยติ อเนโช
ฉินฺนสํสโย ฯ
[๔๗๐] ปารคู สพฺพธมฺมานนฺติ ภควา สพฺพธมฺมานํ อภิญฺญาปารคู
ปริญฺญาปารคู ปหานปารคู ภาวนาปารคู สจฺฉิกิริยาปารคู สมาปตฺติปารคู
อภิญฺญาปารคู สพฺพธมฺมานํ ฯเปฯ ชาติชรามรณสํสาโร
นตฺถี ตสฺส ปุนพฺภโวติ ปารคู สพฺพธมฺมานํ ฯ
[๔๗๑] อตฺถี ปเญฺหน อาคมนฺติ ปญฺหตฺถิกมฺหา อาคตา
ฯเปฯ สนฺทสฺเสตุํ ภณิตุนฺติ เอวมฺปิ อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ ฯ
เตนาห โส พฺราหฺมโณ
โย อตีตํ อาทิสติ (อิจฺจายสฺมา โปสาโล)
อเนโช ฉินฺนสํสโย
ปารคู สพฺพธมฺมานํ
อตฺถี ปเญฺหน อาคมนฺติ ฯ
[๔๗๒] วิภูตรูปสญฺญิสฺส สพฺพกายปฺปหายิโน
อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ นตฺถิ กิญฺจีติ ปสฺสโต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปหีโน ฯ ๒ ม. ปฏินิสฺสคฺโค ฯ
ญาณํ สกฺกานุปุจฺฉามิ กถํ เนยฺโย ตถาวิโธ ฯ
[๔๗๓] วิภูตรูปสญฺญิสฺสาติ กตมา รูปสญฺญา ฯ รูปาวจรสมาปตฺตึ
สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส วา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารสฺส
วา สญฺญา สญฺชานนา สญฺชานิตตฺตํ อยํ รูปสญฺญา ฯ
วิภูตรูปสญฺญิสฺสาติ จตสฺโส อรูปสมาปตฺติโย ลาภิสฺส ๑- รูปสญฺญา
วิภูตา โหนฺติ วิภาวิตา อติกฺกนฺตา สมติกฺกนฺตา วีติวตฺตาติ
วิภูตรูปสญฺญิสฺส ฯ
[๔๗๔] สพฺพกายปฺปหายิโนติ สพฺโพ ตสฺส สปฏิสนฺธิโก ๒-
รูปกาโย ปหีโน ตทงฺคสมติกฺกม วิกฺขมฺภนปฺปหาเนน ๓- ปหีโน ตสฺส
รูปกาโยติ สพฺพกายปฺปหายิโน ฯ
[๔๗๕] อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ นตฺถิ กิญฺจีติ ปสฺสโตติ นตฺถิ
กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติ ฯ กึการณา นตฺถิ กิญฺจีติ
อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติ ฯ [๔]- วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺตึ
สโต สมาปชฺชิตฺวา ตโต วุฏฺฐหิตฺวา ตญฺเญว วิญฺญาณํ อภาเวติ
วิภาเวติ อนฺตรธาเปติ นตฺถิ กิญฺจีติ ปสฺสติ ฯ ตํการณา
นตฺถิ กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺตีติ อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา
จ นตฺถิ กิญฺจีติ ปสฺสโต ฯ
[๔๗๖] ญาณํ สกฺกานุปุจฺฉามีติ สกฺกาติ สกฺโก ฯ ภควา สกฺยกุลา
ปพฺพชิโตติปิ สกฺโก ฯเปฯ ปหีนภยเภรโว วิคตโลมหํโสติปิ สกฺโก ฯ
ญาณํ สกฺกานุปุจฺฉามีติ ตสฺส ญาณํ ปุจฺฉามิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปฏิลทฺธสฺส ฯ ๒ ม. ปฏิสนฺธิโก ฯ ๓ ม. ตทงฺคสมติกฺกมา วิกฺขมฺภนปหาเนน ฯ
@๔ ม. ยํ ฯ
[๑]- กีทิสํ กึสณฺฐิตํ กึปการํ กึปฏิภาคํ [๒]- อิจฺฉิตพฺพนฺติ ญาณํ
สกฺกานุปุจฺฉามิ ฯ
[๔๗๗] กถํ เนยฺโย ตถาวิโธติ กถํ โส เนตพฺโพ วิเนตพฺโพ
อภิเนตพฺโพ ๓- ปญฺญาเปตพฺโพ อภินิชฺฌาเปตพฺโพ ๔- เปกฺขิตพฺโพ
ปสาเทตพฺโพ กถมสฺส ๕- อุตฺตริญาณํ อุปฺปาเทตพฺพํ ฯ ตถาวิโธติ
ตถาวิโธ ตาทิโส ตสฺสณฺฐิโต ตปฺปกาโร ตปฺปฏิภาโค โย โส
อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติลาภีติ กถํ เนยฺโย ตถาวิโธ ฯ เตนาห
โส พฺราหฺมโณ
วิภูตรูปสญฺญิสฺส สพฺพกายปฺปหายิโน
อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ นตฺถิ กิญฺจีติ ปสฺสโต
ญาณํ สกฺกานุปุจฺฉามิ กถํ เนยฺโย ตถาวิโธติ *- ฯ
[๔๗๘] วิญฺญาณฏฺฐิติโย สพฺพา (โปสาลาติ ภควา)
อภิชานํ ตถาคโต
ติฏฺฐนฺตเมนํ ชานาติ
วิมุตฺตํ ๖- ตปฺปรายนํ ฯ
[๔๗๙] วิญฺญาณฏฺฐิติโย สพฺพาติ ภควา อภิสงฺขารวเสน จตสฺโส
วิญฺญาณฏฺฐิติโย ชานาติ ปฏิสนฺธิวเสน สตฺต วิญฺญาณฏฺฐิติโย
ชานาติ ฯ กถํ ภควา อภิสงฺขารวเสน จตสฺโส วิญฺญาณฏฺฐิติโย
ชานาติ ฯ วุตฺตเญฺหตํ ภควตา รูปูปายํ ๗- วา ภิกฺขเว วิญฺญาณํ
ติฏฺฐมานํ ติฏฺฐติ ๘- รูปารมฺมณํ รูปปฺปติฏฺฐํ นนฺทูปเสวนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปญฺหํ ปุจฺฉามิ สมฺพุทฺธํ ปุจฺฉามิ ฯ ๒ ม. ญาณํ ฯ ๓ ม. อนุเนตพฺโพ ฯ
@๔ ม. นิชฺฌาเปตพฺโพ ฯ ๕ ม. กถํ เตน ฯ ๖ ม. ธิมุตฺตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๗ ม. รูปุปยํ ฯ ๘ ม. ติฏฺเฐยฺย ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๙ ม. นนฺทูปเสจนํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@* มีการแก้ไขคำ ตธาวิโธติ เป็น ตถาวิโธติ
วุฑฺฒึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชติ ๑- เวทนูปายํ ๒- วา ภิกฺขเว ฯเปฯ
สญฺญูปายํ ๓- วา ภิกฺขเว ฯเปฯ สงฺขารูปายํ ๔- วา ภิกฺขเว วิญฺญาณํ
ติฏฺฐมานํ ติฏฺฐติ สงฺขารารมฺมณํ สงฺขารปฺปติฏฺฐํ นนฺทูปเสวนํ วุฑฺฒึ
วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ อาปชฺชตีติ ฯ เอวํ ภควา อภิสงฺขารวเสน จตสฺโส
วิญฺญาณฏฺฐิติโย ชานาติ ฯ กถํ ภควา ปฏิสนฺธิวเสน สตฺต
วิญฺญาณฏฺฐิติโย ชานาติ ฯ
{๔๗๙.๑} วุตฺตเญฺหตํ ภควตา สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา นานตฺตกายา
นานตฺตสญฺญิโน เสยฺยถาปิ มนุสฺสา เอกจฺเจ จ เทวา เอกจฺเจ จ
วินิปาติกา อยํ ปฐมา วิญฺญาณฏฺฐิติ สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา
นานตฺตกายา เอกตฺตสญฺญิโน เสยฺยถาปิ เทวา พฺรหฺมกายิกา
ปฐมาภินิพฺพตฺตา อยํ ทุติยา วิญฺญาณฏฺฐิติ สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา
เอกตฺตกายา นานตฺตสญฺญิโน เสยฺยถาปิ [๕]- อาภสฺสรา อยํ ตติยา
วิญฺญาณฏฺฐิติ สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา เอกตฺตกายา เอกตฺตสญฺญิโน
เสยฺยถาปิ เทวา สุภกิณฺหกา ๖- อยํ จตุตฺถา ๗- วิญฺญาณฏฺฐิติ
สนฺติ ภิกฺขเว สตฺตา สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสญฺญานํ
อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา อนนฺโต อากาโสติ
อากาสานญฺจายตนูปคา อยํ ปญฺจมา ๘- วิญฺญาณฏฺฐิติ สพฺพโส
อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม อนนฺตํ วิญฺญาณนฺติ
วิญฺญาณญฺจายตนูปคา อยํ ฉฏฺฐา ๙- วิญฺญาณฏฺฐิติ สพฺพโส
วิญฺญาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม นตฺถิ กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนูปคา
อยํ สตฺตมา ๑๐- วิญฺญาณฏฺฐิตีติ ฯ เอวํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อาปชฺเชยฺย ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ ๒ ม. เวทนุปยํ ฯ ๓ ม. สญฺญุปยํ ฯ
@๔ ม. สงฺขารุปยํ ฯ ๕ ม. เทวา ฯ ๖ ม. สุภกิณฺหา ฯ ๗ ม. จตุตฺถี ฯ ๘ ม. ปญฺจมี ฯ
@๙ ม. ฉฏฺฐี ฯ ๑๐ ม. สตฺตมี ฯ
ภควา ปฏิสนฺธิวเสน สตฺต วิญฺญาณฏฺฐิติโย ชานาตีติ
วิญฺญาณฏฺฐิติโย สพฺพา ฯ โปสาลาติ ภควาติ โปสาลาติ ภควา
ตํ พฺราหฺมณํ นาเมน อาลปติ ฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ ฯเปฯ
สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ ภควาติ โปสาลาติ ภควา ฯ
[๔๘๐] อภิชานํ ตถาคโตติ อภิชานนฺติ อภิชานนฺโต [๑]-
ปฏิวิชานนฺโต ปฏิวิชฺฌนฺโต ฯ ตถาคโตติ วุตฺตเญฺหตํ ภควตา
อตีตญฺเจปิ จุนฺท โหติ อภูตํ อตจฺฉํ อนตฺถสญฺหิตํ น ตํ ตถาคโต
พฺยากโรติ อตีตญฺเจปิ จุนฺท โหติ ภูตํ ตจฺฉํ อนตฺถสญฺหิตํ
ตมฺปิ ตถาคโต น พฺยากโรติ อตีตญฺเจปิ จุนฺท โหติ ภูตํ ตจฺฉํ
อตฺถสญฺหิตํ ตตฺร กาลญฺญู ตถาคโต โหติ ตสฺส ๒- ปญฺหสฺส
เวยฺยากรณาย อนาคตญฺเจปิ จุนฺท โหติ ฯเปฯ ปจฺจุปฺปนฺนญฺเจปิ
จุนฺท โหติ อภูตํ อตจฺฉํ อนตฺถสญฺหิตํ น ตํ ตถาคโต พฺยากโรติ
ปจฺจุปฺปนฺนญฺเจปิ โหติ [๓]- ภูตํ ตจฺฉํ อนตฺถสญฺหิตํ ตมฺปิ
ตถาคโต น พฺยากโรติ ปจฺจุปฺปนฺนญฺเจปิ จุนฺท โหติ ภูตํ ตจฺฉํ
อตฺถสญฺหิตํ ตตฺร กาลญฺญู ตถาคโต โหติ ตสฺส ปญฺหสฺส
เวยฺยากรณาย อิติ โข จุนฺท อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ
ตถาคโต กาลวาที ภูตวาที อตฺถวาที ธมฺมวาที วินยวาที ตสฺมา
ตถาคโตติ วุจฺจติ ฯ ยํ โข จุนฺท สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส
สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย
ทิฏฺฐํ สุตํ มุตํ วิญฺญาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิชานนฺโต ฯ ๒ ม. ตสฺเสว ฯ ๓ ม. จุนฺท ฯ
มนสา สพฺพนฺตํ ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธํ ตสฺมา ตถาคโตติ
วุจฺจติ ฯ ยญฺจ จุนฺท รตฺตึ ตถาคโต อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ
อภิสมฺพุชฺฌติ ยญฺจ รตฺตึ อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา
ปรินิพฺพายติ ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร ภาสติ ลปติ นิทฺทิสติ สพฺพนฺตํ
