ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 45 : PALI ROMAN Nid.A.1 (saddhammapaj.)

page90.

2. Guhatthakasuttaniddesavannana [7] Dutiye:- sattoti laggo. Guhayanti kaye. Kayo hi ragadinam valanam vasanokasato "guha"ti vuccati. Bahunabhichannoti bahuna ragadikilesajatena abhicchanno. Etena ajjhattabandhanam vuttam. Titthanti ragadivasena titthanto. Mohanasmim pagalhoti mohanam vuccati kamaguno. Ettha hi devamanussa muyhanti tesu ajjhogalha hutva. Etena bahirabandhanam vuttam. Dure viveka hi tathavidho soti so tatharupo naro tividhapi kayavivekadika viveka dure anasanne. Kimkarana? kama hi loke na hi suppahayati yasma loke kama suppahaya Na honti, tasmati vuttam hoti. Sattoti hi kho vuttanti satto, naro, manavoti evamadina nayena kathitoyeva. Guhayanti 1- guha tava vattabbati guha tava kathetabba. Kayoti vatiadisu ayam tava padayojana:- kayoiti va guhaiti va .pe. Kumbhoiti vati. Tattha kayoti "kucchitanam ayoti kayo"tiadina hettha satipatthanakathayam vuttoyeva. Ragadivalanam vasanokasatthena guha, "paticchadanatthena"tipi eke. "durangamam ekacaram, asariram guhasayan"tiadisu 2- viya. Ragadihi jhapanatthena deho "te hitva manusam dehan"tiadisu 3- viya. Pamattakaranatthena sandeho "bhijjati putisandeho, maranantam hi jivitan"tiadisu 4- viya. Samsare sancaranatthena nava "sinca bhikkhu imam navam, sitta te lahumessati"tiadisu 5- viya. Iriyapathassa atthibhavatthena ratho "ratho silaparikkharo, jhanakkho cakkaviriyo"tiadisu 6- viya. Accuggatatthena dhajo "dhajo rathassa pannanan"tiadisu 7- viya. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati 2 khu.dha. 25/37/22 3 di.maha. 10/332/217 @4 khu.dha. 25/148/43 5 khu.dha. 25/369/81 @6 sam.maha. 19/4/5 7 khu.ja. 28/1841/326

--------------------------------------------------------------------------------------------- page91.

Kimikulanam avasabhavena vammiko "vammikoti kho bhikkhu imassetam catummahabhutikassa kayassa adhivacanan"tiadisu 1- viya. Yatheva hi bahirako vammiko, vamatiti vantakoti vantussayoti vantasinehasambandhoti 2- catuhi karanehi "vammiko"ti vuccati. So hi ahinakulaunduragharagolikadayo 3- nanappakare panake vamatiti vammiko. Upacikahi vantakoti vammiko. Upacikahi vametva 4- mukhatundakehi ukkhittapamsucunnena katippamanenapi purisappamanenapi ussitoti vammiko. Upacikahi vantakhelasinehena abandhataya sattasattaham deve vassantepi na vippakiriyati, nidaghepi tato pamsumutthim gahetva tasmim mutthina piliyamane sineho nikkhamati, evam vantasinehasambandhoti vammiko, evamayam kayopi "akkhimha aggiguthako"tiadina nayena nanappakaram asucikalalam 5- vamatiti vammiko. Buddhapaccekabuddhakhinasava imasmim attabhave nikantipariyadanena attabhavam chaddetva gatati ariyehi vantakotipi vammiko. Yopi cayam 6- tihi atthisatehi ussito nharusambandho mamsavalepano allacammapariyonaddho chaviranjito satte vanceti, tam sabbam ariyehi vantamevati vantussayotipi vammiko. "tanha janeti purisam, cittamassa vidhavati"ti 7- evam tanhaya janitatta ariyehi vanteneva tanhasinehena sambandho ayanti vantasinehasambandhotipi vammiko. Yathapi vammikassa anto nanappakara panaka tattheva jayanti, uccarapassavam karonti, gilana sayanti, mata papatanti. 8- Iti so tesam pasutigharam vaccakutigilanasala susananca hoti, evam khattiyamahasaladinampi kayo "ayam gopitarakkhito manditapasadito mahanubhavanam kayo"ti acintetva chavinissita pana cammanissita pana mamsanissita pana nharunissita pana atthinissita pana atthiminjanissita panati evam kulagananaya asitimattani kimikulasahassani antokayasmimyeva jayanti, uccarapassavam karonti, gelannena aturitani sayanti, matamata nipatanti. @Footnote: 1 Ma.mu. 12/251/213 2 cha.Ma. vantasinehasambaddhoti. evamuparipi 3 Ma. ahimangusa... @4 Si.,Ma. temetva 5 Si.,cha.Ma. asucikalimalam 6 cha.Ma. yehi cayam 7 sam.sa. @15/55-57/42 8 cha.Ma. nipatanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page92.

Iti ayampi tesam pananam pasutigharam vaccakutigilanasala susananca hotiti "vammiko"ti sankham gato. Rogadinam nilabhavena kulavakabhavena nilam "roganilam pabhangunan"tiadisu 1- viya. Manapamanapasamsaranatthena nagaram "sakkayanagaran"tiadisu viya. Patisandhiya nivasagehatthena kuti "pancadvarayam kutikayam 2- pasakkiya"tiadisu 3- viya. Putibhavane gando "rogoti bhikkhave. Gandoti bhikkhave. Salloti bhikkhave kayassetam adhivacanan"tiadisu 4- viya. Bhijjanatthena kumbho "kumbhupamam kayamimam viditva"tiadisu 5- viya. Kayassetam adhivacananti etam vuttappakaram catumahabhutamayassa kucchitadhammanam ayassa adhivacanam, kathananti attho. Guhayanti sarirasmim. Sattoti allino. Visattoti vannaragadivasena vividho allino. Santhanaragavasena asatto. Tattheva "subham sukhan"ti gahanavasena laggo. Attaggahanavasena 6- laggito. Palibuddhoti phassaragavasena amuncitva thito. Bhittikhileti bhittiyam akotitakhanuke. Nagadanteti tatheva hatthidantasadise vankadandake va. Sattanti bhittikhile laggam. Visattanti nagadante laggam. Asattanti civaravamse laggam. Lagganti civararajjuya laggam. Laggitanti pithapade laggam. Palibuddhanti mancapade lagganti evamadina nayena yojetabbam. Lagganadhivacananti visesena alliyanakathanam. Channoti vuttappakarehi kilesehi chadito. Punappunam uppattivasena uparuparicchannoti ucchanno. Avutoti avarito. Nivutoti varito. Ophutoti avattharitva chadito. Pihitoti bhajanena ukkhalimukham viya paligunthito. Paticchannoti avato. Patikujjitoti adhomukham thapito. Tattha tinapannadihi chaditam viya channo. Ucchanno nadim avaranasetu viya. Avuto janasancaranamaggavaranam viya. @Footnote: 1 khu.dha. 25/148/43 2 ka. pasakkhiya 3 khu.thera. 26/125/289 @4 an.navaka. 23/15/416 5 khu.dha. 25/40/23 6 Si.,Ma. attaragavasena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page93.

Vinibandho manavasenati nanavidhena manatimanavasena vividhe 1- arammane baddho hutva titthati. Paramattho ditthivasenati dvasatthiditthinam vasena paramattho amasitva gahito. Vikkhepagato uddhaccavasenati arammane asantitthanavasena cittavikkhepam patto upagato. Anitthangato vicikicchavasenati ratanattayadisu kankhasankhataya vicikicchaya vasena sannitthanam appatto. Thamagato anusayavasenati dunniharanaappahinanusayavasena thirabhavappatto upagato hutva titthati. Rupupayanti tanhaditthupayavasena rupam upagantva arammanam katva. Vinnanam titthamanam titthatiti tasmim arammane ruparammanam vinnanam titthantam titthati. Ruparammanam rupappatitthanti rupameva arammanam alambitva rupameva patittham katva. Nandupasecananti sappitikatanhodakena asittam vinnanam. Vuddhinti vuddhibhavam. Virulhinti javanavasena uparito virulhibhavam. Vepullanti tadarammanavasena vepullam. Atthi ragotiadini lobhasseva namani. So hi ranjanavasena rago, nandanavasena nandi, tanhayanavasena tanhati vuccati. Patitthitam tattha vinnanam virulhanti kammam javapetva patisandhiakaddhanasamatthataya patitthitam ceva virulhanca. Yatthati tebhumakavatte, bhummam. Sabbattha va purimapade etam bhummam. Atthi tattha sankharanam vuddhiti idam imasmim vipakavatte thitassa ayatim vattahetuke sankhare sandhaya vuttam. Yattha atthi ayatim punabbhavabhinibbattiti yasmim thane ayatim punabbhavabhinibbatti atthi. Tattha purimasuttam rupadiarammanalagganavasena vuttam, dutiyam suttam tadevarammanaabhinandanavasena vuttam, tatiyam vinnanappatitthanavasena vuttam, catuttham catubbidhaaharavasena, kusalakusalavinnanappatitthanavasena ca vuttanti vinnatabbam. Yebhuyyenati payena. Muyhantiti moham apajjanti. Sammuyhantiti visesena muyhanti. Sampamuyhantiti sabbakarena muyhanti. Atha va ruparammanam paticca @Footnote: 1 cha.Ma. nanavidhe

--------------------------------------------------------------------------------------------- page94.

Muyhanti, saddarammanam paticca sammuyhanti, mutarammanam paticca sampamuyhanti. Avijjaya andhikatati atthasu thanesu 1- annanaya avijjaya andhikata. "gata"ti va patho, andhabhavam upagatati attho. Pagalhoti pavittho. Ogalhoti hetthabhagam pavittho. Ajjhogalhoti adhiogahitva avattharitva visesena pavittho. Nimuggoti adhomukham hutva pavittho. Atha va dassanasamsaggena ogalho. Savanasamsaggena ajjhogalho. Vacanasamsaggena nimuggo. Sappurisasamsaggavirahito va ogalho. Saddhammasevanavirahito va ajjhogalho. Dhammanudhammapatipattivirahito va nimuggo. Vivekati vivitti, viviccanam va viveko. Tayoti gananaparicchedo. Kayavivekoti kayena vivitti, vina apasakkanam. Cittavivekadisupi eseva nayo. Idha bhikkhuti imasmim sasane. Samsare bhayam ikkhanato bhikkhu. Vivittanti sunnam, appasaddam appanigghosanti attho. Etadeva hi sandhaya vibhange "vivittanti santike cepi senasanam hoti, tanca anakinnam gahatthehi pabbajitehi, tena tam vivittan"ti 2- vuttam. Seti ceva asati ca etthati senasanam, mancapithadinametam adhivacanam. Tenaha:- "senasananti mancopi senasanam, pithampi. Bhisipi. Bimbohanampi. Viharopi. Addhayogopi. Pasadopi. Attopi. Malopi. Lenampi. Guhapi. Rukkhamulampi. Velugumbopi. Yattha va pana bhikkhu patikkamanti, sabbametam senasanan"ti. 3- Api ca viharo addhayogo pasado hammiyam guhati idam viharasenasanam nama. Manco pitham bhisi bimbohananti idam mancapithasenasanam nama. Cimilika cammakhando tinasantharo pannasantharoti idam santhatasenasanam nama. Yattha va pana bhikkhu patikkamanti, idam okasasenasanam namati evam catubbidham senasanam hoti. Tam sabbampi senasanaggahanena gahitameva. @Footnote: 1 Ma. atthasu annanesu 2 abhi.vi. 35/526/302 3 abhi.vi. 35/527/302

--------------------------------------------------------------------------------------------- page95.

