บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๐

หน้าที่ ๑๖.

ตถา จตุตฺถทิฏฺฐิ. ลาภิโน หิ อิทานิ จตุตฺถชฺฌานวเสน อทุกฺขมสุขสฺส, ปุพฺเพปิ จตุตฺถชฺฌานิกเมว พฺรหฺมโลกํ อนุสฺสรนฺตสฺส. ชาติสฺสรสฺสาปิ ปจฺจุปฺปนฺเน มชฺฌตฺตสฺส, อนุสฺสรนฺตสฺสาปิ ^๑- มชฺฌตฺตภูตฏฺฐานเมว อนุสฺสรนฺตสฺส, ตกฺกิโนปิ ปจฺจุปฺปนฺเน มชฺฌตฺตสฺส, อตีเตปิ เอวํ ภวิสฺสตีติ ตกฺเกเนว คณฺหนฺตสฺส เอสา ทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชติ. เอตฺตาวตา จตฺตาโร สสฺสตวาทา, จตฺตาโร เอกจฺจสสฺสติกา, จตฺตาโร อนฺตานนฺติกา, จตฺตาโร อมราวิกฺเขปิกา, เทฺว อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกาติ อฏฺฐารสปิ ปุพฺพนฺตกปฺปิกา กถิตา โหนฺติ. [๒๘] อิทานิ ทิฏฺฐุทฺธารํ อุทฺธรนฺโต ตตฺร ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ ปจฺจตฺตํเยว ญาณนฺติ ปจฺจกฺขญาณํ. ปริสุทฺธนฺติ นิรุปกฺกิเลสํ. ปริโยทาตนฺติ ปภสฺสรํ. สพฺพปเทหิ วิปสฺสนาญาณํเยว กถิตํ. สทฺธาทโย หิ ปญฺจ ธมฺมา พาหิรสมยสฺมิมฺปิ โหนฺติ, วิปสฺสนาญาณํ สาสนสฺมึเยว. ตตฺถ ญาณภาคมตฺตเมว ปริโยทเปนฺตีติ มยมิทํ ชานามาติ เอวํ ตตฺถ ญาณโกฏฺฐาสํ โอตาเรนฺติเยว. อุปาทานมกฺขายตีติ น ตํ ญาณํ, มิจฺฉาทสฺสนนฺนาเมตํ, ตสฺมา ตทาปิ เตสํ ภวนฺตานํ ทิฏฺฐุปาทานํ อกฺขายตีติ อตฺโถ. อถาปิ ตํ ชานนมตฺตลกฺขณตฺตา ญาณภาคมตฺตเมว, ตถาปิ ตสฺส ทสฺสนสฺส ^๒- อนุปาติวตฺตนโต อุปาทานปจฺจยโต จ อุปาทานเมว. ตทุปาติวตฺโตติ ตํ ทิฏฺฐึ อติกฺกนฺโต. เอตฺตาวตา จตฺตาโร สสฺสตวาทา, จตฺตาโร เอกจฺจสสฺสติกา, จตฺตาโร อนฺตานนฺติกา, จตฺตาโร อมราวิกฺเขปา, เทฺว อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกา, โสฬส สญฺญีวาทา, อฏฺฐ อสญฺญีวาทา, อฏฺฐ เนวสญฺญีนาสญฺญีวาทา, สตฺต อุจฺเฉทวาทา, ปญฺจ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทาติ พฺรหฺมชาเล อาคตา ทฺวาสฏฺฐิปิ ทิฏฺฐิโย กถิตา โหนฺติ. พฺรหฺมชาเล ปน กถิเต อิทํ สุตฺตํ อกถิตเมว โหติ. กสฺมา? อิธ ตโต อติเรกาย สกฺกายทิฏฺฐิยา อาคตตฺตา. อิมสฺมึ ปน กถิเต พฺรหฺมชาลํ กถิตเมว โหติ. [๓๐] อิทานิ อิมา ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิโย อุปฺปชฺชมานา สกฺกายทิฏฺฐิปฺปมุเขเนว อุปฺปชฺชนฺตีติ ทสฺเสตุํ อิธ ภิกฺขเว เอกจฺโจติอาทิมาห. ตตฺถ ปฏินิสฺสคฺคาติ ปริจฺจาเคน. กามสญฺโญชนานํ อนธิฏฺฐานาติ ปญฺจกามคุณตณฺหานํ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. อนุสฺสติยาปิ ^๒ ก. วาทสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗.

