อรรถกถาเล่มที่ ๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๑)

หน้าที่ ๑๗๔.
น ปน สกฺโกติ อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ สมาปชฺชิตุํ. เอกจฺโจ สกฺโกติ ตถา สมาปชฺชิตุํ,
ปาริปนฺถิเก ๑- ปน กิจฺเฉน วิกฺขมฺเภติ. เอกจฺโจ ตถา จ สมาปชฺชติ ปาริปนฺถิเก ๑-
จ อกิจฺเฉเนว วิกฺขมฺเภติ. น สกฺโกติ นาฬิกายนฺตํ วิย ยถาปริจฺเฉเทเยว จ
วุฏฺาตุํ. โย ปน อิมํ ติวิธํปิ สมฺปทํ อิจฺฉติ, โสปิ สีเลเสฺววสฺส ปริปูริการีติ.
     เอวํ อภิญฺาปาทเก ฌาเน วุตฺเต กิญฺจาปิ อภิญฺานํ วาโร อาคโต,
อถ โข นํ ภควา อคฺคเหตฺวาว ยสฺมา น เกวลํ อภิญฺาปาทกชฺฌานานิ จ
อภิญฺาโยเยว จ สีลานํ อานิสํโส, อปิจ โข จตฺตาริ อรูปชฺฌานานิ ตโย จ
เหฏฺา อริยมคฺคา ตสฺมา ตํ สพฺพํ ปริยาทิยิตฺวา ทสฺเสตุํ อากงฺเขยฺย เจ ฯเปฯ
เย เต สนฺตาติ เอวมาทิมาห.
     ตตฺถ สนฺตาติ องฺคสนฺตตาย เจว อารมฺมณสนฺตตาย จ สนฺตา. วิโมกฺขาติ
ปจฺจนีกธมฺเมหิ วิมุตฺตตฺตา ๒- อารมฺมเณ จ อธิมุตฺตตฺตา. อติกฺกมฺม รูเปติ
รูปาวจรชฺฌาเน อติกฺกมิตฺวา, เย เต วิโมกฺขา อติกฺกมฺม รูเป สนฺตาติ ปทสมฺพนฺโธ,
อิตรถา หิ อติกฺกมฺม รูเป กึ กโรตีติ น ปญฺาเยยฺยุํ. อารุปฺปาติ อารมฺมณโต
เจว วิปากโต จ รูปวิรหิตา. กาเยน ผุสิตฺวาติ นามกาเยน ผุสิตฺวา ปาปุณิตฺวา,
อธิคนฺตฺวาติ วุตฺตํ โหติ. เสสํ อุตฺตานเมว. อิทํ วุตฺตํ โหติ "โยปิ ภิกฺขุ
อิเม วิโมกฺเข ผุสิตฺวา วิหริตุกาโม, โสปิ สีเลเสฺวว ปริปูริการี อสฺสา"ติ.
     [๖๗] นวมวาเร ติณฺณํ สํโยชนานนฺติ สกฺกายทิฏฺิวิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาส-
สงฺขาตานํ ติณฺณํ พนฺธนานํ. ตานิ หิ สํโยเชนฺติ ขนฺธคติภวาทีหิ ขนฺธคติภวาทโย
วา กมฺมผเลน, ๓- ตสฺมา สํโยชนานีติ วุจฺจนฺติ, พนฺธนานีติ อตฺโถ. ปริกฺขยาติ
ปริกฺขเยน. โสตาปนฺโนติ โสตํ อาปนฺโน. โสโตติ จ มคฺคสฺเสตํ อธิวจนํ.
โสตาปนฺโนติ ตํสมงฺคีปุคฺคลสฺส. ๔- ยถาห "โสโต โสโตติ หิทํ สาริปุตฺต วุจฺจติ,
กตโม นุโข สาริปุตฺต โสโตติ, อยเมว หิ ภนฺเต อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค,
เสยฺยถีทํ, สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป ฯเปฯ สมฺมาสมาธีติ, โสตาปนฺโน
โสตาปนฺโนติ หิทํ สาริปุตฺต วุจฺจติ. กตโม นุโข สาริปุตฺต โสตาปนฺโนติ. โย
หิ ภนฺเต อิมินา อฏฺงฺคิเกน มคฺเคน สมนฺนาคโต, อยํ วุจฺจติ โสตาปนฺโน,
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม., อิ. ปาริพนฺธิเก         ๒ สี., อิ. วิมุตฺตา
@๓ ฉ.ม., อิ. กมฺมํ วา ผเลน, ม. กมฺมผเลน สํโยเชนฺติ ยสฺมา
@๔ สี., ม. ตงฺขเณ ปุคฺคลสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๕.
