ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 28 : PALI ROMAN Sutta.A.1 (paramattha.1)

    Tattha ranjanavasena rago, pancakamagunaragassetam adhivacanam. Udacchidati
ucchindati bhanjati vinaseti. Atitakalikanampi hi chindatiti 1- vattamanavacanam
akkharacintaka icchanti. Asesanti sanusayam. Bhisapupphamva saroruhanti sare
virulham padumapuppham viya. Vigayhati ogayha, pavisitvati attho. Sesam
pubbasadisameva. Kim vuttam hoti? yatha nama ete daraka saram oruyha
bhisapuppham saroruham chindanti, evameva yo bhikkhu imam tedhatukalokasannivasam
ogayha:-
          "natthi ragasamo aggi" , 2-
          "kamaragena dayhami cittam me paridayhati". 3-
          "ye ragarattanupatanti sotam
          sayamkatam makkatakova jalam" 4-
            "ratto kho avuso ragena abhibhuto pariyadinnacitto panampi
        hanati"ti 5-
evamadinayamanugantva ragadinavapaccavekkhanena yathavuttappakarehi silasamvaradihi
samvarehi savinnanakavinnanakesu vatthusu asubhasannaya ca thokam thokam ragam
samucchindanto anagamimaggena avasesam arahattamaggena ca tato anavasesampi
ucchindati, pubbe vuttappakareneva so bhikkhu jahati oraparam urago
jinnamiva tacam purananti. Evamesa bhagavata arahattanikutena gatha desita,
desanapariyosane ca so bhikkhu arahatte patitthitoti.
       [3] Yo tanhamudacchidati ka uppatti? bhagava savatthiyam viharati,
Annataro bhikkhu gaggaraya pokkharaniya tire viharanto tanhavasena akusalavitakkam
vitakketi, bhagava tassajjhasayam viditva imam obhasagathamabhasi.
       Tattha tasatiti 6- tanha, visayehi tittim na upetiti attho,
kamabhavavibhavatanhanametam adhivacanam. Saritanti gatam pavattam, yava bhavagga ajjhottharitva
thitanti vuttam hoti. Sighasaranti sighagaminim, sanditthikasamparayikam adinavam
@Footnote: 1 cha. chindasi  2 khu.dha. 25/251/60   3 sam.sa. 15/212/227  4 khu.dha. 25/347/77
@5 an. tika. 20/55.72/153,210 (thokam visadisam)   6 cha.Ma. tassatiti
Aganayitva muhutteneva paracakkavalampi bhavaggampi sampapunitum samatthanti vuttam
hoti. Evametam saritam sighasaram sabbappakarampi tanham:-
        "uparivisala duppura      iccha visatagamini
         ye ca tam anugijjhanti      te honti cakkadharino"ti, 1-
        "tanhadutiyo puriso       dighamaddhanasamsaram
         itthabhavannathabhavam       samsaram nativattati"ti 2- ,
      "uno loko atitto tanhadasoti kho maharaja"ti 3- ca
evamadinavapaccavekkhanena vuttappakarehi silasamvaradihi ca yo thokam thokam visosayitva
arahattamaggena asesam ucchijjati, so bhikkhu tasmimyeva khane sabbappakarampi
jahati oraparanti. Desanapariyosane so bhikkhu arahatte patitthitoti.
      [4] Yo manamudabbadhiti ka uppatti? bhagava savatthiyam viharati,
Annataro bhikkhu gangaya tire viharanto gimhakale appodake sote
katanalasetum paccha agatena mahoghena vuyhamanam disva "anicca sankhara"ti
samviggo atthasi, tassajjhasayam viditva bhagava imam obhasagathamabhasi.
      Tattha manoti jatiadivatthuko cetaso unnamano. 4- So "seyyohamasmi"ti
mano, "sadisohamasmi"ti mano, "hinohamasmi"ti manoti evam tividho hoti.