Imassa pana 1- sakunasadisassa catuddisassa bhikkhuno anucchavikam senasanam dassento "arannam rukkhamulan"tiadimaha. Tattha arannanti "nikkhamitva bahi indakhila sabbametam arannan"ti 2- idam bhikkhuninam vasena agatam. "arannakam nama senasanam pancadhanusatikam pacchiman"ti 3- idam pana imassa bhikkhuno anurupam. Tassa lakkhanam visuddhimagge dhutanganiddese 4- vuttam. Rukkhamulanti yam kinci santacchayam vivittam rukkhamulam. Pabbatanti selam. Tattha hi udakasondisu udakakiccam katva sitaya rukkhacchayaya nisinnassa nanadisasu khayamanasu sitena 5- vatena bijiyamanassa cittam ekaggam hoti. Kandaranti kam vuccati udakam, tena daritam, udakena bhinnam pabbatapadesam. Tam nitambantipi nikunjantipi vadanti. 6- Tattha hi rajatapattasadisa valika hoti, matthake manivitanam viya vanagahanam, manikkhandhasadisam udakam sandati. Evarupam kandaram oruyha paniyam pivitva gattani sincitva 7- valikam ussapetva pamsukulacivaram pannapetva nisinnassa samanadhammam karoto cittam ekaggam hoti. Giriguhanti dvinnam pabbatanam antaram, ekasmim eva va ummangasadisam mahavivaram. Susanalakkhanam visuddhimagge 8- vuttam. Vanapatthanti gamantam atikkamitva manussanam anupacaratthanam 9- yattha na kasanti na vapanti. Tenevaha "vanapatthanti duranametam senasananam adhivacanan"tiadim. 10- Abbhokasanti acchannam. Akankhamano panettha civarakutim katva vasati. Palalapunjanti palalarasim. Mahapalalapunjato hi palalam nikkaddhitva pabbharalenasadise avase 11- karonti, gacchagumbadinampi upari palalam pakkhipitva hettha nisinna samanadhammam karonti. Sabbametam sandhaya vuttam "kayena ca vivitto viharati"tiadi. Eko cankamam adhitthati pavattayatiti vuttam hoti. Iriyatiti iriyapatham vattayati. Vattatiti iriyapathavuttim uppadeti. Paletiti iriyapatham rakkhati. Yapetiti yapayati. Yapetiti yapayati. @Footnote: 1 cha.Ma. idha panassa 2 abhi.vi. 35/529/302 3 vi.maha. 2/654/97 4 visuddhi. 1/73 @5 Si. nanadisahi vayamanasu sitena 6 cha.Ma. yam "naditumban"tipi "nadikunjan"tipi @vadanti 7 Si.sitam katva, cha.Ma. gattani sitani katva 8 visuddhi. 1/95 9 Ma. @asancaranatthanam 10 abhi.vi. 35/531/303 11 cha.Ma. alaye

--------------------------------------------------------------------------------------------- page96.

Pathamajjhanam samapannassati kusalajjhanasamangissa. Nivaranehi cittam vivittanti upacarena nivaranehi vivittampi samanam antoappanayam sutthu vivittam nama hotiti dassetum "pathamajjhanam samapannassa nivaranehi cittam vivittam hoti"ti vuttam. Eseva nayo vitakkavicarapitisukhadukkhehi dutiyatatiyacatutthajjhanani samapannananti. Rupasannayati kusalavipakakiriyavasena pancadasannam jhananam 1- sannaya. Patighasannayati cakkhurupadisanghattanena uppannaya kusalakusalavipakavasena dvipancavinnanasankhataya patighasannaya ca. Nanattasannayati nanarammane pavattaya catucattalisakamavacarasannaya ca cittam vivittam hoti sunnam hoti. Akasanancayatanam samapannassati ettha nassa antoti anantam, akasam anantam akasanantam, akasanantameva akasanancam, tam ca akasanancam adhitthanatthena ayatanamassa sasampayuttadhammassa jhanassa devanam devayatanamivati akasanancayatanam, kasinugghatimakasarammanajjhanassetam adhivacanam. Tam akasanancayatanam samapannassa kusalakiriyajjhanam samapannassa. Rupasannayati sannasisena rupavacarajjhanato ceva tadarammanato ca. Rupavacarajjhanampi hi "rupan"ti vuccati "rupi rupani passati"tiadisu, 2- tassa arammanampi "bahiddha rupani passati suvannadubbannani"tiadisupi. 2- Tasma idha rupe sanna rupasannati evam sannasisena rupavacarajjhanassetam adhivacanam. Rupe sanna assati rupasannam, rupamassa namanti vuttam hoti. Evam pathavikasinadibhedassa tadarammanassa cetam adhivacananti veditabbam. Etaya kusalavipakakiriyavasena pancadasavidhaya jhanasankhataya sannaya. 3- Etaya ca pathavikasinadivasena atthavidhaya arammanasankhataya rupasannaya. Patighasannayati cakkhvadinam vatthunam rupadinam arammanananca patighatena samuppanna sanna patighasanna, rupasannadinam etam adhivacanam. Yathaha:- "tattha @Footnote: 1 Si.,cha.Ma. rupavacarajjhananam 2 khu.pati. 31/209/250 3 cha.Ma. rupasannaya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page97.

Katama patighasanna? rupasanna saddasanna gandhasanna rasasanna photthabbasanna, ima vuccanti patighasannayo"ti. 1- Ta kusalavipaka panca akusalavipaka pancati etaya patighasannaya. Nanattasannayati nanatte gocare pavattaya sannaya, nanattaya va sannaya. Yathaha:- "tattha katama nanattasanna? asamapannassa manodhatusamangissa va manovinnanadhatusamangissa va sanna sanjanana sanjanitattam, ima vuccanti nanattasannayo"ti 2- evam vibhange vibhajitva vutta. Ta idha adhippeta. Asamapannassa manodhatumanovinnanadhatusangahita sanna rupasaddadibhede nanatte nanasabhave gocare pavattanti. Yasma cesa attha kamavacarakusalasanna, dvadasa akusalasanna, ekadasa kamavacarakusalavipakasanna, dve akusalavipakasanna, ekadasa kamavacarakiriyasannati evam catucattalisampi sanna nanatta nanasabhava annamannam asadisa, tasma "nanattasanna"ti vutta, taya nanattasannaya. Cittam vivittam hotiti akasanancayatanam samapannassa rupasannapatigha- sannananattasannasankhatahi sannahi jhanacittam vivittam hoti vina hoti apasakkanam 3- hoti. Vinnanancayatananti etadeva vinnanam adhitthanatthena ayatanamassati vinnanancayatanam, akase pavattavinnanarammanassa jhanassetam adhivacanam. Tam jhanam samapannassa vuttappakaraya akasanancayatanasannaya cittam vivittam hoti. Akincannayatananti ettha pana nassa kincananti akincanam, antamaso bhangamattampi assa avasittham natthiti vuttam hoti. Akincanassa bhavo akincannam, akasanancayatanavinnanapagamassetam adhivacanam. Tam akincannam adhitthanatthena @Footnote: 1 abhi.vi. 35/603/316 2 abhi.vi. 35/604/317 3 Si. apasakkitam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page98.

Ayatanamassati akincannayatanam, akase pavattitavinnanapagamarammanajjhanassetam adhivacanam. Tam akincannayatanam samapannassa taya vinnanancayatanasannaya cittam vivittam. Nevasannanasannayatananti ettha pana yaya sannayabhavato tam "nevasannanasannayatanan"ti vuccati, yathapatipannassa sa sanna hoti, tam tava dassetum vibhange 1- "nevasanninasanni"ti uddharitva tamyeva "akincannayatanam santato manasi karoti, sankharavasesasamapattim bhaveti, tena vuccati nevasanninasanni"ti vuttam. Tattha santato manasi karotiti "santavatayam samapatti, yatra hi nama natthibhavampi arammanam manasikaritva 2- vasati"ti evam santarammanataya nam "santa"ti manasi karoti. Tam nevasannanasannayatanam appetva nisinnassa taya akincannayatanasannaya jhanacittam sunnam hoti. Sotapannassati sotapattiphalappattassa. Sakkayaditthiyati visativatthukaya sakkayaditthiya. Vicikicchayati atthasu thanesu kankhaya. Silabbataparamasati "silena suddhi, vatena suddhi"ti paramasitva uppajjanakaditthi. Ditthanusayati appahinatthena santane anusayaka ditthanusaya. Tatha vicikicchanusaya. Tadekatthehi cati tehi sakkayaditthiadihi ekato thitehi ca. Upatapenti vibadhenti cati kilesa, tehi sakkayaditthiyadikilesehi cittam vivittam sunnam hoti. Ettha "tadekatthan"ti duvidham ekattham pahanekattham sahajekatthanca. Apayagamaniya hi kilesa yava sotapattimaggena na pahiyanti, tava ditthivicikicchahi saha ekasmim puggale thitati pahanekattha. Dasasu hi kilesesu idha ditthivicikiccha eva agata. Anusayesu ditthanusayavicikicchanusaya agata. Sesa pana apayagamaniyo lobho doso moho mano thinam uddhaccam ahirikam anottappanti attha kilesa ditthivicikicchahi saha pahanekattha hutva @Footnote: 1 abhi.vi. 35/619/319 2 cha.Ma. karitva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page99.

Dvihi anusayehi saddhim sotapattimaggena pahiyanti. Ragadosamohappamukhesu va diyaddhesu kilesasahassesu sotapattimaggena ditthiya pahiyamanaya ditthiya saha vicikiccha pahina, ditthanusayavicikicchanusayehi saha apayagamaniya sabbakilesa pahanekatthavasena pahiyanti. Sahajekattha pana ditthiya saha vicikicchaya ca saha ekekasmim citte thita avasesakilesa. Sotapattimaggena hi cattari ditthisahagatani vicikicchasahagatancati panca cittani pahiyanti. Tattha dvisu ditthisampayuttaasankharikacittesu pahiyamanesu tehi sahajato lobho doso 1- moho uddhaccam ahirikam anottappanti ime kilesa sahajekatthavasena pahiyanti, dvisu ditthisampayuttasasankharikacittesu pahiyamanesu tehi sahajato lobho doso 1- moho thinam uddhaccam ahirikam anottappanti ime kilesa sahajekatthavasena pahiyanti, vicikicchasahagatacitte pahiyamane tena sahajato moho uddhaccam ahirikam anottappanti ime kilesa sahajekatthavasena pahiyanti. Tehi duvidhekatthehi kilesehi cittam vivittam hotiti maggacittam vivittam, 2- phalacittam vivittam viyuttam apasakkam 3- sunnam hotiti attho. Sakadagamissa olarika kamaragasannojanati olarikabhuta kayadvare vitikkamassa paccayabhavena thulabhuta methunaragasankhata sannojana. So hi kamabhave sannojetiti "sannojanan"ti vuccati. Patighasannojanati byapadasannojana. So hi arammane patihannatiti "patighan"ti vuccati. Te eva thamagatatthena santane anusentiti anusaya. Anusahagatati 4- anubhuta sukhumabhutati attho. 4- Kamaragasannojana patighasannojana anusahagata kamaraganusaya patighanusayati appahinatthena santane anusayanavasena sukhumabhuta kamaragapatighanusaya. Tadekatthehi cati vuttatthehi duvidhekatthehi kilesehi cittam vivittam sunnam hoti. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam patho na dissati 2 cha.Ma. viviccati 3 Si.,cha.Ma. apasakkitam 4-4 cha.Ma. @sukhumabhuta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page100.

Arahatoti kilesarinam hatatta "araha"ti laddhanamassa. Ruparagati rupabhave chandaraga. Aruparagati arupabhave chandaraga. Manati arahattamaggavajjhaka 1- mana eva. Tatha uddhaccaavijjamananusayadayo arahattamaggavajjhaka. Etesu unnatilakkhano mano. Avupasamalakkhanam uddhaccam. Andhabhavalakkhana avijja. Ruparagaruparagavasena pavatta bhavaraganusaya. Tadekatthehi cati tehi ekato thitehi ca kilesehi. Bahiddha ca sabbanimittehiti ajjhattacittasantane akusalakkhandhe upadaya "bahiddha"ti sankham gatehi ajjhattam muncitva bahiddha pavattehi sabbasankharanimittehi maggacittam viviccittam vina hoti apasakkati, phalacittam viyuttam apasakkam 2- hoti. Tattha kilesapatipatiya maggapatipatiya cati dvidha anusayanam abhavo veditabbo. Kilesapatipatiya hi kamaraganusayapatighanusayanam tatiyamaggena abhavo hoti, mananusayassa catutthamaggena, ditthanusayavicikicchanusayanam pathamamaggena, bhavaraganusayavijjanusayanam catutthamaggeneva. Maggapatipatiya pana pathamamaggena ditthanusayavicikicchanusayanam abhavo hoti, dutiyamaggena kamaraganusayapatighanusayanam ca tanubhavo, tatiyamaggena sabbaso abhavo, catutthamaggena mananusayabhavaraganusayaavijjanusayanam abhavo hoti. Cittavivekoti mahaggatalokuttaracittanam kilesehi sunnabhavo, tucchabhavoti attho. Upadhivivekoti kilesakkhandhaabhisankharasankhatanam upadhinam sunnabhavo. Upadhim tava dassetum "upadhi vuccanti kilesa ca"tiadimaha. Ragadayo yassa uppajjanti, tam upatapenti vibadhentiti kilesa ca. Upadanagocara rupadayo pancakkhandha ca. Upadanasambhuta punnapunnaanenjabhisankhara ca. Amatanti natthi etassa maranasankhatam matanti amatam, kilesavisapatipakkhatta agadantipi 3- amatam. Samsarayonigatiupapattivinnanatthitisattavasesu samsibbati vinatiti tanha "vanan"ti vuccati, tam @Footnote: 1 cha.Ma....vajjha. evamuparipi 2 cha.Ma. phalacittam vivittam viyuttam apasakkitam @3 Si. amaranti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page101.

