อรรถกถาเล่มที่ ๑๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ขุทฺทก.อ. (ปรมตฺถโช.)

หน้าที่ ๑๘๘.
สมฺปตฺตึ ปฏิลเภยฺยุํ. วณิชฺชา ตาทิสี นตฺถีติ วณิชฺชาปิ ตาทิสี นตฺถิ, ยา เตสํ
สมฺปตฺติปฏิลาภเหตุ ภเวยฺย. หิรญฺเญน กยากยนฺติ ๑- หิรญฺเญน กยวิกฺกยมฺปิ ตตฺถ
ตาทิสํ นตฺถิ, ยํ เตสํ สมฺปตฺติปฏิลาภเหตุ ภเวยฺย. อิโต ทินฺเนน ยาเปนฺติ,
เปตา กาลคตา ตหินฺติ เกวลนฺตุ ๒- อิโต ญาตีหิ วา มิตฺตามจฺเจหิ วา ทินฺเนน
ยาเปนฺติ, อตฺตภาวํ คเมนฺติ. เปตาติ ปิตฺติวิสยูปปนฺนา สตฺตา. กาลคตาติ ๓-
อตฺตโน  มรณกาเลน คตา, ๔- "กาลกตา"ติ วา ปาโฐ, กตกาลา กตมรณาติ
อตฺโถ. ตหินฺติ ตสฺมึ ปิตฺติวิสเย.
                       อฏฺฐมนวมคาถาทฺวยวณฺณนา
         [๘-๙] เอวํ "อิโต ทินฺเนน ยาเปนฺติ, เปตา กาลคตา ตหินฺ"ติ
วตฺวา อิทานิ อุปมาหิ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต "อุนฺนเมวุทกํ ๕- วุฏฺฐนฺ"ติ อิทํ
คาถาทฺวยมาห.
         ตสฺสตฺโถ:- ยถา อุนฺนเต ถเล อุสฺสาเท ๖- ภูมิภาเค เมเฆหิ
อภิวุฏฺฐํ อุทกํ นินฺนํ ปวตฺตติ, โย โย ภูมิภาโค นินฺโน โอนโต, ๗- ตํ ตํ
ปวตฺตติ คจฺฉติ ปาปุณาติ, เอวเมว อิโต ทินฺนํ ทานํ เปตานํ อุปกปฺปติ
นิพฺพตฺตติ, ปาตุภวตีติ อตฺโถ. นินฺนมิว หิ อุทกปฺปวตฺติยา ฐานํ เปตโลโก
ทานุปกปฺปนาย. ยถาห "อิทมฺปิ โข พฺราหฺมณ ฐานํ, ยตฺถ ฐิตสฺส ตํ ทานํ
อุปกปฺปตี"ติ. ๘- ยถา จ  กนฺทรปทรสาขาปสาขกุสุพฺภมหากุสุพฺภสนฺนิปาเตหิ ๙-
วาริวหา มหานชฺโช ปูรา หุตฺวา สาครํ ปริปูเรนฺติ, เอวมฺปิ อิโต ทินฺนํ ทานํ
ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว เปตานํ อุปกปฺปตีติ.
                          ทสมคาถาวณฺณนา
         [๑๐] เอวํ ภควา "อิโต ทินฺเนน ยาเปนฺติ, เปตา กาลคตา
ตหินฺ"ติ อิมํ อตฺถํ อุปมาหิ ปกาเสตฺวา ปุน ยสฺมา เต เปตา "อิโต กิญฺจิ
@เชิงอรรถ: ๑ สี., อิ. กฺยากฺกยนฺติ, ม. กโยกยนฺติ ๒ ฉ.ม., อิ. เกวลํ ปน
@๓ ม. กาลงฺกตาติ  ๔ ม., อิ. กตา  ๕ ฉ.ม., อิ. อุนฺนเม อุทกํ  ๖ สี. อุสฺสเท
@๗ ฉ.ม. โอณโต เอวมุปริปิ  ๘ องฺ. ทสก. ๒๔/๑๗๗/๒๒๓ ชาณุสฺโสณิสุตฺต
@๙ ฉ.ม. กนฺทรปทรสาขาปสาขกุโสพฺภมหาโสพฺภสนฺนิปาเตหิ,
@อิ. กนฺทรปทรสาขาปสาขกุโสพฺภมหาโสพฺภสนฺนิปาเตหิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๘๙.