Puna "seyyassa seyyohamasmiti, seyyassa sadiso, seyyassa hino, sadisassa
seyyo, sadisassa sadiso, sadisassa hino, hinassa seyyo, hinassa sadiso,
hinassa hinohamasmi"ti manoti evam navavidho hoti. Tam sabbappakarampi manam:-
      "yena manena mattase satta gacchanti duggatin"tiadina 5-
nayena tattha adinavapaccavekkhanena vuttappakarehi silasamvaradihi ca yo thokam
thokam vadhento kilesanam abaladubbalatta 6- nalasetusadisam lokuttaradhammanam
atibalatta mahoghasadisena arahattamaggena asesam udabbadhi, anavasesappahanavasena
@Footnote: 1 khu.ja. 27/797/180 (sya)        2 khu. iti. 25/15,105/241,324,
@  khu. maha. 29/891/558 (sya), khu. cula. 30/595/291 (sya)  3 Ma.Ma. 13/305/281
@4 cha.Ma. unnamo  5 khu.dha. 25/6/236  6 Si. abalatidubbalatta
Ucchindanto vadhetiti vuttam hoti. So bhikkhu tasmimyeva khane sabbappakarampi
jahati oraparanti. Desanapariyosane so bhikkhu arahatte patitthitoti.
      [5] Yo najjhagamati ka uppatti? imissa gathaya ito
Parananca dvadasannam ekayeva uppatti:- ekam samayam bhagava savatthiyam
viharati, tena kho pana samayena annataro brahmano attano dhitaya
vareyye paccupatthite cintesi "kenaci vasalena aparibhuttapubbehi pupphehi
darikam alankaritva patikulam pesessami"ti. So santarabahiram savatthim
vicinanto kinci tinapupphampi aparibhuttapubbam naddasa. Atha sambahule
dhuttakajatiye brahmanadarake sannipatite disva "ete pucchissami, avassam
sambahulesu koci janissati"ti upasankamitva pucchi. Te tam brahmanam
upphandenta ahamsu "udumbarapuppham nama brahmana loke na kenaci
paribhuttapubbam, tena dhitaram alankaritva dehi"ti. So dutiyadivase kalasseva
utthaya 1- bhattavissaggam katva aciravatiya nadiya tire udumbaravanam gantva
ekamekam rukkham vicinanto pupphassa vantamattampi naddasa. Atha vitivatte
majjhantike dutiyatiram agamasi, tatra ca annataro bhikkhu annatarasmim
manunne rukkhamule divaviharam nisinno kammatthanam manasikaroti. So tattha
upasankamitva amanasikaritva sakim nisiditva sakim ukkutiko hutva sakim thatva
tam rukkham sabbasakhavitapapattantaresu vicinanto kilamati. Tato nam so bhikkhu
aha "brahmana kim maggasi"ti. Udumbarapuppham bhoti. Udumbarapuppham nama
brahmana loke natthi, musa etam vacanam, ma kilamati. Atha bhagava tassa
bhikkhuno ajjhasayam viditva obhasam muncitva samuppannasamannaharabahumanassa
ima obhasagathayo abhasi "yo najjhagama bhavesu saran"ti. Sabba
vattabba.
     Tattha pathamagathaya tava najjhagamati nadhigacchi, nadhigacchati va. Bhavesuti
kamaruparupasanniasanninevasanninasanniekavokaracatuvokarapancavokarabhavesu.
@Footnote: 1 cha.Ma. vutthaya
Saranti niccabhavam attabhavam va. Vicinanti pannaya gavesanto. Pupphamiva
udumbaresuti yatha udumbararukkhesu puppham vicinanto esa brahmano
najjhagama, evam yo yogavacaropi pannaya vicinanto sabbabhavesu kinci saram
najjhagama, so asarakatthena 1- te dhamme aniccato anattato ca vipassanto
anupubbena lokuttaradhamme adhigacchanto jahati oraparam urago jinnamiva
tacam purananti ayamattho yojana ca. Avasesagathasu panassa yojanam avatva
visesatthamattameva vakkhama.
               "yassantarato na santi kopa
                itibhavabhavatanca vitivatto"ti 2-
ettha tava ayam antarasaddo:-
        "naditiresu santhane 3-       sabhasu rathiyasu ca
         jana sangamma mantenti       manca tanca kimantaran"ti 4-
           "appamattakena visesadhigamena antara vosanamapadi" 5-
        "anatthajanano kodho          kodho cittappakopano
         bhayamantarato jatam           tam jano navabujjhati"ti 6-
evam karanavemajjhacittadisu sambahulesu atthesu dissati. Idha pana citte.
