[๗๘๘] วิปิฏฺฐิกตฺวาน สุขํ ทุขญฺจ
ปุพฺเพว จ โสมนสฺสโทมนสฺสํ
ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธํ
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
[๗๘๙] วิปิฏฺฐิกตฺวาน สุขํ ทุขญฺจ ปุพฺเพว จ โสมนสฺสโทมนสฺสนฺติ
โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส
จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ
อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ วิปิฏฺฐิกตฺวาน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุจฺฉินฺทิตฺวา ฯ
สุขํ ทุขญฺจ ปุพฺเพว จ โสมนสฺสโทมนสฺสํ ฯ
[๗๙๐] ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธนฺติ อุเปกฺขาติ ยา
จตุตฺถชฺฌาเน อุเปกฺขา อุเปกฺขนา อชฺฌุเปกฺขนา จิตฺตสฺส ปสฺสทฺธตา ๑-
มชฺฌตฺตตา จิตฺตสฺส ฯ สมโถติ ยา จิตฺตสฺส ฐิติ สณฺฐิติ อวฏฺฐิติ
อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ
สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ ฯ จตุตฺถชฺฌาเน อุเปกฺขา จ สมโถ จ
สุทฺธา โหนฺติ วิสุทฺธา ปริโยทาตา อนงฺคณา วิคตูปกฺกิเลสา
มุทุภูตา กมฺมนียา ฐิตา อาเนญฺชปฺปตฺตา ฯ ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ
วิสุทฺธนฺติ จตุตฺถชฺฌาเน ๒- อุเปกฺขญฺจ สมถญฺจ ลทฺธาน ๓- ลภิตฺวาติ [๔]-
ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธํ ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ
วิปิฏฺฐิกตฺวาน สุขํ ทุขญฺจ
ปุพฺเพว จ โสมนสฺสโทมนสฺสํ
ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธํ
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ
[๗๙๑] อารทฺธวิริโย ปรมตฺถปตฺติยา
อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ
ทฬฺหนิกฺกโม ถามพลูปปนฺโน
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
[๗๙๒] อารทฺธวิริโย ปรมตฺถปตฺติยาติ ปรมตฺถํ วุจฺจติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. จิตฺตสมตา จิตฺตปฺปสฺสทฺธตา ฯ ๒ ม. จตุตฺถชฺฌานํ ฯ ๓ ม. ลทฺธา ฯ
@๔ ม. วินฺทิตฺวา ปฏิลภิตฺวาติ ฯ
อมตํ นิพฺพานํ โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค
ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ ฯ ปรมตฺถสฺส ปตฺติยา ลาภาย
ปฏิลาภาย อธิคมาย ผุสนาย สจฺฉิกิริยาย อารทฺธวิริโย วิหรติ
อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ สมฺปทาย ถามวา
ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสูติ อารทฺธวิริโย
ปรมตฺถปตฺติยา ฯ
[๗๙๓] อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺตีติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อนุปฺปนฺนานํ
ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ
อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ
ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ
ปทหติ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ
วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา
อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาปาริปูริยา ๑- ฉนฺทํ ชเนติ
วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหตีติ เอวํ อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ฯ
{๗๙๓.๑} อถวา กามํ ตโจ จ นฺหารู จ อฏฺฐี จ อวสุสฺสตุ ๒- [๓]-
มํสโลหิตํ ยนฺตํ ปุริสถาเมน ปุริสพเลน ปุริสวิริเยน ปุริสปรกฺกเมน
ปตฺตพฺพํ น ตํ ปาปุณิตฺวา ๔- วิริยสฺส ฐานํ ๕- ภวิสฺสตีติ จิตฺตํ