Tattha natthiti nibbanam. Vupakatthakayananti 1- ganasanganikaya apagatasariranam. Nekkhammabhiratananti nekkhamme kamadito nikkhante pathamajjhanadike abhiratanam tanninnanam. Paramavodanappattananti uttamaparisuddhabhavaphalam papunitva thitanam. "upakkilesabhavena parisuddhacittanam, kilesehi muttabhavena paramavodanappattanam. Vikkhambhanappahanena parisuddhacittanam, samucchedappahanena paramavodanappattanan"ti evameke vannayanti. Nirupadhinanti vigatupadhinam. Visankharagatananti sankhararammanam chitva 2- vigatasankharam nibbanam arammanavasena upagatanam. Visankharagatam cittanti etthapi nibbanameva "visankharan"ti vuttam. Vidureti vividhe dure. Suvidureti sutthu vidure. Na santiketi na samipe. Na samantati na ekapasse. Anasanneti na accantasamipe. Vupakattheti atidure, vigateti attho. Tadisoti tamsadiso. Tassanthitoti tena akarena thito. Tappakaroti tena pakarena thito. Tappatibhagoti tamkotthasiko. Atha va "attabhavaguhaya laggabhavena tadiso. Kilesehi channabhavena tassanthito. Mohanasmim pagalhabhavena tappakaro. Tihi vivekehi durabhavena tappatibhagoti evameke vannayanti. Duppahayati sukhena pahatabba na honti. Duccajati sukhena jahitum na sakka. Duppariccajati sabbakarena jahitum na sakka. Dunnimmadayati nimmadam amadam katum na sakka. Dubbinivethayati vinivethanam mocanam katum na sakka. Duttarati uttaritva atikkantum na sakka. Duppatarati visesetva taritum na sakka. Dussamatikkamati dukkhena atikkamitabba. Dubbinivattati nivattetum dukkha. Atha va "pakativasena duppariccaja. Ghoravisam 3- viya dunnimmadaya. Nagapasam viya dubbinivethaya. Gimhasamaye marukantaram viya duttara duppataRa. Byagghapariggahita atavi viya dussamatikkama. Samuddavici viya dubbinivattati evameke vannayanti. @Footnote: 1 cha.Ma. vivekatthakayananti 2 Si.,cha.Ma. cajitva 3 cha.Ma. gonapatasam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page102.

[8] Evam pathamagathaya "dure viveka hi tathavidho"ti sadhetva puna tathavidhanam sattanam dhammatam avikaronto "icchanidana"tiadigathamaha. Tattha icchanidanati tanhahetuka. Bhavasatabandhati sukhavedanadimhi bhavasatena 1- bandha. Te duppamuncati te bhavasatavatthubhuta dhamma. Te va tattha bandha icchanidana satta duppamocaya. Na hi annamokkhati anne ca pamocetum na sakkonti. Karanavacanam va etam. Te satta duppamunca. Kasma? yasma annena mocetabba Na honti. Yadi satta munceyyum, sakena thamena munceyyunti ayamassa attho. Paccha pure vapi apekkhamanati anagate atite va kame apekkhamana. Imeva kame purimeva jappanti ime va paccuppanne kame purime va duvidhepi atitanagate balavatanhaya patthayamana. Imesanca dvinnam padanam "te duppamunca na hi annamokkha"ti iminava saha sambandho veditabbo. Itaratha apekkhamanapi jappam kim karonti, kim va katati na pannayeyyum. Bhavasatabandhati bhave satam bhavasatam, tena bhavasatena sukhassadena bandha hutva thita. Tam bhajetva dassetum "ekam bhavasatam:- sukha vedana"tiadimaha. Yobbanassa bhavo yobbannam. Rogassa abhavo arogyam. Jivitindriyassa pavattabhavo jivitam. Labhoti catunnam paccayanam labho. Yasoti parivaro. Pasamsati kitti. Sukhanti kayikacetasikam sukham. Manapika rupati manavaddhanaka rupa. Sesesupi eseva nayo. Cakkhusampadati cakkhussa sampada. "mayham cakkhusampannam manivimane ugghatitasihapanjaram viya khayati"ti uppannam sukhassadam sandhaya "cakkhusampada"ti vuttam. Sotasampadadisupi eseva nayo. Sukhaya vedanaya satabandha .pe. Vibandhati mulapadam. Vinibandhati vividhakarena bandha. Abandhati visesena adito bandha. @Footnote: 1 Si. bhavasate

--------------------------------------------------------------------------------------------- page103.

Laggati arammanena saddhim appita. Laggitati nagadante phanitavarako 1- viya laggita. Yamettha ca avuttam, tam satto visattotiadimhi vuttanayena gahetabbam. Na hi annamokkhati na parehi mokkha. Te va bhavasatavatthu duppamuncati bhave sukhassadavatthubhuta dhamma te muncitum dukkha. Satta va etto dummocayati satta eva va etasma bhavasatavatthuto mocetum dukkha. Duruddharati 2- uddharitum dukkha. Dussamuddharati samantato chinnatate narakavate patito viya uddham katva uddharitum dukkha. Dubbutthapanati 3- utthapetum dukkha. Dussamutthapanati 3- sukhumaattabhavam pathaviyam patitthapanam viya ussapetum ativiya dukkha. Te attana palipapalipannati gambhirakaddame yava sisato nimugga na sakkonti. Param palipapalipannam uddharitunti aparam tatheva nimuggam hatthe va sise va gahetva uddharitva thale patitthapetum na sakkonti. So vata cundati soti vattabbakarapuggalaniddeso. Tassa "yo"ti imam uddesavacanam aharitva yo attana palipapalipanno ca, so vata cunda param palipapalipannam uddharissatiti. Evam sesapadesu sambandho veditabbo. Palipapalipannoti gambhirakaddame nimuggo vuccati. Yatha cunda koci puriso yava sisato 4- gambhirakaddame nimuggo, parampi tatheva nimuggam hatthe va sise va gahetva uddharissatiti netam thanam vijjatiti. Na hi tam karanamatthi, yena so tam uddharitva thale patitthapeyyati. Adanto avinito aparinibbutoti ettha pana anibbisevanataya adanto. Asikkhitavinayataya avinito. Anibbutakilesataya aparinibbutoti veditabbo. So tadiso param damessati nibbisevanam karissati, vinessati tisso sikkha sikkhapessati. Parinibbapessati tassa kilese nibbapessati. @Footnote: 1 Si. dharitavarako 2 Ma. duddharati 3 cha.Ma....payati @4 Si. tam sundaram. tathahi tavanimaggo puggalo jivitum sakkoti ya sisato pana katham @jivissati, nasikagga

--------------------------------------------------------------------------------------------- page104.

Natthanno kociti anno koci puggalo mocetum samattho natthi. Sakena thamenati attano nanathamena. Balenati nanabalena. Viriyenati nanasampayuttacetasikaviriyena. Purisaparakkamenati param param thanam akkamanena mahantaviriyena. Naham sahissamiti aham na sahissami na sakkomi, na vayamissamiti vuttam hoti. Pamocanayati pamocetum. Kathamkathinti sakankham. Dhotakati alapanam. Taresiti tareyyasi. "attanava katam papam attana sankilissati attana akatam papam attanava visujjhati suddhi asuddhi paccattam nanno annam visodhaye"ti 1- etthayamattho:- yena attana akusalakammam katam hoti, so catusu apayesu dukkham anubhavanto attanava sankilissati. Yena pana attana akatam papam, so sugatinceva agatinca gacchanto attanava visujjhati. Kusalakammasankhata suddhi akusalakammasankhata ca asuddhi paccattam karakasattanam attaniyeva vipaccati. Anno puggalo annam puggalam na visodhaye neva visodheti, na kilesetiti vuttam hoti. Titthateva nibbananti amatamahanibbanam titthatiyeva. Nibbanagamimaggoti pubbabhagavipassanato patthaya ariyamaggo. Titthamaham samadapetati aham ganhapeta patitthapeta patitthami. Evam ovadiyamana evam anusasiyamanati maya evam ovadiyamana evam anusasiyamana. Ettha uppanne vatthusmim vadanto ovadati nama, anuppanne vatthusmim anusasanto "ayasopi te bhavissati"tiadivasena anagatam dassento anusasati nama. Sammukha vadantopi ovadati nama, parammukha dutasasanam va pesento anusasati nama. Sakim vadantopi ovadati nama, punappunam vadanto anusasati nama. Ovadanto eva va anusasati nama. Appekacceti api ekacce, eketi attho. Accantanittham nibbanam aradhentiti khayavayasankhatam @Footnote: 1 khu.dha. 25/165/46, abhi.ka. 37/743/435

--------------------------------------------------------------------------------------------- page105.

Antam atitanti accantam, accantanca tam sabbasankharanam appavattitthanatta nitthancati accantanittham, ekantanitthanti 1- attho. Tam accantanittham nibbanam aradhenti sampadenti. Naradhentiti na sampadenti, na patilabhantiti attho. Ettha kyahanti etesu kim aham, kim karomiti attho. Maggakkhayiti patipadamaggakkhayi. Acikkhatiti katheti. Attana patipajjamana munceyyunti patipajjanta sayam 2- munceyyum. Atitam upadayati atitam paticca. Katham pure 3- apekkham karotiti kena pakarena ikkham olokanam karoti. Evarupo 4- ahosinti digharassaanukathuladivasena evamjatiko evamrupo abhavim. Tattha nandim samannanetiti tasmim ruparammane tanham samma anayati upaneti. Vedanadisupi eseva nayo. "iti me cakkhu"tiadayo vatthuarammanavasena tanhuppattim dassento aha. Iti rupati 5- evamrupa iti. Tattha chandaragapatibaddhanti tesu cakkhurupesu dubbalasankhato chando ca balavasankhato rago ca, tena chandaragena patibaddham allinam. Vinnananti javanacittam. Chandaragapatibaddhatta vinnanassati tassa javanacittassa 6- chandaragena baddhabhava. Tadabhinandatiti tam arammanam tanhavasena abhinandati. 7- Tanhavaseneva tam abhinandanto. 7- Yanissa taniti yani assa tani. Pubbeti atite. Saddhinti ekato. Hasitalapitakilitaniti dantavidamsadihasitani ca, vacibhedam katva lapitani ca, kayakhiddadikilitani ca. Tadassadetiti tam assadayati assadam vindati sadiyati. Tam nikametiti tam nikamayati paccasimsati. Vittim apajjatiti tutthim papunati. Siyanti bhaveyyam. Appatiladdhassa patilabhayati appattassa papunanatthaya. Cittam panidahatiti cittam thapeti. Cetaso panidhanapaccayati cittassa thapanakarana. @Footnote: 1 cha.Ma. ekantanittham, satatanitthanti 2 cha.Ma. mayam 3 Si.,Ma. ayam patho na dissati @4 cha.Ma. evamruPo. evamuparipi 5 cha.Ma. rupatiti 6 cha.Ma. javanavinnanassa 7-7 cha.Ma. @ime patha na dissanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page106.

Silena vati pancasiladisilena va. Vattena vati dhutangasamadanena va. Tapena vati viriyasamadanena va. Brahmacariyena vati methunaviratiya va. Devo vati mahanubhavo devaraja va. Devannataro vati tesam annataro va. Jappantati gunavasena kathenta. Pajappantati pakarena kathenta. Abhijappantati visesena kathenta, upasaggavasena va vaddhitam. [9] Evam pathamagathaya "dure viveka hi tathavidho"ti sadhetva dutiyagathaya ca tathavidhanam dhammatam avikatva idani tesam papakammakaranam 1- avikaronto "kamesu giddha"ti gathamaha. Tassattho:- te satta kamesu paribhogatanhaya giddha, pariyesanadimanuyuttatta pasuta, sammohamapannatta pamulha, avagamanataya macchariyataya buddhadinam vacanam anadiyanataya 2- ca avadaniya, kayavisamadimhi visame nivittha, antakale maranadukkhupanita, "kimsu bhavissama ito cutase"ti paridevayantiti. Giddhati kamaragena giddha. Gadhitati sankapparagena paccasimsamana hutva gadhita. Mucchitati kamatanhaya mucchapareta. Ajjhopannati kamanandiya adhiopanna 3- ajjhotthata. Laggati kamasinehena allina. Laggitati kamaparilahena ekibhuta. Palibuddhati kamasannaya avattita. Atha va "ditthidassane giddha. Abhinhadassane gadhita. Samsaggakiriyasmim mucchita. Vissasakiriyasmim ajjhopanna. Sinehavalanjasmim lagga. Dvayandvayasamapattimhi laggita. Aparaparam amuncamana hutvava palibuddha"ti evameke vannayanti. Esantiti paccasimsanti. Gavesantiti maggayanti. Pariyesantiti sabbakarena icchanti patthenti. Atha va dittharammane subhasubham atthi, natthiti esanti. @Footnote: 1 Si. papakaranam, Ma. papakam maranam, cha. papakaranam 2 cha.Ma. anadiyataya 3 cha.Ma. @adhiosanna

--------------------------------------------------------------------------------------------- page107.