ลจฺฉามา"ติ อาสาภิภูตา ญาติฆรํ อาคนฺตฺวาปิ "อิทํ นาม โน เทถา"ติ ยาจิตุํ
อสมตฺถา, ตสฺมา เตสํ อิมานิ อนุสฺสรณวตฺถูนิ อนุสฺสรนฺโต กุลปุตฺโต ทกฺขิณํ
ทชฺชาติ ทสฺเสนฺโต "อทาสิ เม"ติ อิมํ คาถมาห.
         ตสฺสตฺโถ:- "อิทํ นาม เม ธนํ วา ธญฺญํ วา อทาสี"ติ จ,
"อิทนฺนาม เม กิจฺจํ อตฺตนา โยคมาปชฺชนฺโต ๑- อกาสี"ติ  จ, "อสุโก ๒- เม
มาติโต วา ปิติโต วา สมฺพนฺธตฺตา ญาตี"ติ จ, สิเนหวเสน ตาณสมตฺถตาย
"มิตฺตา"ติ  จ, "อสุโก เม สห ปํสุกีฬิโก สขา"ติ จ เอวํ สพฺพมนุสฺสรนฺโต
เปตานํ ทกฺขิณํ ทชฺชา, ทานํ นิยฺยาเทยฺยาติ. อปโร ปาโฐ "เปตานํ ทกฺขิณา
ทชฺชา"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ททิตพฺพาติ. ๓- ทชฺชา, กา สา? เปตานํ ทกฺขิณา, เตน
"อทาสิ เม"ติอาทินา นเยน ปุพฺเพ กตมนุสฺสรํ อนุสฺสรตาติ วุตฺตํ โหติ.
กรณวจนปฺปสงฺคฏฺเฐ ๔- ปจฺจตฺตวจนํ เวทิตพฺพํ.
                        เอกาทสมคาถาวณฺณนา
         [๑๑] เอวํ ภควา เปตานํ ทกฺขิณานิยฺยาทเน ๕- การณภูตานิ
อนุสฺสรณวตฺถูนิ ทสฺเสนฺโต
                   "อทาสิ เม อกาสิ เม      ญาติมิตฺตา สขา จ เม
                    เปตานํ ทกฺขิณํ ทชฺชา      ปุพฺเพ กตมนุสฺสรนฺ"ติ
วตฺวา ปุน เย ญาติมรเณน รุณฺณโสกาทิปรา เอว หุตฺวา ติฏฺฐนฺติ, น เตสํ
อตฺถาย กิญฺจิ เทนฺติ, เตสํ ตํ รุณฺณโสกาทิ เกวลํ อตฺตปริตาปนเมว โหติ, น
เปตานํ กิญฺจิ อตฺถํ นิปฺผาเทตีติ ทสฺเสนฺโต "น หิ รุณฺณํ วา"ติ อิมํ คาถมาห.
         ตตฺถ รุณฺณนฺติ โรทนา โรทิตตฺตํ อสฺสุปาตนํ, เอเตน กายปริสฺสมํ
ทสฺเสติ. โสโกติ โสจนา โสจิตตฺตํ, เอเตน จิตฺตปริสฺสมํ ทสฺเสติ. ยา วญฺญาติ
ยา วา ๖- รุณฺณโสเกหิ อญฺญา. ปริเทวนาติ ญาติพฺยสเนน ผุฏฺฐสฺส ลาลปนา,
"กหํ เอกปุตฺตก ปิยมนาปาติ เอวมาทินา นเยน คุณสํวณฺณนา, เอเตน
วจีปริสฺสมํ ทสฺเสติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุยฺโยคมาปชฺชนฺโต  ๒ ฉ.ม. อมุ  ๓ ฉ.ม. ทาตพฺพาติ
@๔ ฉ.ม., อิ. กรณวจนปฺปสงฺเค  ๕ ฉ.ม. ทกฺขิณานิยฺยาตเน  ๖ ฉ.ม. จ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๐.