ปคฺคณฺหาติ ปทหติ เอวมฺปิ อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ฯ น ตาวาหํ
อิมํ ปลฺลงฺกํ ภินฺทิสฺสามิ ยาว เม
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ภาวนาย ปาริปูริยา ฯ ๒ ม. อวสิสฺสตุ ฯ ๓ ม. สรีเร อุปสุสฺสตุ ฯ
@๔ ม. อปาปุณิตฺวา ฯ ๕ ม. สณฺฐานํ ฯ
น อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิสฺสตีติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ
ปทหติ เอวมฺปิ อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ฯ
นาสฺสิสฺสํ ๑- น ปิวิสฺสามิ วิหารโต น นิกฺขมึ ๒-
นปิ ปสฺสํ นิปาเตสฺสํ ตณฺหาสลฺเล อนูหเตติ
จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ เอวมฺปิ อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ฯ
{๗๙๓.๒} น ตาวาหํ อิมมฺหา อาสนา อุฏฺฐหิสฺสามิ ยาว เม น
อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิสฺสตีติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ
เอวมฺปิ อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ฯ น ตาวาหํ อิมมฺหา จงฺกมา
โอโรหิสฺสามิ วิหารา นิกฺขมิสฺสามิ อฑฺฒโยคา นิกฺขมิสฺสามิ
ปาสาทา นิกฺขมิสฺสามิ หมฺมิยา นิกฺขมิสฺสามิ คุหาย
นิกฺขมิสฺสามิ เลณา นิกฺขมิสฺสามิ กุฏิยา นิกฺขมิสฺสามิ กูฏาคารา
นิกฺขมิสฺสามิ อฏฺฏา นิกฺขมิสฺสามิ มาฬา นิกฺขมิสฺสามิ อุทฺทณฺฑา
นิกฺขมิสฺสามิ อุปฏฺฐานสาลาย นิกฺขมิสฺสามิ มณฺฑปา นิกฺขมิสฺสามิ
รุกฺขมูลา นิกฺขมิสฺสามิ ยาว เม น อนุปาทาย อาสเวหิ
จิตฺตํ วิมุจฺจิสฺสตีติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ เอวมฺปิ อลีนจิตฺโต
อกุสีตวุตฺติ ฯ อิมสฺมึเยว ปุพฺพณฺหสมเย อริยธมฺมํ อาหริสฺสามิ
สมาหริสฺสามิ อธิคจฺฉิสฺสามิ ผุสยิสฺสามิ สจฺฉิกริสฺสามีติ จิตฺตํ
ปคฺคณฺหาติ ปทหติ เอวมฺปิ อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ฯ อิมสฺมึเยว
มชฺฌนฺติกสมเย สายณฺหสมเย ปุเรภตฺตํ ปจฺฉาภตฺตํ ปุริมยาเม
มชฺฌิมยาเม ปจฺฉิมยาเม กาเฬ ชุเณฺห วสฺเส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. นาสิสฺสํ ฯ ๒ ม. นิกฺขเม ฯ
เหมนฺเต คิเมฺห ปุริเม วโยขนฺเธ มชฺฌิเม วโยขนฺเธ ปจฺฉิเม
วโยขนฺเธ อริยธมฺมํ อาหริสฺสามิ สมาหริสฺสามิ อธิคจฺฉิสฺสามิ
ผุสยิสฺสามิ สจฺฉิกริสฺสามีติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ เอวมฺปิ
อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ ฯ
[๗๙๔] ทฬฺหนิกฺกโม ถามพลูปปนฺโนติ ทฬฺหนิกฺกโมติ โส
ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ทฬฺหสมาทาโน อโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ อวฏฺฐิตสมาทาโน
กายสุจริเต วจีสุจริเต มโนสุจริเต ทานสํวิภาเค สีลสมาทาเน
อุโปสถุปวาเส เมตฺเตยฺยตาย ๑- เปตฺเตยฺยตาย สามญฺญตาย
พฺรหฺมญฺญตาย กุเลเชฏฺฐาปจายิกาย อญฺญตรญฺญตเรสุ อธิกุสเลสุ
ธมฺเมสูติ ทฬฺหนิกฺกโม ฯ ถามพลูปปนฺโนติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ
ถาเมน จ พเลน จ วิริเยน จ ปรกฺกเมน จ [๒]- อุเปโต
โหติ สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมุปปนฺโน สมนฺนาคโตติ
ทฬฺหนิกฺกโม ถามพลูปปนฺโน ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ
อารทฺธวิริโย ปรมตฺถปตฺติยา
อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ
ทฬฺหนิกฺกโม ถามพลูปปนฺโน
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ
[๗๙๕] ปฏิสลฺลานํ ฌานมริญฺจมาโน
ธมฺเมสุ นิจฺจํ อนุธมฺมจารี
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มตฺเตยฺยตาย ฯ ๒ ม. ปญฺญาย จ ฯ
อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสุ
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
[๗๙๖] ปฏิสลฺลานํ ฌานมริญฺจมาโนติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ
ปฏิสลฺลานาราโม โหติ ปฏิสลฺลานรโต อชฺฌตฺตํ เจโตสมถมนุยุตฺโต
อนิรากตชฺฌาโน [๑]- ฌานมริญฺจติ ๒- อนุปฺปนฺนสฺส วา ปฐมสฺส
ฌานสฺส อุปฺปาทาย ยุตฺโต ปยุตฺโต สํยุตฺโต อายุตฺโต สมายุตฺโต
อนุปฺปนฺนสฺส วา ทุติยสฺส ฌานสฺส อนุปฺปนฺนสฺส วา ตติยสฺส
ฌานสฺส อนุปฺปนฺนสฺส วา จตุตฺถสฺส ฌานสฺส อุปฺปาทาย
ยุตฺโต ปยุตฺโต สํยุตฺโต อายุตฺโต สมายุตฺโตติ เอวํ ฌานมริญฺจติ ฯ
อถวา อุปฺปนฺนํ วา ปฐมํ ฌานํ อาเสวติ ภาเวติ
พหุลีกโรติ อุปฺปนฺนํ วา ทุติยํ ฌานํ อุปฺปนฺนํ วา ตติยํ
ฌานํ อุปฺปนฺนํ วา จตุตฺถํ ฌานํ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรตีติ
เอวมฺปิ ฌานมริญฺจตีติ ปฏิสลฺลานํ ฌานมริญฺจมาโน ฯ
[๗๙๗] ธมฺเมสุ นิจฺจํ อนุธมฺมจารีติ ธมฺมา วุจฺจนฺติ จตฺตาโร
สติปฏฺฐานา ฯเปฯ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ฯ กตเม
อนุธมฺมา ฯ สมฺมาปฏิปทา อนุโลมปฏิปทา ๓- อปจฺจนีกปฏิปทา
อนฺวตฺถปฏิปทา ธมฺมานุธมฺมปฏิปทา สีเลสุ ปริปูริการิตา อินฺทฺริเยสุ
คุตฺตทฺวารตา โภชเน มตฺตญฺญุตา ชาคริยานุโยโค สติสมฺปชญฺญํ
อิเม วุจฺจนฺติ อนุธมฺมา ฯ ธมฺเมสุ นิจฺจํ อนุธมฺมจารีติ ธมฺเมสุ
นิจฺจกาลํ [๔]- สตตํ สมิตํ อพฺโพกิณฺณํ ๕- โปขานุโปขํ อุทกุมฺมิชาตํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. วิปสฺสนาย สมนฺนาคโต พฺรูเหตา สุญฺญาคารํ ฌายี ฌานรโต
@เอกตฺตมนุยุตฺโต สทตฺถครุโกติ ปฏิสลฺลานํ ฯ ฌานมริญฺจมาโนติ โส
@ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ทฺวีหิ การเณหิ ฌานํ น ริญฺจติ ฯ ๓ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
@๔ ม. ธุวกาลํ ฯ ๕ ม. อโวกิณฺณํ ฯ
อวิจิ สนฺตติ ๑- สหิตํ ผุสิตํ ปุเรภตฺตํ ปจฺฉาภตฺตํ ปุริมยาเม มชฺฌิมยาเม
ปจฺฉิมยาเม กาเฬ ชุเณฺห วสฺเส เหมนฺเต คิเมฺห ปุริเม
วโยขนฺเธ มชฺฌิเม วโยขนฺเธ ปจฺฉิเม วโยขนฺเธ จรติ วิจรติ
อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปตีติ ธมฺเมสุ นิจฺจํ
อนุธมฺมจารี ฯ
[๗๙๘] อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสูติ สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ
อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสุ สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ สพฺเพ ธมฺมา
อนตฺตาติ ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ
อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสูติ อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสุ ฯ
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ
ปฏิสลฺลานํ ฌานมริญฺจมาโน
ธมฺเมสุ นิจฺจํ อนุธมฺมจารี
อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสุ
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ
[๗๙๙] ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยํ อปฺปมตฺโต
อเนลมูโค ๒- สุตวา สติมา ๓-
สงฺขาตธมฺโม นิยโต ปธานวา
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
[๘๐๐] ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยํ อปฺปมตฺโตติ ตณฺหาติ รูปตณฺหา
สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อิเม เทฺว ปาฐา นตฺถิ ฯ ๒ ม. อเนฬมูโค ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ม. สตีมา ฯ
@เอวมุปริปิ ฯ
ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยนฺติ ราคกฺขยํ โทสกฺขยํ โมหกฺขยํ คติกฺขยํ
อุปปตฺติกฺขยํ ปฏิสนฺธิกฺขยํ ภวกฺขยํ สํสารกฺขยํ วฏฺฏกฺขยํ อิจฺฉนฺโต
ปตฺถยนฺโต [๑]- อภิชปฺปนฺโตติ ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยํ ฯ อปฺปมตฺโตติ
โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สกฺกจฺจการี สาตจฺจการี ฯเปฯ อปฺปมตฺโต
กุสเลสุ ธมฺเมสูติ ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยํ อปฺปมตฺโต ฯ
[๘๐๑] อเนลมูโค สุตวา สติมาติ อเนลมูโคติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ
ปณฺฑิโต ปญฺญวา พุทฺธิมา ญาณี วิภาวี เมธาวีติ
อเนลมูโค ฯ สุตวาติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร
สุตสนฺนิจโย เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา
ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถา สพฺยญฺชนา เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ
พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ
ธตา วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฏิวิทฺธาติ
สุตวา ฯ สติมาติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สติมา โหติ ปรเมน
สติเนปกฺเกน สมนฺนาคโต จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตาติ
อเนลมูโค สุตวา สติมา ฯ
[๘๐๒] สงฺขาตธมฺโม นิยโต ปธานวาติ สงฺขาตธมฺโม
วุจฺจติ ญาณํ ยา ปญฺญา ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย
สมฺมาทิฏฺฐิ ฯ สงฺขาตธมฺโมติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ สงฺขาตธมฺโม
ญาตธมฺโม ตุลิตธมฺโม ตีริตธมฺโม วิภูตธมฺโม วิภาวิตธมฺโม
สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สาทิยนฺโต ปิหยนฺโต ฯ
สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ สงฺขาตธมฺโม ญาตธมฺโม ตุลิตธมฺโม
ตีริตธมฺโม วิภูตธมฺโม วิภาวิตธมฺโม ฯ อถวา ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส
[๑]- ขนฺธา สงฺขาตา ๒- ธาตุโย สงฺขาตา อายตนานิ สงฺขาตานิ
คติโย สงฺขาตา อุปปตฺติโย สงฺขาตา ปฏิสนฺธิโย สงฺขาตา ภวา
สงฺขาตา สํสารา สงฺขาตา วฏฺฏา สงฺขาตา ฯ อถวา [๓]- ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ
ขนฺธปริยนฺเต ฐิโต ธาตุปริยนฺเต ฐิโต อายตนปริยนฺเต
ฐิโต คติปริยนฺเต ฐิโต อุปปตฺติปริยนฺเต ฐิโต ปฏิสนฺธิปริยนฺเต
ฐิโต ภวปริยนฺเต ฐิโต สํสารปริยนฺเต ฐิโต วฏฺฏปริยนฺเต ฐิโต
สงฺขารปริยนฺเต ฐิโต อนฺติมภเว ฐิโต [๔]- อนฺติมเทหธโร
ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ฯ
ยสฺสายํ ๕- ปจฺฉิมโก ภโว จริโมยํ สมุสฺสโย
ชาติชรามรณสํสาโร ๖- นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโวติ
[๗]- สงฺขาตธมฺโม ฯ นิยโตติ นิยามา วุจฺจนฺติ จตฺตาโร อริยมคฺคา ฯ
จตูหิ อริยมคฺเคหิ สมนฺนาคโตติ นิยโต อริยมคฺเคหิ นิยามํ ปตฺโต
สมฺปตฺโต [๘]- ผุสิโต สจฺฉิกโตติ นิยโต ฯ ปธานวาติ ปธานํ
วุจฺจติ วิริยํ โย เจตโส วิริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม [๙]- อุสฺสาโห
อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตจฺฉนฺทตา
อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห วิริยํ วิริยินฺทฺริยํ วิริยพลํ
สมฺมาวายาโม ฯ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ อิมินา ปธาเนน อุเปโต
สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมุปปนฺโน สมนฺนาคโต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. จ. ฯ ๒ ม. สงฺขิตฺตา ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ ๓ ม. โส ฯ ๔ ม. อนฺติมสมุสฺสเย