โสยมายสฺมา เอวํนาโม เอวํโคตฺโต"ติ ๑- อิธ ปน มคฺเคน ผลสฺส นามํ ทินฺนํ,
ตสฺมา ผลฏฺโ "โสตาปนฺโน"ติ เวทิตพฺโพ. อวินิปาตธมฺโมติ วินิปาเตตีติ วินิปาโต,
โนสฺส วินิปาโต ธมฺโมติ อวินิปาตธมฺโม, น อตฺตานํ อปาเยสุ วินิปาตนสภาโวติ
วุตฺตํ โหติ. กสฺมา? เย ธมฺมา อปายคมนียา, ๒-  เตสํ ปหีนตฺตา. สมฺโพธิ ปรํ อยนํ
ปรา ๓- คติ อสฺสาติ สมฺโพธิปรายโน, อุปริมคฺคตฺตยํ อวสฺสํ สมฺปาปโกติ อตฺโถ.
กสฺมา? ปฏิลทฺธปมมคฺคตฺตา. สีเลเสฺววาติ อีทิโส โหตุกาโมปิ สีเลเสฺววสฺส
ปริปูริการีติ.
     ทสมวาเร ปมมคฺเคน ปริกฺขีณานิปิ ตีณิ สํโยชนานิ สกทาคามิมคฺคสฺส
วณฺณภณนตฺถํ วุตฺตานิ. ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตาติ เอเตสํ ตนุภาเวน, ตนุกรเณนาติ
วุตฺตํ โหติ. ตตฺถ ทฺวีหิ การเณหิ ตนุตฺตํ เวทิตพฺพํ อธิจฺจุปฺปตฺติยา
จ ปริยุฏฺานมนฺทตาย จ. สกทาคามิสฺส หิ วฏฺฏานุสาริมหาชนสฺเสว กิเลสา
อภิณฺหํ น อุปฺปชฺชนฺติ, กทาจิ กรหจิ อุปฺปชฺชนฺติ วิลฬาการา หุตฺวา,
วิรฬวาปิเต เขตฺเต องฺกุรา วิย. อุปฺปชฺชมานาปิ จ วฏฺฏานุสาริโน มหาชนสฺเสว
มทฺทนฺตา ผรนฺตา ฉาเทนฺตา อนฺธการํ กโรนฺตา น อุปฺปชฺชนฺติ, มนฺทมนฺทา
อุปฺปชฺชนฺติ ตนุการา หุตฺวา อพฺภปฏลมิว มกฺขิกา ปตฺตํ วิย จ.
     ตตฺถ เกจิ เถรา ภณนฺติ "สกทาคามิสฺส กิเลสา กิญฺจาปิ จิเรน
อุปฺปชฺชนฺติ, พหลาว อุปฺปชฺชนฺติ, ตถาหิสฺส ปุตฺตา จ ธีตโร จ ทิสฺสนฺตี"ติ,
เอตํ ปน อปฺปมาณํ. ปุตฺตธีตโร หิ องฺคปจฺจงฺคปรามสนมตฺเตนปิ โหนฺตีติ.
ทฺวีหิเยว การเณหิสฺส กิเลสานํ ตนุตฺตํ เวทิตพฺพํ อธิจฺจุปฺปตฺติยา จ
ปริยุฏฺานมนฺทตาย จาติ.
     สกทาคามีติ สกึ อาคมนธมฺโม. สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวาติ เอกวารํเยว
อิมํ มนุสฺสโลกํ ปฏิสนฺธิวเสน อาคนฺตฺวา. โยปิ หิ อิธ สกทาคามิมคฺคํ ภาเวตฺวา
อิเธว ปรินิพฺพาติ, โสปิ อิธ น คหิโต. โยปิ อิธ มคฺคํ ภาเวตฺวา เทเวสุ
อุปฺปชฺชิตฺวา ตตฺเถว ปรินิพฺพาติ. โยปิ เทวโลเก มคฺคํ ภาเวตฺวา ตตฺเถว
ปรินิพฺพาติ. โยปิ เทวโลเก มคฺคํ ภาเวตฺวา อิเธว มนุสฺสโลเก นิพฺพตฺติตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ สํ. มหา. ๑๙/๑๐๐๑/๓๐๐ ทุติยสาริปุตฺตสุตฺต  ๒ อิ. วินิปาตคมนียา
@๓ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๖.