ตเถว โหติ โน อญฺญถา ตสฺมา ตถาคโตติ วุจฺจติ ฯ
ยถาวาที จุนฺท ตถาคโต ตถาการี ยถาการี ตถาวาที อิติ
ยถาวาที ตถาการี ยถาการี ตถาวาที ตสฺมา ตถาคโตติ วุจฺจติ ฯ
สเทวเก จุนฺท โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา
ปชาย สเทวมนุสฺสาย ตถาคโต อภิภู อนภิภูโต อญฺญทตฺถุทโส
วสวตฺตี ตสฺมา ตถาคโตติ วุจฺจตีติ อภิชานํ ตถาคโต ฯ
[๔๘๑] ติฏฺฐนฺตเมนํ ชานาตีติ ภควา อิธฏฺฐญฺเญว ๑- ชานาติ
กมฺมาภิสงฺขารวเสน อยํ ปุคฺคโล กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ ภควา อิธฏฺฐญฺเญว
ชานาติ กมฺมาภิสงฺขารวเสน อยํ ปุคฺคโล กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา ติรจฺฉานโยนึ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ ภควา อิธฏฺฐญฺเญว
ชานาติ กมฺมาภิสงฺขารวเสน อยํ ปุคฺคโล กายสฺส เภทา
ปรมฺมรณา ปิตฺติวิสยํ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ ภควา อิธฏฺฐญฺเญว
ชานาติ กมฺมาภิสงฺขารวเสน อยํ ปุคฺคโล กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
มนุสฺเสสุ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ ภควา อิธฏฺฐญฺเญว ชานาติ
กมฺมาภิสงฺขารวเสน อยํ ปุคฺคโล กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อิตฺถญฺเญว ฯ เอวมุปริปิ ฯ
สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ วุตฺตเญฺหตํ ภควตา อิธ
ปนาหํ สารีปุตฺต เอกจฺจํ ปุคฺคลํ เอวํ เจตสา เจโต ปริจฺจ
ปชานามิ ตถายํ ปุคฺคโล ปฏิปนฺโน ตถา จ อิริยติ ตญฺจ
มคฺคํ สมารูโฬฺห ยถา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ
วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ
{๔๘๑.๑} อิธ ปนาหํ สารีปุตฺต เอกจฺจํ ปุคฺคลํ เอวํ เจตสา
เจโต ปริจฺจ ปชานามิ ตถายํ ปุคฺคโล ปฏิปนฺโน ตถา จ อิริยติ
ตญฺจ มคฺคํ สมารูโฬฺห ยถา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
ติรจฺฉานโยนึ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ
{๔๘๑.๒} อิธ ปนาหํ สารีปุตฺต เอกจฺจํ ปุคฺคลํ เอวํ เจตสา เจโต
ปริจฺจ ปชานามิ ตถายํ ปุคฺคโล ปฏิปนฺโน ตถา จ อิริยติ ตญฺจ
มคฺคํ สมารูโฬฺห ยถา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา ปิตฺติวิสยํ
อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ
{๔๘๑.๓} อิธ ปนาหํ สารีปุตฺต เอกจฺจํ ปุคฺคลํ เอวํ เจตสา
เจโต ปริจฺจ ปชานามิ ตถายํ ปุคฺคโล ปฏิปนฺโน ตถา จ อิริยติ
ตญฺจ มคฺคํ สมารูโฬฺห ยถา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา มนุสฺเสสุ
อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ
{๔๘๑.๔} อิธ ปนาหํ สารีปุตฺต เอกจฺจํ ปุคฺคลํ เอวํ เจตสา
เจโต ปริจฺจ ปชานามิ ตถายํ ปุคฺคโล ปฏิปนฺโน ตถา จ อิริยติ
ตญฺจ มคฺคํ สมารูโฬฺห ยถา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา
สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิสฺสตีติ ฯ
{๔๘๑.๕} อิธ ปนาหํ สารีปุตฺต เอกจฺจํ ปุคฺคลํ เอวํ
เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานามิ ตถายํ ปุคฺคโล ปฏิปนฺโน
ตถา จ อิริยติ ตญฺจ มคฺคํ สมารูโฬฺห
ยถา อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม
สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสตีติ ๑- ติฏฺฐนฺตเมนํ
ชานาติ ฯ
[๔๘๒] วิมุตฺตํ ตปฺปรายนนฺติ วิมุตฺตนฺติ อากิญฺจญฺญายตเน
วิมุตฺตํ ๒- [๓]- ตทธิมุตฺตํ ตทาธิปเตยฺยํ ฯ
{๔๘๒.๑} อถวา ภควา ชานาติ อยํ ปุคฺคโล รูปาธิมุตฺโต
สทฺทาธิมุตฺโต คนฺธาธิมุตฺโต รสาธิมุตฺโต โผฏฺฐพฺพาธิมุตฺโต
กุลาธิมุตฺโต คณาธิมุตฺโต อาวาสาธิมุตฺโต ลาภาธิมุตฺโต
ยสาธิมุตฺโต ปสํสาธิมุตฺโต สุขาธิมุตฺโต จีวราธิมุตฺโต
ปิณฺฑปาตาธิมุตฺโต เสนาสนาธิมุตฺโต คิลานปจฺจยเภสชฺช-
ปริกฺขาราธิมุตฺโต สุตฺตนฺตาธิมุตฺโต วินยาธิมุตฺโต
อภิธมฺมาธิมุตฺโต ปํสุกูลิกงฺคาธิมุตฺโต เตจีวริกงฺคาธิมุตฺโต
ปิณฺฑปาติกงฺคาธิมุตฺโต สปทานจาริกงฺคาธิมุตฺโต
เอกาสนิกงฺคาธิมุตฺโต ปตฺตปิณฺฑิกงฺคาธิมุตฺโต
ขลุปจฺฉาภตฺติกงฺคาธิมุตฺโต อารญฺญิกงฺคาธิมุตฺโต
รุกฺขมูลิกงฺคาธิมุตฺโต อพฺโภกาสิกงฺคาธิมุตฺโต โสสานิกงฺคาธิมุตฺโต