@ฐิโต ฯ ๕ ม. ตสฺสายํ ฯ ๖ ม. ชาติมรณสํสาโร ฯ ๗ ม. ตํการณา ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ฯ
@๘ ม. อธิคโต ฯ ๙ ม. อุยฺยาโม วายาโม ฯ
ตสฺมา โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปธานวาติ สงฺขาตธมฺโม นิยโต
ปธานวา ฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ
ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยํ อปฺปมตฺโต
อเนลมูโค สุตวา สติมา
สงฺขาตธมฺโม นิยโต ปธานวา
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ
[๘๐๓] สีโหว สทฺเทสุ อสนฺตสนฺโต
วาโตว ชาลมฺหิ อสชฺชมาโน
ปทุมํว โตเยน อลิมฺปมาโน
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
[๘๐๔] สีโหว สทฺเทสุ อสนฺตสนฺโตติ ยถา สีโห มิคราชา
สทฺเทสุ อสนฺตาสี อปริสนฺตาสี อนุตฺราสี อนุพฺพิคฺโค อนุสฺสุกี ๑-
อนุตฺราโส อภิรุ อจฺฉมฺภี อนุตฺราสี อปลายี ปจฺเจกสมฺพุทฺโธปิ
สทฺเทสุ อสนฺตาสี อปริสนฺตาสี อนุตฺราสี อนุพฺพิคฺโค อนุสฺสุกี
อนุตฺราโส อภิรุ อจฺฉมฺภี อนุตฺราสี อปลายี ปหีนภยเภรโว
วิคตโลมหํโส วิหรตีติ สีโหว สทฺเทสุ อสนฺตสนฺโต ฯ
[๘๐๕] วาโตว ชาลมฺหิ อสชฺชมาโนติ วาโตติ ปุรตฺถิมา
วาตา ปจฺฉิมา วาตา อุตฺตรา วาตา ทกฺขิณา วาตา สรชา
วาตา [๒]- สีตา วาตา อุณฺหา วาตา ปริตฺตา วาตา อธิมตฺตา วาตา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อนุสฺสงฺกี ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. อรชา วาตา ฯ
กาลวาตา ๑- เวรมฺภวาตา ปกฺขิวาตา สุปณฺณวาตา ตาลปณฺณวาตา
วิธูปนวาตา ฯ ชาลํ วุจฺจติ สุตฺตชาลํ ฯ ยถา วาโต ชาลมฺหิ
น สชฺชติ น คยฺหติ ๒- น พชฺฌติ น ปลิพชฺฌติ เอวเมว เทฺว
ชาลา ตณฺหาชาลญฺจ ทิฏฺฐิชาลญฺจ ฯเปฯ อิทํ ตณฺหาชาลํ
ฯเปฯ อิทํ ทิฏฺฐิชาลํ ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส ตณฺหาชาลํ
ปหีนํ ทิฏฺฐิชาลํ ปฏินิสฺสฏฺฐํ ตณฺหาชาลสฺส ปหีนตฺตา ทิฏฺฐิชาลสฺส
ปฏินิสฺสฏฺฐตฺตา โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ รูเป น สชฺชติ
สทฺเท น สชฺชติ ฯเปฯ ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพสุ ธมฺเมสุ น
สชฺชติ น คยฺหติ น พชฺฌติ น ปลิพชฺฌติ นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโฐ
วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรตีติ วาโตว
ชาลมฺหิ อสชฺชมาโน ฯ
[๘๐๖] ปทุมํว โตเยน อลิมฺปมาโนติ ปทุมํ วุจฺจติ
ปทุมปุปฺผํ ฯ โตยํ วุจฺจติ อุทกํ ฯ ยถา ปทุมปุปฺผํ โตเยน น
ลิมฺปิยติ ๓- [๔]- อลิตฺตํ [๕]- อนุปลิตฺตํ เอวเมว เทฺว เลปา ตณฺหาเลโป
จ ทิฏฺฐิเลโป จ ฯเปฯ อยํ ตณฺหาเลโป ฯเปฯ อยํ ทิฏฺฐิเลโป
ตสฺส ปจฺเจกสมฺพุทฺธสฺส ตณฺหาเลโป ปหีโน ทิฏฺฐิเลโป
ปฏินิสฺสฏฺโฐ ตณฺหาเลปสฺส ปหีนตฺตา ทิฏฺฐิเลปสฺส ปฏินิสฺสฏฺฐตฺตา
โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ รูเป น ลิมฺปติ สทฺเท น ลิมฺปติ ฯเปฯ
ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพสุ ธมฺเมสุ น ลิมฺปติ [๖]- นุปลิมฺปติ อลิตฺโต [๗]-
อนุปลิตฺโต นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโฐ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ตณฺหาติ ฯ เอวมีทิเสสุ ฐาเนสุ ฯ ๓ ม. ลิมฺปติ ฯ
@๔ ม. น ปลิมฺปติ น อุปลิมฺปติ ฯ ๕ ม. อปลิตฺตํ ฯ ๖ ม. น ปลิมฺปติ ฯ
@๗ ม. อปลิตฺโต ฯ
เจตสา วิหรตีติ ปทุมํว โตเยน อลิมฺปมาโน ฯ เอโก
จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ
สีโหว สทฺเทสุ อสนฺตสนฺโต
