บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
อธิบายมาติกาหมวด ๗ สภาวธรรมเหล่าใดย่อมประกอบสัตว์ไว้ ย่อมให้สัตว์สืบต่ออยู่ในวัฏฏะ เพราะเหตุนั้น สภาวธรรมเหล่านั้นจึงชื่อว่าสัญโญชน์ คือกิเลสเครื่องประกอบสัตว์ไว้ในวัฏฏะ. สภาวธรรมเหล่าใดย่อมเกิดกลุ้มรุมจิต โดยกระทำให้กำเริบ เพราะเหตุนั้น สภาวธรรมเหล่านั้นจึงชื่อว่าปริยุฏฐาน คือกิเลสที่ประทุษร้ายจิต. ปริยุฏฐานคือกามราคะ ชื่อว่ากามราคปริยุฏฐาน. แม้ในคำที่เหลือก็นัยนี้แหละ. ธรรมทั้งหลายอันมิใช่ของสัตบุรุษ หรือว่า ธรรมทั้งหลายอันไม่สงบ เพราะอรรถว่าเป็นธรรมลามก เพราะเหตุนั้น ธรรมเหล่านั้นจึงชื่อว่าอสัทธรรม. จริตทั้งหลายอันโทษทั้งหลายมีราคะเป็นต้นประทุษร้ายแล้ว เพราะเหตุนั้น จริตเหล่านั้นจึงชื่อว่าทุจจริต. ธรรมเหล่าใดย่อมสำคัญว่าตนมีอยู่โดยอาการนั้นๆ เพราะเหตุนั้น ธรรมเหล่านั้นจึงชื่อว่ามานะ. ____________________________ ๑- องค์ธรรมของอนุสัยกิเลส สัญโญชน์และปริยุฏฐาน อย่างเดียวกัน คือ กามราคะ ปฏิฆะ มานะ ทิฏฐิ วิจิกิจฉา ภวราคะ อวิชชา ส่วนที่ต่างกันนั้น คืออนุสัยจัดเป็นกิเลสอย่างละเอียดได้ปัจจัยแล้วจึงเกิดขึ้น. สัญโญชน์และปริยุฏฐานจัดเป็นกิเลสอย่างกลาง เพราะเกิดสัมปยุตกับจิต. กิเลสทั้งหมดล่วงมโนทวารไปสู่กายทวาร วจีทวาร เรียกว่ากิเลสอย่างหยาบ. ทิฏฐินิทเทส คำว่า มาตาปิตูนํ เอตํ ได้แก่ รูปอันเป็นของมารดาและบิดา. ถามว่ารูปอะไร ตอบว่า รูปคือ น้ำสุกกะและโลหิต (น้ำสุกกะอันเป็นของบิดาและโลหิตของมารดา) ชื่อว่ามาตาเปตติกสัมภวะ เพราะเกิดขึ้นแต่น้ำสมภพของมารดาและบิดา. สมณพราหมณ์บางคนในโลกนี้ ย่อมกล่าวซึ่งความเป็นแห่งมนุษย์ด้วยรูปกายอันเป็นประธานนั้นว่านี้เป็นอัตตา. ในวาระที่ ๒ สมณพราหมณ์บางคนปฏิเสธรูปกายอันเกิดแต่มารดาบิดานั้น แต่ย่อมกล่าวรับรองซึ่งความเป็นอัตตาอันเป็นทิพย์. คำว่า ทิพฺโพ ได้แก่ อัตตาที่บังเกิดขึ้นในเทวโลก. คำว่า กามาวจโร ได้แก่ อัตตาอันนับเนื่องด้วยสวรรค์ ๖ ชั้น. คำว่า กพฬิงฺการํ ภกฺขยติ๑- ได้แก่ มีก้อนข้าวเป็นอาหาร. คำว่า มโนมโย ได้แก่ อัตตาที่เกิดขึ้นแล้วด้วยใจซึ่งเกิดแต่ฌาน. คำว่า สพฺพงฺคปจฺจงฺคี ได้แก่ ประกอบด้วยอวัยวะน้อยใหญ่ทั้งปวง. คำว่า อหีนินฺทฺริโย ได้แก่ มีอินทรีย์บริบูรณ์ไม่บกพร่อง. รูปเหล่าใดมีอยู่ในพรหมโลก พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสซึ่งรูปนั้น ด้วยสามารถแห่งรูปของพรหมด้วย และด้วยสามารถแห่งสัณฐานแห่งรูปนอกจากนี้ด้วย. คำว่า อากาสานญฺจายตนูปโค ได้แก่ เป็นผู้เข้าถึงซึ่งความเป็นแห่งอากาสานัญจายตนะ. ในคำทั้งหลายแม้นอกนี้ก็นัยนี้แหละ. บทที่เหลือในที่ทั้งปวง มีอรรถตื้นทั้งนั้นแล. ____________________________ ๑- บาลีว่า ภกฺโข. สัตตกนิทเทส จบ. ----------------------------------------------------- .. อรรถกถา วิภังคปกรณ์ ขุททกวัตถุวิภังค์ สัตตกนิเทศ จบ. |