Subhasubharammane paccakkham katva valanjanatthaya piyam karonta gavesanti. Cittavasena esanti. Samyogavasena 1- gavesanti. Karanavasena pariyesanti. Te duvidhe kame paticca otaritva carantiti taccarita. Teva kame bahulam yebhuyyena vaddhenti pavattayantiti tabbahula. Teva kame garukatva dahantiti 2- taggaruka. Tesu kamesu ninna namita hutva vasantiti tanninna. Tesu kamesu bhattima 3- hutva vasantiti tappona. Tesu kamesu avalambita hutva tesuyeva namita vasantiti tappabbhaRa. Tesu kamesu avattharitva mucchaparetappasanga hutva carantiti 4- tadadhimutta. Teva kame adhipatim jettham katva carantiti 5- tadadhipateyya. Atha va "arammanassa itthabhavena taccarita. Arammanassa kantabhavena tabbahula. Arammanassa manapabhavena taggaruka. Arammanassa piyabhavena tanninna. Arammanassa kamupasanhitabhavena tappona. Arammanassa rajaniyabhavena tappabbhaRa. Arammanassa mucchaniyabhavena tadadhimutta. Arammanassa bandhaniyabhavena tadadhipateyya"ti evameke vannayanti. Rupe pariyesantitiadisu pariyesantiti aladdhassa labhaya esanavasena. Patilabhantiti hatthagatavasena. Paribhunjantiti valanjanavasena vuttanti natabbam. Kalaham vivadam karotiti kalahakarako. Tasmim niyuttoti kalahappasuto. Kammakarakadisupi eseva nayo. Gocare carantoti vesiyadigocare, satipatthanadigocare va caramano. Tesu niyutto gocarappasuto. Arammanupanijjhanavasena jhanam assa atthiti jhayi. Tasmim niyutto jhanappasuto. Avagacchantiti apayam gacchanti. Maccharinoti sakasampattiniguhino. 6- Vacananti kathanam. Byapathanti vakyapatham. Desananti vissajjanovadam. Anusitthinti anusasanim. Na adiyantiti na ganhanti na garukaronti. "na alliyanti"tipi patho, 7- soyeva attho. @Footnote: 1 cha.Ma. payogavasena 2 cha.Ma. rahantiti 3 Ma. gattima, cha. sanninna 4 cha.Ma. vadantiti @5 Ma. vadantiti, cha. vasantiti 6 cha.Ma. sakasampattim niguhanta 7 cha.Ma. na @patissantiti va patho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page108.

Vatthuto 1- macchariyadassanattham "panca macchariyani avasamacchariyan"tiadi vuttam. Tattha avase macchariyam avasamacchariyam. Sesapadesupi eseva nayo. Avaso nama sakalaramopi parivenampi ekovarakopi rattitthanadinipi. Yattha 2- sukham vasanti, paccaye labhanti. 3- Eso avasoti veditabbo. 3- Eko bhikkhu vattasampannasseva pesalassa bhikkhuno tattha agamanam na icchati, agatopi "khippam gacchatu"ti cinteti, idam avasamacchariyam nama. Bhandanakarakadinam pana tattha vasam anicchato avasamacchariyam nama na hoti. Kulanti upatthakakulampi natikulampi. Tattha annassa upasankamanam anicchato kulamacchariyam hoti. Papapuggalassa pana upasankamanam anicchatopi macchariyam nama na hoti. So hi tesam pasadabhedaya patipajjati. Pasadam rakkhitum samatthasseva pana bhikkhuno tattha upasankamanam anicchato macchariyam nama hoti. Labhoti catupaccayalabhova. Tam annasmim silavante labhanteyeva "ma labhatu"ti cintentassa labhamacchariyam hoti. Yo pana saddhadeyyam vinipateti, aparibhogadupparibhogadivasena vinaseti, putibhavam gacchantampi annassa na deti, tam disva "sace imam esa na labheyya, anno silava labheyya, paribhogam gaccheyya"ti cintentassa macchariyam nama natthi. Vanno nama sariravannopi gunavannopi. Tattha sariravannamacchari "paro pasadiko rupava"ti vutte tam na kathetukamo hoti. Gunavannamacchari parassa silena dhutangena patipadaya acarena vannam na kathetukamo hoti. Dhammoti pariyattidhammo ca pativedhadhammo ca. Tattha ariyasavaka pativedhadhammam na maccharayanti, attana patividdhadhamme sadevakassa lokassa pativedham icchanti. @Footnote: 1 Si. atthato 2 cha.Ma. tesu vasanta 3-3 cha.Ma. ime patha na dissanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page109.

Tampana pativedham "pare janantu"ti icchanti, 1- tantidhammeyeva pana dhammamacchariyam nama hoti. Tena samannagato puggalo yam gulham gantham va kathamaggam va janati, tam anne na janapetukamo hoti. Yo pana puggalam upaparikkhitva dhammanuggahena dhammam va upaparikkhitva puggalanuggahena na deti, ayam dhammamacchari nama na hoti. Tattha ekacco puggalo lobho hoti, kalena samano hoti, kalena brahmano, kalena nigantho. Yo hi bhikkhu "ayam puggalo paveniagatam tantim sanham sukhumam dhammantaram bhinditva alulessati"ti na deti, ayam puggalam upaparikkhitva dhammanuggahena na deti nama. Yo pana "ayam dhammo sanho sukhumo, sacayam puggalo ganhissati, annam byakaritva attanam avikatva nassissati"ti na deti, ayam dhammam upaparikkhitva puggalanuggahena na deti nama. Yo pana "sacayam imam dhammam ganhissati, amhakam samayam bhinditum samattho bhavissati"ti na deti, ayam dhammamacchariyeva nama. 2- Imesu pancasu macchariyesu avasamacchariyena tava yakkho va peto va hutva tasseva avasassa sankaram sisena ukkhipitva vicarati. Kulamacchariyena tasmim kale annesam danamananadini karonte disva "bhinnam vatidam kulam mama"ti cintayato lohitampi mukhato uggacchati, kucchivirecanampi hoti, antanipi khandakhandani hutva nikkhamanti. Labhamacchariyena samghassa va ganassa va santake labhe maccharayitva puggalikaparibhogam viya paribhunjitva yakkho va peto va mahaajagaro va hutva nibbattati. Sariravannagunavannamaccharena pana pariyattidhammamacchariyena ca attanova vannam vanneti, paresam na vanneti 3- "kim vanno eso"ti tam tam dosam vadanto pariyattinca 4- kassaci kinci adento dubbanno ceva elamugo ca hoti. @Footnote: 1 Si.,Ma. pare na janantuti na icchanti 2 cha.Ma. dhammamacchari nama hoti @3 cha.Ma. paresam vanne 4 cha.Ma. pariyattidhammanca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page110.

Api ca avasamacchariyena lohagehe paccati, kulamacchariyena appalabho hoti, labhamacchariyena guthaniraye nibbattati, vannamacchariyena bhave 1- nibbattassa vanno nama na hoti, dhammamacchariyena kukkulaniraye nibbattati. 2- Maccharayanakavasena macchariyam. Maccharayanakaro maccharayana. Maccherena ayitassa maccherasamangino bhavo maccharayitattam. "mayhameva hontu, ma annassa"ti sabbapi attano sampattiyo byapetum na icchatiti viviccho, vivicchassa bhavo veviccham, mudumacchariyassetam namam. Kadariyo vuccati anadaro, tassa bhavo kadariyam, thaddhamacchariyassetam namam. Tena hi samannagato puggalo parampi paresam dadamanam nivareti. Vuttampi cetam:- "kadariyo papasankappo micchaditthianadaro dadamanam nivareti yacamanana bhojanan"ti. 3- Yacake disva katukabhavena cittam ancati sankocetiti katukancuko, tassa bhavo katukancukata. 4- Aparo nayo:- katukam 5- vuccati katacchuggaho. Samatittikapunnaya hi ukkhaliya bhattam ganhanto sabbato bhagena sankutikena 6- bhattakatacchuna 7- ganhati puretva gahetum na sakkoti, evam maccharipuggalassa cittam sankucati, tasmim sankucite kayopissa 8- tatheva sankucati patikutati patinivattati na sampasariyatiti maccheram "katukancukata"ti vuttam. Aggahitattam cittassati paresam upakarakarane danadina akarena yatha na sampasariyati, evam avaritva gahitabhavo cittassa. Yasma pana macchari puggalo attano santakam paresam adatukamo hoti, parasantakam ganhitukamo. Tasma "idam @Footnote: 1 cha.Ma. bhave bhave 2 cha.Ma. nibbattatiti 3 sam.sa. 15/132/115 4 ka. katukancakata @5 cha.Ma. katukancukata 6 Si. sankucitena, cha.Ma. sankutitena 7 cha.Ma. aggakatacchuna @8 cha.Ma. kayopi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page111.

Macchariyam mayhameva hotu, ma annassa"ti pavattivasenassa attasampattiniguhanalakkhanata, parasampattiggahanalakkhanata ca veditabba. Khandhamacchariyampi macchariyanti attano pancakkhandhasankhatam upapattibhavam annehi asadharanam "macchariyam mayhameva hotu, ma annassa"ti pavattam macchariyam khandhamacchariyam nama. Dhatuayatanamacchariyesupi eseva nayo. Gahoti gahanicchayavasena gahanam. Avadannutayati sabbannubuddhanampi kathitam ajananabhavena. Yacakanam adadamano hi tehi kathitam na janati nama. Jana pamattati sativippavasa jana. Vacananti sankhepakathanam. Byapathanti 1- vittharavacanam. Desananti upamam dassetva atthasandassanavacanam. Anusitthinti punappunam sallakkhapanavacanam. 2- Atha va dassetva kathanam vacanam nama. Ganhapetva kathanam byapatham nama. Attham dassetva 3- kathanam desanam nama. Padato dassetva 4- kathanam anusitthi nama. 5- Atha va parittasadukkham 6- nasetva kathanam vacanam nama. Parilahadukkham nasetva kathanam byapatham nama. Apayadukkham nasetva kathanam desanam nama. Bhavadukkham nasetva kathanam anusitthi nama. Atha va dukkhasaccaparinna- pativedhayuttam vacanam. Samudayasaccapahanapativedhayuttam byapatham. Nirodhasaccasacchikiriya- pativedhayuttam desanam. Maggasaccabhavanapativedhayuttam anusitthiti evamadina nayena eke vannayanti. Na sussusantiti na sunanti. Na sotam odahantiti savanattham kannasotam na thapenti. Na anna cittam upatthapentiti jananattham cittam na patitthapenti. Anassavati ovadam asunamana. Avacanakarati sunamanapi vacanam na karontiti avacanakaRa. Patilomavuttinoti patani 7- hutva pavattanaka. Anneneva mukham karontiti karontapi mukham na dentiti attho. @Footnote: 1 cha.Ma. byappathanti. evamuparipi 2 cha.Ma. samlakkhapanavacanam 3 cha.Ma. tosetva 4 cha.Ma. @padassetva 5 Si. tosetva kathanam desanam nama 6 cha.Ma. paritapadukkham 7 Si. @patilomani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page112.

Visameti kayasucaritadisammatassa samassa patipakkhatta visamam, tasmim visame. Nivitthati pavittha dunnihaRa. Kayakammeti kayato pavatte, kayena va pavatte kayakamme. Vacikammadisupi eseva nayo. Tattha kayakammavacikammamanokammani duccaritavasena vibhattati natabbam. Ayam tavettha sadharanapadavannana, asadharanesu pana panassa atipato panatipato, panavadho panaghatoti vuttam hoti. Panoti cettha voharato satto, paramatthato jivitindriyam. Tasmim pana pane panasannino jivitindriyupacchedakaupakkamasamutthapika kayavacidvaranam annataradvarappavatta vadhakacetana panatipato. So gunavirahitesu tiracchanagatadisu panesu khuddake pane appasavajjo, mahasarire mahasavajjo. Kasma? payogamahantataya. Payogasamattepi vatthumahantataya. Gunavantesu manussadisu appagune pane appasavajjo, mahagune mahasavajjo. Sariragunanam pana samabhave sati kilesanam upakkamananca mudutaya appasavajjo, tibbataya mahasavajjoti veditabbo. Tassa panca sambhara honti:- pano panasannita vadhakacittam upakkamo tena marananti. Chappayoga:- sahatthiko anattiko nissaggiyo thavaro vijjamayo iddhimayoti. Imasmim panatthe vitthariyamane atipapanco hoti, tasma nam na vittharessama. Annanca evarupam, atthikehi pana samantapasadikam vinayatthakatham 1- oloketva gahetabbam. Adinnassa adanam adinnadanam, parassa haranam theyyam corikati vuttam hoti. Tattha adinnanti parapariggahitam, yattha paro yathakamakaritam apajjanto adandaraho anupavajjo ca hoti, tasmim pana 2- parapariggahite parapariggahitasannino tadadayakaupakkamasamutthapika theyyacetana adinnadanam. Tam hine parasantake vatthusmim @Footnote: 1 di.A. 1/68 2 tasmim (di.A. 1/69)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page113.