ยถาสนฺถติกงฺคาธิมุตฺโต เนสชฺชิกงฺคาธิมุตฺโต ปฐมชฺฌานาธิมุตฺโต
ทุติยชฺฌานาธิมุตฺโต ตติยชฺฌานาธิมุตฺโต จตุตฺถชฺฌานาธิมุตฺโต
อากาสานญฺจายตนสมาปตฺตาธิมุตฺโต วิญฺญาณญฺจายตน-
สมาปตฺตาธิมุตฺโต อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺตาธิมุตฺโต
เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺตาธิมุตฺโตติ วิมุตฺตํ ฯ
{๔๘๒.๒} ตปฺปรายนนฺติ อากิญฺจญฺญายตนมยํ
ตปฺปรายนํ กมฺมปรายนํ วิปากปรายนํ กมฺมครุกํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิหรตีติ ฯ ๒ ม. อากิญฺจญฺญายตนํ ธิมุตฺตนฺติ ฯ ๓ ม. วิโมกฺเขน ธิมุตตํ
@ตตฺราธิมุตฺตํ ฯ
ปฏิสนฺธิครุกํ ฯ อถวา ภควา ชานาติ อยํ ปุคฺคโล รูปปรายโน
ฯเปฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติปรายโนติ
วิมุตฺตํ ตปฺปรายนํ ฯ เตนาห ภควา
วิญฺญาณฏฺฐิติโย สพฺพา (โปสาลาติ ภควา)
อภิชานํ ตถาคโต
ติฏฺฐนฺตเมนํ ชานาติ
วิมุตฺตํ ตปฺปรายนนฺติ ฯ
[๔๘๓] อากิญฺจญฺญาสมฺภวํ ญตฺวา นนฺทิสญฺโญชนํ อิติ
เอวเมตํ อภิญฺญาย ตโต ตตฺถ วิปสฺสติ
เอตํ ญาณํ ตถํ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส วุสีมโต ฯ
[๔๘๔] อากิญฺจญฺญาสมฺภวํ ญตฺวาติ อากิญฺจญฺญาสมฺภโว
วุจฺจติ อากิญฺจญฺญายตนสํวตฺตนิโก กมฺมาภิสงฺขาโร ฯ อากิญฺจญฺญายตน-
สํวตฺตนิกํ กมฺมาภิสงฺขารํ อากิญฺจญฺญาสมฺภโวติ ญตฺวา ลคฺคนนฺติ
ญตฺวา พนฺธนนฺติ ญตฺวา ปลิโพโธติ ญตฺวา ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา
ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ อากิญฺจญฺญาสมฺภวํ ญตฺวา ฯ
[๔๘๕] นนฺทิสญฺโญชนํ อิตีติ นนฺทิสญฺโญชนํ วุจฺจติ อรูปราโค ฯ
อรูปราเคน ตํ กมฺมํ ลคฺคํ ลคฺคิตํ ปลิพุทฺธํ อรูปราคํ นนฺทิสญฺโญชนนฺติ
ญตฺวา ลคฺคนนฺติ ญตฺวา พนฺธนนฺติ ญตฺวา ปลิโพโธติ ญตฺวา ชานิตฺวา
ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา
วิภูตํ กตฺวา ฯ อิตีติ ปทสนฺธิ ฯเปฯ ปทานุปุพฺพกเมตํ อิตีติ
นนฺทิสญฺโญชนํ อิติ ฯ
[๔๘๖] เอวเมตํ อภิญฺญายาติ เอวํ เอตํ อภิญฺญาย ชานิตฺวา
ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ เอวเมตํ อภิญฺญาย ฯ
[๔๘๗] ตโต ตตฺถ วิปสฺสตีติ อากิญฺจญฺญายตนํ สมาปชฺชิตฺวา
ตโต วุฏฺฐหิตฺวา ตตฺถ ชาเต จิตฺตเจตสิเก ธมฺเม อนิจฺจโต วิปสฺสติ
ทุกฺขโต วิปสฺสติ โรคโต ฯเปฯ อนิสฺสรณโต วิปสฺสติ ทกฺขติ โอโลเกติ
นิชฺฌายติ อุปปริกฺขตีติ ตโต ตตฺถ วิปสฺสติ ฯ
[๔๘๘] เอตํ ญาณํ ตถํ ตสฺสาติ เอตํ ญาณํ ตจฺฉํ ภูตํ ยาถาวํ
อวิปรีตํ ตสฺสาติ เอตํ ญาณํ ตถํ ตสฺส ฯ
[๔๘๙] พฺราหฺมณสฺส วุสีมโตติ พฺราหฺมณสฺสาติ สตฺตนฺนํ
ธมฺมานํ พาหิตตฺตา พฺราหฺมโณ ฯเปฯ อนิสฺสิโต ๑- ตาทิ ปวุจฺจเต
ส พฺรหฺมาติ พฺราหฺมณสฺส ฯ วุสีมโตติ กลฺยาณปุถุชฺชเน ๒-
อุปาทาย สตฺต เสกฺขา อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อนธิคตสฺส อธิคมาย
อสจฺฉิกตสฺส สจฺฉิกิริยาย วสนฺติ สํวสนฺติ อาวสนฺติ ปริวสนฺติ ฯ
อรหา วุสิตวา กตกรณีโย โอหิตภาโร อนุปฺปตฺตสทตฺโถ
ปริกฺขีณภวสญฺโญชโน สมฺมทญฺญา วิมุตฺโต โส วุฏฺฐวาโส
จิณฺณจรโณ ฯเปฯ ชาติชรามรณสํสาโร นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโวติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อสิโต ฯ ๒ ม. ปุถุชฺชนกลฺยาณํ ฯ
พฺราหฺมณสฺส วุสีมโต ฯ เตนาห ภควา
อากิญฺจญฺญาสมฺภวํ ญตฺวา นนฺทิสญฺโญชนํ อิติ
เอวเมตํ อภิญฺญาย ตโต ตตฺถ วิปสฺสติ
เอตํ ญาณํ ตถํ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส วุสีมโตติ ฯ
สห คาถาปริโยสานา ฯเปฯ สตฺถา เม ภนฺเต ภควา
สาวโกหมสฺมีติ ฯ
โปสาลมาณวกปญฺหานิทฺเทโส จุทฺทสโม ฯ
-------------
โมฆราชมาณวกปญฺหานิทฺเทโส
[๔๙๐] ทฺวาหํ สกฺก ๑- อปุจฺฉิสฺสํ (อิจฺจายสฺมา โมฆราชา)
น เม พฺยากาสิ จกฺขุมา
ยาวตติยญฺจ เทวิสิ ๒-
พฺยากโรตีติ เม สุตํ ฯ
[๔๙๑] ทฺวาหํ สกฺก อปุจฺฉิสฺสนฺติ โส พฺราหฺมโณ ทฺวิกฺขตฺตุํ
พุทฺธํ ภควนฺตํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ ตสฺส ภควา ปญฺหํ ปุฏฺโฐ น พฺยากาสิ
จกฺขุสมนนฺตรา ๓- อิมสฺส พฺราหฺมณสฺส อินฺทฺริยปริปาโก
ภวิสฺสตีติ ฯ สกฺกาติ สกฺโก ฯ ภควา สกฺยกุลา ปพฺพชิโตติปิ