Tato yassantarato na santi kopati tatiyamaggena samuhatatta yassa citte
na santi kopati attho. Yasma pana bhavoti sampatti, vibhavoti vipatti.
Tatha bhavoti vuddhi, 7- vibhavoti hani. Bhavoti sassato vibhavoti ucchedo.
Bhavoti punnam, vibhavoti papam. Vibhavo abhavoti ca atthato ekameva, tasma
itibhavabhavatanca vitivattoti ettha ya esa sampattivipattivuddhihani
sassatucchedapunnapapavasena iti anekappakara bhavabhavata vuccati, catuhi
maggehi yathasambhavam tena tena nayena tam itibhavabhavatanca vitivattoti
evamattho natabbo.
@Footnote: 1 Si. asarakattena  2 khu.u. 25/20/119  3 Si. panthane  4 sam.sa. 15/228/242
@5 an. dasaka. 24/84/126  6 an. sattaka. 23/61/99, khu.dha. 25/88/305  7 cha.Ma. vuddhi
       [7] Yassa vitakkati ettha pana yassa bhikkhuno tayo kamabyapadavihimsavitakka,
tayo natijanapadamaravitakka, tayo paranuddayatapatisamyuttalabhasakkara-
silokaanavannattipatisamyuttavitakkati ete nava vitakka samantabhadrake 1-
vuttanayena tattha tattha adinavam paccavekkhitva patipakkhavavatthanena tassa tassa
pahanasamatthehi tihi hetthimamaggehi ca vidhupita bhusam dhupita santapita
daddhati attho. Evam vidhupetva ca ajjhattam suvikappita asesa,
niyakajjhattabhute attano khandhasantane ajjhattajjhattabhute citte ca yatha na
puna sambhavanti, evam arahattamaggena asesa chinna. Chinnanhi kappitanti
vuccati. Yathaha "kappitakesamassu"ti. 2- Evamattho datthabbo. 3-
       [8] Idani yo naccasariti ettha yo naccasariti yo natidhavi.
Na paccasariti na ohiyi. Kim vuttam hoti? accaraddhaviriyena hi uddhacce
Patanto accasarati, atisithilena kosajje patanto paccasarati. Tatha
bhavatanhaya attanam kilamento accasarati, kamatanhaya kamasukhamanuyunjanto
paccasarati, kamatanhaya kamasukhamanuyunjanto paccasarati. Sassatahitthiya
accasarati, ucchedaditthiya paccasarati. Atitam anusocanto accasarati, anagatam
patikankhanto paccasarati. Pubbantanuditthiya accasarati, aparantanuditthiya
paccasarati. Tasma yo ete ubho ante vajjetva majjhimam patipadam
patipajjanto naccasari na paccasariti evam vuttam hoti. Sabbam accagama
imam papancanti taya ca pana arahattamaggavosanaya majjhimaya patipadaya
sabbam imam vedanasannavitakkappabhavam tanhamanaditthisankhatam tividham papancam
accagama atikkanto, samatikkantoti attho.
       [9] Tadanantaragathaya pana sabbam vitathamidanti natva loketi ayameva
viseso. Tassattho:- sabbanti anavasesam, sakalamanunanti vuttam hoti. Evam
santepi pana vipassanupagam lokiyakkhandhayatanadhatuppabhedam sankhatameva idhadhippetam.
@Footnote: 1 cha.Ma. samantabhaddake     2 sam.sa. 15/122/95, sam. sala. 18/660/426 (sya)
@3 cha.Ma. evamettha attho datthabbo
Vitathanti vitathabhavam, 1- niccanti va dhuvanti va sukhanti va subhanti va attati
va yatha yatha kilesavasena balajanehi gayhati, tathatathabhavato vitathanti vuttam
hoti. Idanti tameva sabbam paccakkhabhavena dassento aha. Natvati
maggapannaya janitva, tanca pana asammohato na visayato ca. 2- Loketi
okasaloke sabbam khandhadibhedam dhammajatam "vitathamidan"ti natvati sambandho.