วาโตว ชาลมฺหิ อสชฺชมาโน
ปทุมํว โตเยน อลิมฺปมาโน
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ
[๘๐๗] สีโห ยถา ทาฐพลี ปสยฺห
ราชา มิคานํ อภิภุยฺยจารี
เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานิ
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
[๘๐๘] สีโห ยถา ทาฐพลี ปสยฺห ราชา มิคานํ อภิภุยฺยจารีติ
ยถา สีโห มิคราชา ทาฐพลี ทาฐาวุโธ สพฺเพ ติรจฺฉานคเต
ปาเณ อภิภุยฺย อภิภวิตฺวา อชฺโฌตฺถริตฺวา ปริยาทิยิตฺวา
มทฺทิตฺวา จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ
เอวเมว ๑- ปจฺเจกสมฺพุทฺโธปิ ปญฺญาพลี ปญฺญาวุโธ สพฺพปาณภูเต [๒]-
ปญฺญาย อภิภุยฺย อภิภวิตฺวา อชฺโฌตฺถริตฺวา ปริยาทิยิตฺวา
มทฺทิตฺวา จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ
ยาเปตีติ สีโห ยถา ทาฐพลี ปสยฺห ราชา มิคานํ อภิภุยฺยจารี ฯ
[๘๐๙] เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานีติ ยถา สีโห มิคราชา
อรญฺญวนปตฺถานิ อชฺโฌคาเหตฺวา ๓- จรติ วิจรติ อิริยติ วตฺเตติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ปุคฺคเล ฯ ๓ ม. อรญฺญวนมชฺโฌคาเหตฺวา ฯ
@เอวมุปริปิ ฯ
ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ เอวเมว ๑- ปจฺเจกสมฺพุทฺโธปิ อรญฺญวนปตฺถานิ
ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวติ อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานิ
วิชนวาตานิ มนุสฺสราหเสยฺยกานิ ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิ ฯ โส เอโก
คจฺฉติ เอโก ติฏฺฐติ เอโก นิสีทติ เอโก เสยฺยํ กปฺเปติ เอโก
คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติ เอโก อภิกฺกมติ เอโก ปฏิกฺกมติ เอโก
รโห นิสีทติ เอโก จงฺกมํ อธิฏฺฐาติ เอโก จรติ วิจรติ อิริยติ
วตฺเตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปตีติ เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ฯ
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ
สีโห ยถา ทาฐพลี ปสยฺห
ราชา มิคานํ อภิภุยฺยจารี
เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานิ
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ
[๘๑๐] เมตฺตํ อุเปกฺขํ กรุณํ วิมุตฺตึ
อาเสวมาโน มุทิตญฺจ กาเล
สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโน
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
[๘๑๑] เมตฺตํ อุเปกฺขํ กรุณํ วิมุตฺตึ อาเสวมาโน มุทิตญฺจ
กาเลติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ
ผริตฺวา วิหรติ ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ
ติริยํ สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ เมตฺตาสหคเตน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
เจตสา วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน ๑-
ผริตฺวา วิหรติ กรุณาสหคเตน เจตสา มุทิตาสหคเตน
เจตสา อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ
ตถา ทุติยํ ตถา ตติยํ ตถา จตุตฺถํ อิติ อุทฺธมโธ ติริยํ
สพฺพธิ สพฺพตฺตตาย สพฺพาวนฺตํ โลกํ อุเปกฺขาสหคเตน เจตสา
วิปุเลน มหคฺคเตน อปฺปมาเณน อเวเรน อพฺยาปชฺเฌน ผริตฺวา
วิหรตีติ เมตฺตํ อุเปกฺขํ กรุณํ วิมุตฺตึ อาเสวมาโน มุทิตญฺจ
กาเล ฯ
[๘๑๒] สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโนติ เมตฺตาทีนํ ๒-
ภาวิตตฺตา เย ปุรตฺถิมาย ทิสาย สตฺตา เต อปฺปฏิกุลา โหนฺติ
เย ปจฺฉิมาย ทิสาย สตฺตา เย อุตฺตราย ทิสาย สตฺตา เย
