|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
 |
| ||||||||||||||||
อ่าน อรรถกถาหน้าต่างที่ [หน้าสารบัญ] [๑] [๒] [๓] [๔] [๕] [๖] [๗] [๘] [๙] [๑๐] [๑๑] [๑๒]      หน้าต่างที่ ๓ / ๑๒. ข้อความเบื้องต้น พระโกกาลิกะเกิดในนรกเพราะด่าพระอัครสาวก "ครั้งนั้นแล ภิกษุชื่อโกกาลิกะได้เข้าไปเฝ้าโดยสถานที่ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่" เป็นต้น. แม้เนื้อความแห่งเรื่องนั้น บัณฑิตพึงทราบโดยนัยที่พระอรรถกถาจารย์กล่าวไว้แล้วในอรรถกถานั่นแล. ก็เมื่อพระโกกาลิกะเกิดในปทุมนรก, ภิกษุทั้งหลายสนทนากันในโรงธรรมว่า "โอ! ภิกษุชื่อโกกาลิกะ ถึงความพินาศแล้ว เพราะอาศัยปากของตน ก็เมื่อเธอด่าพระอัครสาวกทั้งสองอยู่นั่นแล แผ่นดินได้ให้ช่องแล้ว." พระศาสดาเสด็จมาแล้วตรัสถามว่า "ภิกษุทั้งหลาย พวกเธอนั่งประชุมกันด้วยกถาอะไร ในกาลบัดนี้?" เมื่อภิกษุทั้งหลายกราบทูลว่า "ด้วยกถาชื่อนี้" จึงตรัสว่า "ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุชื่อโกกาลิกะ ฉิบหายเพราะอาศัยปากของตนในบัดนี้เท่านั้น หามิได้ แม้ในกาลก่อน โกกาลิกะก็ฉิบหายแล้วเพราะอาศัยปากของตนเหมือนกัน" อันภิกษุทั้งหลายผู้ใคร่จะสดับเนื้อความนั้นทูลอ้อนวอนแล้ว เพื่อจะทรงประกาศเนื้อความนั้น ได้ทรงนำอดีตนิทานมา (ตรัส) ว่า :- ____________________________ ๑- สํ. ส. เล่ม ๑๕/ข้อ ๕๙๘. ขุ. สุ. เล่ม ๒๕/ข้อ ๓๘๔. หงส์สองตัวพาเต่าผู้สหายไปถ้ำของตน เต่า. ฉันจักไปได้อย่างไร? หงส์. พวกเราจักนำท่านไป ถ้าว่าท่านสามารถเพื่อจะรักษาปากไว้ได้. เต่า. เพื่อนเอ๋ย ฉันจักอาจ ขอท่านทั้งหลายจงพาฉันไปเถิด. หงส์ทั้งสองพูดว่า "ดีละ" แล้วให้เต่าคาบท่อนไม้ท่อนหนึ่ง ส่วนตนคาบปลายทั้งสองแห่งท่อนไม้นั้น แล้วบินไปสู่อากาศ. เต่าหลุดจากท่อนไม้ที่คาบตกลงตาย การพูดมากไม่ถูกเวลาให้โทษ เต่าเปล่งวาจา ได้ฆ่าตนแล้วหนอ, เมื่อท่อนไม้ที่ ตนคาบไว้ดีแล้ว ก็ฆ่า (ตน) ด้วยวาจาอันเป็นของๆ ตน. ข้าแต่พระองค์ผู้แกล้วกล้าประเสริฐในหมู่คน บุคคลเห็น เหตุแม้นั่นแล้ว ควรเปล่งวาจาที่ดี ไม่ควรเปล่งวาจาที่ล่วง เลยเวลา. พระองค์ย่อมทอดพระเนตรเห็นเต่าตัวถึงความ ฉิบหายเพราะพูดมาก (มิใช่หรือ). แล้วตรัสว่า "ภิกษุทั้งหลาย ธรรมดาภิกษุพึงเป็นผู้สำรวมปาก ประพฤติสม่ำเสมอ ไม่ฟุ้งซ่าน มีจิตสงบ" ____________________________ ๑- ขุ. ชา. เล่ม ๒๗/ข้อ ๒๗๙. กัจฉปชาดก. อรรถกถากัจฉปชาดก ดังนี้แล้ว ตรัสพระคาถานี้ว่า :-
แก้อรรถ บทว่า มนฺตภาณี ความว่า ปัญญา พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียกว่า มันตา, ผู้มีปกติพูดด้วยปัญญานั้น. บทว่า อนุทฺธโต ได้แก่ ผู้มีจิตสงบแล้ว. บาทพระคาถาว่า อตฺถํ ธมฺมญฺจ ทีเปติ ความว่า ย่อมแสดงอรรถแห่งภาษิตและธรรมคือเทศนา. บทว่า มธุรํ ความว่า ภาษิตของภิกษุเห็นปานนั้น ชื่อว่าไพเราะ. ส่วนภิกษุใดให้อรรถอย่างเดียวถึงพร้อม ไม่ให้พระบาลีถึงพร้อม, ให้พระบาลีอย่างเดียวถึงพร้อม ไม่ให้อรรถถึงพร้อม, ก็หรือไม่ให้ทั้งสองอย่างถึงพร้อม ภาษิตของภิกษุนั้น หาชื่อว่าเป็นภาษิตที่ไพเราะไม่. ในกาลจบเทศนา ชนเป็นอันมากบรรลุอริยผลทั้งหลาย มีโสดาปัตติผลเป็นต้น ดังนี้แล. เรื่องภิกษุชื่อโกกาลิกะ จบ. ----------------------------------------------------- .. อรรถกถา ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท ภิกขุวรรคที่ ๒๕ | |||||||||||||||||