บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
พระเถระแม้นี้ได้บำเพ็ญบุญญาธิการไว้ในพระพุทธเจ้า ด้วยบุญกรรมนั้น เขาท่องเที่ยวไปในเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย เป็นผู้ควรแก่การบูชาในทุกสถาน เสวยสมบัติทั้งสอง. ในพุทธุปบาทกาลนี้ บังเกิดในตระกูลผู้สมบูรณ์ด้วยสมบัติ เลื่อมใสในพระศาสนา บวชแล้วเจริญปัสสนา ดำรงอยู่ในพระอรหัตแล้ว. ด้วยอำนาจแห่งบุญที่บำเพ็ญมาในกาลก่อน ท่านจึงปรากฏนามว่า เอกัญชลิกเถระ ดังนี้. ท่านระลึกถึงบุพกรรมของตน เห็นบุพกรรมนั้น เหมือนผลมะขามป้อมอยู่ในฝ่ามือ เมื่อจะประกาศปุพพจริตาปทาน จึงกล่าวคำมีอาทิว่า สุวณฺณวณฺณํ ดังนี้. บทว่า วิปสฺสึ สตฺถวาหคฺคํ ความว่า ชื่อว่าสัตถาวาหะ เพราะนำพวกพ่อค้าเกวียนให้ข้ามกันดาร. อธิบายว่า ให้ข้ามคือให้ข้ามขึ้น ให้ข้ามออก ให้ข้ามพ้นจากวาฬกันดาร โจรกันดาร ทุพ ใครนั้น ชื่อว่าเป็นหัวหน้าใหญ่แห่งพ่อค้า พระผู้มีพระภาคเจ้าแม้นี้ ชื่อว่าสัตถวาหะ ผู้นำพวกพ่อค้าเกวียน เพราะเป็นผู้เสมือนผู้นำพวก. จริงอย่างนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้านั้นย่อมยังเหล่าสัตว์ผู้ปรารถนาพระ ชื่อว่า สตฺถวาหคฺโค เพราะท่านเป็นผู้นำหมู่พ่อค้าเกวียนผู้เลิศ ประเสริฐและเป็นประธาน. เชื่อมความว่า ซึ่งพระสัมพุทธเจ้าพระนามว่าวิปัสสี ผู้นำหมู่พ่อค้าเกวียนผู้เลิศนั้น. บทว่า นรวรํ วินายกํ ความว่า ซึ่งเป็นนระผู้แกล้วกล้า เพราะมีความบากบั่น ไม่ย่อ บทว่า อทนฺตทมนํ ตาทึ ซึ่งท่านผู้ชื่อว่าผู้ฝึกผู้อื่นผู้ยังไม่ฝึก เพราะฝึกเหล่าสัตว์ผู้ไม่ได้ฝึกด้วยกายทวาร วจีทวารและมโนทวารอันประกอบด้วยกิเลสมีราคะ โทสะและโมหะเป็นต้น. ซึ่งผู้ชื่อว่าคงที่ เพราะประกอบด้วยคุณมีความเป็นผู้ไม่หวั่นไหวในอิฏฐารมณ์และอนิฏฐารมณ์เป็นต้น. บทว่า มหาวาทึ มหมตึ ความว่า ผู้ชื่อว่ามหาวาที เพราะมีปกติอยู่ด้วยบุคคลผู้ยิ่งกว่าตน ในระหว่างแห่งบุคคลผู้กล่าวถึงลัทธิของตนและลัทธิของบุคคลอื่น มติอันใหญ่อันเสมอด้วยแผ่นดิน และเสมอด้วยภูเขาสุเมรุของผู้ใดมีอยู่ ผู้นั้นชื่อว่ามีมติใหญ่. คำว่า มหามติ นั้นเป็นตุลยาธิกรณพหุพพิหิสมาส โดยนัยมีอาทิว่า มหาวาที มหามตึ สมฺพุทฺธํ ดังนี้. คำที่เหลือมีอรรถง่ายทั้งนั้นแล. ----------------------------------------------------- .. อรรถกถา ขุททกนิกาย อปทาน ภาค ๑ เถราปทาน ๓. สุภูติวรรค ๙. เอกัญชลิกเถราปทาน (๒๙) จบ. |