บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๒๙

หน้าที่ ๑๑๔.

อทฺธา อยํ ตตฺถ น สมฺปายิสฺสติ, ตโต นํ เอวํ วิเหเฐสฺสามี"ติ. ภควา ตํ สุตฺวา "น ขฺวาหํ ตํ อาวุโสติอาทิมาห. ตํ สพฺพํ อาฬวกสุตฺเต วุตฺตนเยเนว สพฺพากาเรหิ เวทิตพฺพํ. [๒๗๓] อถ โข สูจิโลโม ยกฺโข ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ "ราโค จ โทโส จา"ติ ตตฺถ ราคโทสา วุตฺตนยา เอว. กุโต นิทานาติ กึนิทานา กึเหตุกา. กุโตติ ปจฺจตฺตวจนสฺส โตอาเทโส เวทิตพฺโพ, สมาเส จสฺส โลปาภาโว. อถ วา นิทานาติ ชาตา อุปฺปนฺนาติ อตฺโถ. ตสฺมา กุโตนิทานา กุโตชาตา กุโตอุปฺปนฺนาติ วุตฺตํ โหติ. อรตี รตี โลมหํโส กุโตชาติ ยายํ "ปนฺเตสุ วา เสนาสเนสุ อญฺญตรญฺญตเรสุ วา อธิกุสเลสุ ธมฺเมสุ อรติ อรติกา ^๑- อนภิรติ อนตฺตมนตา ^๒- อุกฺกณฺฐิตา ปริตสฺสิตา"ติ ^๓- เอวํ วิภตฺตา อรติ, ยา จ ปญฺจสุ กามคุเณสุ รติ, โย จ โลมหํสสมุฏฺฐานโต ^๔- "โลมหํโส"เตฺวว สงฺขฺยํ คโต จิตฺตุตฺราโส, อิเม ตโย ธมฺมา กุโตชา กุโตชาตาติ ปุจฺฉติ. กุโต สมุฏฺฐายาติ กุโต อุปฺปชฺชิตฺวา. มโนติ กุสลจิตฺตํ, วิตกฺกาติ อุรคสุตฺเต วุตฺตา นว กามวิตกฺกาทโย. กุมารกา ธงฺกมิโวสฺสชนฺตีติ ยถา คามทารกา กีฬนฺตา กากํ สุตฺเตน ปาเท พนฺธิตฺวา โอสฺสชนฺติ ขิปนฺติ, เอวํ กุสลมนํ อกุสลวิตกฺกา กุโต สมุฏฺฐาย โอสฺสชนฺตีติ ปุจฺฉติ. [๒๗๔] อถสฺส ภควา เต ปเญฺห วิสฺสชฺเชนฺโต "ราโค จา"ติ ทุติยคาถมภาสิ. ตตฺถ อิโตติ อตฺตภาวํ สนฺธายาห. อตฺตภาวนิทานา หิ ราคโทสา. อรติรติโลมหํสา จ อตฺตภาวโต ชาตา กามวิตกฺกาทิอกุสลวิตกฺกา จ อตฺตภาวโตเยว สมุฏฺฐาย กุสลมเน ^๕- โอสฺสชนฺติ, เตน ตทญฺญํ ปกติอาทึ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อรติตา ^๒ ฉ.ม. อนภิรมณา ^๓ อภิ.วิ. ๓๕/๘๕๖/๔๒๙ @^๔ ฉ.ม. โลมหํสสมุฏฺฐาปนโต ^๕ ฉ.ม. กุสลมโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๕.

การณํ ปฏิกฺขิปนฺโต อาห "อิโตนิทานา อิโตชา อิโต สมุฏฺฐายา"ติ. สทฺทสิทฺธิ เจตฺถ ปุริมคาถาย วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา. [๒๗๕-๖] เอวํ เต ปเญฺห วิสฺสชฺเชตฺวา อิทานิ ยฺวายํ "อิโตนิทานา"ติ- อาทีสุ "อตฺตภาวนิทานา อตฺตภาวโต ชาตา อตฺตภาวโต สมุฏฺฐายา"ติ อตฺโถ วุตฺโต, ตํ สาเธนฺโต อาห "เสฺนหชา อตฺตสมฺภูตา"ติ. เอเต หิ สพฺเพ ราคาทโย วิตกฺกปริโยสานา ตณฺหาเสฺนเหน ชาตา, ตถา ชายนฺตา จ ปญฺจุปาทานกฺขนฺธเภเท อตฺตภาวปริยาเย อตฺตนิ สมฺภูตา. เตนาห "เสฺนหชา อตฺตสมฺภูตา"ติ. อิทานิ ตทตฺถโชติกํ อุปมํ กโรติ "นิโคฺรธสฺเสว ขนฺธชา"ติ ตตฺถ ขนฺเธสุ ชาตา ขนฺธชา, ปาโรหานเมตํ อธิวจนํ. กึ วุตฺตํ โหติ? ยถา นิโคฺรธสฺส ขนฺธชา นาม ปาโรหา อาโปรสสิเนเห สติ ชายนฺติ, ชายนฺตา จ ตสฺมึเยว นิโคฺรเธ เตสุ เตสุ สาขปฺปเภเทสุ สมฺภวนฺติ, เอวเมเตปิ ราคาทโย อชฺฌตฺตตณฺหาสิเนเห ^๑- สติ ชายนฺติ, ชายนฺตา จ ตสฺมึเยว อตฺตภาเว เตสุ เตสุ จกฺขฺวาทิเภเทสุ ทฺวารารมฺมณวตฺถูสุ สมฺภวนฺติ, ตสฺมา เวทิตพฺพเมตํ "อตฺตภาวนิทานา อตฺตภาวชา อตฺตภาวสมุฏฺฐานา จ เอเต"ติ. อวเสสทิยฑฺฒคาถาย ปน อยํ สพฺพสงฺคาหิกา อตฺถวณฺณนา:- เอวํ อตฺตสมฺภูตา จ เอเต ปุถู วิสตฺตา กาเมสุ. ราโคปิ หิ ปญฺจกามคุณิกาทิวเสน, โทโสปิ อาฆาตวตฺถาทิวเสน, อรติอาทโยปิ ตสฺส ตสฺเสว ปเภทสฺส วเสนาติ สพฺพถา สพฺเพปิเม กิเลสา ปุถู อเนกปฺปการา หุตฺวา วตฺถุทฺวารารมฺมณาทิวเสน เตสุ เตสุ วตฺถุกาเมสุ ตถา ตถา วิสตฺตา ลคฺคา ลคฺคิตา สํสิพฺพิตฺวา ฐิตา. กิมิว? มาลุวาว วิตตา วเน, ยถา วเน วิตตา มาลุวา เตสุ เตสุ รุกฺขสฺส สาขปฺปสาขาทิเภเทสุ วิสตฺตา โหนฺติ ลคฺคา ^๒- ลคฺคิตา สํสิพฺพิตฺวา @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม.....เสฺนเห ^๒ ฉ.ม. โหติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๖.