                         ทฺวาทสมคาถาวณฺณนา
         [๑๒] เอวํ ภควา "รุณฺณํ วา โสโก วา ยา วญฺญา ปริเทวนา,
สพฺพมฺปิ ตํ เปตานมตฺถาย น โหติ, เกวลนฺตุ อตฺตานํ ปริตาเปนฺตา, ๑- เอวํ
ติฏฺฐนฺติ ญาตโย"ติ รุณฺณาทีนํ นิรตฺถกภาวํ ทสฺเสตฺวา ปุน ยา มาคธราเชน
ทกฺขิณา ทินฺนา, ตสฺสา สาตฺถิกภาวํ ๒- ทสฺเสนฺโต "อยญฺจ โข ทกฺขิณา"ติ
อิมํ คาถมาห.
         ตสฺสตฺโถ:- อยญฺจ โข มหาราช ทกฺขิณา ตยา อชฺช อตฺตโน
ญาติคณํ อุทฺทิสฺส ทินฺนา, สา ยสฺมา สํโฆ อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺส,
ตสฺมา สํฆมฺหิ สุปฺปติฏฺฐิตา อสฺส เปตชนสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย อุปกปฺปติ
สมฺปชฺชติ ผลตีติ วุตฺตํ โหติ. อุปกปฺปตีติ จ ฐานโส อุปกปฺปติ, ตํขณญฺเญว
อุปกปฺปติ, น จิเรเนว. ยถา หิ ตํขณญฺเญว ปฏิภนฺตํ "ฐานโส เอตํ ตถาคตํ
ปฏิภาตี"ติ วุจฺจติ, เอวมิธาปิ ตํขณญฺเญว อุปกปฺปนฺตา "ฐานโส อุปกปฺปตี"ติ
วุตฺตา. ยํ ฐานํ ๓- "อิทํ โข พฺราหฺมณ ฐานํ, ยตฺถ ฐิตสฺส ตํ ทานํ อุปกปฺปตี"ติ ๔-
วุตฺตํ, ตตฺถ ขุปฺปิปาสิกวนฺตาสปรทตฺตูปชีวินิชฺฌามตณฺหิกาทิเภทภินฺเน
ฐาเน อุปกปฺปตีติ วุตฺตํ, ยถา กหาปณํ เทนฺโต "กหาปณํ ๕- โส เทตี"ติ ๕-
โลเก วุจฺจตีติ. ๖- อิมสฺมิญฺจ อตฺถวิกปฺเป อุปกปฺปตีติ ปาตุภวติ, นิพฺพตฺตตีติ
วุตฺตํ โหติ.
                         เตรสมคาถาวณฺณนา
         [๑๓] เอวํ ภควา รญฺญา ทินฺนาย ทกฺขิณาย สาตฺถกภาวํ ทสฺเสนฺโต:-
            "อยญฺจ โข ทกฺขิณา ทินฺนา   สํฆมฺหิ สุปฺปติฏฺฐิตา
             ทีฆรตฺตํ หิตายสฺส         ฐานโส อุปกปฺปตี"ติ
วตฺวา ปุน ยสฺมา อิทํ ทกฺขิณํ เทนฺเตน รญฺญา ญาตีนํ ญาตีหิ กตฺตพฺพ-
กิจฺจกรณวเสน ญาติธมฺโม นิทสฺสิโต, พหุชฺชนสฺส ปากโฏ ๘- กโต. ๘- นิทสฺสนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปริตาปนมตฺตเมว, อิ. ปริตาปนมตฺเตว  ๒ ฉ.ม. สาตฺถกภาวํ
@๓ สี., อิ. ยํ วา ปน ตํ, ฉ.ม. ยํ วา ตํ  ๔ องฺ. ทสก. ๒๔/๑๗๗/๒๒๓
@๕-๕ ฉ.ม. กหาปณโส เทตีติ  ๗ ฉ.ม. วฺจฺจติ  ๘-๘ ฉ.ม. ปากฏีกโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๑.
