บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๐

หน้าที่ ๒๓.

อกตฺตพฺพํ กตฺวา ทณฺฑารโห ตตฺถ ตตฺถ ราชาทิโต หตฺถจฺเฉทาทิกมฺมการณํ ^๑- ปาปุณนฺโต มหาทุกฺขํ อนุภวติ, อยํ มนุสฺสเนรยิโก นาม. อปโร มนุสฺสชาติโกว สมาโน ปุพฺเพกตกมฺมุนา ฆาสจฺฉาทนมฺปิ น ลภติ, ขุปฺปิปาสาภิภูโต ทุกฺขพหุโล กตฺถจิ ปติฏฺฐํ อลภมาโน วิจรติ, อยํ มนุสฺสเปโต นาม. อปโร มนุสฺสชาติโกว สมาโน ปราธีนวุตฺติ ปเรสํ ภารํ วหนฺโต ภินฺนมริยาโท วา อนาจารํ อาจริตฺวา ปเรหิ สนฺตชฺชิโต มรณภยภีโต คหนนิสฺสิโต ทุกฺขพหุโล วิจรติ หิตาหิตํ อชานนฺโต นิทฺทาชิฆจฺฉาทุกฺขวิโนทนาทิปโร, อยํ มนุสฺสติรจฺฉาโน นาม. โย ปน อตฺตโน หิตาหิตํ ชานนฺโต กมฺมผลํ สทฺทหนฺโต หิโรตฺตปฺปสมฺปนฺโน ทยาปนฺโน สพฺพสตฺเตสุ สํเวคพหุโล อกุสลกมฺมปเถ ปริวชฺเชนฺโต กุสลกมฺมปเถ สมาจรนฺโต ปุญฺญกิริยวตฺถูนิ ปริปูเรติ, อยํ มนุสฺสธมฺเม ปติฏฺฐิโต ปรมตฺถโต มนุสฺโส นาม. อยมฺปิ ตาทิสา อโหสิ. เตน วุตฺตํ "มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา"ติ. มนุสฺเส สตฺตนิกาเย มนุสฺสภาวํ ปตฺตา มนุสฺสธมฺมญฺจ อปฺปหาย ฐิตาติ อตฺโถ. อพฺภาคตานนฺติ อภิอาคตานํ, สมฺปตฺตอาคนฺตุกานนฺติ อตฺโถ. ทุวิธา หิ อาคนฺตุกา อติถิ อพฺภาคโตติ. เตสุ กตปริจโย อาคนฺตุโก อติถิ, อกตปริจโย อพฺภาคโต. กตปริจโย อกตปริจโยปิ วา ปุเรตรํ อาคโต อติถิ, โภชนเวลายํ อุปฏฺฐิโต สมฺปติ อาคโต อพฺภาคโต. นิมนฺติโต วา ภตฺเตน อติถิ, อนิมนฺติโต อพฺภาคโต. อยํ ปน อกตปริจโย อนิมนฺติโต สมฺปติ อาคโต จ, ตํ สนฺธายาห ^๒- "อพฺภาคตานนฺ"ติ, ครุกาเรน ปเนตฺถ พหุวจนํ วุตฺตํ. อาสติ นิสีทติ เอตฺถาติ อาสนํ, ยงฺกิญฺจิ นิสีทนโยคฺคํ, อิธ ปน ปีฐํ อธิปฺเปตํ, ตสฺส จ อปฺปกตฺตา อนุฬารตฺตา จ "อาสนกนฺ"ติ อาห. อทาสินฺติ "อิทมสฺส เถรสฺส ทินฺนํ มยฺหํ มหปฺผลํ ภวิสฺสติ มหานิสํสนฺ"ติ สญฺชาตโสมนสฺสา กมฺมํ กมฺมผลญฺจ สทฺทหิตฺวา ตสฺส เถรสฺส ปริโภคตฺถาย อทาสึ, นิรเปกฺขปริจฺจาควเสน ปริจฺจชินฺติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ^๑ ม.อุ. ๑๔/๒๔๗,๒๕๔,๒๖๕/๒๑๔,๒๒๑,๒๓๓ ^๒ ม. อกตปริจเย อนิมนฺติเต สมฺปติ อาคเต @สนฺธายาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔.