ฐิตา เอว, ^๑- ตสฺมา ^๒- เอวํ ปุถุปฺปเภเทสุ วตฺถุกาเมสุ วิสตฺตํ กิเลสคณํ ^๓- เย นํ ปชานนฺติ ยโตนิทานํ, เต นํ วิโนเทนฺติ สุโณหิ ยกฺขาติ. ^๔- ตตฺถ ยโตนิทานนฺติ ภาวนปุํสกนิทฺเทโส. เตน กึ ทีเปติ? เย สตฺตา นํ กิเลสคณํ "ยโตนิทานํ อุปฺปชฺชตี"ติ เอวํ ชานนฺติ, เต นํ "ตณฺหาสิเนหสิเนหิเต ^๕- อตฺตภาเว อุปฺปชฺชตี"ติ ญตฺวา ตํ ตณฺหาสิเนหํ ^๖- อาทีนวานุปสฺสนาทินา ภาวนาญาณคฺคินา วิโสเธนฺตา ^๗- วิโนเทนฺติ ปชหนฺติ พฺยนฺตีกโรนฺติ จ, เอตํ อมฺหากํ สุภาสิตํ สุโณหิ ยกฺขาติ. เอวเมตฺถ อตฺตภาวปชานเนน ทุกฺขปริญฺญํ, ตณฺหาสิเนหราคาทิกิเลสคณวิโนทเนน สมุทยปฺปหานญฺจ ทีเปติ. เย จ นํ วิโนเทนฺติ, เต ทุตฺตรํ โอฆมิมํ ตรนฺติ อติณฺณปุพฺพํ อปุนพฺภวาย. เอเตน มคฺคภาวนํ นิโรธสจฺฉิกิริยญฺจ ทีเปติ. เย หิ นํ กิเลสคณํ วิโนเทนฺติ, เต อวสฺสํ มคฺคํ ภาเวนฺติ. น หิ มคฺคภาวนํ วินา กิเลสวิโนทนํ อตฺถิ. เย จ มคฺคํ ภาเวนฺติ, เต ทุตฺตรํ ปกติญาเณน กาโมฆาทึ จตุพฺพิธมฺปิ โอฆมิมํ ตรนฺติ. มคฺคภาวนา หิ โอฆตรณํ. อติณฺณปุพฺพนฺติ อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สุปินนฺเตปิ ^๘- อวีติกฺกนฺตปุพฺพํ. อปุนพฺภวายาติ นิพฺพานาย. เอวมิมํ จตุสจฺจทีปิกํ กถํ สุณนฺตา "สุตฺวา ธมฺมํ ธาเรนฺติ, ธตานํ ธมฺมานํ อตฺถํ อุปปริกฺขนฺตี"ติอาทิกํ กถํ สุภาวินิยา ^๙- ปญฺญาย อนุกฺกมมานา เต เทฺวปิ สหายกา ยกฺขา คาถาปริโยสาเนเยว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ, ปาสาทิกา จ อเหสุํ สุวณฺณวณนา ทิพฺพาลงฺการวิภูสิตาติ. ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย สูจิโลมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ฐิตา ^๒ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ^๓ สี. วิสตฺตา กิเลสคณา, ม. วิสตา @กิเลสกามา ^๔ ฉ.ม. ยกฺข ^๕ ฉ.น. ตณฺหาเสฺนหเสฺนหิเต @^๖ ฉ.ม. ตณฺหาเสฺนหํ ^๗ ฉ.ม. วิโสเสนตา @^๘ ฉ.ม. สุปินนฺเตนปิ ^๙ สี. อาทิกาย กมานุคามินิยา, อิ. กมฺมาสุตามินิยา

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๑๑๔-๑๑๖. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=29&A=2555&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=2555&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=319 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7858 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7841 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7841 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25