[๕๐๑] อตฺถี ปเญฺหน อาคมนฺติ ปญฺหตฺถิกมฺหา อาคตา ฯเปฯ
สนฺทสฺสิตุํ ภณิตุนฺติ เอวมฺปิ อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ ฯ
[๕๐๒] กถํ โลกํ อเวกฺขนฺตนฺติ กถํ [๒]- อเวกฺขนฺตํ ปจฺจเวกฺขนฺตํ
ตุลยนฺตํ ตีรยนฺตํ วิภาวยนฺตํ วิภูตํ กโรนฺตนฺติ กถํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ ฯ
[๕๐๓] มจฺจุราชา น ปสฺสตีติ มจฺจุราชา น ปสฺสติ น ทกฺขติ
นาธิคจฺฉติ น วินฺทติ น ปฏิลภตีติ มจฺจุราชา น ปสฺสติ ฯ เตนาห
โส พฺราหฺมโณ
เอวํ อภิกฺกนฺตทสฺสาวึ อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ
กถํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ มจฺจุราชา น ปสฺสตีติ ฯ
[๕๐๔] สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขสฺสุ โมฆราช สทา สโต
อตฺตานุทิฏฺฐึ อูหจฺจ เอวํ มจฺจุตฺตโร สิยา
เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ มจฺจุราชา น ปสฺสติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปรมทสฺสาวินฺติ ฯ ๒ ม. โลกํ ฯ
[๕๐๕] สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขสฺสูติ โลกนฺติ นิรยโลโก
ติรจฺฉานโลโก ปิตฺติวิสยโลโก มนุสฺสโลโก เทวโลโก
ขนฺธโลโก ธาตุโลโก อายตนโลโก อยํ โลโก ปโร โลโก
พฺรหฺมโลโก สเทวโก ฯ
{๕๐๕.๑} อญฺญตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ โลโก โลโกติ
ภนฺเต ภควตา วุจฺจติ กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต โลโกติ วุจฺจติ ฯ
ลุชฺชตีติ โข ภิกฺขุ [๑]- โลโกติ วุจฺจติ ฯ กิญฺจ ลุชฺชติ ฯ จกฺขุ [๒]-
ลุชฺชติ รูปา ลุชฺชนฺติ จกฺขุวิญฺญาณํ ลุชฺชติ จกฺขุสมฺผสฺโส ลุชฺชติ
ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา
อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ ลุชฺชติ โสตํ ลุชฺชติ สทฺทา ลุชฺชนฺติ
ฆานํ ลุชฺชติ คนฺธา ลุชฺชนฺติ ชิวฺหา ลุชฺชติ รสา ลุชฺชนฺติ กาโย
ลุชฺชติ โผฏฺฐพฺพา ลุชฺชนฺติ มโน ลุชฺชติ ธมฺมา ลุชฺชนฺติ
มโนวิญฺญาณํ ลุชฺชติ มโนสมฺผสฺโส ลุชฺชติ ยมฺปิทํ
มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา
อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ ลุชฺชติ ลุชฺชตีติ โข ภิกฺขุ ตสฺมา โลโกติ
วุจฺจติ ฯ สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขสฺสูติ ทฺวีหิ การเณหิ สุญฺญโต
โลกํ อเวกฺขติ อวสฺสิยปวตฺตสลฺลกฺขณวเสน ๓- วา
ตุจฺฉสงฺขารสมนุปสฺสนาวเสน วา ฯ
{๕๐๕.๒} กถํ อวสฺสิยปวตฺตสลฺลกฺขณวเสน สุญฺญโต โลกํ
อเวกฺขติ ฯ รูเป วโส น ลพฺภติ เวทนาย วโส น ลพฺภติ สญฺญาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตสฺมา ฯ ๒ ม. โข ฯ ๓ ม. อวสิย ... ฯ เอวมุปริปิ ฯ
วโส น ลพฺภติ สงฺขาเรสุ วโส น ลพฺภติ วิญฺญาเณ วโส
น ลพฺภติ ฯ
{๕๐๕.๓} วุตฺตเญฺหตํ ภควตา รูปํ ภิกฺขเว อนตฺตา รูปญฺจ
หิทํ ภิกฺขเว อตฺตา อภวิสฺส นยิทํ รูปํ อาพาธาย สํวตฺเตยฺย
ลพฺเภถ จ รูเป เอวํ เม รูปํ โหตุ เอวํ เม รูปํ มา อโหสีติ
ยสฺมา จ โข ภิกฺขเว รูปํ อนตฺตา ตสฺมา รูปํ อาพาธาย
สํวตฺตติ น จ ลพฺภติ รูเป เอวํ เม รูปํ โหตุ เอวํ เม รูปํ
มา อโหสีติ
{๕๐๕.๔} เวทนา อนตฺตา เวทนา จ หิทํ ภิกฺขเว อตฺตา
อภวิสฺส นยิทํ เวทนา อาพาธาย สํวตฺเตยฺย ลพฺเภถ จ เวทนาย
เอวํ เม เวทนา โหตุ เอวํ เม เวทนา มา อโหสีติ ยสฺมา
จ โข ภิกฺขเว เวทนา อนตฺตา ตสฺมา เวทนา อาพาธาย
สํวตฺตติ น จ ลพฺภติ เวทนาย เอวํ เม เวทนา โหตุ เอวํ
เม เวทนา มา อโหสีติ
{๕๐๕.๕} สญฺญา อนตฺตา สญฺญา จ หิทํ ภิกฺขเว อตฺตา
อภวิสฺส นยิทํ สญฺญา อาพาธาย สํวตฺเตยฺย ลพฺเภถ จ สญฺญาย
เอวํ เม สญฺญา โหตุ เอวํ เม สญฺญา มา อโหสีติ ยสฺมา จ โข
ภิกฺขเว สญฺญา อนตฺตา ตสฺมา สญฺญา อาพาธาย สํวตฺตติ น จ
ลพฺภติ สญฺญาย เอวํ เม สญฺญา โหตุ เอวํ เม สญฺญา มา อโหสีติ
{๕๐๕.๖} สงฺขารา อนตฺตา สงฺขารา จ หิทํ ภิกฺขเว อตฺตา
อภวิสฺสํสุ นยิทํ สงฺขารา อาพาธาย สํวตฺเตยฺยุํ ลพฺเภถ จ สงฺขาเรสุ
เอวํ เม สงฺขารา โหนฺตุ เอวํ เม สงฺขารา มา อเหสุนฺติ ยสฺมา จ โข ภิกฺขเว
สงฺขารา อนตฺตา ตสฺมา สงฺขารา อาพาธาย สํวตฺตนฺติ น
จ ลพฺภติ สงฺขาเรสุ เอวํ เม สงฺขารา โหนฺตุ เอวํ เม สงฺขารา
มา อเหสุนฺติ
{๕๐๕.๗} วิญฺญาณํ อนตฺตา วิญฺญาณญฺจ หิทํ ภิกฺขเว
อตฺตา อภวิสฺส นยิทํ วิญฺญาณํ อาพาธาย สํวตฺเตยฺย ลพฺเภถ
จ วิญฺญาเณ เอวํ เม วิญฺญาณํ โหตุ เอวํ เม วิญฺญาณํ มา
อโหสีติ ยสฺมา จ โข ภิกฺขเว วิญฺญาณํ อนตฺตา ตสฺมา
วิญฺญาณํ อาพาธาย สํวตฺตติ น จ ลพฺภติ วิญฺญาเณ เอวํ
เม วิญฺญาณํ โหตุ เอวํ เม วิญฺญาณํ มา อโหสีติ ฯ