       [10-13] Idani ito parasu catusu gathasu vitalobho vitarago
vitadoso vitamohoti ete visesa. Ettha lubbhanavasena lobho, sabbasangahikametam
pathamassa akusalamulassa adhivacanam visamalobhassa va, yo so "appekada
matumattisupi lobhadhamma uppajjanti, bhaginimattisupi lobhadhamma uppajjanti,
dhitumattisupi lobhadhamma uppajjanti"ti 3- evam vutto. Rajjanavasena rago,
pancakamagunaragassetam adhivacanam. Dussanavasena doso, pubbe vuttakodhassetam
adhivacanam. Muyhanavasena moho, catusu ariyasaccesu annanassetam adhivacanam. Tattha
yasma ayam bhikkhu lobham jigucchanto vipassanam arabhi "kudassu namaham lobham
vinetva vigatalobho vihareyyan"ti, tasma tassa lobhappahanupayam sabbasankharanam
vitathabhavadassanam 4- lobhappahananisamsanca oraparappahanam 5- dassento imam
gathamaha. Esa nayo ito parasupi. Keci panahu "yathavutteneva nayena
ete dhamme jigucchitva vipassanamaraddhassa tassa tassa bhikkhuno ekamekava
etka gatha vutta"ti. Yam ruccati, tam gahetabbam. Esa nayo ito parasu
catusu gathasu.
       [14] Ayam panettha atthavannana:- appahinatthena santane
anusayantiti 6- anusaya, kamaragapatighamanaditthivicikicchabhavaragavijjanam etam
adhivacanam. Sampayuttadhammanam attano akaranuvidhanatthena mula, akhematthena
akusala. Tampatitthabhutatipi 7- mula, savajjadukkhavipakatthena akusala. Ubhayametam
@Footnote: 1 cha.Ma. vigatatathabhavam  2 Si.,ka. asammohato ca visayato ca  3 sam.sala. 18/196/140 (sya)
@4 Si.,Ma. vitathavadassanattham  5 Si. oraparappahanattham  6 cha.Ma. sayantiti
@7 cha.Ma. dhammanam patitthabhutatipi
Lobhadosamohanam adhivacanam. Te hi "lobho bhikkhave akusalanca akusalamulanca"tiadina
nayena evam niddittha. Evamete anusaya tena tena maggena
pahinatta yassa keci na santi, ete ca akusalamula tatheva samuhatase,
samuhata icceva attho. Paccattabahuvacanassa 1- hi sekaragamam icchanti
saddalakkhanakovida. Atthakathacariya pana "seti nipato"ti vannayanti. Yam
ruccati, tam gahetabbam. Ettha pana kincapi so evamvidho bhikkhu khinasavo
hoti, khinasavo ca neva adiyati, na pajahati, pajahitva thitoti vutto,
tathapi vattamanasamipe vattamanavacanalakkhanena "jahati oraparan"ti vuccati.
Atha va anupadisesaya ca nibbanadhatuya parinibbayanto attano
ajjhattikabahirayatanasankhatam jahati oraparanti veditabbo.
       Tattha kilesapatipatiya maggapatipatiya cati dvidha anusayanam abhavo
veditabbo. Kilesapatipatiya hi kamaraganusayapatighanusayanam tatiyamaggena
abhavo hoti, mananusayassa catutthamaggena, ditthanusayavicikicchanusayanam
pathamamaggena, bhavaraganusayavijjanusayanam catutthamaggena. Maggapatipatiya pana
pathamamaggena ditthanusayavicikicchanusayanam abhavo hoti, dutiyamaggena
kamaraganusayapatighanusayanam tanubhavo, tatiyamaggena sabbaso abhavo, catutthamaggena
mananusayabhavaraganusayaavijjanusayanam abhavo hoti. Tattha yasma na sabbe
anusaya akusalamula. Kamaragabhavaraganusaya eva hi lobhakusalamulena sangaham
gacchanti, patighanusayavijjanusaya ca "doso akusalamulam moho akusalamula"micceva
sankhyam gacchanti, ditthimanavicikicchanusaya pana na kinci akusalamulam honti.
Yasma va anusayabhavavasena ca akusalamulasamugghatavasena ca kilesappahanampatthesi, 2-
tasma:-
               "yassanusaya na santi keci
                mula ca akusala samuhatase"
iti bhagava aha.
@Footnote: 1 Ma. paccattabahuvacanassante         2 Ma. patthesi patthapesi
       [15] Yassa darathajati ettha pana pathamuppanna 1- kilesa paribahatthena
daratha nama, aparaparanca uppanna tehi darathehi jatatta darathaja nama.