ทกฺขิณาย ทิสาย สตฺตา เย ปุรตฺถิมาย อนุทิสาย สตฺตา เย
ปจฺฉิมาย อนุทิสาย สตฺตา เย อุตฺตราย อนุทิสาย สตฺตา เย
ทกฺขิณาย อนุทิสาย สตฺตา เย อโธคมาย ๓- ทิสาย สตฺตา เย
อุปริมาย ทิสาย สตฺตา เย ทสสุ ทิสาสุ วิทิสาสุ ๔- สตฺตา เต
อปฺปฏิกุลา โหนฺติ [๕]- ฯ สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโนติ สพฺเพน
สตฺตโลเกน ๖- อวิรุชฺฌมาโน อปฺปฏิวิรุชฺฌมาโน อฆฏฺฏิยมาโน ๗-
อปฺปฏิหญฺญมาโนติ สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโน ฯ เอโก จเร
ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ
เมตฺตํ อุเปกฺขํ กรุณํ วิมุตฺตึ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อพฺยาปชฺเชน ฯ เอวมีทิเสสุ ปเทสุ ฯ ๒ ม. เมตฺตาย ฯ ๓ ม. เหฏฺฐิมาย ฯ
@๔ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๕ ม. กรุณาย ภาวิตตฺตา ฯเปฯ มุทิตาย ภาวิตตฺตา
@ฯเปฯ อุเปกฺขาย ภาวิตตฺตา เย ปุรตฺถิมาย ทิสาย สตฺตา ฯเปฯ เย ทสสุ ทิสาสุ
@สตฺตา เต อปฺปฏิกูลา โหนฺติ ฯ ๖ ม. โลเกน ฯ ๗ ม. อนาฆามติยาโน ฯ
อาเสวมาโน มุทิตญฺจ กาเล
สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโน
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ
[๘๑๓] ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหํ
สนฺทาลยิตฺวาน สญฺโญชนานิ
อสนฺตสํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
[๘๑๔] ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหนฺติ ราคนฺติ โย
ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ โทสนฺติ
โย จิตฺตสฺส อาฆาโต ฯเปฯ จณฺฑิกฺกํ อสฺสุโรโป อนตฺตมนตา
จิตฺตสฺส ฯ โมโหติ ทุกฺเข อญาณํ ฯเปฯ อวิชฺชาลงฺคี โมโห
อกุสลมูลํ ฯ ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหนฺติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ
ราคญฺจ โทสญฺจ โมหญฺจ ปหาย ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา
พฺยนฺตีกริตฺวา อนภาวงฺคเมตฺวาติ ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย
โมหํ ฯ
[๘๑๕] สนฺทาลยิตฺวาน สญฺโญชนานีติ ทส สญฺโญชนานิ
กามราคสญฺโญชนํ ปฏิฆสญฺโญชนํ ฯเปฯ อวิชฺชาสญฺโญชนํ ฯ
สนฺทาลยิตฺวาน สญฺโญชนานีติ [๑]- สญฺโญชนานิ สนฺทาลยิตฺวาน
ปทาลยิตฺวาน สมฺปทาลยิตฺวาน ปชหิตฺวาน วิโนเทตฺวาน พฺยนฺตีกริตฺวาน
อนภาวงฺคเมตฺวานาติ สนฺทาลยิตฺวาน สญฺโญชนานิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ทส ฯ
[๘๑๖] อสนฺตสํ ชีวิตสงฺขยมฺหีติ โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ
ชีวิตปริโยสาเน อสนฺตาสี อปริสนฺตาสี ๑- อนุตฺราสี อนุพฺพิคฺโค อนุสฺสุกี
อนุตฺราโส อภิรุ อจฺฉมฺภี อนุตฺราสี อปลายี ปหีนภยเภรโว
วิคตโลมหํโสติ [๒]- อสนฺตสํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ ฯ เอโก จเร
ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ
ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหํ
สนฺทาลยิตฺวาน สญฺโญชนานิ
อสนฺตสํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ
[๘๑๗] ภชนฺติ เสวนฺติ จ การณตฺถา
นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตา
อตฺตตฺถปญฺญา อสุจี มนุสฺสา
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
[๘๑๘] ภชนฺติ เสวนฺติ จ การณตฺถาติ อตฺตตฺถการณา
ปรตฺถการณา อุภยตฺถการณา ทิฏฺฐธมฺมิกตฺถการณา
สมฺปรายิกตฺถการณา ปรมตฺถการณา ภชนฺติ สมฺภชนฺติ
เสวนฺติ [๓]- ปฏิเสวนฺตีติ ภชนฺติ เสวนฺติ จ การณตฺถา ฯ
[๘๑๙] นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตาติ เทฺว มิตฺตา