อภิวาทยินฺติ อภิวาทนํ อกาสึ, ปญฺจปติฏฺฐิเตน ทกฺขิเณยฺยปุคฺคเล วนฺทินฺติ อตฺโถ. วนฺทมานา หิ ตํ ตาเยว วนฺทนกิริยาย วนฺทิยมานํ "สุขินี โหหิ, อโรคา โหหี"ติอาทินา อาสิวาทํ อตฺถโต วทาเปสิ นาม. อญฺชลิกํ อกาสินฺติ ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลึ สิรสิ ปคฺคณฺหนฺตี คุณวิสิฏฺฐานํ อปจายนํ อกาสินฺติ อตฺโถ. ยถานุภาวนฺติ ยถาพลํ, ตทา มม วิชฺชมานวิภวานุรูปนฺติ อตฺโถ. อทาสิ ทานนฺติ อนฺนปานาทิเทยฺยธมฺมปริจฺจาเคน ทกฺขิเณยฺยํ โภเชนฺตี ^๑- ทานมยํ ปุญฺญํ ปสวึ. เอตฺถ จ "อหนฺ"ติ อิทํ กมฺมสฺส ผลสฺส จ เอกสนฺตติปติตตาทสฺสเนน สมฺพนฺธภาวทสฺสนํ, "มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา"ติ อิทํ ตสฺสา ปุญฺญกิริยาย อธิฏฺฐานภูตสนฺตานวิเสสทสฺสนํ, "อพฺภาคตานนฺ"ติ อิทํ จิตฺตสมฺปตฺติทสฺสนญฺเจว เขตฺตสมฺปตฺติทสฺสนญฺจ ทานสฺส วิย ปฏิคฺคหณสฺส ^๒- จ กิญฺจิ อนเปกฺขิตฺวา ปวตฺติตภาวทีปนโต. "อาสนกํ อทาสึ ยถานุภาวญฺจ อทาสิ ทานนฺ"ติ อิทํ โภคสารทาน- ทสฺสนํ, "อภิวาทยึ อญฺชลิกํ อกาสินฺ"ติ อิทํ กายสารทานทสฺสนํ. #[๖] เตนาติ เตน ยถาวุตฺเตน ปุญฺเญน เหตุภูเตน. เมติ อยํ เมสทฺโท "กิจฺเฉน เม อธิคตํ, หลนฺทานิ ปกาสิตุนฺ"ติอาทีสุ ^๓- กรเณ อาคโต, มยาติ อตฺโถ. "สาธุ เม ภนฺเต ภควา สงฺขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตู"ติอาทีสุ ^๔- สมฺปทาเน, มยฺหนฺติ อตฺโถ. "ปุพฺเพว เม ภิกฺขเว สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺธสฺส โพธิสตฺตสฺเสว สโต"ติอาทีสุ ^๕- สามิอตฺเถ อาคโต, อิธาปิ สามิอตฺเถ เอว, มมาติ อตฺโถ. สฺวายํ เมสทฺโท เตน เม ปุญฺเญนาติ จ เม เอตาทิโสติ จ อุภยตฺถ สมฺพนฺธิตพฺโพ. เสสํ วุตฺตนยเมว. @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ภาเชนฺตี ^๒ ม. ทานสฺส วิสยสฺส จ ปฏิคฺคาหกสฺส @^๓ วิ.มหา. ๔/๗/๗, ที.มหา. ๑๐/๖๕/๓๒, ม.มู. ๑๒/๒๘๑/๒๔๒, ม.ม. ๑๓/๓๓๗/๓๑๙, @สํ.ส. ๑๕/๑๗๒/๑๖๔ ^๔ สํ.สฬา. ๑๘/๑๓๑/๘๙ (สฺยา), องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๒๕๗/๒๗๖ @^๕ ม.มู. ๑๒/๒๐๖/๑๗๖, สํ.สฬา. ๑๘/๑๗๓/๑๒๑ (สฺยา.), องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๑๐๔/๒๕๒

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕.

เอวํ ตาย เทวตาย ปเญฺห พฺยากเต อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน วิตฺถาเรน ธมฺมํ เทเสสิ, สา เทสนา สปริวาราย ตสฺสา เทวตาย สาตฺถิกา อโหสิ. เถโร ตโต มนุสฺสโลกํ อาคนฺตฺวา สพฺพนฺตํ ปวตฺตึ ภควโต อาโรเจสิ, ภควา ตํ อฏฺฐุปฺปตฺตึ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิ. คาถา เอว ปน สงฺคหํ อารุฬฺหาติ. ปฐมปีฐวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ----------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้า ๒๓-๒๕. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=30&A=495&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=30&A=495&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=1 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=1 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=1 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=1 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26