นิสฺสฏฺฐตฺตา. ปวิเวกํ ปีตินฺติ สปฺปีติกชฺฌานทฺวยปีตึ. นิรุชฺฌตีติ ฌานนิโรเธน นิรุชฺฌติ. สมาปตฺติโต ปน วุฏฺฐิตสฺส นิรุทฺธา นาม โหติ. ยเถว หิ "อทุกฺขมสุขาย เวทนาย นิโรธา อุปฺปชฺชติ นิรามิสํ สุขํ, นิรามิสสฺส สุขสฺส นิโรธา อุปฺปชฺชติ อทุกฺขมสุขา เวทนา"ติ เอตฺถ น อยมตฺโถ โหติ:- จตุตฺถชฺฌานนิโรธา ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ. อยํ ปเนตฺถ อตฺโถ:- จตุตฺถชฺฌานา วุฏฺฐาย ตติยํ ฌานํ สมาปชฺชติ, ตติยชฺฌานา วุฏฺฐาย จตุตฺถํ ฌานํ สมาปชฺชตีติ, เอวํ สมฺปทมิทํ เวทิตพฺพํ. อุปฺปชฺชติ โทมนสฺสนฺติ หีนชฺฌานปริยาทานกโทมนสฺสํ. สมาปตฺติโต วุฏฺฐิตจิตฺตสฺส ปน กมฺมนียภาโว กถิโต. ปวิเวกา ปีตีติ สาว ฌานทฺวยปีติ. ยํ ฉายา ชหตีติ ยํ ฐานํ ฉายา ชหติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ? ยสฺมึ ฐาเน ฉายา อตฺถิ, ตสฺมึ อาตโป นตฺถิ. ยสฺมึ อาตโป อตฺถิ, ตสฺมึ ฉายา นตฺถีติ. [๓๑] นิรามิสํ สุขนฺติ ตติยชฺฌานสุขํ. [๓๒] อทุกฺขมสุขนฺติ จตุตฺถชฺฌานเวทนํ. [๓๓] อนุปาทาโนหมสฺมีติ นิคฺคหโณหมสฺมิ. ^๑- นิพฺพานสปฺปายนฺติ นิพฺพานสฺส สปฺปายํ อุปการภูตํ. นนุ จ มคฺคทสฺสนํ นาม สพฺพตฺถ นิกนฺติยา สุกฺขาปิตาย อุปฺปชฺชติ, กถเมตํ นิพฺพานสฺส อุปการปฏิปทา นาม ชาตนฺติ, สพฺพตฺถ อนุปาทิยนวเสน อคฺคณฺหนวเสน อุปการปฏิปทา นาม ชาตํ. อภิวทตีติ อภิมาเนน อุปวทติ. ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐินฺติ อฏฺฐารสวิธมฺปิ ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐึ. อปรนฺตานุทิฏฺฐินฺติ จตุจตฺตาฬีสวิธมฺปิ อปรนฺตานุทิฏฺฐึ. อุปาทานมกฺขายตีติ อหมสฺมีติ คหณสฺส สกฺกายทิฏฺฐิปริยาปนฺตตฺตา ทิฏฺฐุปาทานํ อกฺขายติ. สนฺติวรปทนฺติ ^๒- วูปสนฺตกิเลสตฺตา สนฺตํ อุตฺตมํ ปทํ. ฉนฺนํ ผสฺสายตนานนฺติ ภควตา "ยตฺถ จกฺขุ จ นิรุชฺฌติ รูปสญฺญา จ นิรุชฺฌติ เส อายตเน เวทิตพฺเพ"ติ ^๓- เอตฺถ ทฺวินฺนํ อายตนานํ ปฏิกฺเขเปน นิพฺพานํ ทสฺสิตํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ม. นิคฺคาหมาโน ^๒ ก. สนฺตํ วรํ ปทนฺติ @^๓ สี. โย อายตเน เวทิตพฺโพติ, ก. โส อายตเนน เวทิตพฺโพ, @สํ. สฬา. ๑๘/๑๗๓/๑๒๒ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘.

"ยตฺถ อาโป จ ปฐวี เตโช วาโย น คาธติ อโต สรา นิวตฺตนฺติ เอตฺถ วชฺชํ น วตฺตติ เอตฺถ นามญฺจ รูปญฺจ อเสสํ อุปรุชฺฌตี"ติ ^๑- เอตฺถ ปน สงฺขารปฏิกฺเขเปน นิพฺพานํ ทสฺสิตํ. "กตฺถ อาโป จ ปฐวี จ เตโช วาโย น คาธติ กตฺถ ทีฆญฺจ รสฺสญฺจ อณุํ ถูลํ สุภาสุภํ กตฺถ นามญฺจ รูปญฺจ อเสสํ อุปรุชฺฌตีติ ^๒- ตตฺถ เวยฺยากรณํ ภวติ:- วิญฺญาณํ อนิทสฺสนํ อนนฺตํ สพฺพโตปภนฺ"ติ. เอตฺถ สงฺขารปฏิกฺเขเปน นิพฺพานํ ทสฺสิตํ. อิมสฺมึ ปน สุตฺเต ฉอายตนปฏิกฺเขเปน ทสฺสิตํ. อญฺญตฺถ จ อนุปาทาวิโมกฺโขติ นิพฺพานเมว ทสฺสิตํ, อิธ ปน อรหตฺตผลสมาปตฺติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย ปญฺจตฺตยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้า ๑๖-๑๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=10&A=392&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=392&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=28 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=512 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=519 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=519 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_14