Oranti sakkayo vuccati. Yathaha "orimam tiranti kho bhikkhu sakkayassetam
adhivacanan"ti. 2- Agamanayati uppattiya. Paccayaseti paccaya eva. Kim vuttam
hoti? yassa pana upadanakkhandhaggahanaya paccayabhuta ariyamaggena pahinatta
keci darathajavevacana kilesa na santi pubbe vuttanayeneva so bhikkhu jahati
oraparam. 3-
       [16] Yassa vanathajati etthapi darathaja viya vanathaja veditabba.
Vacanatthe pana ayam viseso:- vanute, vanotiti va vanam, yacati sevati bhajatiti
attho, tanhayetam adhivacanam. Sa hi visayanam patthanato sevanato ca "vanan"ti
vuccati. Tampariyutthanavasena vanam tharati tanotiti vanatho, tanhanusayassetam
adhivacanam. Vanatha jatati vanathajati. Keci panahu "sabbepi kilesa gahanatthena
vanathoti vuccanti, aparaparuppanna pana vanathaja"ti. Ayameva cettha uragasutte
attho adhippeto, itaro pana dhammapadagathayam. Vinibandhaya bhavayati
bhavavinibandhaya, atha va cittassa visayesu vinibandhaya ayatim uppattiya cati
attho. Hetuyeva hetukappa.
       [17] Yo nivaraneti ettha nivaranati cittam hitapatipattim va
nivarantiti nivarana paticchadentiti attho. Pahayati chaddetva. Pancati tesam
sankhaparicchedo. Ighabhavato anigho. Kathamkathaya tinnatta tinnakathankatho.
Vigatasallatta visallo. Kim vuttam hoti? yo bhikkhu kamacchandadini panca
Nivaranani samantabhadrake vuttanayena samannato visesato ca nivaranesu
adinavam disva tena tena maggena pahaya tesanca pahinatta eva
kilesadukkhasankhatassa ighassa abhavena anigho, "ahosim nu kho aham
atitamaddhanan"tiadina 4- nayena pavattaya kathamkathaya tinnatta tinnakathankatho,
"tattha katame panca salla, ragasallo dosasallo mohasallo manasallo
@Footnote: 1 Si. pathamuppanna pathamuppanna     2 sam. sala. 18/316/219 (sya)   3 oraparanti
@4 Ma.mu. 12/18/11, sam.ni. 16/20/27
Ditthisallo"ti vuttanam pancannam sallanam vigatatta visallo, so bhikkhu pubbe
vuttanayeneva jahati oraparanti.
       Atrapi ca kilesapatipatiya maggapatipatiya cati dvidha eva
nivaranappahanam veditabbam. Kilesapatipatiya hi kamacchandanivaranassa
byapadanivaranassa ca tatiyamaggena pahanam hoti, thinamiddhanivaranassa uddhaccanivaranassa
ca catutthamaggena, "akatam vata me kusalan"tiadina 1- nayena pavattassa
vippatisarasankhatassa kukkuccanivaranassa vicikicchanivaranassa ca pathamamaggena.
Maggapatipatiya pana kukkuccanivaranassa vicikicchanivaranassa ca pathamamaggena
pahanam hoti, kamacchandanivaranassa byapadanivaranassa ca dutiyamaggena tanubhavo
hoti, tatiyena anavasesappahanam, thinamiddhanivaranassa uddhaccanivaranassa ca
catutthamaggena pahanam hotiti. Evam:-
               "yo nivarane pahaya panca
                anigho tinnakathankatho visallo
                so bhikkhu jahati oraparam
                urago jinjhamivattacam puranan"ti
arahattanikuteneva bhagava desanam nitthapesi. Desanapariyosane so bhikkhu
arahatte patitthito. "ekacce yena yena tesam bhikkhunam ya gatha desita,
tena tena tassa tassa gathaya pariyosane so so bhikkhu arahatte
patitthito"ti vadanti.
                     Paramatthajotikaya khuddakatthakathaya
                          suttanipatatthakathaya
                       uragasuttavannana nitthita.
                         ---------------
@Footnote: 1 Ma. u. 14/248/215



             The Pali Atthakatha in Roman Book 28 page 16-24. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_rm.php?B=28&A=382&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=28&A=382&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=294              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=6835              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=6720              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=6720              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]