ปรินิพฺพาติ. โย ปน อิธ มคฺคํ ภาเวตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺโต, ตตฺถ ยาวตายุกํ
ตฺวา ปุน อิเธว อุปฺปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพาติ, อยมิธ คหิโตติ เวทิตพฺโพ.
ทุกฺขสฺสนฺตํ กเรยฺยนฺติ วฏฺฏทุกฺขสฺส ปริจฺเฉทํ กเรยฺยํ. สีเลเสฺววาติ อีทิโส
โหตุกาโมปิ สีเลเสฺววสฺส ปริปูริการีติ.
     เอกาทสมวาเร ปญฺจนฺนนฺติ คณนปริจฺเฉโท. โอรมฺภาคิยานนฺติ โอรํ
วุจฺจติ เหฏฺา, เหฏฺา ภาคิยานนฺติ อตฺโถ, กามาวจรโลเก อุปฺปตฺติปจฺจยานนฺติ
อธิปฺปาโย. สํโยชนานนฺติ พนฺธนานํ, ตานิ กามราคพฺยาปาทสํโยชเนหิ สทฺธึ
ปุพฺเพ วุตฺตสํโยชนาเนว เวทิตพฺพานิ. ยสฺส หิ เอตานิ อปฺปหีนานิ, โส
กิญฺจาปิ ภวคฺเค อุปฺปนฺโน โหติ, อถโข อายุปริกฺขยา กามาวจเร นิพฺพตฺตติเยว,
คิลิตพลิสมจฺฉูปโม จายํ ๑- ปุคฺคโล ทีฆสุตฺตเกน ปาเท พนฺธวิหงฺคูปโม จาติ
เวทิตพฺโพ. ปุพฺเพ วุตฺตานํปิ เจตฺถ วจนํ วณฺณภณนตฺถเมวาติ เวทิตพฺพํ.
โอปปาติโกติ เสสโยนิปฏิกฺเขปวจนเมตํ. ตตฺถ ปรินิพฺพายีติ ตตฺเถว พฺรหฺมโลเก
ปรินิพฺพายี. อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกาติ ตโต พฺรหฺมโลกา ปฏิสนฺธิวเสน ปุน
อนาวตฺติสภาโว. สีเลเสฺววาติ อีทิโส โหตุกาโมปิ สีเลเสฺววสฺส ปริปูริการีติ.
     [๖๘] เอวํ อนาคามิมคฺเค วุตฺเต กิญฺจาปิ จตุตฺถมคฺคสฺส วาโร อาคโต,
อถ โข นํ ภควา อคฺคเหตฺวาว ยสฺมา น เกวลํ อาสวกฺขยาภิญฺา เอว
สีลานํ อานิสํโส, อปิจ โข โลกิยปญฺจาภิญฺาโยปิ, ตสฺมา ตาปิ ทสฺเสตุํ
ยสฺมา จ อาสวกฺขเย กถิเต เทสนา นิฏฺิตา โหติ, เอวํ จ สติ อิเมสํ
คุณานํ อกถิตตฺตา อยํ กถา มุณฺฑาภิญฺากถา นาม ภเวยฺย. ตสฺมา จ
อภิญฺาปาริปูรึ กตฺวา ทสฺเสตุํปิ ยสฺมา จ อนาคามิมคฺเค ิตสฺส สุเขน
อิทฺธิวิกุพฺพนา อิชฺฌติ สมาธิปริปนฺถานํ กามราคพฺยาปาทานํ สมูหตตฺตา, อนาคามี
หิ สีเลสุ จ สมาธิสฺมึ จ ปริปูริการี, ตสฺมา ยุตฺตฏฺาเนเยว โลกิยาภิญฺาโย
ทสฺเสตุํปิ "อากงฺเขยฺย เจ ฯเปฯ อเนกวิหิตนฺ"ติ เอวมาทิมาหาติ อสฺส อนุสนฺธิ.