สกฺโก ฯ อถวา อทฺโธ มหทฺธโน ธนวาติปิ สกฺโก ฯ ตสฺสิมานิ
ธนานิ เสยฺยถีทํ สทฺธาธนํ สีลธนํ หิริธนํ โอตฺตปฺปธนํ
สุตธนํ จาคธนํ ปญฺญาธนํ สติปฏฺฐานธนํ สมฺมปฺปธานธนํ
อิทฺธิปาทธนํ อินฺทฺริยธนํ พลธนํ โพชฺฌงฺคธนํ มคฺคธนํ ผลธนํ
นิพฺพานธนํ ฯ อิเมหิ อเนกวิเธหิ ธนรตเนหิ อทฺโธ มหทฺธโน
ธนวาติปิ สกฺโก ฯ อถวา สกฺโก ปหุ วิสวี อลมตฺโต สูโร
วีโร วิกฺกนฺโต อภิรุ อจฺฉมฺภี อนุตฺราสี อปลายี ปหีนภยเภรโว
วิคตโลมหํโสติปิ สกฺโกติ ทฺวาหํ สกฺก ฯ อปุจฺฉิสฺสนฺติ ทฺวาหํ
สกฺก อปุจฺฉิสฺสํ อยาจิสฺสํ อชฺเฌสิสฺสํ ปสาทยิสฺสนฺติ ทฺวาหํ
สกฺก อปุจฺฉิสฺสํ ฯ อิจฺจายสฺมา โมฆราชาติ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สกฺกํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. เทวีสิ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. ตทนฺตรา ฯ
อายสฺมาติ ปิยวจนํ ฯ โมฆราชาติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ
ฯเปฯ อภิลาโปติ อิจฺจายสฺมา โมฆราชา ฯ
[๔๙๒] น เม พฺยากาสิ จกฺขุมาติ น เม พฺยากาสีติ เม ๑-
น อาจิกฺขิ น เทเสสิ น ปญฺญเปสิ น ปฏฺฐเปสิ น วิวริ น
วิภชิ น อุตฺตานีมกาสิ ๒- น ปกาเสสิ ฯ จกฺขุมาติ ภควา ปญฺจหิ
จกฺขูหิ จกฺขุมา มํสจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ทิพฺพจกฺขุนาปิ จกฺขุมา
ปญฺญาจกฺขุนาปิ จกฺขุมา พุทฺธจกฺขุนาปิ จกฺขุมา สมนฺตจกฺขุนาปิ
จกฺขุมา ฯ
{๔๙๒.๑} กถํ ภควา มํสจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ มํสจกฺขุมฺหิ
ภควโต ปญฺจ วณฺณา สํวิชฺชนฺติ นีโล จ วณฺโณ ปีตโก จ วณฺโณ
โลหิตโก จ วณฺโณ กโณฺห จ วณฺโณ โอทาโต จ วณฺโณ ฯ ยตฺถ จ
อกฺขิโลมานิ ปติฏฺฐิตานิ ตํ นีลํ โหติ สุนีลํ ปาสาทิกํ ทสฺสเนยฺยํ
อุมฺมารปุปฺผสมานํ ๓- ฯ ตสฺส ปรโต ปีตกํ โหติ สุปีตกํ สุวณฺณวณฺณํ
ปาสาทิกํ ทสฺสเนยฺยํ กณฺณิการปุปฺผสมานํ ๔- ฯ อุภยโต จ
อกฺขิกูปานิ ๕- ภควโต โลหิตกานิ โหนฺติ สุโลหิตกานิ ปาสาทิกานิ
ทสฺสเนยฺยานิ อินฺทโคปกสมานานิ ฯ มชฺเฌ กณฺหํ โหติ สุกณฺหํ
อลูขํ สินิทฺธํ ปาสาทิกํ ทสฺสเนยฺยํ อฬาริฏฺฐกสมานํ ๖- ฯ ตสฺส ปรโต
โอทาตํ โหติ สุโอทาตํ เสตํ ปณฺฑรํ ปาสาทิกํ ทสฺสเนยฺยํ โอสธิตารกสมานํ ฯ
เตน ภควา ปกติมํสจกฺขุนา ๗- อตฺตภาวปริยาปนฺเนน
ปุริมสุจริตกมฺมาภินิพฺพตฺเตน สมนฺตา โยชนํ ปสฺสติ ทิวา เจว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. น เม พฺยากาสิ ฯ ๒ ม. อุตฺตานีอกาสิ ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ
@๓ ม. อุมาปุปฺผสมานํ ฯ ๔ ม. กณิการปุปฺผสมานํ ฯ ๕ ม. อกฺขิกูฏานิ ฯ
@๖ ม. อทฺทาริฏฺฐกสมานํ ฯ ๗ ม. ปากติเกน มํสจกฺขุนา ฯ
รตฺติญฺจ ฯ ยทาปิ ๑- จตุรงฺคสมนฺนาคโต อนฺธกาโร โหติ สุริโย จ
อตฺถงฺคมิโต ๒- โหติ กาฬปกฺโข จ อุโปสโถ โหติ ติพฺโพ จ
วนสณฺโฑ โหติ มหา จ อกาลเมโฆ ๓- อพฺภุฏฺฐิโต โหติ เอวรูเป
จตุรงฺคสมนฺนาคเต อนฺธกาเร สมนฺตา โยชนํ ปสฺสติ ฯ นตฺถิ โส
กูโฏ วา กวาฏํ ๔- วา ปากาโร วา ปพฺพโต วา คจฺโฉ วา ลตา
วา อาวรณํ รูปานํ ทสฺสนาย ฯ เอกญฺเจ ติลผลํ นิมิตฺตํ กตฺวา
ติลวาเห ปกฺขิเปยฺย ตญฺเญว ติลผลํ อุทฺธเรยฺย ฯ เอวํ ปริสุทฺธํ
ภควโต ปกติมํสจกฺขุ ฯ เอวํ ภควา มํสจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ
{๔๙๒.๒} กถํ ภควา ทิพฺพจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ ภควา ทิพฺเพน
จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน ฯเปฯ ยถากมฺมูปเค สตฺเต
ปชานาติ ฯ อากงฺขมาโน จ ภควา เอกมฺปิ โลกธาตุํ ปสฺเสยฺย เทฺวปิ
โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย ติสฺโสปิ โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย จตสฺโสปิ
โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย ปญฺจปิ โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย ทสปิ
โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย วีสมฺปิ โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย ตึสมฺปิ โลกธาตุโย
ปสฺเสยฺย จตฺตาฬีสมฺปิ โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย ปญฺญาสมฺปิ
โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย สตมฺปิ โลกธาตุโย ปสฺเสยฺย สหสฺสิมฺปิ จูฬนิกํ
โลกธาตุํ ปสฺเสยฺย ทฺวิสหสฺสิมฺปิ มชฺฌิมิกํ โลกธาตุํ ปสฺเสยฺย
ติสหสฺสิมฺปิ โลกธาตุํ ปสฺเสยฺย มหาสหสฺสิมฺปิ โลกธาตุํ ปสฺเสยฺย ฯ
ยาวตกํ วา ปน อากงฺเขยฺย ตาวตกํ ปสฺเสยฺย ฯ เอวํ วิสุทฺธํ
ภควโต ทิพฺพจกฺขุ ฯ เอวํ ภควา ทิพฺพจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยทา หิ ฯ ๒ ม. อตฺถงฺคโต ฯ ๓ ม. กาฬเมโฆ ฯ ๔ ม. กุฏฺโฏ วา กวาโฏ วา ฯ
{๔๙๒.๓} กถํ ภควา ปญฺญาจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ ภควา
มหาปญฺโญ ปุถุปญฺโญ หาสปญฺโญ ชวนปญฺโญ ติกฺขปญฺโญ
นิพฺเพธิกปญฺโญ ปญฺญปฺปเภทกุสโล ปภินฺนญาโณ อธิคต-
ปฏิสมฺภิโท ๑- จตุเวสารชฺชปฺปตฺโต ทสพลธารี ปุริสาสโภ
ปุริสสีโห ปุริสนาโค ปุริสาชญฺโญ ปุริสโธรโยฺห อนนฺตญาโณ
อนนฺตเตโช อนนฺตยโส อทฺโธ มหทฺธโน ธนวา เนตา วิเนตา
อนุเนตา สญฺญาเปตา ๒- นิชฺฌาเปตา เปกฺขตา ๓- ปสาเทตา ฯ
โส หิ ภควา อนุปฺปนฺนสฺส มคฺคสฺส อุปฺปาเทตา อสญฺชาตสฺส
มคฺคสฺส สญฺชาเปตา ๔- อนกฺขาตสฺส มคฺคสฺส อกฺขาตา
มคฺคญฺญู มคฺควิทู มคฺคโกวิโท ฯ มคฺคานุคา จ ปน เอตรหิ
สาวกา วิหรนฺติ ปจฺฉา สมนฺนาคตา ฯ โส หิ ภควา ชานํ ชานาติ
ปสฺสํ ปสฺสติ จกฺขุภูโต ญาณภูโต ธมฺมภูโต พฺรหฺมภูโต วตฺตา
ปวตฺตา อตฺถสฺส นินฺเนตา อมตสฺส ทาตา ธมฺมสามิ ๕- ตถาคโต ฯ
{๔๙๒.๔} นตฺถิ ตสฺส ภควโต อญาตํ อทิฏฺฐํ อวิทิตํ อสจฺฉิกตํ
อผุสิตํ ๖- ปญฺญาย ฯ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อุปาทาย สพฺเพ
ธมฺมา สพฺพากาเรน พุทฺธสฺส ภควโต ญาณมุเข อาปาถมาคจฺฉนฺติ ฯ
ยงฺกิญฺจิ เนยฺยํ นาม อตฺถิ ชานิตพฺพํ อตฺตตฺโถ วา ปรตฺโถ วา
อุภยตฺโถ วา ทิฏฺฐธมฺมิโก วา อตฺโถ สมฺปรายิโก วา อตฺโถ
อุตฺตาโน วา อตฺโถ คมฺภีโร วา อตฺโถ คูโฬฺห วา อตฺโถ ปฏิจฺฉนฺโน
วา อตฺโถ เนยฺโย วา อตฺโถ นีโต วา อตฺโถ อนวชฺโช วา อตฺโถ
นิกฺกิเลโส วา อตฺโถ โวทาโน วา อตฺโถ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อธิคตปฏิสมฺภิทปฺปตฺโต ฯ ๒ ม. ปญฺญาเปตา ฯ ๓ ม. เปกฺเขตา ฯ
@๔ ม. สญฺชเนตา ฯ ๕ ม. ธมฺมสามี ฯ ๖ ม. อผสฺสิตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ปรมตฺโถ วา สพฺพนฺตํ อนฺโตพุทฺธญาเณ ปริวตฺตติ ฯ สพฺพํ
กายกมฺมํ พุทฺธสฺส ภควโต ญาณานุปริวตฺตติ สพฺพํ วจีกมฺมํ
ญาณานุปริวตฺตติ สพฺพํ มโนกมฺมํ ญาณานุปริวตฺตติ ฯ อตีเต
พุทฺธสฺส ภควโต อปฺปฏิหตํ ญาณํ อนาคเต พุทฺธสฺส ๑- ภควโต ๑-
อปฺปฏิหตํ ญาณํ ปจฺจุปฺปนฺเน พุทฺธสฺส ๑- ภควโต ๑- อปฺปฏิหตํ
ญาณํ ฯ ยาวตกํ เนยฺยํ ตาวตกํ ญาณํ ยาวตกํ ญาณํ ตาวตกํ
เนยฺยํ เนยฺยปริยนฺติกํ ญาณํ ญาณปริยนฺติกํ เนยฺยํ เนยฺยํ
อติกฺกมิตฺวา ญาณํ นปฺปวตฺตติ ญาณํ อติกฺกมิตฺวา เนยฺยปโถ
นตฺถิ อญฺญมญฺญํ ปริยนฺตฏฺฐายิโน ๒- เต ธมฺมา ฯ
{๔๙๒.๕} ยถา ทฺวินฺนํ สมุคฺคปฏลานํ ผุสิตานํ ๓- เหฏฺฐิมํ
สมุคฺคปฏลํ อุปริมํ นาติวตฺตติ อุปริมํ สมุคฺคปฏลํ เหฏฺฐิมํ
นาติวตฺตติ อญฺญมญฺญํ ปริยนฺตฏฺฐายิโน เอวเมว พุทฺธสฺส
ภควโต เนยฺยญฺจ ญาณญฺจ อญฺญมญฺญํ ปริยนฺตฏฺฐายิโน
ยาวตกํ เนยฺยํ ตาวตกํ ญาณํ ยาวตกํ ญาณํ ตาวตกํ เนยฺยํ
เนยฺยปริยนฺติกํ ญาณํ ญาณปริยนฺติกํ เนยฺยํ เนยฺยํ อติกฺกมิตฺวา
ญาณํ นปฺปวตฺตติ ญาณํ อติกฺกมิตฺวา เนยฺยปโถ นตฺถิ อญฺญมญฺญํ
ปริยนฺตฏฺฐายิโน เต ธมฺมา ฯ สพฺพธมฺเมสุ พุทฺธสฺส ภควโต ญาณํ
ปวตฺตติ ฯ สพฺเพ ธมฺมา พุทฺธสฺส ภควโต อาวชฺชนปฏิพทฺธา
อากงฺขปฏิพทฺธา มนสิการปฏิพทฺธา จิตฺตุปฺปาทปฏิพทฺธา ฯ
{๔๙๒.๖} สพฺพสตฺเตสุ พุทฺธสฺส ภควโต ญาณํ ปวตฺตติ ฯ
สพฺเพสํ สตฺตานํ ภควา อาสยํ ชานาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ ๒ ม. อญฺญมญฺญปริยนฺตฏฺฐายิโน ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๓ ม. สมฺมาผุสิตานํ ฯ
อนุสยํ ชานาติ จริตํ ชานาติ อธิมุตฺตึ ชานาติ อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเข
ติกฺขินฺทฺริเย มุทินฺทฺริเย สฺวากาเร ทฺวากาเร สุวิญฺญาปเย ทุวิญฺญาปเย
ภพฺพาภพฺเพ สตฺเต ปชานาติ ฯ สเทวโก โลโก สมารโก [๑]-
สพฺรหฺมโก [๒]- สสฺสมณพฺราหฺมณี ปชา สเทวมนุสฺสา
อนฺโตพุทฺธญาเณ ปริวตฺตติ ฯ ยถา เยเกจิ มจฺฉกจฺฉปา อนฺตมโส
