ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ  พระวินัยปิฎก  พระสุตตันตปิฎก  พระอภิธรรมปิฎก  ค้นพระไตรปิฎก  ชาดก  หนังสือธรรมะ 
 
อ่านอรรถกถา 35 / 1อ่านอรรถกถา 35 / 991อรรถกถา เล่มที่ 35 ข้อ 1005อ่านอรรถกถา 35 / 1012อ่านอรรถกถา 35 / 1118
อรรถกถา วิภังคปกรณ์
ขุททกวัตถุวิภังค์ สัตตกนิเทศ

               อรรถกถาสัตตกนิทเทส               
               อธิบายมาติกาหมวด ๗               
               สภาวธรรมเหล่าใดชื่อว่าย่อมนอนเนื่อง เพราะอรรถว่าเป็นสภาพที่มีกำลังและเพราะอรรถว่าเป็นสภาพที่ยังละไม่ได้ เพราะเหตุนั้น สภาวธรรมเหล่านั้นจึงชื่อว่าอนุสัย คือกิเลสที่นอนเนื่องอยู่ในสันดาน.๑-
               สภาวธรรมเหล่าใดย่อมประกอบสัตว์ไว้ ย่อมให้สัตว์สืบต่ออยู่ในวัฏฏะ เพราะเหตุนั้น สภาวธรรมเหล่านั้นจึงชื่อว่าสัญโญชน์ คือกิเลสเครื่องประกอบสัตว์ไว้ในวัฏฏะ.
               สภาวธรรมเหล่าใดย่อมเกิดกลุ้มรุมจิต โดยกระทำให้กำเริบ เพราะเหตุนั้น สภาวธรรมเหล่านั้นจึงชื่อว่าปริยุฏฐาน คือกิเลสที่ประทุษร้ายจิต.
               ปริยุฏฐานคือกามราคะ ชื่อว่ากามราคปริยุฏฐาน. แม้ในคำที่เหลือก็นัยนี้แหละ.
               ธรรมทั้งหลายอันมิใช่ของสัตบุรุษ หรือว่า ธรรมทั้งหลายอันไม่สงบ เพราะอรรถว่าเป็นธรรมลามก เพราะเหตุนั้น ธรรมเหล่านั้นจึงชื่อว่าอสัทธรรม.
               จริตทั้งหลายอันโทษทั้งหลายมีราคะเป็นต้นประทุษร้ายแล้ว เพราะเหตุนั้น จริตเหล่านั้นจึงชื่อว่าทุจจริต. ธรรมเหล่าใดย่อมสำคัญว่าตนมีอยู่โดยอาการนั้นๆ เพราะเหตุนั้น ธรรมเหล่านั้นจึงชื่อว่ามานะ.
____________________________
๑- องค์ธรรมของอนุสัยกิเลส สัญโญชน์และปริยุฏฐาน อย่างเดียวกัน คือ กามราคะ ปฏิฆะ มานะ ทิฏฐิ วิจิกิจฉา ภวราคะ อวิชชา ส่วนที่ต่างกันนั้น คืออนุสัยจัดเป็นกิเลสอย่างละเอียดได้ปัจจัยแล้วจึงเกิดขึ้น. สัญโญชน์และปริยุฏฐานจัดเป็นกิเลสอย่างกลาง เพราะเกิดสัมปยุตกับจิต. กิเลสทั้งหมดล่วงมโนทวารไปสู่กายทวาร วจีทวาร เรียกว่ากิเลสอย่างหยาบ.

               ทิฏฐินิทเทส               
               คำว่า รูปี ได้แก่ มีรูป. คำว่า จาตุมหาภูติโก ความว่า สำเร็จด้วยมหาภูตรูป ๔.
               คำว่า มาตาปิตูนํ เอตํ ได้แก่ รูปอันเป็นของมารดาและบิดา.
               ถามว่ารูปอะไร ตอบว่า รูปคือ น้ำสุกกะและโลหิต (น้ำสุกกะอันเป็นของบิดาและโลหิตของมารดา) ชื่อว่ามาตาเปตติกสัมภวะ เพราะเกิดขึ้นแต่น้ำสมภพของมารดาและบิดา.
               สมณพราหมณ์บางคนในโลกนี้ ย่อมกล่าวซึ่งความเป็นแห่งมนุษย์ด้วยรูปกายอันเป็นประธานนั้นว่านี้เป็นอัตตา. ในวาระที่ ๒ สมณพราหมณ์บางคนปฏิเสธรูปกายอันเกิดแต่มารดาบิดานั้น แต่ย่อมกล่าวรับรองซึ่งความเป็นอัตตาอันเป็นทิพย์.
               คำว่า ทิพฺโพ ได้แก่ อัตตาที่บังเกิดขึ้นในเทวโลก.
               คำว่า กามาวจโร ได้แก่ อัตตาอันนับเนื่องด้วยสวรรค์ ๖ ชั้น.
               คำว่า กพฬิงฺการํ ภกฺขยติ๑- ได้แก่ มีก้อนข้าวเป็นอาหาร.
               คำว่า มโนมโย ได้แก่ อัตตาที่เกิดขึ้นแล้วด้วยใจซึ่งเกิดแต่ฌาน.
               คำว่า สพฺพงฺคปจฺจงฺคี ได้แก่ ประกอบด้วยอวัยวะน้อยใหญ่ทั้งปวง.
               คำว่า อหีนินฺทฺริโย ได้แก่ มีอินทรีย์บริบูรณ์ไม่บกพร่อง.
               รูปเหล่าใดมีอยู่ในพรหมโลก พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสซึ่งรูปนั้น ด้วยสามารถแห่งรูปของพรหมด้วย และด้วยสามารถแห่งสัณฐานแห่งรูปนอกจากนี้ด้วย.
               คำว่า อากาสานญฺจายตนูปโค ได้แก่ เป็นผู้เข้าถึงซึ่งความเป็นแห่งอากาสานัญจายตนะ.
               ในคำทั้งหลายแม้นอกนี้ก็นัยนี้แหละ. บทที่เหลือในที่ทั้งปวง มีอรรถตื้นทั้งนั้นแล.
____________________________
๑- บาลีว่า ภกฺโข.

               สัตตกนิทเทส จบ.               
               -----------------------------------------------------               

.. อรรถกถา วิภังคปกรณ์ ขุททกวัตถุวิภังค์ สัตตกนิเทศ จบ.
อ่านอรรถกถา 35 / 1อ่านอรรถกถา 35 / 991อรรถกถา เล่มที่ 35 ข้อ 1005อ่านอรรถกถา 35 / 1012อ่านอรรถกถา 35 / 1118
อ่านเนื้อความในพระไตรปิฎก
https://84000.org/tipitaka/attha/v.php?B=35&A=13190&Z=13280
อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=12980
The Pali Atthakatha in Roman
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=12980
- -- ---- ----------------------------------------------------------------------------
ดาวน์โหลด โปรแกรมพระไตรปิฎก
บันทึก  ๓  มีนาคม  พ.ศ.  ๒๕๕๗
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]

สีพื้นหลัง :