{๕๐๕.๘} วุตฺตเญฺหตํ ภควตา นายํ ภิกฺขเว กาโย ตุมฺหากํ
นปิ ปเรสํ ๑- ปุราณมิทํ ภิกฺขเว กมฺมํ สงฺขตํ ๒- อภิสญฺเจตยิตํ
เวทนิยํ ทฏฺฐพฺพํ ตตฺร [๓]- ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก ปฏิจฺจสมุปฺปาทญฺเญว
สาธุกํ โยนิโส มนสิกโรติ อิติ อิมสฺมึ สติ อิทํ โหติ อิมสฺสุปฺปาทา
อิทํ อุปฺปชฺชติ อิมสฺมึ อสติ อิทํ น โหติ อิมสฺส นิโรธา อิทํ
นิรุชฺฌติ ยทิทํ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ
วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ สฬายตนปจฺจยา
ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา เวทนา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา ตณฺหาปจฺจยา
อุปาทานํ อุปาทานปจฺจยา ภโว ภวปจฺจยา ชาติ ชาติปจฺจยา
ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา สมฺภวนฺติ
{๕๐๕.๙} เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ อวิชฺชาย
เตฺวว อเสสวิราคนิโรธา สงฺขารนิโรโธ สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อญฺเญสํ ฯ ๒ ม. อภิสงฺขตํ ฯ ๓ ม. โข ฯ
วิญฺญาณนิโรธา นามรูปนิโรโธ นามรูปนิโรธา สฬายตนนิโรโธ
สฬายตนนิโรธา ผสฺสนิโรโธ ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธ
เวทนานิโรธา ตณฺหานิโรโธ ตณฺหานิโรธา อุปาทานนิโรโธ
อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธ ภวนิโรธา ชาตินิโรโธ ชาตินิโรธา
ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา นิรุชฺฌนฺติ
เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ ฯ เอวํ
อวสฺสิยปวตฺตสลฺลกฺขณวเสน สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขติ ฯ
{๕๐๕.๑๐} กถํ ตุจฺฉสงฺขารสมนุปสฺสนาวเสน สุญฺญโต โลกํ
อเวกฺขติ ฯ รูเป สาโร น ลพฺภติ เวทนาย สาโร น ลพฺภติ สญฺญาย
สาโร น ลพฺภติ สงฺขาเรสุ สาโร น ลพฺภติ วิญฺญาเณ สาโร น
ลพฺภติ ฯ รูปํ อสฺสารํ นิสฺสารํ สาราปคตํ นิจฺจสารสาเรน วา
สุขสารสาเรน วา อตฺตสารสาเรน วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา
สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วา ฯ เวทนา อสฺสารา นิสฺสารา
สาราปคตา สญฺญา อสฺสารา นิสฺสารา สาราปคตา สงฺขารา
อสฺสารา นิสฺสารา สาราปคตา วิญฺญาณํ อสฺสารํ นิสฺสารํ
สาราปคตํ นิจฺจสารสาเรน วา สุขสารสาเรน วา อตฺตสารสาเรน
วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริฌามธมฺเมน วา ฯ
{๕๐๕.๑๑} ยถา นโฬ อสฺสาโร นิสฺสาโร สาราปคโต ยถา
จ เอรณฺโฑ อสฺสาโร นิสฺสาโร สาราปคโต ยถา จ อุทุมฺพโร
อสฺสาโร นิสฺสาโร สาราปคโต ยถา จ เสตคจฺโฉ อสฺสาโร
นิสฺสาโร สาราปคโต ยถา จ ปาลิภทฺทโก อสฺสาโร นิสฺสาโร
สาราปคโต ยถา จ เผณุปิณฺโฑ ๑- อสฺสาโร นิสฺสาโร สาราปคโต
ยถา จ ปุพฺพุลกํ ๒- อสฺสารํ นิสฺสารํ สาราปคตํ [๓]- ยถา จ กทฺทลิกฺขนฺโธ
อสฺสาโร นิสฺสาโร สาราปคโต
{๕๐๕.๑๒} ยถา จ มายา อสฺสารา นิสฺสารา สาราปคตา
เอวเมว รูปํ อสฺสารํ นิสฺสารํ สาราปคตํ นิจฺจสารสาเรน วา
สุขสารสาเรน วา อตฺตสารสาเรน วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา
สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วา เวทนา อสฺสารา นิสฺสารา
สาราปคตา สญฺญา อสฺสารา นิสฺสารา สาราปคตา สงฺขารา
อสฺสารา นิสฺสารา สาราปคตา วิญฺญาณํ อสฺสารํ นิสฺสารํ
สาราปคตํ นิจฺจสารสาเรน วา สุขสารสาเรน วา อตฺตสารสาเรน
วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วา ฯ
เอวํ ตุจฺฉสงฺขารสมนุปสฺสนาวเสน สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขติ ฯ
อิเมหิ ทฺวีหิ การเณหิ สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขติ ฯ
{๕๐๕.๑๓} อปิจ ฉหากาเรหิ สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขติ รูปํ ๔-
อนิสฺสริยโต อกามการิยโต อผาสุนิยโต อวสวตฺตนโต ปวุตฺติโต
วิวิตฺตโต อเวกฺขติ เวทนํ สญฺญํ สงฺขาเร วิญฺญาณํ อนิสฺสริยโต
อกามการิยโต อผาสุนิยโต อวสวตฺตนโต ปวุตฺติโต วิวิตฺตโต
อเวกฺขติ ๔- ฯ เอวํ ฉหากาเรหิ สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขติ ฯ อปิจ
ทสหากาเรหิ สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขติ รูปํ ริตฺตโต ตุจฺฉโต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เผณปิณฺโฑ ฯ ๒ ม. อุทกปุพฺพุฬํ ฯ ๓ ม. ยถา จ มรีจิ อสฺสารา
@นิสฺสารา สาราปคตา ฯ ๔ ม. อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ อิมสฺมึ ฐาเน อญฺญถา ทิสฺสนฺติ ฯ