Appasavajjam, panite mahasavajjam. Kasma? vatthupanitataya. Vatthusamatte sati gunadhikanam santake vatthusmim mahasavajjam. Tam tam gunadhikam upadaya tato tato hinagunassa santake vatthusmim appasavajjam. Tassa panca sambhara honti:- parapariggahitam parapariggahitasannita theyyacittam upakkamo tena harananti. Chappayoga sahatthikadayova. Te ca kho yathanurupam theyyavaharo pasayhavaharo paticchannavaharo parikappavaharo kusavaharoti imesam pancannam avaharanam vasena pavattati 1- ayamettha sankhepo, vittharo pana samantapasadikayam vutto. Kamesumicchacaroti ettha pana kamesuti methunasamacaresu. Micchacaroti ekantanindito lamakacaro. Lakkhanato pana asaddhammasevanadhippayena kayadvarappavatta agamaniyatthanavitikkamacetana kamesumicchacaro. Tattha agamaniyatthanam nama purisanam tava maturakkhita piturakkhita matapiturakkhita bhaturakkhita bhaginirakkhita natirakkhita gottarakkhita dhammarakkhita sarakkha saparidandati maturakkhitadayo dasa, dhanakkita chandavasini bhogavasini patavasini odapattakini obhatacumbata 2- dasi ca bhariya ca kammakari ca bhariya ca dhajahata muhuttikati ima dhanakkitadayo dasati visati itthiyo. Itthisu pana dvinnam sarakkhasaparidandanam dasannanca dhanakkitadinanti dvadasannam itthinam anne purisa, idam agamaniyatthanam nama. So panesa micchacaro siladigunarahite agamaniyatthane appasavajjo, siladigunasampanne mahasavajjo. Tassa cattaro sambhara:- agamaniyavatthu tasmim sevanacittam sevanappayogo maggena maggapatipatti adhivasananti. Eko payogo sahatthiko eva. @Footnote: 1 cha.Ma. pavattanti 2 cha.Ma. obhatacumbataka

--------------------------------------------------------------------------------------------- page114.

Musati visamvadanapurekkharassa atthabhanjanako vacipayogo kayappayogo va. Visamvadanadhippayena panassa paravisamvadakakayavacipayogasamutthapika cetana musavado. Aparo nayo:- musati abhutamataccham vatthu. Vadoti tassa bhutato tacchato vinnapanam. Lakkhanato pana atatham vatthum tathato param vinnapetukamassa tathavinnattisamutthapika cetana musavado. So yamattham bhanjati, tassa appataya appasavajjo, mahantataya mahasavajjo. Api ca gahatthanam attano santakam adatukamataya "natthi"tiadinayappavatto appasavajjo, sakkhina hutva atthabhanjanattham vutto mahasavajjo. Pabbajitanam appakampi telam va sappim va labhitva hassadhippayena 1- "ajja game telam nadi manne sandati"ti puranakathanayena pavatto appasavajjo, aditthamyeva pana ditthantiadina nayena vadantanam mahasavajjo. Tassa cattaro sambhara honti:- atatham vatthu visamvadanacittam tajjo vayamo parassa tadatthavijanananti. Eko payogo sahatthikova. So ca kayena va kayapatibaddhena va vacaya va paravisamvadakakiriyakarane datthabbo. Taya ce kiriyaya paro tamattham janati, ayam kiriyasamutthapakacetanakkhaneyeva 2- musavadakammuna bajjhati. Pisunavacatiadisu 3- yaya vacaya yassa tam vacam bhasati, tassa hadaye attano piyabhavam parassa ca pesunnabhavam 4- karoti, sa pisunavaca. Yaya pana attanampi parampi pharusam karoti, ya vaca sayampi pharusa neva kannasukha na hadayasukha, 5- ayam pharusavaca. 6- Yena sampham palapati niratthakam, so samphappalaPo. Tesam mulabhutapi cetana pisunavacadinamameva labhati, sa eva idha adhippetati. Tattha sankilitthacittassa paresam va bhedaya attano piyakamyataya va kayavacipayogasamutthapika cetana pisunavaca. Sa yassa bhedam karoti, tassa appagunataya appasavajja, mahagunataya mahasavajja. @Footnote: 1 cha.Ma. hasadhippayena 2 cha.Ma. kiriyasamutthapika cetanakkhaneyeva 3 cha.Ma. pisunavaca. @evamuparipi 4 Si. piyasunnabhavam, cha.Ma. sunnabhavam 5 cha.Ma. hadayangama 6 Si. pharusa @vaca. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page115.

Tassa cattaro sambhara honti:- bhinditabbo paro "iti ime nana bhavissanti vina bhavissanti"ti bhedapurekkharata va, "iti aham piyo bhavissami vissasiko"ti piyakamyata va, tajjo vayamo, tassa tadatthavijanananti. Parassa mammacchedakakayavacipayogasamutthapika ekantapharusacetana pharusavaca. Mammacchedakopi payogo cittasanhataya pharusavaca na hoti. Matapitaro hi kadaci puttake evampi vadanti "cora vo khandakhandikam 1- karontu"ti, uppalapattampi ca nesam upari patantam na icchanti. Acariyupajjhaya ca kadaci nissitake evam vadanti "kim ime ahirika anottappino caranti, niddhamatha ne"ti. Atha ca nesam agamadhigamasampattim icchanti. Yatha ca cittasanhataya pharusavaca na hoti, evam vacanasanhataya apharusavacapi na hoti. Na hi marapetukamassa "imam sukham sayapetha"ti vacanam apharusavaca hoti, cittapharusataya panesa pharusavacava, sa yam sandhaya pavattita. Tassa appagunataya appasavajja, mahagunataya mahasavajja. Tassa tayo sambhara:- akkositabbo paro kupitacittam akkosananti. Anatthavinnapika kayavacipayogasamutthapika akusalacetana samphappalaPo. 2- Sampham niratthakam palapati etenati katva. 2- So asevanamandataya appasavajjo, asevanamahantataya mahasavajjo. Tassa dve sambhara honti:- bharatayuddhasitaharanadi- niratthakakathapurekkharata tatharupikathakathanancati. Abhijjhayatiti abhijjha, parabhandabhimukhi hutva tanninnataya pavattatiti attho. Sa "aho vata idam mamassa"ti evam parabhandabhijjhayanalakkhana. Adinnadanam viya appasavajja mahasavajja ca. Tassa dve sambhara honti:- parabhandam attano parinamananca. 3- Parabhandavatthuke hi lobhe uppannepi na tava kammapathabhedo hoti, yava "aho vatidam mamassa"ti attano na parinameti. @Footnote: 1 khandakhandam (di.A. 1/73) 2-2 cha.Ma. ime patha na dissanti 3 cha.Ma. @parinamanancati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page116.

Hitasukham byapadayatiti byapado, so paravinasaya manopadosalakkhano. Pharusavaca viya appasavajjo mahasavajjo ca. Tassa dve sambhara honti:- parasatto ca tassa ca vinasacinta. 1- Parasattavatthuke hi kodhe uppannepi na tava kammapathabhedo hoti, yava "aho vatayam ucchijjeyya vinasseyya"ti tassa vinasam na cinteti. Yathabhuccaggahanabhavena miccha passatiti micchaditthi. Sa "natthi dinnan"tiadina nayena viparitadassanalakkhana. Samphappalapo viya appasavajja mahasavajja ca. Sanni. Asanni. Nevasanninasanni bhavissamati rupadivasena kankhanti. Bhavissama nu kho mayantiadina attanam kankhanti. Tattha bhavissama nu kho. Na nu kho bhavissamati tassa sassatakaranca ucchedakaranca nissaya anagate attanam vijjamanatanca avijjamanatanca kankhanti. Kim nu kho bhavissamati jatilingupapattiyo nissaya "khattiya nu kho bhavissama. Brahmanavessasuddagahatthapabbajitadevamanussanam annatara"ti kankhanti. Katham nu kho bhavissamati santhanakaram nissaya "digha nu kho bhavissama. Rassaodatakanhapamanikaappamanikadinam annatara"ti kankhanti. Keci pana "issaranimmanadini nissaya `kena nu kho karanena bhavissama'ti hetuto kankhanti"ti vadanti. Kim hutva kim bhavissama nu kho mayanti jatiadini nissaya "khattiya hutva nu kho brahmana bhavissama .pe. Deva hutva manussa"ti attano paramparam kankhanti. Sabbattheva pana addhananti kaladhivacanametam. [10] Yasma etadeva tasma hi sikkhetha .pe. Ahu dhirati. Tattha sikkhethati tisso sikkha avajjeyya. Idhevati imasmimyeva sasane. Tattha ca sikkhitabbati sikkha. Tissoti gananaparicchedo. Adhisilasikkhati adhikam uttamam silanti adhisilam, adhisilanca tam sikkhatabbato 2- sikkha cati adhisilasikkha. Eseva nayo adhicittapannasu. 3- @Footnote: 1 cha.Ma. vinasacintati 2 cha.Ma. sikkhitabbatthena 3 cha.Ma. esa nayo @adhicittaadhipannasikkhasu

--------------------------------------------------------------------------------------------- page117.

Katamam panettha silam, katamam adhisilam, katamam cittam, katamam adhicittam, katama panna, katama adhipannati? vuccate:- pancangadasangasilam tava silameva. Tam hi buddhe uppannepi anuppannepi loke pavattati. Uppanne buddhe tasmim sile buddhapi savakapi mahajanam samadapenti, anuppanne buddhe paccekabuddha ca kammavadino dhammikasamanabrahmana ca cakkavatti ca maharaja 1- mahabodhisatta ca samadapenti, samampi pandita samanabrahmana samadiyanti. Te tam kusaladhammam paripuretva devesu ca manussesu ca sampattim anubhonti. Patimokkhasamvarasilam pana "adhisilan"ti vuccati. Tam hi suriyo viya pajjotanam sineru viya pabbatanam sabbalokiyasilanam adhikanceva uttamanca, buddhuppade eva pavattati, na vina buddhuppada. Na hi tam pannattim uddharitva anno satto thapetum sakkoti. Buddha eva pana sabbaso kayavacidvaraajjhacarasotam chinditva tassa tassa vitikkamassa anucchavikam tam silasamvaram pannapentiti. Patimokkhasamvaratopi ca maggaphalasampayuttameva silam adhisilam. Kamavacarani pana atthakusalacittani lokiyani atthasamapatticittani ca ekajjham katva cittamevati veditabbani. Buddhuppadanuppade cassa pavatti, samadapanam samadananca sile vuttanayeneva veditabbam. Vipassanapadakam atthasamapatticittam pana "adhicittan"ti vuccati. Tam hi adhisilam viya silanam, sabbalokiyacittanam adhikanceva uttamanca, buddhuppade eva ca hoti, na vina buddhuppada. Tatopi ca maggaphalacittameva adhicittam. "atthi dinnam atthi yitthan"tiadinayappavattam 2- pana kammassakatananam panna. Sa hi buddhe uppannepi anuppannepi loke pavattati. Uppanne buddhe tassa @Footnote: 1 cha.Ma. maharajano. evamuparipi 2 Ma.Ma. 13/94/70-71

--------------------------------------------------------------------------------------------- page118.

