|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
 |
| |
    
กิเลสชาติ ชื่อว่าตัณหา เพราะหมายความว่าทะยานอยาก. อีกอย่างหนึ่ง ชื่อว่าตัณหา เพราะหวั่นไหวอารมณ์มีรูปเป็นต้น. บัดนี้ เพื่อจะทรงแสดงแยกตัณหานั้นจึงตรัสคำมีอาทิว่า กามตัณหา ดังนี้. บรรดาตัณหาทั้ง ๓ นั้น ราคะที่ประกอบไปด้วยเบญจกามคุณ ชื่อว่ากามตัณหา. ฉันทราคะ อีกอย่างหนึ่ง ตัณหาที่เหลือแม้ทั้งหมด เว้นตัณหาสองอย่างข้างหลัง ชื่อว่ากามตัณหาทั้งนั้น. สมดังคำที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า ในตัณหาเหล่านั้น ภวตัณหาคืออะไร? คือความกำหนัด ความกำหนัดนัก ความ ในตัณหาเหล่านั้น วิภวตัณหาคืออะไร? คือ ความกำหนัด ความกำหนัดนัก ความกำหนัดกล้าแห่งจิต นี้เราตถาคตเรียกว่า วิภวตัณหา. ตัณหาที่เหลือเรียกว่า กามตัณหา.๑- ____________________________ ๑- อภิ. วิ. เล่ม ๓๕/ข้อ ๙๓๓ ก็ตัณหาทั้ง ๓ เหล่านี้แยกแต่ละอย่างออกเป็น ๖ โดยประเภทอารมณ์ คือรูปตัณหา ฯลฯ ธรรมตัณหา จึงเป็นตัณหา ๑๘ อย่าง ตัณหาเหล่านั้นรวมเป็น ๓๖ คือ ตัณหาในรูปภายในเป็นต้น ๑๘ ตัณหาในรูปภายนอกเป็นต้น ๑๘ ดังนั้นจึงรวมเป็นตัณหา ๑๐๘ โดยแยกเป็นอดีต ๓๖ อนาคต ๓๖ ปัจจุบัน ๓๖ (แต่) ตัณหานั้น เมื่อทำการสงเคราะห์อีก จัดโดยไม่เกี่ยวกับการแยกประเภทตามกาล (ทั้ง ๓) ก็มี ๓๖ เท่านั้นเอง เมื่อไม่ทำการจำแนกรูป (ตัณหา) เป็นต้นออกเป็นภายในภายนอกก็จะมี ๑๘ เท่านั้น เมื่อกระทำเพียงการจำแนกตามอารมณ์มีรูปเป็นต้นก็เหลือ ๖ เท่านั้น ตัณหาเหล่านั้น เมื่อจัดโดยไม่ทำการจำแนกไปตามอารมณ์ ก็มีเพียง ๓ เท่านั้นแล. พึงทราบวินิจฉัยในคาถาทั้งหลายดังต่อไปนี้ บทว่า ตณฺหาโยเคน ความว่า ด้วยเครื่องผูกคือตัณหา เชื่อมความว่าประกอบด้วยกามโยคะและภวโยคะ. อีกอย่างหนึ่ง ได้แก่ ถูกประกอบไว้ในภพเป็นต้น เพราะเหตุนั้นแล พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า รตฺตจิตฺตา ภวาภเว มีจิตยินดีแล้วในภพน้อยและภพใหญ่. อธิบายว่า มีจิตข้องอยู่แล้วในภพน้อยและภพใหญ่. อีกอย่างหนึ่ง บทว่า ภโว ได้แก่ สัสสตทิฏฐิ. บทว่า อภโว ได้แก่ อุจเฉททิฏฐิ เพราะฉะนั้น ชนเหล่านั้นเป็นผู้มีจิตติดข้องอยู่ในภวาภวะ คือสัสสตทิฏฐิและอุจเฉททิฏฐิทั้งหลาย ด้วยคำว่าภวาภวะนี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงภว ในธรรมฝ่ายนี้ พึงทราบว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงกามตัณหาอย่างเดียวไว้ด้วยบทนี้ว่า ตณฺหาโยเคน ดังนี้. บทว่า เต โยคยุตฺตา มารสฺส ความว่า บุคคลเหล่านั้นคือผู้เป็นอย่างที่ว่ามานี้ถูก สมดังที่มารกราบทูลว่า บ่วงนี้ใดที่มีอยู่ในใจ เที่ยวไปได้ในอากาศ สัญจรไปอยู่ เราจักผูกท่านด้วยบ่วงนั้น ดูก่อนสมณะ ท่านจักไม่พ้นเรา๒- ดังนี้. ____________________________ ๒- วิ. มหา. เล่ม ๔/ข้อ ๓๓ สํ. ส. เล่ม ๑๕/ข้อ ๔๕๙ เหล่าสัตว์ชื่อว่าผู้ไม่เกษมจากโยคะ เพราะยังไม่ได้บรรลุนิพพาน และพระอรหัตที่ชื่อว่าเป็นแดนเกษมจากโยคะ เพราะถูกโยคะทั้ง ๔ ขัดขวาง ชื่อว่าชน เพราะเป็นที่เกิดกิเลสและอภิ ลำดับแห่งขันธ์ ธาตุ และอายตนะทั้งหลาย เป็นไปอยู่ไม่ขาดสาย เรียกว่าสงสาร คือ จะไม่พ้นไปจากสงสารนั้น. เพราะเหตุไร เพราะประกอบด้วยเครื่องผูกคือตัณหา. สัตว์ทั้งหลายผู้มีปกติไปสู่ความเกิดความตาย คือเป็นผู้มีปกติเข้าถึงความเกิด ความตายบ่อยๆ นั่นเอง พระผู้มีพระภาคเจ้า ครั้นทรงแสดงวัฏฏะด้วยคำมีประมาณเท่านี้แล้ว บัดนี้ เพื่อจะทรงแสดงวิวัฏฏะจึงตรัสคาถาว่า เย จ ตณฺหํ ปหนฺตวาน ดังนี้. พระคาถานั้นเข้าใจง่ายอยู่แล้ว เพราะมีนัยดังกล่าวแล้วในหนหลัง. จบอรรถกถาตัณหาสูตรที่ ๙ ----------------------------------------------------- .. อรรถกถา ขุททกนิกาย อิติวุตตกะ ติกนิบาต ปฐมวรรค ตัณหาสูตร จบ. |