บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๕๓

หน้าที่ ๒๙๔.

มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส ปฐมมคฺโค สุขาปฏิปโท ขิปฺปาภิญฺโญ จ, ^๑- อุปริ ตโย มคฺคา ทุกฺขาปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา. กสฺมา? นิทฺทาภิภูตตฺตา. สมฺมาสมฺพุทฺโธ กิร สตฺตาหํ ทหรกุมารกํ วิย เถรํ ปริหริ, เถโรปิ เอกทิวสํ นิทฺทายมาโน นิสีทิ. อถ นํ สตฺถา อาห "ปจลายสิ โน ตฺวํ โมคฺคลฺลาน, ปจลายสิ โน ตฺวํ โมคฺคลฺลานา"ติ. ^๒- เอวรูปสฺสปิ มหาภิญฺญปฺปตฺตสฺส สาวกสฺส ปฏิปทา จลติ, เสสานํ กึ น จลิสฺสตีติ. ^๓- เอกจฺจสฺส หิ ภิกฺขุโน จตฺตาโรปิ มคฺคา ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา โหนฺติ, เอกจฺจสฺส ทุกฺขาปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา, เอกจฺจสฺส สุขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา, เอกจฺจสฺส สุขาปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา. เอกจฺจสฺส ปฐมมคฺโค ทุกฺขาปฏิปโท ทนฺธาภิญฺโญ โหติ, ทุติยมคฺโค ทุกฺขาปฏิปโท ขิปฺปาภิญฺโญ, ตติยมคฺโค สุขาปฏิปโท ทนฺธาภิญฺโญ. จตุตฺถมคฺโค สุขาปฏิปโท ขิปฺปาภิญฺโญติ. ยถา จ ปฏิปทา, เอวํ อธิปติปิ จลติเอว. เอกจฺจสฺส หิ ภิกฺขุโน จตฺตาโรปิ มคฺคา ฉนฺทาธิปเตยฺยา โหนฺติ, เอกจฺจสฺส วิริยาธิปเตยฺยา, เอกจฺจสฺส จิตฺตาธิปเตยฺยา, เอกจฺจสฺส วีมํสาธิปเตยฺยา. เอกจฺจสฺส ปน ปฐมมคฺโค ฉนฺทาธิปเตยฺโย โหติ, ทุติโย วิริยาธิปเตยฺโย, ตติโย จิตฺตาธิปเตยฺโย, จตุตฺโถ วีมํสาธิปเตยฺโยติ. ปกิณฺณกกถา นิฏฺฐิตา. ------------ ปฐมมคฺควีสติมหานยวณฺณนา. [๓๕๗] อิทานิ ยสฺมา โลกุตฺตรกุสลํ ภาเวนฺโต น เกวลํ อุปนิชฺฌายนฏฺเฐน ฌานเมว ภาเวติ, นิยฺยานฏฺเฐน ปน มคฺคมฺปิ ภาเวติ, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สติปฏฺฐานมฺปิ, ปทหนฏฺเฐน สมฺมปฺปธานมฺปิ, อิชฺฌนฏฺเฐน อิทฺธิปาทมฺปิ, @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ ^๒ องฺ. สตฺตก. ๒๓/๖๑/๗๐ @^๓ ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๕.

อธิปติยฏฺเฐน อินฺทฺริยมฺปิ, อกมฺปิยฏฺเฐน พลมฺปิ, พุชฺฌนฏฺเฐน โพชฺฌงฺคมฺปิ, ตถฏฺเฐน สจฺจมฺปิ, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมถมฺปิ, สุญฺญตฏฺเฐน ธมฺมมฺปิ, ราสฏฺเฐน ขนฺธมฺปิ, อายตนฏฺเฐน อายตนมฺปิ, สุญฺญสภาวนิสฺสตฺตฏฺเฐน ธาตุมฺปิ, ปจฺจยฏฺเฐน อาหารมฺปิ, ผุสนฏฺเฐน ผสฺสมฺปิ, เวทยิตฏฺเฐน เวทนมฺปิ, สญฺชานนฏฺเฐน สญฺญมฺปิ, เจตยิตฏฺเฐน เจตนมฺปิ, วิชานนฏฺเฐน จิตฺตมฺปิ ภาเวติ. ตสฺมา เตสํ เอกูนวีสติยา นยานํ ^๑- ทสฺสนตฺถํ ปุน "กตเม ธมฺมา กุสลา"ติอาทิ วุตฺตํ. เอวํ "อิทมฺปิ ภาเวติ, อิทมฺปิ ภาเวตี"ติ ปุคฺคลชฺฌาสเยน เจว เทสนาวิลาเสน จ วีสติ นยา เทสิตา ^๒- โหนฺติ. ธมฺมํ โสตุํ นิสินฺนเทวปริสาย หิ เย อุปนิชฺฌายนฏฺเฐน "โลกุตฺตรชฺฌานนฺ"ติ กถิเต พุชฺฌนฺติ, เตสํ สปฺปายวเสน "ฌานนฺ"ติ กถิตํ ฯเปฯ เย วิชานนฏฺเฐน "จิตฺตมฺปี"ติ ^๓- วุตฺเต พุชฺฌนฺติ, เตสํ สปฺปายวเสน "จิตฺตนฺ"ติ กถิตํ. อยเมตฺถ ปุคฺคลชฺฌาสโย. สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปน อตฺตโน พุทฺธสุโพธิตาย ^๔- ทสพลจตุเวสารชฺชจตุ- ปฏิสมฺภิทตาย จ ฉอสาธารณญาณโยเคน จ เทสนํ ยทิจฺฉกํ นิยเมตฺวา ทสฺเสติ, อิจฺฉนฺโต อุปนิชฺฌายนฏฺเฐน โลกุตฺตรชฺฌานนฺติ ทสฺเสติ, อิจฺฉนฺโต นิยฺยานฏฺเฐน ฯเปฯ วิชานนฏฺเฐน โลกุตฺตรํ จิตฺตนฺติ ทสฺเสติ. ^๕- อยํ เทสนาวิลาโส นาม. ตตฺถ ยเถว "โลกุตฺตรชฺฌานนฺ"ติ วุตฺตฏฺฐาเน ทส นยา วิภตฺตา, เอวํ มคฺคาทีสุปิ เตเยว เวทิตพฺพา. อิติ วีสติยา ฐาเนสุ ทส ทส กตฺวา เทฺว นยสตานิ วิภตฺตานิ โหนฺติ. [๓๕๘] อิทานิ อธิปติเภทํ ทสฺเสตุํ ปุน "กตเม ธมฺมา กุสลา"ติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ ฉนฺทํ ธุรํ เชฏฺฐกํ ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา นิพฺพตฺติตํ โลกุตฺตรชฺฌานํ ฉนฺทาธิปเตยฺยํ นาม. เสเสสุปิ เอเสว นโย. อิติ ปุริมสฺมึ สุทฺธิเก เทฺว นยสตานิ. ฉนฺทาธิปเตยฺยาทีสุปิ เทฺว เทฺวติ นยสหสฺเสน ภาเชตฺวา ปฐมมคฺคํ ทสฺเสติ ^๖- ธมฺมราชา. ปฐมมคฺโค นิฏฺฐิโต. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ปทานํ ^๒ ม. ทสฺสิตา ^๓ ฉ.ม. จิตฺตนฺติ @^๔ ฉ.ม. พุทฺธสุโพธตาย ^๕ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ^๖ ฉ.ม. ทสฺเสสิ

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๒๙๔-๒๙๕. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=53&A=7343&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=7343&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=196 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=2121 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=1670 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=1670 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_34