ติมิติมิงฺคลํ อุปาทาย อนฺโตมหาสมุทฺเท ปริวตฺตนฺติ เอวเมว
สเทวโก โลโก สมารโก สพฺรหฺมโก สสฺสมณพฺราหฺมณี ปชา
สเทวมนุสฺสา อนฺโตพุทฺธญาเณ ปริวตฺตติ ฯ
{๔๙๒.๗} ยถา เยเกจิ ปกฺขี อนฺตมโส ครุฬํ เวนเตยฺยํ อุปาทาย
อากาสสฺส ปเทเส ปริวตฺตนฺติ เอวเมว เยปิ เต สารีปุตฺตสมา
ปญฺญาย [๓]- เตปิ พุทฺธญาณสฺส ปเทเส ปริวตฺตนฺติ ฯ พุทฺธญาณํ
เทวมนุสฺสานํ ปญฺญํ ผริตฺวา อภิภวิตฺวา ติฏฺฐติ ฯ
{๔๙๒.๘} เยปิ เต ขตฺติยปณฺฑิตา พฺราหฺมณปณฺฑิตา
คหปติปณฺฑิตา สมณปณฺฑิตา นิปุณา กตปรปฺปวาทา วาลเวธิรูปา
เต ภินฺทนฺตา ๔- มญฺเญ จรนฺติ ปญฺญาคเตน ทิฏฺฐิคตานิ ฯ
เต ปญฺหํ ๕- อภิสงฺขริตฺวา อภิสงฺขริตฺวา ตถาคตํ อุปสงฺกมิตฺวา
ปุจฺฉนฺติ [๖]- ฯ กถิตา วิสชฺชิตา จ เต ปญฺหา ภควตา โหนฺติ ฯ
นิทฺทิฏฺฐการณา อุปกฺขิตฺตกา จ เต ภควโต สมฺปชฺชนฺติ ฯ
อถโข ภควา ตตฺถ อติวิโรจติ ยทิทํ ปญฺญายาติ เอวํ ภควา
ปญฺญาจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ
{๔๙๒.๙} กถํ ภควา พุทฺธจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ ภควา พุทฺธจกฺขุนา
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. โลโก ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. สมนฺนาคตา ฯ ๔ ม. โวภินฺทนฺตา ฯ
@๕ ม. ปเญฺห ฯ ๖ ม. คูฬฺหานิ จ ปฏิจฺฉนฺนานิ ฯ
โลกํ โวโลเกนฺโต อทฺทส สตฺเต อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเข ติกฺขินฺทฺริเย
มุทินฺทฺริเย สฺวากาเร ทฺวากาเร สุวิญฺญาปเย ทุวิญฺญาปเย
อปฺเปกจฺเจ ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน วิหรนฺเต ฯ เสยฺยถาปิ นาม
อุปฺปลินิยํ วา ปทุมินิยํ วา ปุณฺฑรีกินิยํ วา อปฺเปกจฺจานิ อุปฺปลานิ
วา ปทุมานิ วา ปุณฺฑรีกานิ วา อุทเก ชาตานิ อุทเก สํวฑฺฒานิ
อุทกานุคตานิ อนฺโตนิมุคฺคโปสิตานิ ๑- อปฺเปกจฺจานิ อุปฺปลานิ
วา ปทุมานิ วา ปุณฺฑรีกานิ วา อุทเก ชาตานิ อุทเก สํวฑฺฒานิ
สโมทกณฺฐิตานิ อปฺเปกจฺจานิ อุปฺปลานิ วา ปทุมานิ วา
ปุณฺฑรีกานิ วา อุทเก ชาตานิ อุทเก สํวฑฺฒานิ อุทกา อจฺจุคฺคมฺม
ติฏฺฐนฺติ อนุปลิตฺตานิ อุทเกน เอวเมว ภควา พุทฺธจกฺขุนา โลกํ
โวโลเกนฺโต อทฺทส สตฺเต อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเข ติกฺขินฺทฺริเย
มุทินฺทฺริเย สฺวากาเร ทฺวากาเร สุวิญฺญาปเย ทุวิญฺญาปเย
อปฺเปกจฺเจ ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน วิหรนฺเต ฯ
{๔๙๒.๑๐} ชานาติ ภควา อยํ ปุคฺคโล ราคจริโต อยํ โทสจริโต
อยํ โมหจริโต อยํ วิตกฺกจริโต อยํ สทฺธาจริโต อยํ ญาณจริโตติ ฯ
ราคจริตสฺส ภควา ปุคฺคลสฺส อสุภกถํ กเถติ ฯ โทสจริตสฺส ภควา
ปุคฺคลสฺส เมตฺตาภาวนํ อาจิกฺขติ ฯ โมหจริตํ ภควา ปุคฺคลํ
อุทฺเทสปริปุจฺฉาย ๒- กาเลน ธมฺมสฺสวเน กาเลน ธมฺมสากจฺฉาย
ครุสํวาเส นิเวเสติ ฯ วิตกฺกจริตสฺส ภควา ปุคฺคลสฺส อานาปานสฺสตึ
อาจิกฺขติ ฯ สทฺธาจริตสฺส ภควา ปุคฺคลสฺส ปสาทนียํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อนฺโตนิมุคฺคโปสีนิ ฯ ๒ ม. โมหจริตสฺส ภควา ปุคฺคลสฺส
@อุทฺเทเส ปริปุจฺฉาย ฯ
นิมิตฺตํ อาจิกฺขติ พุทฺธสุโพธึ ธมฺมสุธมฺมตํ สงฺฆสุปฏิปตฺตึ สีลานิ
จ อตฺตโน ฯ ญาณจริตสฺส ภควา ปุคฺคลสฺส วิปสฺสนานิมิตฺตํ
อาจิกฺขติ อนิจฺจาการํ ทุกฺขาการํ อนตฺตาการํ ฯ
เสเล ยถา ปพฺพตมุทฺธนิฏฺฐิโต
ยถาปิ ปสฺเส ชนตํ สมนฺตโต
ตถูปมํ ธมฺมมยํ สุเมธ
ปาสาทมารุยฺห สมนฺตจกฺขุ
โสกาวกิณฺณํ ๑- ชนตมเปตโสโก
อเวกฺขสฺสุ ชาติชราภิภูตนฺติ ฯ
เอวํ ภควา พุทฺธจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ
{๔๙๒.๑๑} กถํ ภควา สมนฺตจกฺขุนาปิ จกฺขุมา ฯ สมนฺตจกฺขุ
วุจฺจติ สพฺพญฺญุตญาณํ ฯ ภควา สพฺพญฺญุตญาเณน อุเปโต
สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมุปปนฺโน สมนฺนาคโต ฯ
น ตสฺส อทิฏฺฐมิธตฺถิ กิญฺจิ
อโถ อวิญฺญาตมชานิตพฺพํ
สพฺพํ อภิญฺญาสิ ยทตฺถิ เนยฺยํ
ตถาคโต เตน สมนฺตจกฺขูติ ฯ
เอวํ ภควา สมนฺตจกฺขุนาปิ จกฺขุมาติ น เม พฺยากาสิ จกฺขุมา ฯ
[๔๙๓] ยาวตติยญฺจ เทวิสิ พฺยากโรตีติ เม สุตนฺติ ยาวตติยํ
พุทฺโธ สหธมฺมิกํ ปญฺหํ ปุฏฺโฐ พฺยากโรติ โน สมฺปายตีติ ๒-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โสกาวติณฺณํ ฯ ๒ ม. สํสาเรตีติ ฯ