Pannaya buddhapi savakapi mahajanam samadapenti, anuppanne buddhe paccekabuddha ca kammavadino ca dhammikasamanabrahmana ca cakkavatti ca maharaja mahabodhisatta ca samadapenti, samampi pandita satta samadiyanti. Tatha hi ankuro dasavassasahassani mahadanam adasi. Velamo vessantaro anne ca bahu panditamanussa mahadanani adamsu. Te tam kusaladhammam paripuretva devesu ca manussesu ca sampattim anubhavimsu. Tilakkhanakaraparicchedakam pana vipassanananam "adhipanna"ti vuccati. Sa hi adhisilaadhicittani viya silacittanam, sabbalokiyapannanam adhika ceva uttama ca, na ca vina buddhuppada loke pavattati. Tatopi ca maggaphalapannava adhipanna. Idani ekekam dassento "katama adhisilasikkha:- idha bhikkhu silava hoti, patimokkhasamvarasamvuto viharatitiadimaha. Idhati vacanam pubbabhagakaraniyasampadaya sampannassa sabbappakarasilaparipurakassa puggalassa sannissayabhutasasanaparidipanam, annasasanassa ca tathabhavapatisedhanam. Vuttanhetam "idheva bhikkhave samano .pe. Sunna parappavada samanebhi annehi"ti. 1- Bhikkhuti tassa silassa paripurakassa puggalassa paridipanam. Patimokkhasamvarasamvutoti idamassa patimokkhasamvare patitthitabhavaparidipanam. Viharatiti idamassa tadanurupaviharasamangibhavaparidipanam. Acaragocarasampannoti idamassa patimokkhasamvarassa upakarakadhammaparidipanam. Anumattesu vajjesu bhayadassaviti idamassa patimokkhato acavanadhammataparidipanam. Samadayati idamassa sikkhapadanam anavasesato adanaparidipanam. Sikkhatiti idamassa sikkhaya samangibhavaparidipanam. Sikkhapadesuti idamassa sikkhitabbadhammaparidipanam. Tattha bhikkhuti samsare bhayam ikkhatiti bhikkhu. Silamassa atthiti silava. Kim ettha silanti silanatthena silam. Kimidam silanam nama? samadanam 2- va, kayakammadinam susilyavasena avippakinnatati attho. Upadharanam va, kusalanam dhammanam patitthavasena @Footnote: 1 Ma.mu. 12/139/98 2 cha.Ma. samadhanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page119.

Adharabhavoti attho. Etadeva hi ettha atthadvayam saddalakkhanavidu anujananti. Anne pana "adhisevanatthena acaratthena silanatthena siratthena sitalatthena sivatthena silan"ti vannayanti. Silanam lakkhanam tassa bhinnassapi anekadha sanidassanattam rupassa yatha bhinnassanekadha. Yatha hi nilapitadibhedena anekadha bhinnassapi rupayatanassa sanidassanattam lakkhanam niladibhedena bhinnassapi sanidassanabhavanatikkamanato. Tatha silassa cetanadibhedena anekadha bhinnassapi yadetam kayakammadinam samadanavasena, 1- kusalananca dhammanam patitthavasena vuttam silanam, tadeva lakkhanam cetanadibhedena bhinnassapi samadanapatitthabhavanatikkamanato. 2- Evam lakkhanassa panassa:- dussilyaviddhamsanata anavajjaguno tatha kiccasampattiatthena raso nama pavuccati. Tasma idam silam nama kiccatthena rasena pana 3- dussilyaviddhamsanarasam, sampattiatthena rasena anavajjagunarasanti 4- veditabbam. Soceyyapaccupatthanam tayidam tassa vinnubhi ottappanca hiri ceva padatthananti vannitam. Tanhidam silam "kayasocyeyam vacisoceyyam manosoceyyan"ti evam vuttasoceyyapaccupatthanam, soceyyabhavena paccupatthati gananabhavam gacchati. Hirottappanca pana tassa vinnuhi padatthananti vannitam, asannakarananti attho. Hirottappe hi sati silam uppajjati ceva titthati ca, asati neva uppajjati ceva na titthati @Footnote: 1 cha.Ma. samadhanavasena 2 cha.Ma. samadhana... 3 cha.Ma. ayam saddo na dissati 4 cha.Ma. @anavajjarasanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page120.

Cati evamvidhena silena silava hoti. Etam silam nama panatipatadihi va viramantassa, vattapatipattim va purentassa cetanadayo dhamma veditabba. Vuttanhetam patisambhidayam 1- "kim silanti, cetana silam cetasikam silam samvaro silam avitikkamo silan"ti. Tattha cetanasilam nama panatipatadihi va viramantassa vattapatipattim va purentassa cetana. Cetasikasilam nama panatipatadihi viramantassa virati. Api ca cetanasilam nama panatipatadini pajahantassa sattakammapathacetana. Cetasikasilam nama "abhijjham loke pahaya vigatabhijjhena cetasa viharati"tiadina 2- nayena samyuttamahavagge 3- vutta anabhijjhaabyapadasammaditthidhamma. Samvaro silanti ettha pancavidhena samvaro veditabbo. Patimokkhasamvaro satisamvaro nanasamvaro khantisamvaro viriyasamvaroti. Tassa nanakaranam upari avibhavissati. Avitikkamo silanti samadinnasilassa kayikavacasiko avitikkamo. Ettha ca samvarasilam, avitikkamasilanti idameva nippariyayato silam. Cetanasilam, cetasikasilanti pariyayato silanti veditabbam. Patimokkhanti sikkhapadasilam. Tam hi yo nam pati rakkhati, tam mokkheti moceti apayikadihi dukkhehi, tasma "patimokkhan"ti vuttam. patimokkhasamvarasamvutoti patimokkhasamvarena 4- samannagato. Acaragocarasampannoti acarena ca 5- gocarena ca sampanno. Anumattesuti appamattakesu. Vajjesuti akusaladhammesu. Bhayadassaviti bhayadasSi. Samadayati samma adiyitva. Sikkhati sikkhapadesuti tam tam sikkhapadam samadiyitva sikkhati. Api ca samadaya sikkhati sikkhapadesuti yam kinci sikkhapadesu sikkhakotthasesu sikkhitabbam kayikam va cetasikam va, tam sabbam samadaya sikkhati. Khuddako silakkhandhoti sanghadisesadisavaseso silakkhandho. Mahantoti parajikadiniravaseso. Yasma pana patimokkhasilena bhikkhu sasane patitthati nama, @Footnote: 1 khu.pati. 31/39/46 2 di.Si. 9/217/72 3 sam.maha. 19/8/7 @4 cha.Ma. patimokkhalamvarasilena 5 cha.Ma. ceva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page121.

Tasma tam "patittha"ti vuttam. Patitthahati va ettha bhikkhu, kusaladhamma eva va ettha patitthahantiti patittha. Ayamattho "sile patitthaya naro sapanno"ti 1- ca, "patittha 2- maharaja silam sabbesam kusalanam dhammanan"ti ca, "sile patitthitassa 3- kho maharaja .pe. Sabbe kusala dhamma na parihayanti"ti ca adisuttavasena veditabbo. Tadetam pubbuppattiatthena adi. Vuttampi cetam "tasmatiha tvam uttiya adimeva visodhehi kusalesu dhammesu. Ko cadi kusalanam dhammanam, silanca suvisuddham ditthi ca ujuka"ti. 4- Yatha hi nagaravaddhaki nagaram mapetukamo pathamam nagaratthanam sodheti, tato aparabhage vithicatukkasinghatakadiparicchedena vibhajitvava nagaram mapeti. Evameva yogavacaro adito silam visodheti, tato aparabhage samadhivipassana maggaphalanibbanani sacchikaroti. Yatha va pana rajako pathamam tihi kharehi vattham dhovitva parisuddhe vatthe yadicchakam rangajatam upaneti, yatha va pana cheko cittakaro rupam likhitukamo aditova bhittiparikammam karoti, tato aparabhage rupam samutthapeti. Evameva yogavacaro aditova silam visodhetva aparabhage samathavipassanadayo dhamme sacchikaroti. Tasma silam "adi"ti vuttam. Tadetam caranasarikkhataya caranam. Caranati hi pada vuccanti. Yatha hi chinnacaranassa purisassa disangamanabhisankharo na jayati, paripunnapadasseva jayati, evameva yassa silam bhinnam hoti khandam aparipunnam, tassa nibbanagamanaya nanagamanam na sampajjati. Yassa pana tam abhinnam hoti akhandam paripunnam, tassa nibbanagamanaya nanagamanam sampajjati. Tasma silam "caranan"ti vuttam. Tadeva 5- samyamanavasena samyamo. Samvaranavasena samvaroti ubhayenapi silasamyamo ceva silasamvaro ca kathito. Vacanattho panettha samyameti vitikkamavipphandanam, puggalam va @Footnote: 1 sam.sa. 15/23,192/16,198 2 cha.Ma. patitthanalakkhanam 3 cha.Ma. patitthito @4 sam.maha. 19/382/144 5 cha.Ma. tadetam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page122.

Samyameti vitikkamavasena tassa vipphanditum na detiti samyamo. Vitikkamasamyamavasena dvaram 1- samvarati pidahatiti samvaro. Mokkhanti uttamam mukhabhutam va. Yatha hi sattanam catubbidho aharo mukhena pavisitva angamangani pharati, evam yoginopi catubhumakakusalam silamukhena pavisitva atthasiddhim sampadeti. Tena "mokkhan"ti. Pamukhe sadhuti pamokkham, pubbangamam settham padhananti attho. Kusalanam dhammanam samapattiyati catubhumakakusalanam patilabhatthaya pamokkham pubbangamam settham padhananti veditabbam. Vivicceva kamehiti kamehi viviccitva vina hutva apasakkitva. 2- Yo panayamettha evakaro, so niyamatthoti veditabbo. Yasma ca niyamattho, tasma tasmim pathamam jhanam upasampajja viharanasamaye avijjamananampi kamanam tassa pathamajjhanassa patipakkhabhavam kamapariccageneva cassa adhigamam dipeti. Katham? "vivicceva kamehi"ti evam hi niyame kariyamane idam pannayati, nunimassa jhanassa kama patipakkhabhuta, yesu sati idam nappavattati andhakare sati padipo 3- viya, tesam pariccageneva cassa adhigamo hoti orimatirapariccagena parimatirasseva. Tasma niyamam karotiti. Tattha siya "kasma panesa pubbapadeyeva vutto, na uttarapade, kim akusalehi dhammehi aviviccapi pathamam jhanam upasampajja vihareyya"ti? na kho panetam evam datthabbam. Tannissaranato hi pubbapade eva esa vutto. Kamadhatusamatikkamanato hi kamaragapatipakkhato ca idam jhanam kamanameva nissaranam. Yathaha "kamanametam nissaranam yadidam nekkhamman"ti. 4- Uttarapadepi pana yatha "idheva bhikkhave pathamo samano, idha dutiyo samano"ti 5- ettha evakaro anetva vuccati, evam vattabbo. @Footnote: 1 cha.Ma. vitikkamassa pavesanadvaram 2 cha.Ma. apakkamitva 3 cha.Ma. padipobhaso @4 khu.iti. 25/72/286 5 Ma.mu. 12/139/98

--------------------------------------------------------------------------------------------- page123.

Na hi sakka ito annehipi nivaranasankhatehi akusalehi dhammehi avivicca jhanam upasampajja viharitum. Tasma vivicceva kamehi, vivicceva akusalehi dhammehiti evam padadvayepi esa datthabbo. Padadvayepi ca kincapi viviccati imina sadharanavacanena 1- tadangavikkhambhanasamucchedapatipassaddhinissaranaviveka cittakayaupadhiviveka ca 1- sangaham gacchanti, tathapi pubbabhage kayavivekacittavivekavikkhambhanaviveka datthabba. Lokuttaramaggakkhane kayavivekacittavivekasamucchedavivekanissaranaviveka datthabba. 2- Kamehiti imina pana padena ye ca idha "katame vatthukama manapika rupa"tiadina nayena vatthukama vutta, ye ca idheva vibhange "../../bdpicture/chando kamo rago kamo chandarago kamo sankappo kamo rago kamo sankapparago kamo"ti evam kilesakama vutta, te sabbepi sangahita icceva datthabba. Evam hi sati vivicceva kamehiti vatthukamehipi viviccevati attho yujjati. Tena kayaviveko vutto hoti. Vivicca akusalehi dhammehiti kilesakamehi sabbakusalehi va viviccati attho yujjati. Tena cittaviveko vutto hoti. Purimena cettha vatthukamehi vivekavacanato eva kamasukhapariccago, dutiyena kilesakamehi vivekavacanato nekkhammasukhapariggaho vibhavito hoti. Evam vatthukamakilesakamavivekavacanatoyeva ca etesam pathamena sankilesavatthuppahanam, dutiyena sankilesappahanam. Pathamena lolabhavassa hetupariccago, dutiyena balabhavassa. Pathamena ca payogasuddhi, dutiyena asayaposanam 3- vibhavitam hotiti vinnatabbam. 4- Esa tava nayo "kamehi"ti ettha vuttakamesu vatthukamapakkhe. Kilesakamapakkhe pana chandoti ca ragoti ca evamadihi anekbhedo kamacchandova "kamo"ti adhippeto. So ca akusalapariyapannopi samano "tattha katamo kamacchando, kamo"tiadina 5- nayena vibhange jhanapatipakkhato visum vutto. @Footnote: 1-1 cha.Ma. tadangavivekadayo kayavivekadayo ca sabbepi viveka 2 cha.Ma. ayam patho na @dissati 3 Si. asayasodhanam 4 cha.Ma. natabbam 5 abhi.vi. 35/564/310

--------------------------------------------------------------------------------------------- page124.

