|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
 |
| |
    
วรรณนานิทเทสแห่งฌานปัจจัย บทว่า ฌานงฺคานิ ได้แก่ องค์ฌาน ๗ กล่าวคือวิตก วิจาร ปีติ โสมนัส โทมนัส อุเบกขาและจิตเตกัคคตา ที่เกิดขึ้นในจิตที่เหลือ เว้นทวิปัญจวิญญาณจิต ๑๐. ก็เพราะหมวดแห่งวิญญาณ ๕ เป็นเพียงการตกไป (แห่งจิตในอารมณ์) อุเบกขา สุขและทุกข์ แม้จะมีอยู่ในจิตเหล่านั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าก็ไม่ทรงยกขึ้นว่าเป็นองค์ฌาน เพราะไม่มีการเข้าไปเพ่งอารมณ์. ก็บรรดาองค์ฌานเหล่านั้น องค์ฌานแม้ในอเหตุกจิตที่เหลือ พระผู้มีพระภาคเจ้าก็ไม่ทรงยกขึ้น (ว่าเป็นฌานปัจจัย) เหมือนกัน เพราะถูกตัดขาดไปแล้ว แต่ในการประมวลธรรมในอธิการนี้ ทรงยกขึ้นไว้ด้วย. แม้ในบทว่า ตํ สมุฏฐานานํ นี้ ผู้ศึกษาพึงทราบว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงสงเคราะห์เอากัมม สมจริงดังที่พระองค์ตรัสไว้ในปัญหาวาระว่า "ในปฏิสนธิขณะ องค์ฌานที่เป็นวิปากาพยากตะ เป็นปัจจัยแก่ขันธ์ที่สัมปยุตและกัมม พรรณนาบาลีในอธิการนี้เพียงเท่านี้. ก็ฌานปัจจัยนี้คือองค์ฌาน ๗ จำแนกโดยประเภทแห่งชาติมี ๔ ชาติ คือกุศล อกุศล วิบากและกิริยา. ว่าด้วยอำนาจแห่งภูมิอีกครั้ง จำแนกได้ ๑๒ ภูมิ คือกุศล ๔ อกุศล ๑ วิบาก ๔ กิริยา ๓. ผู้ศึกษาพึงทราบวินิจฉัจโดยการจำแนกด้วยประการต่างๆ ในฌานปัจจัยนี้ ดังกล่าวมาแล้ว. ในฌานปัจจัยที่จำแนกออกอย่างนี้ องค์ฌานที่เป็นกุศลทั้ง ๔ ภูมิ เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุต และจิตตชรูปในปัญจโวการภพ ด้วยอำนาจของฌานปัจจัย. องค์ฌานที่เหลือเว้นที่เป็นรูปาวจร เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุตเท่านั้นในอรูปภพ ด้วยอำนาจของฌานปัจจัย. แม้ในอกุศลเป็นต้นก็นัยนี้เหมือนกัน. องค์ฌานที่เป็นกามาวจรวิบากและรูปาวจรวิบาก เป็นฌานปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุตและจิตตช แต่ในปัญจโวการภพ องค์ฌานที่เป็นโลกุตตรวิบากนั้น เป็นปัจจัยแก่จิตตชรูปด้วยอำนาจของฌานปัจจัย. องค์ฌานที่เป็นกิริยาทั้ง ๓ ภูมิ เป็นฌานปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุต และจิตตชรูปในปัญจโวการภพ. องค์ฌานที่เกิดในอรูปภพเป็นปัจจัยเฉพาะแก่ธรรมที่สัมปยุตเท่านั้น ด้วยอำนาจของฌานปัจจัย. ผู้ศึกษาพึงทราบวินิจฉัย แม้โดยธรรมที่เป็นปัจจยุบบันในฌานปัจจัยนี้ ดังกล่าวมาแล้วแล. วรรณนานิทเทสแห่งฌานปัจจัย จบ. ----------------------------------------------------- .. อรรถกถา มหาปัฏฐานปกรณ์ ภาค ๑ มาติกานิกเขปวาร ปัจจยวิภังควาร ฌานปัจจัย จบ. |