สุญฺญโต อนตฺตโต อสารกโต วธกโต วิภวโต อฆมูลโต สาสวโต
สงฺขตโต อเวกฺขติ เวทนํ สญฺญํ สงฺขาเร วิญฺญาณํ [๑]-
ริตฺตโต ตุจฺฉโต สุญฺญโต อนตฺตโต อสารกโต วธกโต วิภวโต
อฆมูลโต สาสวโต สงฺขตโต อเวกฺขติ ฯ
{๕๐๕.๑๔} เอวํ ทสหากาเรหิ สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขติ ฯ อปิจ
ทฺวาทสหากาเรหิ สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขติ รูปํ น สตฺโต น ชีโว
น โปโส น นโร น มานโว น อิตฺถี น ปุริโส น อตฺตา น อตฺตนิยํ
น อหํ น มม น โกจิ อตฺถิ ๒- เวทนา สญฺญา สงฺขารา วิญฺญาณํ
น สตฺโต น ชีโว น โปโส น นโร น มานโว น อิตฺถี น ปุริโส
น อตฺตา น อตฺตนิยํ น อหํ น มม น โกจิ อตฺถิ ๒- ฯ เอวํ
ทฺวาทสหากาเรหิ สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขติ ฯ
{๕๐๕.๑๕} วุตฺตเญฺหตํ ภควตา ยํ ภิกฺขเว น ตุมฺหากํ
ตํ ปชหถ ตํ โว ปหีนํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสติ กิญฺจ
ภิกฺขเว น ตุมฺหากํ รูปํ ภิกฺขเว น ตุมฺหากํ ตํ ปชหถ ตํ โว
ปหีนํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสติ เวทนา ภิกฺขเว น
ตุมฺหากํ ตํ ปชหถ สา โว ปหีนา ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย
ภวิสฺสติ สญฺญา ภิกฺขเว น ตุมฺหากํ ตํ ปชหถ สา โว ปหีนา
ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสติ สงฺขารา ภิกฺขเว น ตุมฺหากํ
เต ปชหถ เต โว ปหีนา ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสนฺติ
วิญฺญาณํ ภิกฺขเว น ตุมฺหากํ ตํ ปชหถ ตํ โว ปหีนํ ทีฆรตฺตํ หิตาย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. จุตึ อุปปตฺตึ ปฏิสนฺธึ ภวํ สํสารวฏฺฏํ ฯ ๒ ม. น กสฺสจิ ฯ
สุขาย ภวิสฺสติ ฯ ตํ กึ มญฺญถ ๑- ภิกฺขเว ยํ อิมสฺมึ เชตวเน
ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ ตํ ชโน หเรยฺย วา ฑเหยฺย วา ยถาปจฺจยํ
วา กเรยฺย อปินุ ตุมฺหากํ เอวมสฺส อเมฺห ชโน หรติ
วา ฑหติ วา ยถาปจฺจยํ วา กโรตีติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
{๕๐๕.๑๖} ตํ กิสฺส เหตุ ฯ น โน เอวํ ภนฺเต อตฺตา วา
อตฺตนิยํ วาติ ฯ เอวเมว โข ภิกฺขเว ยํ น ตุมฺหากํ ตํ ปชหถ ตํ
โว ปหีนํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสติ กิญฺจ ภิกฺขเว น ตุมฺหากํ
รูปํ ภิกฺขเว น ตุมฺหากํ ตํ ปชหถ ตํ โว ปหีนํ ทีฆรตฺตํ
หิตาย สุขาย ภวิสฺสติ เวทนา สญฺญา สงฺขารา วิญฺญาณํ
ภิกฺขเว น ตุมฺหากํ ตํ ปชหถ ตํ โว ปหีนํ ทีฆรตฺตํ หิตาย
สุขาย ภวิสฺสตีติ ฯ เอวมฺปิ สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขติ ฯ
{๕๐๕.๑๗} อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ [๒]- สุญฺโญ
โลโกติ ภนฺเต วุจฺจติ กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต สุญฺโญ โลโกติ วุจฺจติ ฯ
ยสฺมา [๓]- โข อานนฺท สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา ตสฺมา
สุญฺโญ โลโกติ วุจฺจติ กิญฺจานนฺท สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน
วา ฯ
{๕๐๕.๑๘} จกฺขุ [๔]- สุญฺญํ รูปา สุญฺญา จกฺขุวิญฺญาณํ
สุญฺญํ จกฺขุสมฺผสฺโส สุญฺโญ ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ สุญฺญํ อตฺเตน วา
อตฺตนิเยน วา โสตํ สุญฺญํ สทฺทา สุญฺญา ฆานํ สุญฺญํ คนฺธา
สุญฺญา ชิวฺหา สุญฺญา รสา สุญฺญา กาโย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เสยฺยถาปิ ฯ ๒ ม. สุญฺโญ โลโก ... ฯ ๓ ม. จ ฯ ๔ ม. โข ฯ
สุญฺโญ โผฏฺฐพฺพา สุญฺญา มโน สุญฺโญ ธมฺมา สุญฺญา
มโนวิญฺญาณํ สุญฺญํ มโนสมฺผสฺโส สุญฺโญ ยมฺปิทํ
มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา
อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา
ยสฺมา จ โข อานนฺท สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา
ตสฺมา สุญฺโญ โลโกติ วุจฺจตีติ ฯ
{๕๐๕.๑๙} เอวมฺปิ สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขติ ฯ
สุทฺธํ ธมฺมสมุปฺปาทํ สุทฺธํ สงฺขารสนฺตตึ
ปสฺสนฺตสฺส ยถาภูตํ น ตํ ๑- ภยํ โหติ คามณิ
ติณกฏฺฐสมํ โลกํ ยทา ปญฺญาย ปสฺสติ
น อญฺญํ ปตฺถเย ๒- กิญฺจิ อญฺญตฺร อปฺปฏิสนฺธิยาติ ฯ
เอวมฺปิ สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขติ ฯ
{๕๐๕.๒๐} วุตฺตเญฺหตํ ภควตา เอวเมว ภิกฺขเว ภิกฺขุ รูปํ
สมนฺเนสติ ยาวตา รูปสฺส คติ เวทนํ สมนฺเนสติ ยาวตา เวทนาย
คติ สญฺญํ สมนฺเนสติ ยาวตา สญฺญาย คติ สงฺขาเร สมนฺเนสติ
ยาวตา สงฺขารานํ คติ วิญฺญาณํ สมนฺเนสติ ยาวตา วิญฺญาณสฺส