Kilesakamatta va purimapade vutto, akusalapariyapannatta dutiyapade. Anekabhedato cassa kamatoti avatva kamehiti vuttam. Annesampi ca dhammanam akusalabhave vijjamane "tattha katame akusala dhamma, kamacchando"tiadina nayena vibhange 1- uparijjhananganam paccanikapatipakkhabhavadassanato 2- nivarananeva vuttani. Nivaranani hi jhananganam paccanikani, tesam jhananganeva patipakkhani, viddhamsakani vighatakaniti vuttam hoti. Tatha hi "samadhi kamacchandassa patipakkho, piti byapadassa, vitakko thinamiddhassa, sukham uddhaccakukkuccassa, vicaro vicikicchaya"ti pitake vuttam. Evamettha vivicceva kamehiti imina kamacchandassa vikkhambhanaviveko vutto hoti, vivicca akusalehi dhammehiti imina pancannampi nivarananam aggahitaggahanena pana pathamena kamacchandassa, dutiyena sesanivarananam. Tatha pathamena tisu akusalamulesu pancakamagunabhedavisayassa lobhassa, dutiyena aghatavatthubhedadivisayanam dosamohanam. Oghadisu va dhammesu pathamena kamoghakamayogakamasavakamupadanaabhijjhakayagantha- kamaragasannojananam, dutiyena avasesaoghayogasavaupadanaganthasannojananam. Pathamena ca tanhaya tamsampayuttakananca, dutiyena avijjaya tamsampayuttakananca. Api ca pathamena lobhasampayuttaatthacittuppadanam, dutiyena sesanam catunnam akusalacittuppadanam vikkhambhanaviveko vutto hotiti veditabbo. Ettavata ca pathamassa jhanassa pahanangam dassetva idani sampayogangam dassetum "savitakkam savicaran"tiadi vuttam. Tattha arammane cittassa abhiniropanalakkhano vitakko, arammananumajjanalakkhano vicaro. Santepi ca nesam katthaci aviyoge olarikatthena pubbangamatthena ca ghandabhighato viya cetaso pathamabhinipato vitakko, sukhumatthena anumajjanasabhavena ca ghandanuravo viya anuppabandho vicaro. Vippharava cettha vitakko pathamuppattikale paripphandanabhuto cittassa, akase @Footnote: 1 abhi.vi. 35/564/310 2 uparijhanangapaccanikapatipakkhabhavadassanato (abhi.A. 1/217)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page125.

Uppatitukamassa pakkhino pakkhavikkhepo viya, padumabhimukhapato viya ca gandhanubandhacetaso bhamarassa. Santavutti vicaro natiparipphandanabhuto 1- cittassa, akase uppatitassa pakkhino pakkhappasaranam viya, paribbhamanam viya ca padumabhimukhapatitassa bhamarassa padumassa uparibhage. Dukanipatatthakathayam pana "akasena 2- gacchato mahasakunassa ubhohi pakkhehi vatam gahetva pakkhe sannisidapetva gamanam viya arammane cetaso abhiniropanabhavena pavatto vitakko, vataggahanattham pakkhe phandapayamanassa gamanam viya anumajjanabhavena pavatto vicaro"ti vuttam. Tam anuppabandhena pavattiyam yujjati. So pana nesam viseso pathamadutiyajjhanesu pakato hoti. Api ca malaggahitam kamsabhajanam ekena hatthena dalham gahetva itarena hatthena cunnatelavalandupakena 3- parimajjantassa dalhaggahanahattho viya vitakko. Parimajjanahattho viya vicaro. Tatha kumbhakarassa dandappaharena cakkam bhamayitva bhajanam karontassa uppilanahattho viya vitakko. Ito cito ca samsaranahattho 4- viya vicaro. Tatha mandalam karontassa majjhe sannirumbhitva 5- thitakantako viya abhiniropano vitakko. Bahi paribbhamanakantako viya anumajjamano vicaro. Iti imina ca vitakkena imina ca vicarena saha vattati rukkho viya pupphena ca phalena cati idam jhanam "savitakkam savicaran"ti vuccati. Vivekajanti ettha vivitti viveko, nivaranavigamoti attho. Vivittoti va viveko, nivaranavivitto jhanasampayuttadhammarasiti attho. Tasma viveka, tasmim va viveke jatanti vivekajam. Pitisukhanti ettha pinayatiti piti, sa sampiyayanalakkhana. Sa panesa khuddakapiti 6- khanikapiti okkantikapiti ubbengapiti pharanapititi pancavidha hoti. @Footnote: 1 cha.Ma....bhavo 2 cha.Ma. akase 3 Si. cunnatelandupakena @4 Si.,cha.Ma. sancaranahattho 5 Ma. sannirujjhitva 6 cha.Ma. khuddikapiti. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page126.

Tattha khuddakapiti sarire lomahamsanamattameva katum sakkoti. Khanikapiti khane khane vijjuppadasadisa hoti. Okkantikapiti samuddatiram vici viya, kayam okkamitva okkamitva bhijjati. Ubbengapiti balavati hoti, kayam uddhaggam katva akase langhapanappamanappatta. Pharanapiti atibalavati hoti. Taya hi uppannaya sakalasariram pharitva 1- puritavutthi 2- viya mahata udakoghena pakkhandapabbatakucchi viya ca anupariphutam hoti. Sa panesa pancavidha piti gabbham ganhanti paripakam gacchanti duvidham passaddhim paripureti kayapassaddhinca cittapassaddhinca, passaddhi gabbham ganhanti paripakam gacchanti duvidhampi sukham paripureti kayikanca cetasikanca, sukham gabbham ganhantam paripakam gacchantam tividham samadhim paripureti khanikasamadhim upacarasamadhim appanasamadhinti. 3- Tasu ya appanasamadhissa mulam hutva vaddhamana samadhisampayogam gata pharanapiti, ayam imasmim atthe adhippeta pititi. Itaram pana sukhayatiti sukham, yassuppajjati, tam sukhitam karotiti attho. Sukhanam va sukham, sutthu va khadati khanati ca kayacittabadhanti sukham, somanassavedanayetam namam. Tam satalakkhanam. Santepi ca nesam katthaci avippayoge ittharammanapatilabhatutthi piti, patiladdharammanarasanubhavanam 4- sukham. Yattha piti, tattha sukham, yattha sukham, tattha na niyamato piti. Sankharakkhandhasangahita piti, vedanakkhandhasangahitam sukham. Kantarakhinnassa vanantodakadassanasavanesu viya piti, vanacchayapavesanaudakaparibhogesu viya sukham. Tasmim tasmim samaye pakatabhavato cetam vuttanti veditabbam. Iti ayanca piti idanca sukham assa jhanassa, asmim va jhane atthiti idam jhanam "pitisukhan"ti vuccati. @Footnote: 1 Si.,cha.Ma. dhamitva 2 Si.,cha.Ma. puritavatthi @3 cha.Ma. appanasamadhincati 4 cha.Ma. patiladdharasanubhavanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page127.

Atha va piti ca sukhanca pitisukham dhammavinayadayo viya. Vivekajam pitisukham assa jhanassa, asmim va jhane atthiti evam vivekajam pitisukham. Yatheva hi jhanam, evam pitisukham cettha vivekajameva hoti, tancassa atthiti, 1- tasma alopasamasam katva ekappadeneva "vivekajam pitisukhan"tipi vattum yujjati. Pathamanti ganananupubbata pathamam, idam pathamam uppannantipi pathamam. Jhananti duvidham jhanam arammanupanijjhananca lakkhanupanijjhanancati. Tattha atthasamapattiyo pathavikasinadiarammanam upanijjhayantiti arammanupanijjhananti sankhyam gata. Vipassanamaggaphalani pana lakkhanupanijjhanam nama. Tattha vipassana aniccadilakkhanassa upanijjhanato lakkhanupanijjhanam. Vipassanaya katakiccassa maggena ijjhanato maggo lakkhanupanijjhanam, phalam pana nirodhasaccam tathalakkhanam upanijjhayatiti lakkhanupanijjhanam. Tesu idha pubbabhage arammanupanijjhanam, lokuttaramaggakkhane lakkhanupanijjhanam adhippetam. Tasma arammanupanijjhanato ca lakkhanupanijjhanato ca paccanikajjhapanato ca jhananti veditabbam. Upasampajjati upagantva, papunitvati vuttam hoti. Upasampadayitva va, nipphadetvati vuttam hoti. Viharatiti tadanurupena iriyapathaviharena iriyati, vuttappakarajjhanasamangi hutva attabhavassa iriyanam vuttim abhinipphadeti. Tampanetam pathamam jhanam pancangavippahinam pancangasamannagatam tividhakalyanam, dasalakkhanasampannam. Tattha kamacchando byapado thinamiddham uddhaccakukkuccam vicikicchati imesam pancannam nivarananam pahanavasena pancangavippahinata veditabba. Na hi etesu appahinesu jhanam uppajjati. Tenassetani pahananganiti vuccanti. Kincapi hi jhanakkhane annepi akusala dhamma pahiyanti, tathapi etaneva visesena jhanantarayakarani. Kamacchandena hi nanavisayappalobhitam cittam na ekattarammane @Footnote: 1 cha.Ma. atthi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page128.

Samadhiyati kamacchandabhibhutam va, tam na kamadhatuppahanaya patipadam patipajjati. Byapadena va arammane patihannamanam na nirantaram pavattati. Thinamiddhabhibhutam akammannam hoti. Uddhaccakukkuccaparetam avupasantameva hutva paribbhamati. Vicikicchaya upahatam jhanadhigamasadhikam patipadam na arohati. Iti visesena jhanantarayakaratta etaneva pahananganiti vuttani. Yasma pana vitakko arammane cittam abhiniropeti, vicaro anubandhati, tehi avikkhepaya sampaditasamyogassa cetaso payogasampattisambhava piti pinanam sukhanca upabruhanam karoti. Athassa sesasampayuttadhamma 1- etehi abhiniropananubandhanapinanaupabruhanehi anuggahita ekaggata ekattarammane samam samma ca adhiyanti. Tasma vitakko vicaro piti sukham cittekaggatati imesam pancannam uppattivasena pancangasamannagatata veditabba. Uppannesu hi etesu pancasu jhanam uppannam nama hoti. Tenassa etani pancangasamannagataniti vuccanti. Tasma na etehi samannagatam annadeva jhanam nama atthiti gahetabbam. Yatha pana angamattavaseneva caturangini sena. Pancangikam turiyam. Atthangiko ca maggoti vuccati. Evamidampi angamattavaseneva pancangikanti va pancangasamannagatanti va vuccatiti veditabbam. Etani ca panca angani kincapi upacarakkhanepi atthi, atha kho upacare pakaticittato balavatarani. Idha pana upacaratopi balavatarani rupavacaralakkhanappattani nipphannani. Ettha hi vitakko suvisadena akarena arammane cittam abhiniropayamano uppajjati. Vicaro ativiya arammanam anumajjamano. Pitisukham sabhavantampi kayam pharamanam. Tenaha "nassa kinci sabbavato kayassa vivekajena pitisukhena apphutam hoti"ti. 2- Cittekaggatapi hetthimamhi samuggapatale uparimam samuggapatalam viya arammanesu phusita hutva uppajjati, ayametesam itarehi viseso. Tattha cittekaggata kincapi @Footnote: 1 atha nam sasesasampayuttadhammam (visuddhi. 1/186) 2 di.Si. 9/227/75

--------------------------------------------------------------------------------------------- page129.

"savitakkam savicaran"ti imasmim pathe na niddittha, tathapi vibhange 1- "jhananti vitakko vicaro piti sukham cittekaggata"ti evam vuttatta angameva. Yena hi adhippayena bhagavata uddeso kato, soyeva tena vibhange pakasitoti. Tividhakalyana tividhakalyanam, dasalakkhanasampannanti ettha pana adimajjhapariyosanavasena tividhakalyanata. Tesamyeva ca adimajjhapariyosananam lakkhanavasena dasalakkhanasampannata veditabba. Tatrayam pali:- pathamassa jhanassa patipadavisuddhi adi, upekkhanubruhana majjhe, sampahamsana pariyosanam, pathamassa jhanassa patipadavisuddhi adi, adissa kati lakkhanani? adissa tini lakkhanani, yo tassa paripantho, tato cittam visujjhati, visuddhatta cittam majjhimam samathanimittam patipajjati, patipannatta tattha cittam pakkhandati. Yanca paripanthato cittam visujjhati, yanca visuddhatta cittam majjhimam samathanimittam patipajjati, yanca patipannatta tattha cittam pakkhandati. Pathamassa jhanassa patipadavisuddhi adi, adissa imani tini lakkhanani. Tena vuccati "pathamam jhanam adikalyananceva hoti tilakkhanasampannanca"ti. Pathamassa jhanassa upekkhanubruhana majjhe, majjhassa kati lakkhanani? majjhassa tini lakkhanani, visuddham cittam ajjhupekkhati, samatha- patipannam ajjhupekkhati, ekattupatthanam ajjhupekkhati. Yanca visuddham cittam ajjhupekkhati, yanca samathapatipannam ajjhupekkhati, yanca ekattupatthanam ajjhupekkhati. Pathamassa jhanassa upekkhanubruhana majjhe, majjhassa imani @Footnote: 1 abhi.vi. 35/566/310

--------------------------------------------------------------------------------------------- page130.