อาคาริกมิตฺโต ๔- จ อนาคาริกมิตฺโต จ ฯเปฯ อยํ อาคาริกมิตฺโต
ฯเปฯ อยํ อนาคาริกมิตฺโต ฯ นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. วีหรตีติ ฯ ๓ ม. นิเสวนฺติ สํเสวนฺติ ฯ
@๔ ม. อคาริกมิตฺโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ
อิเม เทฺว มิตฺตา อการณา [๑]- อเหตู อปฺปจฺจยา ทุลฺลภาติ [๒]-
นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตา ฯ
[๘๒๐] อตฺตตฺถปญฺญา อสุจี มนุสฺสาติ อตฺตตฺถปญฺญาติ
อตฺตโน อตฺถาย อตฺตโน เหตุ อตฺตโน ปจฺจยา อตฺตโน การณา
ภชนฺติ สมฺภชนฺติ เสวนฺติ นิเสวนฺติ สํเสวนฺติ [๓]- อาจรนฺติ สมาจรนฺติ
ปยิรุปาสนฺติ ปุจฺฉนฺติ ๔- ปริปญฺหนฺตีติ อตฺตตฺถปญฺญา ฯ อสุจี
มนุสฺสาติ อสุจินา กายกมฺเมน สมนฺนาคตาติ อสุจี มนุสฺสา ฯ
อสุจินา วจีกมฺเมน สมนฺนาคตาติ อสุจี มนุสฺสา ฯ อสุจินา
มโนกมฺเมน สมนฺนาคตาติ อสุจี มนุสฺสา ฯ อสุจินา ปาณาติปาเตน
อสุจินา อทินฺนาทาเนน อสุจินา กาเมสุมิจฺฉาจาเรน
อสุจินา มุสาวาเทน อสุจิยา ปิสุณาย วาจาย อสุจิยา ผรุสาย
วาจาย อสุจินา สมฺผปฺปลาเปน อสุจิยา อภิชฺฌาย อสุจินา
พฺยาปาเทน อสุจิยา มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคตาติ อสุจี มนุสฺสา ฯ
อสุจิยา เจตนาย สมนฺนาคตาติ อสุจี มนุสฺสา ฯ อสุจิยา
ปตฺถนาย สมนฺนาคตาติ อสุจี มนุสฺสา ฯ อสุจินา ปณิธินา
สมนฺนาคตาติ อสุจี มนุสฺสา หีนา นิหีนา ปริหีนา ๕- โอมกา ลามกา
ชตุกฺกา ปริตฺตาติ อตฺตตฺถปญฺญา อสุจี มนุสฺสา ฯ
[๘๒๑] เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ เอโกติ ฯเปฯ
จเรติ อฏฺฐ จริยาโย ฯเปฯ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป ฯ
เตนาห โส ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. นิกฺกรณา ฯ ๒ ม. ทุลฺลทฺธา สุทุลฺลทฺธาติ ฯ ๓ ม. ปฏิเสวนฺติ ฯ
@๔ ม. ปริปุจฺฉนฺติ ฯ ๕ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
ภชนฺติ เสวนฺติ จ การณตฺถา
นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตา
อตฺตตฺถปญฺญา อสุจี มนุสฺสา
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ ฯ
ขคฺควิสาณสุตฺตนิทฺเทโส นิฏฺฐิโต ๑- ฯ
อชิโต ติสฺสเมตฺเตยฺโย ปุณฺณโก อถ เมตฺตคู
โธตโก อุปสีโว จ นนฺโท จ อถ เหมโก
โตเทยฺยกปฺปา ทุภโย ชตุกณฺณี จ ปณฺฑิโต
ภทฺราวุโธ อุทโย จ โปสาโล จาปิ พฺราหฺมโณ
โมฆราชา จ เมธาวี ปิงฺคิโย จ มหาอิสิ
โสฬสนฺนํ ๒- ปเนเตสํ พฺราหฺมณานํว สาสนํ
ปารายนานํ นิทฺเทโส ตตฺตกา จ ภวนฺติ หิ
ขคฺควิสาณสุตฺตานํ นิทฺเทสาปิ ตตฺเถว ๓- จ
นิทฺเทสา ทุวิธา เญยฺยา ปริปุณฺณา สุลิกฺขิตา ๔- ฯ
สุตฺตนิทฺเทโส สมตฺโต ฯ
----------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เอกูนวีสติโม ฯ ๒ ม. โสฬสานํ ฯ ๓ ม. ตเถว ฯ ๔ ม. สุลกฺขิตาติ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้าที่ ๔๑๒-๔๒๙.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=30&item=788&items=34
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=30&item=788&items=34&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=30&item=788&items=34
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=30&item=788&items=34
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=788
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐
https://84000.org/tipitaka/read/?index_30
https://84000.org/tipitaka/english/?index_30
บันทึก ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