คติ ตสฺส ภิกฺขุโน ๓- รูปํ สมนฺเนสโต ยาวตา รูปสฺส คติ เวทนํ
สมนฺเนสโต ยาวตา เวทนาย คติ สญฺญํ สมนฺเนสโต ยาวตา
สญฺญาย คติ สงฺขาเร สมนฺเนสโต ยาวตา สงฺขารานํ คติ
วิญฺญาณํ สมนฺเนสโต ยาวตา วิญฺญาณสฺส คติ ยมฺปิ ยสฺส ๔-
โหติ อหนฺติ วา มมนฺติ วา อสฺมีติ วา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ปตฺถยเต ฯ ๓ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
@๔ ม. ยมฺปิสฺส ตํ ฯ
ตมฺปิ ตสฺส น โหตีติ ฯ เอวมฺปิ สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขติ ฯ
{๕๐๕.๒๑} สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขสฺสูติ สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขสฺสุ
ปจฺจเวกฺขสฺสุ ตุเลหิ ตีเรหิ วิภาเวหิ วิภูตํ กโรหีติ สุญฺญโต โลกํ
อเวกฺขสฺสุ ฯ
[๕๐๖] โมฆราช สทา สโตติ โมฆราชาติ ภควา ตํ พฺราหฺมณํ
นาเมน อาลปติ ฯ สทาติ สพฺพกาลํ ฯเปฯ ปจฺฉิเม วโยขนฺเธ ฯ
สโตติ จตูหิ การเณหิ สโต กาเย กายานุปสฺสนาสติปฏฺฐานํ
ภาเวนฺโต สโต ฯเปฯ โส วุจฺจติ สโตติ โมฆราช สทา สโต ฯ
[๕๐๗] อตฺตานุทิฏฺฐึ อูหจฺจาติ อตฺตานุทิฏฺฐิ วุจฺจติ วีสติวตฺถุกา
สกฺกายทิฏฺฐิ ฯ อิธ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี
อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี
สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต
สมนุปสฺสติ รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา รูปํ รูปสฺมึ วา
อตฺตานํ เวทนํ สญฺญํ สงฺขาเร วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ
วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ วิญฺญาณสฺมึ
วา อตฺตานํ ยา เอวรูปา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ ทิฏฺฐิคหนํ ทิฏฺฐิกนฺตาโร
ทิฏฺฐิวิสูกายิกํ ทิฏฺฐิวิปฺผนฺทิตํ ทิฏฺฐิสํโยชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห
อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ
วิปริเยสคฺคาโห วิปรีตคฺคาโห วิปฺปลฺลาสคฺคาโห
มิจฺฉาคาโห อยาถาวกสฺมึ ยาถาวกนฺติ คาโห ยาวตา ทฺวาสฏฺฐี
ทิฏฺฐิคตานิ อยํ อตฺตานุทิฏฺฐิ ฯ อตฺตานุทิฏฺฐึ อูหจฺจาติ อตฺตานุทิฏฺฐึ
อูหจฺจ สมูหจฺจ อุทฺธริตฺวา สมุทฺธริตฺวา อุปฺปาฏยิตฺวา สมุปฺปาฏยิตฺวา
ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺตีกตฺวา อนภาวงฺคเมตฺวาติ อตฺตานุทิฏฺฐึ
อูหจฺจ ฯ
[๕๐๘] เอวํ มจฺจุตฺตโร สิยาติ เอวํ มจฺจุมฺปิ ๑- ตเรยฺยาสิ
ชรมฺปิ ๒- ตเรยฺยาสิ มรณมฺปิ ตเรยฺยาสิ อุตฺตเรยฺยาสิ [๓]-
สมติกฺกเมยฺยาสิ วีติวตฺเตยฺยาสีติ เอวํ มจฺจุตฺตโร สิยา ฯ
[๕๐๙] เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตนฺติ เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ
ปจฺจเวกฺขนฺตํ ตุลยนฺตํ ตีรยนฺตํ วิภาวยนฺตํ วิภูตํ กโรนฺตนฺติ
เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ ฯ
[๕๑๐] มจฺจุราชา น ปสฺสตีติ [๔]- มาโรปิ มจฺจุราชา มรณมฺปิ
มจฺจุราชา ฯ น ปสฺสตีติ มจฺจุราชา น ปสฺสติ น ทกฺขติ นาธิคจฺฉติ
น วินฺทติ น ปฏิลภติ ฯ วุตฺตเญฺหตํ ภควตา เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว อารญฺญโก ๕- มิโค อรญฺเญ ปวเน จรมาโน วิสฺสตฺโถ
คจฺฉติ วิสฺสตฺโถ ติฏฺฐติ วิสฺสตฺโถ นิสีทติ วิสฺสตฺโถ เสยฺยํ
กปฺเปติ ตํ กิสฺส เหตุ อนาปาถคโต ภิกฺขเว ลุทฺทสฺส เอวเมว
โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ
สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ
อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนฺธมกาสิ มารํ อปทํ วธิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มจฺจุปิ ฯ ๒ ม. ชราปิ ฯ ๓ ม. ปตเรยฺยาสิ ฯ ๔ ม. มจฺจุปิ มจฺจุราชา ฯ
@๕ ม. อรญฺญิโก ฯ
มารจกฺขุอทสฺสนํ ๑- คโต ปาปิมโต ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ
วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ
อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ ตติยํ ฌานํ จตุตฺถํ
ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนฺธมกาสิ มารํ อปทํ
วธิตฺวา มารจกฺขุอทสฺสนํ คโต ปาปิมโต ปุน จปรํ ภิกฺขเว
สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา
นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา อนนฺโต อากาโสติ อากาสานญฺจายตนํ
อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนฺธมกาสิ มารํ
อปทํ วธิตฺวา มารจกฺขุอทสฺสนํ คโต ปาปิมโต
{๕๑๐.๑} ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ
สมติกฺกมฺม อนนฺตํ วิญฺญาณนฺติ วิญฺญาณญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ สพฺพโส วิญฺญาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม นตฺถิ กิญฺจีติ
อากิญฺจญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ
สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ สพฺพโส
เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม สญฺญาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช
วิหรติ ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติ อยํ วุจฺจติ
ภิกฺขเว ภิกฺขุ อนฺธมกาสิ มารํ อปทํ วธิตฺวา มารจกฺขุอทสฺสนํ คโต
ปาปิมโต ติณฺโณ โลเก วิสตฺติกํ โส วิสฺสตฺโถ คจฺฉติ วิสฺสตฺโถ
ติฏฺฐติ วิสฺสตฺโถ นิสีทติ วิสฺสตฺโถ เสยฺยํ กปฺเปติ ตํ กิสฺส เหตุ
อนาปาถคโต ภิกฺขเว ปาปิมโตติ มจฺจุราชา น ปสฺสติ ฯ
{๕๑๐.๒} เตนาห ภควา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มารจกฺขุํ อทสฺสนํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
สุญฺญโต โลกํ อเวกฺขสฺสุ โมฆราช สทา สโต
อตฺตานุทิฏฺฐึ อูหจฺจ เอวํ มจฺจุตฺตโร สิยา
เอวํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ มจฺจุราชา น ปสฺสตีติ ฯ
สห คาถาปริโยสานา ฯเปฯ สตฺถา เม ภนฺเต ภควา
สาวโกหมสฺมีติ ฯ
โมฆราชมาณวกปญฺหานิทฺเทโส ปณฺณรสโม ฯ
--------------
ปิงฺคิยมาณวกปญฺหานิทฺเทโส
[๕๑๑] ชิณฺโณหมสฺมี อพโล วิวณฺโณ ๑- (อิจฺจายสฺมา ปิงฺคิโย)
เนตฺตา น สุทฺธา สวนํ น ผาสุ
มาหมฺปนสฺสํ โมมุโห อนฺตราย ๒-
อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํ
ชาติชราย อิธ วิปฺปหานํ ฯ
[๕๑๒] ชิณฺโณหมสฺมี อพโล วิวณฺโณติ [๓]- ชิณฺโณ วุฑฺโฒ
มหลฺลโก อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต วีสวสฺสสติโก ชาติยา ฯ
อพโลติ ทุพฺพโล อปฺปพโล อปฺปถาโม ฯ วิวณฺโณติ วีตวณฺโณ
วิคตวณฺโณ [๔]- ยา สา ปุริมา สุภา วณฺณนิภา สา อนฺตรหิตา
อาทีนโว ปาตุภูโตติ ชิณฺโณหมสฺมี อพโล วิวณฺโณ ฯ อิจฺจายสฺมา
ปิงฺคิโยติ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ฯ อายสฺมาติ ปิยวจนํ ฯ
ปิงฺคิโยติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ ฯเปฯ อภิลาโปติ
อิจฺจายสฺมา ปิงฺคิโย ฯ
[๕๑๓] เนตฺตา น สุทฺธา สวนํ น ผาสูติ เนตฺตา อสุทฺธา
อวิสุทฺธา อปริสุทฺธา อโวทาตา โน ตถา จกฺขุนา รูปํ ๕- ปสฺสามีติ
เนตฺตา น สุทฺธา ฯ สวนํ น ผาสูติ โสตํ อสุทฺธํ อวิสุทฺธํ
อปริสุทฺธํ อโวทาตํ โน ตถา โสเตน สทฺทํ สุโณมีติ เนตฺตา
น สุทฺธา สวนํ น ผาสุ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วีตวณฺโณ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. อนฺตราว ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๓ ม. ชิณฺโณหมสฺมีติ ฯ ๔ ม. วิคจฺฉิตวณฺโณ ฯ ๕ ม. รูเป ฯ
[๕๑๔] มาหมฺปนสฺสํ โมมุโห อนฺตรายาติ มาหํ นสฺสํ ปนสฺสํ
วินสฺสํ ฯ โมมุโหติ อวิทฺวา ๑- อวิชฺชาคโต อญาณี อวิภาวี
ทุปฺปญฺโญ ฯ อนฺตรายาติ ตุยฺหํ ธมฺมํ ทิฏฺฐึ ปฏิปทํ มคฺคํ
อนญฺญาย อนาวิกตฺวา อวิทิตํ ๒- กตฺวา อปฏิลภิตฺวา อผุสยิตฺวา ๓-
อสจฺฉิกตฺวา อนฺตราเยว กาลํ กเรยฺยนฺติ มาหมฺปนสฺสํ โมมุโห
อนฺตราย ฯ
[๕๑๕] อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญนฺติ อาจิกฺข ธมฺมนฺติ
อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ
เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน จตฺตาโร
สมฺมปฺปธาเน จตฺตาโร อิทฺธิปาเท ปญฺจินฺทฺริยานิ ปญฺจ พลานิ
สตฺต โพชฺฌงฺเค อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ นิพฺพานญฺจ นิพฺพานคามินิญฺจ
ปฏิปทํ อาจิกฺข เทเสหิ ปญฺญเปหิ ปฏฺฐเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ
อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหีติ อาจิกฺข ธมฺมํ ฯ ยมหํ วิชญฺญนฺติ ยมหํ
ชาเนยฺยํ วิชาเนยฺยํ ปฏิวิชาเนยฺยํ ปฏิวิชฺเฌยฺยํ อธิคจฺเฉยฺยํ
ผุเสยฺยํ ๔- สจฺฉิกเรยฺยนฺติ อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํ ฯ
[๕๑๖] ชาติชราย อิธ วิปฺปหานนฺติ อิเธว ชาติชรามรณสฺส
ปหานํ วูปสโม ปฏินิสฺสคฺโค ปฏิปฺปสฺสทฺธิ อมตํ นิพฺพานนฺติ
ชาติชราย อิธ วิปฺปหานํ ฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ
ชิณฺโณหมสฺมี อพโล วิวณฺโณ (อิจฺจายสฺมา ปิงฺคิโย)
เนตฺตา น สุทฺธา สวนํ น ผาสุ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โมหมุโห ฯ ๒ ม. อนธิคนฺตฺวา อวิทิตฺวา ฯ ๓ ม. อผสยิตฺวา ฯ ๔ ม.
@ผสฺเสยฺยํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
มาหมฺปนสฺสํ โมมุโห อนฺตราย
อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํ
ชาติชราย อิธ วิปฺปหานนฺติ ฯ
[๕๑๗] ทิสฺวาน รูเปสุ วิหญฺญมาเน (ปิงฺคิยาติ ภควา)
รุปฺปนฺติ รูเปสุ ชนา ปมตฺตา
ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโต
ชหสฺสุ รูปํ อปุนพฺภวาย ฯ
[๕๑๘] ทิสฺวาน รูเปสุ วิหญฺญมาเนติ รูเปสูติ จตฺตาโร จ
มหาภูตา จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูปํ ฯ สตฺตา รูปเหตุ
รูปปจฺจยา รูปการณา หญฺญนฺติ วิหญฺญนฺติ อุปหญฺญนฺติ
อุปฆาตยนฺติ ๑- รูเป สติ วิวิธกมฺมการณา กาเรนฺติ กสาหิปิ
ตาเฬนฺติ เวตฺเตหิปิ ตาเฬนฺติ อฑฺฒทณฺฑเกหิปิ ตาเฬนฺติ
หตฺถมฺปิ ฉินฺทนฺติ ปาทมฺปิ ฉินฺทนฺติ หตฺถปาทมฺปิ ฉินฺทนฺติ
กณฺณมฺปิ ฉินฺทนฺติ นาสมฺปิ ฉินฺทนฺติ กณฺณนาสมฺปิ ฉินฺทนฺติ
พิลงฺคถาลิกมฺปิ กโรนฺติ สงฺขมุณฺฑกมฺปิ ๒- กโรนฺติ ราหุมุขมฺปิ
กโรนฺติ โชติมาลิกมฺปิ กโรนฺติ หตฺถปชฺโชติกมฺปิ กโรนฺติ
เอรกวตฺติกมฺปิ กโรนฺติ จิรวาสิกมฺปิ ๓- กโรนฺติ เอเณยฺยกมฺปิ
กโรนฺติ พลิสมํสิกมฺปิ กโรนฺติ กหาปณิกมฺปิ กโรนฺติ ขาราปตจฺฉิกมฺปิ
กโรนฺติ ปลิฆปริวตฺติกมฺปิ กโรนฺติ ปลาลปีฐกมฺปิ กโรนฺติ ตตฺเตนปิ
เตเลน โอสิญฺจนฺติ สุนเขหิปิ ขาทาเปนฺติ ชีวนฺตมฺปิ สูเล อุตฺตาเสนฺติ
อสินา สีสํ ฉินฺทนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุปฆาติยนฺติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. สงฺขมุณฺฑิกมฺปิ ฯ ๓ ม. จีรกวาสิกมฺปิ ฯ
เอวํ สตฺตา รูปเหตุ รูปปจฺจยา รูปการณา หญฺญนฺติ วิหญฺญนฺติ
อุปหญฺญนฺติ อุปฆาตยนฺติ ฯ เอวํ หญฺญมาเน วิหญฺญมาเน ทิสฺวา
ปสฺสิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ [๑]- ทิสฺวาน
รูเปสุ วิหญฺญมาเน ฯ ปิงฺคิยาติ ภควาติ ปิงฺคิยาติ ภควา ตํ
พฺราหฺมณํ นาเมน อาลปติ ฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ ฯเปฯ
ยทิทํ ภควาติ ปิงฺคิยาติ ภควา ฯ
[๕๑๙] รุปฺปนฺติ รูเปสุ ชนา ปมตฺตาติ รุปฺปนฺตีติ รุปฺปนฺติ
กุปฺปนฺติ ปีฬิยนฺติ ๒- ฆฏฺฏยนฺติ พฺยตฺถิตา ๓- โทมนสฺสิตา
โหนฺติ จกฺขุโรเคน รุปฺปนฺติ กุปฺปนฺติ ปีฬิยนฺติ ฆฏฺฏยนฺติ พฺยตฺถิตา
โทมนสฺสิตา โหนฺติ โสตโรเคน ฯเปฯ ฑํสมกสวาตาตปสิรึสป-
สมฺผสฺเสหิ รุปฺปนฺติ กุปฺปนฺติ ปีฬิยนฺติ ฆฏฺฏยนฺติ พฺยตฺถิตา
โทมนสฺสิตา โหนฺตีติ รุปฺปนฺติ รูเปสุ ฯ
{๕๑๙.๑} อถวา จกฺขุสฺมึ หียมาเน หายมาเน ปริหายมาเน
เวมาเน วิคจฺฉมาเน อนฺตรธายมาเน รุปฺปนฺติ ฯเปฯ โทมนสฺสิตา
โหนฺติ โสตสฺมึ ฆานสฺมึ ชิวฺหาย กายสฺมึ รูปสฺมึ สทฺทสฺมึ คนฺธสฺมึ
รสสฺมึ โผฏฺฐพฺพสฺมึ กุลสฺมึ คณสฺมึ อาวาสสฺมึ ลาภสฺมึ ยสสฺมึ ปสํสาย
สุขสฺมึ จีวรสฺมึ ปิณฺฑปาตสฺมึ เสนาสนสฺมึ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารสฺมึ
หียมาเน หายมาเน ปริหายมาเน เวมาเน วิคจฺฉมาเน อนฺตรธายมาเน
รุปฺปนฺติ กุปฺปนฺติ ปีฬิยนฺติ ฆฏฺฏยนฺติ พฺยตฺถิตา โทมนสฺสิตา
โหนฺตีติ เอวมฺปิ รุปฺปนฺติ รูเปสุ ฯ ชนาติ ขตฺติยา จ พฺราหฺมณา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุปหญฺญมาเน อุปฆาติยมาเน ฯ ๒ ม. ปีฬยนฺติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. พฺยาธิตา ฯ
@เอวมุปริปิ ฯ
จ เวสฺสา จ สุทฺทา จ คหฏฺฐา จ ปพฺพชิตา จ เทวา จ
มนุสฺสา จ ฯ
{๕๑๙.๒} ปมตฺตาติ ปมาโท วตฺตพฺโพ กายทุจฺจริเต ๑- วา
วจีทุจฺจริเต วา มโนทุจฺจริเต วา ปญฺจสุ วา กามคุเณสุ จิตฺตสฺส
โวสฺสคฺโค โวสฺสคฺคานุปฺปทานํ กุสลานํ วา ธมฺมานํ ภาวนาย [๒]-
อสาตจฺจกิริยตา อนฏฺฐิตกิริยตา โอลีนวุตฺติตา นิกฺขิตฺตจฺฉนฺทตา
นิกฺขิตฺตธุรตา อนาเสวนา อภาวนา อพหุลีกมฺมํ อนธิฏฺฐานํ
อนนุโยโค ปมาโท โย เอวรูโป ปมาโท ปมชฺชนา ปมชฺชิตตฺตํ
อยํ วุจฺจติ ปมาโท ฯ อิมินา ปมาเทน สมนฺนาคตา ชนา ปมตฺตาติ
รุปฺปนฺติ รูเปสุ ชนา ปมตฺตา ฯ
[๕๒๐] ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโตติ ตสฺมาติ ตสฺมา
ตํการณา ตํเหตุ ตปฺปจฺจยา ตํนิทานา เอวํ อาทีนวํ สมฺปสฺสมาโน
