|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
 |
| |
    
การแสวงหา คือการเสาะหา ได้แก่การค้นหา ชื่อว่า เอสนา. เพื่อจะทรงแสดงการแสวงหาเหล่านั้น โดยจำแนกออกไป จึงตรัสคำมีอาทิว่า กาเมสนา. บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า กาเมสนา คือการแสวงหากามหรือการแสวงหากล่าวคือกาม ชื่อว่ากาเมสนา. สมดังคำที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า บรรดาเอสนา (การแสวงหา) เหล่านั้น กาเมสนาเป็นไฉน คือ ความพอใจในกาม ความกำหนัดในกาม ความเพลิดเพลินในกาม ความสิเนหาในกาม ความกระวนกระวายในกาม ความสยบในกาม การหยั่งลงสู่กาม ในกามทั้งหลาย นี้เราตถาคตเรียกว่า กาเมสนา.๑- เพราะฉะนั้น กามราคะ พึงทราบว่าเป็นกามเอสนา แม้ในภเวสนา (การแสวงหาภพ) ก็มีนัยนี้เหมือนกัน. สมจริงดังที่ตรัสไว้ว่า บรรดาเอสนาเหล่านั้น ภเวสนาเป็นไฉน ความพอใจในภพ ฯลฯ การหยั่งลงสู่ภพในภพทั้งหลาย อันใด นี้เราตถาคตเรียกว่า ภวเอสนา.๑- เพราะฉะนั้น ความกำหนัดในการแสวงหาภพ คือความปรารถนารูปภพและอรูปภพ พึงทราบว่าเป็น ภวเอสนา. ____________________________ ๑- อภิ. วิ. เล่ม ๓๕/ข้อ ๙๓๖ การแสวงหาพรหมจรรย์ ชื่อว่า พรหมจริยเอสนา เหมือนอย่างที่ตรัสไว้ว่า บรรดาเอสนาเหล่านั้น พรหมจริยเอสนา เป็นไฉน ทิฏฐิ ทิฏฐิคตะ รกชัฏคือทิฏฐิ กันดารคือทิฏฐิ เสี้ยนหนามคือทิฏฐิ ความดิ้นรนคือทิฏฐิ สังโยชน์คือทิฏฐิ การถือเอา การรับ การยึดมั่น การลูบคลำ ทางที่ผิด คัลลองที่ผิด ความเห็นผิด ลัทธิ การยึดถือ การแสวงหาที่ผิด ชนิดนี้ใด ว่า ๑. โลกเที่ยง ๒. โลกไม่เที่ยง ๓. โลกมีที่สุด ๔. โลกไม่มีที่สุด ๕. ชีพก็อันนั้น สรีระก็อันนั้น ๖. ชีพเป็นอย่างหนึ่ง สรีระเป็นอย่างหนึ่ง ๗. สัตว์หลังจากตายแล้ว ยังมี ๘. สัตว์หลังจากตายแล้ว ไม่มี ๙. สัตว์หลังจากตายแล้ว มีบ้าง ไม่มีบ้าง ๑๐. สัตว์หลังจากตายแล้ว มีก็ไม่ใช่ ไม่มีก็ไม่ใช่ นี้เราตถาคตเรียกว่า พรหมจริยเอสนา เพราะฉะนั้น การแสวงหาพรหมจรรย์ที่สมมติกันว่าเป็นทิฏฐิ พึงทราบว่า ได้แก่การแสวงหาทิฏฐิพรหมจรรย์ ด้วยเหตุเพียงเท่านี้ เป็นอันพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงราคะและทิฏฐิว่าเป็นเอสนา. ก็ไม่ใช่เพียงราคะและทิฏฐิอย่างเดียวที่ทรงแสดงว่าเป็นเอสนา แม้กรรมที่ตั้งอยู่ในที่เดียวกันกับราคะและทิฏฐินั้น ก็ทรงแสดงว่าเป็นเอสนา แม้พระผู้มีพระภาคเจ้าก็ได้ตรัสคำนี้ไว้ว่า บรรดาเอสนาเหล่านั้น กามเอสนาคืออะไร? คือ กามราคะ (และ) กายกรรม วจีกรรม มโนกรรมที่เป็นอกุศล ตั้งอยู่ในที่อันเดียวกันกับกามราคะ นี้เราตถาคตเรียกว่า กามเอสนา. บรรดาเอสนาเหล่านั้น ภวเอสนาคืออะไร? คือ ภวราคะและกายกรรม วจีกรรม มโน บรรดาเอสนาเหล่านั้น พรหมจริเยสนาคืออะไร? คือ อันตคาหิกทิฏฐิ (และ) กายกรรม วจีกรรม มโน พึงทราบเอสนา ๓ เหล่านี้ดังพรรณนามานี้. ____________________________ ๒- อภิ. วิ. เล่ม ๓๕/ข้อ ๙๓๖ พึงทราบวินิจฉัยในคาถาทั้งหลายต่อไปนี้ ธรรมทั้งหลายที่มีอวิชชาเป็นต้น และตัณหาที่เป็นเหตุแห่งการเกิดขึ้นแห่งเอสนา ชื่อว่าสมภโว ในคำว่า สมฺภวํ นี้อธิบายว่า ได้แก่สมุทัย. บทว่า ยตฺถ เจตา นิรุชฺฌนฺติ ความว่า พรหมจริยเอสนาย่อมดับไปด้วยปฐมมรรค กามเอสนาย่อมดับไปด้วยอนาคามิมรรค ภวเอสนาย่อมดับไปด้วยอรหัตมรรค. พึงทราบตามที่พรรณนามานี้ บทที่เหลือมีนัยดังกล่าวแล้วนั่นแล. จบอรรถกถาปฐมเอสนาสูตรที่ ๕ ----------------------------------------------------- .. อรรถกถา ขุททกนิกาย อิติวุตตกะ ติกนิบาต ปฐมวรรค เอสนาสูตรที่ ๑ จบ. |