เอวํ มยา อุคฺคหิตํ เอวํ มยา อุปธาริตํ เอวํ มยา อุปลกฺขิตํ ฯ
เทวิสีติ ภควา เทโว ๑- เจว อิสิ จาติ เทวิสิ ฯ ยถา ราชปพฺพชิตา ๒-
วุจฺจนฺติ ราชิสโย พฺราหฺมณปพฺพชิตา ๓- วุจฺจนฺติ พฺราหฺมณิสโย
เอวเมว ภควา เทโว ๔- เจว อิสิ จาติ เทวิสิ ฯ อถวา ภควา
ปพฺพชิโตติปิ อิสิ ฯ มหนฺตํ สีลกฺขนฺธํ เอสิ คเวสิ ปริเยสีติปิ
อิสิ ฯ มหนฺตํ สมาธิกฺขนฺธํ มหนฺตํ ปญฺญากฺขนฺธํ มหนฺตํ
วิมุตฺติกฺขนฺธํ มหนฺตํ วิมุตฺติญาณทสฺสนกฺขนฺธํ เอสิ คเวสิ
ปริเยสีติปิ อิสิ ฯ
{๔๙๓.๑} มหโต ตโมกายสฺส ปทาลนํ มหโต วิปฺปลฺลาสสฺส
ปเภทนํ มหโต ตณฺหาสลฺลสฺส อพฺพุฬฺหนํ มหโต ทิฏฺฐิสงฺฆาตสฺส
วินิพฺเพฐนํ ๕- มหโต มานทฺธชสฺส ปาตนํ ๖- มหโต
อภิสงฺขารสฺส วูปสมํ มหโต โอฆสฺส นิตฺถรณํ มหโต ภารสฺส
นิกฺเขปนํ มหโต สํสารวฏฺฏสฺส อุปจฺเฉทํ มหโต สนฺตาปสฺส
นิพฺพาปนํ มหโต ปริฬาหสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธึ มหโต ธมฺมทฺธชสฺส
อุสฺสาปนํ เอสิ คเวสิ ปริเยสีติปิ อิสิ ฯ มหนฺเต สติปฏฺฐาเน
มหนฺเต สมฺมปฺปธาเน มหนฺเต อิทฺธิปาเท มหนฺตานิ อินฺทฺริยานิ
มหนฺตานิ พลานิ มหนฺเต โพชฺฌงฺเค มหนฺตํ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ
มคฺคํ มหนฺตํ นิพฺพานํ เอสิ คเวสิ ปริเยสีติปิ อิสิ ฯ
{๔๙๓.๒} มเหสกฺเขหิ วา สตฺเตหิ เอสิโต คเวสิโต ปริเยสิโต
กหํ พุทฺโธ กหํ ภควา กหํ เทวเทโว กหํ นราสโภติปิ อิสีติ
ยาวตติยญฺจ เทวิสิ พฺยากโรตีติ เม สุตํ ฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ
@เชิงอรรถ: ๑-๔ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ราชา ปพฺพชิตา ฯ ๓ ม. พฺราหฺมณา
@ปพฺพชิตา ฯ ๕ ม. วินิเวฐนํ ฯ ๖ ม. ปปาตนํ ฯ
ทฺวาหํ สกฺก อปุจฺฉิสฺสํ (อิจฺจายสฺมา โมฆราชา)
น เม พฺยากาสิ จกฺขุมา
ยาวตติยญฺจ เทวิสิ
พฺยากโรตีติ เม สุตนฺติ ฯ
[๔๙๔] อยํ โลโก ปโร โลโก พฺรหฺมโลโก สเทวโก
ทิฏฺฐินฺเต นาภิชานาติ โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ
[๔๙๕] อยํ โลโก ปโร โลโกติ อยํ โลโกติ มนุสฺสโลโก ฯ
ปโร โลโกติ มนุสฺสโลกํ ฐเปตฺวา สพฺโพ ปโร โลโกติ อยํ
โลโก ปโร โลโก ฯ
[๔๙๖] พฺรหฺมโลโก สเทวโกติ พฺรหฺมโลโก สเทวโก สมารโก ๑-
สสฺสมณพฺราหฺมณี ปชา สเทวมนุสฺสาติ พฺรหฺมโลโก สเทวโก ฯ
[๔๙๗] ทิฏฺฐินฺเต นาภิชานาตีติ ตุยฺหํ ทิฏฺฐึ ขนฺตึ รุจึ ลทฺธึ
อชฺฌาสยํ อธิปฺปายํ โลโก น ชานาติ อยํ เอวํทิฏฺฐิโก เอวํขนฺติโก
เอวํรุจิโก เอวํลทฺธิโก เอวํอชฺฌาสโย เอวํอธิปฺปาโยติ น ชานาติ
น ปสฺสติ น ทกฺขติ นาธิคจฺฉติ น วินฺทติ น ปฏิลภตีติ ทิฏฺฐินฺเต
นาภิชานาติ ฯ
[๔๙๘] โคตมสฺส ยสสฺสิโนติ ภควา ยสปฺปตฺโตติ ยสสฺสี ฯ
อถวา ภควา สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต ลาภี
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺติ
โคตมสฺส ยสสฺสิโน ฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สเทวโก โลโก สมารโก สพฺรหฺมโก ฯ
อยํ โลโก ปโร โลโก พฺรหฺมโลโก สเทวโก
ทิฏฺฐินฺเต นาภิชานาติ โคตมสฺส ยสสฺสิโนติ ฯ
[๔๙๙] เอวํ อภิกฺกนฺตทสฺสาวึ อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ
กถํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ มจฺจุราชา น ปสฺสติ ฯ
[๕๐๐] เอวํ อภิกฺกนฺตทสฺสาวินฺติ เอวํ อภิกฺกนฺตทสฺสาวึ
อคฺคทสฺสาวึ เสฏฺฐทสฺสาวึ วิเสฏฺฐทสฺสาวึ ปาโมกฺขทสฺสาวึ
อุตฺตมทสฺสาวึ ปวรทสฺสาวินฺติ ๑- เอวํ อภิกฺกนฺตทสฺสาวึ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้าที่ ๒๒๑-๒๔๕.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=30&item=467&items=34
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=30&item=467&items=34&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=30&item=467&items=34
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=30&item=467&items=34
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=467
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐
https://84000.org/tipitaka/read/?index_30
https://84000.org/tipitaka/english/?index_30
บันทึก ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