รูเปสูติ ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย ฯ อปฺปมตฺโตติ สกฺกจฺจการี
สาตจฺจการี ฯเปฯ อปฺปมตฺโต กุสเลสุ ธมฺเมสูติ ตสฺมา ตุวํ
ปิงฺคิย อปฺปมตฺโต ฯ
[๕๒๑] ชหสฺสุ รูปํ อปุนพฺภวายาติ รูปนฺติ จตฺตาโร จ
มหาภูตา จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทายรูปํ ฯ ชหสฺสุ รูปนฺติ
รูปํ ชหสฺสุ รูปํ ปชหสฺสุ รูปํ วิโนเทหิ รูปํ พฺยนฺตีกโรหิ รูปํ
อนภาวงฺคเมหีติ ชหสฺสุ รูปํ ฯ อปุนพฺภวายาติ ยถา เต รูปํ
อิเธว นิรุชฺเฌยฺย ปุน ปฏิสนฺธิภโว น นิพฺพตฺเตยฺย กามธาตุยา
วา รูปธาตุยา วา อรูปธาตุยา วา กามภเว วา รูปภเว วา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ... ทุจฺจริเตน .. มโนทุจฺจริเตน ฯ ๒ ม. อสกจฺจกิริยตา ฯ
อรูปภเว วา สญฺญาภเว วา อสญฺญาภเว วา เนวสญฺญานาสญฺญาภเว
วา เอกโวการภเว วา จตุโวการภเว วา ปญฺจโวการภเว
วา ปุน คติยา วา อุปปตฺติยา วา ปฏิสนฺธิยา วา [๑]-
สํสาเร วา วฏฺเฏ วา น ชเนยฺย น สญฺชเนยฺย น นิพฺพตฺเตยฺย
นาภินิพฺพตฺเตยฺย อิเธว นิรุชฺเฌยฺย วูปสเมยฺย อตฺถํ คจฺเฉยฺย
ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยาติ ชหสฺสุ รูปํ อปุนพฺภวาย ฯ เตนาห ภควา
ทิสฺวาน รูเปสุ วิหญฺญมาเน (ปิงฺคิยาติ ภควา)
รุปฺปนฺติ รูเปสุ ชนา ปมตฺตา
ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโต
ชหสฺสุ รูปํ อปุนพฺภวายาติ ฯ
[๕๒๒] ทิสา จตสฺโส วิทิสา จตสฺโส
อุทฺธํ อโธ ทส ทิสา อิมาโย
น ตุยฺหํ อทิฏฺฐํ อสุตามุตํ วา
อโถ อวิญฺญาตํ กิญฺจินมตฺถิ โลเก
อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํ
ชาติชราย อิธ วิปฺปหานํ ฯ
[๕๒๓] ทิสา จตสฺโส วิทิสา จตสฺโส อุทฺธํ อโธ ทส ทิสา
อิมาโยติ ทส ทิสา น ตุยฺหํ [๒]- อทิฏฺฐํ อสุตํ อมุตํ อวิญฺญาตํ
กิญฺจิ อตฺตตฺโถ วา ปรตฺโถ วา อุภยตฺโถ วา ทิฏฺฐธมฺมิโก
วา อตฺโถ สมฺปรายิโก วา อตฺโถ ฯเปฯ ปรมตฺโถ วา นตฺถิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ภเว วา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. น ตุยฺหํ ฯเปฯ นมตฺถิ โลเกติ ฯ
น สนฺติ น สํวิชฺชนฺติ นุปลพฺภนฺตีติ น ตุยฺหํ อทิฏฺฐํ อสุตามุตํ
วา อโถ อวิญฺญาตํ กิญฺจิ นมตฺถิ โลเก ฯ
[๕๒๔] อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญนฺติ อาจิกฺข ธมฺมนฺติ
อาทิกลฺยาณํ ฯเปฯ นิพฺพานคามินิญฺจ ปฏิปทํ อาจิกฺข เทเสหิ
ปญฺญเปหิ ปฏฺฐเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหีติ
อาจิกฺข ธมฺมํ ฯ ยมหํ วิชญฺญนฺติ ยมหํ ชาเนยฺยํ วิชาเนยฺยํ
ปฏิวิชาเนยฺยํ ปฏิวิชฺเฌยฺยํ อธิคจฺเฉยฺยํ ผุเสยฺยํ สจฺฉิกเรยฺยนฺติ
อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํ ฯ
[๕๒๕] ชาติชราย อิธ วิปฺปหานนฺติ อิเธว ชาติชรามรณสฺส
ปหานํ วูปสโม ปฏินิสฺสคฺโค ปฏิปฺปสฺสทฺธิ อมตํ นิพฺพานนฺติ
ชาติชราย อิธ วิปฺปหานํ ฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ
ทิสา จตสฺโส วิทิสา จตสฺโส
อุทฺธํ อโธ ทส ทิสา อิมาโย
น ตุยฺหํ อทิฏฺฐํ อสุตามุตํ วา
อโถ อวิญฺญาตํ กิญฺจิ นมตฺถิ โลเก
อาจิกฺข ธมฺมํ ยมหํ วิชญฺญํ
ชาติชราย อิธ วิปฺปหานนฺติ ฯ
[๕๒๖] ตณฺหาธิปนฺเน มนุเช เปกฺขมาโน (ปิงฺคิยาติ ภควา)
สนฺตาปชาเต ชรสา ปเรเต
ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโต
ชหสฺสุ ตณฺหํ อปุนพฺภวาย ฯ
[๕๒๗] ตณฺหาธิปนฺเน มนุเช เปกฺขมาโนติ ตณฺหาติ
รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา
ธมฺมตณฺหา ฯ ตณฺหาธิปนฺเนติ ตณฺหาอธิปนฺเน [๑]- ตณฺหานุคเต
ตณฺหานุสเฏ ตณฺหายาปนฺเน อภิภูเต ปริยาทินฺนจิตฺเต ฯ มนุเชติ
สตฺตาธิวจนํ ฯ เปกฺขมาโนติ เปกฺขมาโน ทกฺขมาโน โอโลกยมาโน
นิชฺฌายมาโน อุปปริกฺขมาโนติ ตณฺหาธิปนฺเน มนุเช
เปกฺขมาโน ฯ ปิงฺคิยาติ ภควา พฺราหฺมณํ นาเมน อาลปติ ฯ
[๕๒๘] สนฺตาปชาเต ชรสา ปเรเตติ สนฺตาปชาเตติ ชาติยา
สนฺตาปชาเต ชราย สนฺตาปชาเต พฺยาธินา สนฺตาปชาเต มรเณน
สนฺตาปชาเต โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาเสหิ สนฺตาปชาเต