     ตตฺถ "อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธนฺ"ติอาทินา นเยน อาคตานํ ปญฺจนฺนํปิ
โลกิยาภิญฺานํ ปาลิวณฺณนา สทฺธึ ภาวนานเยน วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สฺวายํ, สี. หยํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๗.
     [๖๙] ฉฏฺาภิญฺาย อาสวานํ ขยาติ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลสานํ
ขยา. อนาสวนฺติ อาสววิรหิตํ. เจโตวิมุตฺตึ ปญฺาวิมุตฺตินฺติ เอตฺถ เจโตวจเนน
อรหตฺตผลสมฺปยุตฺโต สมาธิ, ปญฺาวจเนน ตํสมฺปยุตฺตา ปญฺา จ วุตฺตา.
ตตฺถ จ สมาธิ ราคโต วิมุตฺตตฺตา เจโตวิมุตฺติ, ปญฺา อวิชฺชาย วิมุตฺตตฺตา
ปญฺาวิมุตฺตีติ เวทิตพฺพา. วุตฺตํ เจตํ ภควตา "โย หิสฺส ภิกฺขเว สมาธิ,
ตทสฺส สมาธินฺทฺริยํ, ยา หิสฺส ภิกฺขเว ปญฺา, ตทสฺส ปญฺินฺทฺริยํ, อิติ
โข ภิกฺขเว ราควิราคา เจโตวิมุตฺติ, อวิชฺชาวิราคา ปญฺาวิมุตฺตี"ติ, อปิ เจตฺถ
สมถผลํ เจโตวิมุตฺติ, วิปสฺสนาผลํ ปญฺาวิมุตฺตีติ เวทิตพฺพา.
     ทิฏฺเว ธมฺเมติ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว. สยํ อภิญฺา สจฺฉิกตฺวาติ
อตฺตนาเยว ปญฺาย ปจฺจกฺขํ กตฺวา, อปรปฺปจฺจเยน ตฺวาติ อตฺโถ. อุปสมฺปชฺช
วิหเรยฺยนฺติ ปาปุณิตฺวา สมฺปาเทตฺวา วิหเรยฺยํ. สีเลเสฺววาติ เอวํ สพฺพาสเว
นิฏฺงฺคเมตฺวาว ๑- เจโตวิมุตฺตึ ปญฺาวิมุตฺตึ อธิคนฺตุกาโมปิ สีเลเสฺววสฺส
ปริปูริการีติ.
     เอวํ ภควา สีลานิสํสกถํ ยาว อรหตฺตา กเถตฺวา อิทานิ สพฺพํปิ ตํ
สีลานิสํสํ สมฺปิณฺฑิตฺวา ทสฺเสนฺโต นิคมนํ อาห "สมฺปนฺนสีลา ภิกฺขเว ฯเปฯ
อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺ"ติ. ตสฺสายํ สงฺเขปตฺโถ, "สมฺปนฺสีลา ภิกฺขเว วิหรถ
ฯเปฯ สิกฺขาปเทสู"ติ อิติ ยํ ตํ มยา ปุพฺเพ เอวํ วุตฺตํ เอตํ สพฺพํปิ
สมฺปนฺนสีโล ภิกฺขุ สพฺรหฺมจารีนํ ปิโย โหติ มนาโป, ครุ ภาวนีโย ปจฺจยานํ
ลาภี, ปจฺจยทายกานํ มหปฺผลกโร, ปุพฺพาตีนํ อนุสฺสรณเจตนาย ผลมหตฺตกโร,
อรติรติสโห, ภยเภรวสโห, รูปาวจรชฺฌานานํ อรูปาวจรชฺฌานานํ จ ลาภี,
เหฏฺิมานิ ตีณิ สามญฺผลานิ ปญฺจโลกิยาภิญฺา อาสวกฺขยาณนฺติ อิเม จ
คุเณ สยํ อภิญฺา สจฺฉิกตฺวา ๒- โหติ, อิทํ ปฏิจฺจ อิทํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ.
อิทมโวจ ภควา, อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ.
                    ปปญฺจสูทนียา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                     อากงฺเขยฺยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                           -----------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นิทฺธุนิตฺวา         ๒ ฉ.ม., อิ. สจฺฉิกตฺตา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้า ๑๗๔-๑๗๗.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=4445&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=4445&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=73
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=1024
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=1159
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=1159
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_12