วา กโต, ตุเมฺหหิปิ ญาตีนํ เอวเมว ญาตีหิ กตฺตพฺพกิจฺจกรณวเสน ญาติธมฺโม
ปริปูเรตพฺโพ, น นิรตฺถเกหิ รุณฺณาทีหิ อตฺตา ปริตาเปตพฺโพติ จ เปเต
ทิพฺพสมฺปตฺตึ อธิคเมนฺเตน เปตานํ ปูชา จ กตา อุฬารา, พุทฺธปฺปมุขญฺจ
ภิกฺขุสํฆํ อนฺนปานาทีหิ สนฺตปฺเปนฺเตน ภิกฺขูนํ พลมนุปฺปทินฺนํ, อนุกมฺปาทิคุณ-
ปริวารญฺจ จาคเจตนํ นิพฺพตฺเตนเตน อนปฺปกํ ปุญฺญํ ปสุตํ, ตสฺมา ภควา อิเมหิ
ยถาภุจฺจคุเณหิ ราชานํ สมฺปหํเสนฺโต:-
                   "โส ญาติธมฺโม จ อยํ นิทสฺสิโต
                    เปตานปูชา จ กตา อุฬารา.
                    พลญฺจ ภิกฺขูนมนุปฺปทินฺนํ
                    ตุเมฺหหิ ปุญฺญํ ปสุตํ อนปฺปกนฺ"ติ
อิมาย คาถาย เทสนํ ปริโยสาเปติ.
         อถวา "โส ญาติธมฺโม จ อยํ นิทสฺสิโต"ติ อิมินา คาถาปเทน
ภควา ราชานํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสติ. ญาติธมฺมนิทสฺสนเมว หิ เอตฺถ
สนฺทสฺสนํ. เปตานปูชา จ กตา อุฬาราติ อิมินา สมาทเปสิ. อุฬาราติ
ปสํสนเมว หิ เอตฺถ ปุนปฺปุนํ ปูชากรเณน สมาทปนํ. พลญฺจ ภิกฺขูนมนุปฺปทินฺนนฺติ
อิมินา สมุตฺเตเชติ. ภิกฺขูนํ พลานุปฺปทานเมว หิ เอตฺถ เอวํ ทานํ,
พลานุปฺปทานตาติ ตสฺส อุสฺสาหวฑฺฒเนน สมุตฺเตชนํ. ตุเมฺหหิ ปุญฺญํ ปสุตํ
อนปฺปกนฺติ อิมินา สมฺปหํเสติ. ปุญฺญปสวนกิตฺตนเมว ๑- หิ เอตฺถ ตสฺส
ยถาภุจฺจคุณสํวณฺณนภาเวน สมฺปหํสนชนโต สมฺปหํสนนฺติ เวทิตพฺพํ.
         เทสนาปริโยสาเน จ ปิตฺติวิสยูปปตฺติอาทีนวสํวณฺณเนน สํวิคฺคานํ
โยนิโส ปทหตํ จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. ทุติยทิวเสปิ
ภควา เทวมนุสฺสานํ อิทเมว ติโรกุฑฺฑํ เทเสสิ. เอวํ ยาว สตฺตมทิวสา ตาทิโส
เอว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติ.
                   ปรมตฺถโชติกาย  ขุทฺทกปาฐฏฺฐกถาย
                     ติโรกุฑฺฑสุตฺตวณฺณนา  นิฏฺฐิตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปุญฺญปฺปสุตกิตฺตนเมว

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๗ หน้า ๑๘๘-๑๙๑.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=17&A=4977&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=17&A=4977&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=8
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=155
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=171
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=171
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25