เนรยิเกน ทุกฺเขน สนฺตาปชาเต ฯเปฯ ทิฏฺฐิพฺยสเนน ทุกฺเขน
สนฺตาปชาเต อีติชาเต อุปทฺทวชาเต อุปสคฺคชาเตติ สนฺตาปชาเต ฯ
ชรสา ปเรเตติ ชราย ผุฏฺเฐ ปเรเต สโมหิเต [๒]- ชาติยานุคเต ชราย
อนุสเฏ พฺยาธินา อภิภูเต มรเณน อพฺภาหเต อตาเณ อเลเณ
อสรเณ อสรณีภูเตติ สนฺตาปชาเต ชรสา ปเรเต ฯ
[๕๒๙] ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโตติ ตสฺมาติ ตสฺมา
ตํการณา ตํเหตุ ตปฺปจฺจยา ตํนิทานา เอวํ อาทีนวํ สมฺปสฺสมาโน
ตณฺหายาติ ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย ฯ อปฺปมตฺโตติ สกฺกจฺจการี
สาตจฺจการี ฯเปฯ อปฺปมตฺโต กุสเลสุ ธมฺเมสูติ ตสฺมา ตุวํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตณฺหานุเค ฯ ๒ ม. สมนฺนาคเต ฯ
ปิงฺคิย อปฺปมตฺโต ฯ
[๕๓๐] ชหสฺสุ ตณฺหํ อปุนพฺภวายาติ ตณฺหาติ รูปตณฺหา
สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา ฯ
ชหสฺสุ ตณฺหนฺติ ตณฺหํ ชหสฺสุ ตณฺหํ ปชหสฺสุ ตณฺหํ วิโนเทหิ
ตณฺหํ พฺยนฺตีกโรหิ ตณฺหํ อนภาวงฺคเมหีติ ชหสฺสุ ตณฺหํ ฯ
อปุนพฺภวายาติ ยถา เต รูปํ อิเธว นิรุชฺเฌยฺย ปุน ปฏิสนฺธิภโว
น นิพฺพตฺเตยฺย กามธาตุยา วา รูปธาตุยา วา อรูปธาตุยา
วา กามภเว วา รูปภเว วา อรูปภเว วา สญฺญาภเว วา
อสญฺญาภเว วา เนวสญฺญานาสญฺญาภเว วา เอกโวการภเว วา
จตุโวการภเว วา ปญฺจโวการภเว วา ปุน คติยา วา อุปปตฺติยา
วา ปฏิสนฺธิยา วา สํสาเร วา วฏฺเฏ วา น ชเนยฺย น สญฺชเนยฺย
น นิพฺพตฺเตยฺย นาภินิพฺพตฺเตยฺย อิเธว นิรุชฺเฌยฺย วูปสเมยฺย
อตฺถํ คจฺเฉยฺย ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยาติ ชหสฺสุ ตณฺหํ อปุนพฺภวาย ฯ
เตนาห ภควา
ตณฺหาธิปนฺเน มนุเช เปกฺขมาโน (ปิงฺคิยาติ ภควา)
สนฺตาปชาเต ชรสา ปเรเต
ตสฺมา ตุวํ ปิงฺคิย อปฺปมตฺโต
ชหสฺสุ ตณฺหํ อปุนพฺภวายาติ ฯ
[๕๓๑] สห คาถาปริโยสานา เตน พฺราหฺมเณน สทฺธึ
เอกจฺฉนฺทา เอกปฺปโยคา เอกาธิปฺปายา เอกวาสนวาสิตา เตสํ
อเนกปาณสหสฺสานํ วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ ยงฺกิญฺจิ
สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ตสฺส จ พฺราหฺมณสฺส วิรชํ วีตมลํ
ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ฯ
สห จกฺขุปฏิลาภา ๑- อชินชฏาวากจีรทณฺฑกมณฺฑลุเกสา จ มสฺสู
จ อนฺตรหิตา ฯ ภณฺฑกาสายวตฺถวสโน สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธโร
ภิกฺขุ อนฺวตฺถปฏิปตฺติยา ปญฺชลิโก ภควนฺตํ นมสฺสมาโน นิสินฺโน
โหติ สตฺถา เม ภนฺเต ภควา สาวโกหมสฺมีติ ฯ
ปิงฺคิยมาณวกปญฺหานิทฺเทโส โสฬสโม ฯ
------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. จกฺขุสฺส ปฏิลาภา ฯ
โสฬสมาณวกปญฺหานิคมนิทฺเทโส ๑-
[๕๓๒] อิทมโวจ ภควา มคเธสุ วิหรนฺโต ปาสาณเก เจติเย
ปริจาริกโสฬสนฺนํ ๒- พฺราหฺมณานํ อชฺฌิฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ ปญฺหํ
พฺยากาสิ ฯ
[๕๓๓] อิทมโวจ ภควาติ อิมํ ๓- ปารายนํ อโวจ ฯ ภควาติ
คารวาธิวจนเมตํ ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ ภควาติ
อิทมโวจ ภควา ฯ
[๕๓๔] มคเธสุ วิหรนฺโตติ มคธนามเก ชนปเท ฯ วิหรนฺโตติ
วิหรนฺโต อิริยนฺโต วตฺเตนฺโต ปาเลนฺโต ยเปนฺโต ยาเปนฺโต ฯ
ปาสาณเก เจติเยติ ปาสาณกเจติยํ วุจฺจติ พุทฺธาสนนฺติ มคเธสุ
วิหรนฺโต ปาสาณเก เจติเย ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้าที่ ๒๔๕-๒๖๘.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=30&item=501&items=34
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=30&item=501&items=34&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=30&item=501&items=34
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=30&item=501&items=34
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=501
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐
https://84000.org/tipitaka/read/?index_30
https://84000.org/tipitaka/english/?index_30
บันทึก ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