Tini lakkhanani. Tena vuccati "pathamam jhanam majjhekalyananceva hoti tilakkhanasampannanca"ti. Pathamassa jhanassa sampahamsana, pariyosanam, pariyosanassa kati lakkhanani? pariyosanassa cattari lakkhanani, tattha jatanam dhammanam anativattanatthena sampahamsana, indriyanam ekarasatthena sampahamsana, tadupagaviriyavahanatthena 1- sampahamsana, asevanatthena sampahamsana. Pathamassa jhanassa sampahamsana pariyosanam, pariyosanassa imani cattari lakkhanani. Tena vuccati "pathamam jhanam pariyosanakalyananceva hoti catulakkhanasampannanca"ti. 2- "tatra patipadavisuddhi nama sasambhariko upacaro. Upekkhanubruhana nama appana. Sampahamsana nama paccavekkhana"ti evameke vannayanti. Yasma pana "ekaggacittam 3- patipadavisuddhilakkhananceva 4- hoti upekkhanubruhitanca nanena ca sampahamsitan"ti 2- paliyam vuttam, tasma antoappanayameva agamanavasena patipadavisuddhi, tatramajjhattupekkhaya kiccavasena upekkhanubruhana, dhammanam anativattanadibhavasadhanena pariyodapakassa nanassa kiccanipphattivasena sampahamsana ca veditabba. Katham? yasmim hi vare appana uppajjati, tasmim yo nivaranasankhato Kilesagano tassa jhanassa paripantho, tato cittam visujjhati. Visuddhatta avaranavirahitam hutva majjhimam samathanimittam patipajjati. Majjhimam samathanimittam nama samappavatto appanasamadhiyeva. Tadanantaram pana purimam cittam ekasantatiparinamanayena tathattam upagacchamanam majjhimam samathanimittam patipajjati nama, evam patipannatta tathattupagamanena tattha pakkhandati nama. Evam tava purimacitte vijjamanakaranipphadika pathamajjhanassa uppadakkhaneyeva agamanavasena patipadavisuddhi veditabba. @Footnote: 1 Si.,cha.Ma. tadupagaviriyavahanatthena 2 khu.pati. 31/158/179 @3 Si.,cha.Ma. ekattagatam cittam 4 cha.Ma. patipadavisuddhipakkhandanceva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page131.

Evam visuddhassa pana tassa puna visodhetabbabhavato visodhane byaparam akaronto visuddham cittam ajjhupekkhati nama. Samathabhavupagamanena samathapatipannassa puna samadhane byaparam akaronto samathapatipannam ajjhupekkhati nama. Samathapatipannabhavato eva cassa kilesasamsaggam pahaya ekattena upatthitassa puna ekattupatthane byaparam akaronto ekattupatthanam ajjhupekkhati nama. Evam tatramajjhattupekkhaya kiccavasena upekkhanubruhana veditabba. Ye panete evam upekkhanubruhita 1- tattha jata samadhipannasankhata yuganaddhadhamma annamannam anativattamana hutva pavatta, yani ca saddhadini indriyani nanakilesehi vimuttatta vimuttirasena ekarasani hutva pavattani, yancetam sarupagam 2- tesam anativattanam ekarasabhavanam anucchavikam viriyam vahayati, 3- ya cassa tasmim khane pavatta asevana, sabbepi te akara yasma nanena sankilesavodanesu tam tam adinavanca anisamsanca disva tatha tatha sampahamsitatta visodhitatta pariyodapitatta nipphannava tasma "dhammanam anativattanadibhavasadhanena pariyodapakassa nanassa kiccanipphattivasena sampahamsana veditabba"ti vuttam. Vitakkavicaranam vupasamati vitakkassa ca vicarassa cati imesam dvinnam vupasama samatikkama, dutiyajjhanakkhane apatubhavati vuttam hoti. Tattha kincapi dutiyajjhane sabbepi pathamajjhanadhamma na santi, anneyeva hi pathamajjhane phassadayo, anne idha. Olarikassa pana olarikassa angassa samatikkama pathamajjhanato paresam dutiyajjhanadinam adhigamo hotiti dassanattham "vitakkavicaranam vupasama"ti evam vuttanti veditabbam. Ajjhattanti idha niyakajjhattam adhippetam, vibhange pana "ajjhattam paccattan"ti ettakameva vuttam. Yasma niyakajjhattam adhippetam, tasma attani jatam, attano santane nibbattanti ayamettha attho. @Footnote: 1 cha.Ma. upekkhanubruhite 2 cha.Ma. yancesa tadupagam 3 Si.vattati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page132.

Sampasadananti sampasadanam vuccati saddha. Sampasadanayogato jhanampi sampasadanam, nilavannayogato nilavattham viya. Yasma va tam jhanam sampasadanasamannagatatta vitakkavicarakkhobhavupasamanena ca ceto sampasadayati, tasmapi "sampasadanan"ti vuttam. Imasminca atthavikappe sampasadanam cetasoti evam padasambandho veditabbo. Purimasmim pana atthavikappe cetasoti etam ekodibhavena saddhim yojetabbam. Tatrayam atthayojana:- eko udetiti ekodi, vitakkavicarehi anajjharulhatta aggo settho hutva udetiti attho. Setthopi hi loke ekoti vuccati. Vitakkavicaravirahito va eko asahayo hutva itipi vattati. 1- Atha va sampayuttadhamme udayatiti udi, utthapetiti attho. Setthatthena eko ca so udi cati ekodi, samadhissetam adhivacanam. Iti imam ekodim bhaveti vaddhetiti idam dutiyajjhanam ekodibhavam. So panayam ekodi yasma cetaso, na sattassa, na jivassa. Tasma etam "cetaso ekodibhavan"ti vuttam. Nanu cayam saddha pathamajjhanepi atthi, ayanca ekodinamako samadhi, atha kasma idameva "sampasadanam cetaso ekodibhavan"ti vuttanti? vuccate:- adum hi pathamajjhanam vitakkavicarakkhobhena vicitarangasamakulamiva jalam na suppasannam hoti, tasma satiyapi saddhaya sampasadananti na vuttam. Na suppasannattayeva cettha samadhipi na sutthu pakato, tasma ekodibhavantipi na vuttam. Imasmim pana jhane vitakkavicarapalibodhabhavena laddhokasa balavati saddha, balavasaddhasahayapatilabheneva ca samadhipi pakato. Tasma idameva evam vuttanti veditabbam. Avitakkam avicaranti bhavanaya pahinatta etasmim, etassa va vitakko natthiti avitakkam. Iminava nayena avicaram. Etthaha "nanu ca `vitakkavicaranam vupasama'ti iminapi ayamattho siddho, atha kasma puna vuttam `avitakkam avicaran'ti " @Footnote: 1 cha.Ma. vattum vattati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page133.

Vuccate:- evameva, 1- siddhovayamattho. Na panetam tadatthadipakam, nanu avocumha 2- "olarikassa pana olarikassa angassa samatikkama pathamajjhanato paresam dutiyajjhanadinam samadhigamo hotiti dassanattham `vitakkavicaranam vupasama'ti evam vuttan"ti. Api ca vitakkavicaranam vupasama idam sampasadanam, na kilesakalussiyassa. 3- Vitakkavicarananca vupasama ekodibhavam, na upacarajjhanamiva nivaranappahana, na pathamajjhanamiva ca angapatubhavati evam sampasadanaekodibhavanam hetuparidipakamidam vacanam. Tatha vitakkavicaranam vupasama idam avitakkam avicaram, na tatiyacatutthajjhanani viya cakkhuvinnanadini viya ca abhavati evam avitakkaavicarabhavassa hetuparidipakanca. Na vitakkavicarabhavamattaparidipakam. Vitakkavicarabhavamattaparidipakameva puna 4- "avitakkam avicaran"ti idam vacanam. Tasma purimam vatvapi puna vattabbamevati. Samadhijanti pathamajjhanasamadhito, sampayuttasamadhito va jatanti attho. Tattha kincapi pathamampi sampayuttasamadhito jatam, atha kho ayameva samadhijanti 5- vattabbatam arahati, vitakkavicarakkhobhavirahena ativiya acalatta suppasannatta ca. Tasma imassa vannabhananattham idameva "samadhijan"ti vuttam. Pitisukhanti idam vuttanayameva. Dutiyanti ganananupubbato 6- dutiyam. Idam dutiyam uppannantipi dutiyam. Pitiya ca viragati virago nama vuttappakaraya pitiya jigucchanam va samatikkamo va. Ubhinnam pana antara casaddo sampindanattho, so vupasamam va sampindeti vitakkavicaravupasamam va. Tattha yada vupasamameva sampindeti, tada pitiya viraga ca, kinci bhiyyo vupasama cati evam yojana veditabba. Imissa ca yojanaya virago jigucchanattho hoti, tasma pitiya jigucchana ca samatikkama cati 7- ayamattho datthabbo. Yada pana vitakkavicaravupasamam sampindeti, tada pitiya @Footnote: 1 cha.Ma. evametam 2 cha.Ma. avocumha 3 Ma. kilesakalusiyassa 4 cha.Ma. pana @5 cha.Ma. samadhi "samadhi"ti 6 cha.Ma. ganananupubbata 7 Ma. vupasama cati (abhi.A. 1/223)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page134.

Ca viraga, kinci bhiyyo vitakkavicarananca vupasamati evam yojana veditabba. Imissa ca yojanaya virago samatikkamanattho hoti, tasma pitiya ca samatikkama vitakkavicarananca vupasamati ayamattho datthabbo. Kamancete vitakkavicara dutiyajjhaneyeva vupasanta, imassa pana jhanassa maggaparidipanattham vannabhananatthancetam vuttam. "vitakkavicaranam vupasama"ti hi vutte idam pannayati "nanu 1- vitakkavicaravupasamo maggo imassa jhanassa"ti. Yatha ca tatiye ariyamagge appahinanampi sakkayaditthadinam "pancannam orambhagiyanam sannojananam pahanaya"ti 2- evam pahanam vuccamanam 3- vannabhananam hoti, tadadhigamaya ussukkanam ussahajananattham, 4- evameva idha avupasantanampi vitakkavicaranam vupasamo vuccamano 5- vannabhananam hoti, tenayamattho vutto "pitiya ca samatikkama vitakkavicarananca vupasama"ti. Upekkhako ca viharatiti ettha upapattito ikkhatiti upekkha, samam passati, apakkhapatitava hutva passatiti attho. Taya visadaya vipulaya thamagataya samannagatatta tatiyajjhanasamangi "upekkhako"ti vuccati. Upekkha pana dsavidha hoti chalangupekkha brahmaviharupekkha bojjhangupekkha viriyupekkha sankharupekkha vedanupekkha vipassanupekkha tatramajjhattupekkha jhanupekkha parisuddhiupekkhati. Tattha ya "idha bhikkhave bhikkhu cakkhuna rupam disva neva sumano hoti na dummano, upekkhako ca viharati sato sampajano"ti 6- evamagata khinasavassa chasu dvaresu itthanitthachalarammanapathe parisuddhapakatibhavavijahanakarabhuta upekkha, ayam chalangupekkha nama. @Footnote: 1 cha.Ma. nuna 2 Ma.Ma. 13/132/106 3 Ma. pahane vuccamane, Si. idam lakkhanavantavasena @katam 4 cha.Ma. ussahajanakam 5 Ma. vupasame vuccamane 6 an.chakka. 22/272/311 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page135.

Ya pana "upekkhasahagatena cetasa ekam disam pharitva viharati"ti 1- evamagata sattesu majjhattakarabhuta upekkha, ayam brahmaviharupekkha nama. Ya pana "upekkhasambojjhangam bhaveti vivekanissitan"ti 2- evamagata sahajatanam dhammanam majjhattakarabhuta upekkha, ayam bojjhangupekkha nama. Ya pana "kalena kalam upekkhanimittam manasikaroti"ti 3- evamagata anaccaraddhanatisithilaviriyasankhata upekkha, ayam viriyupekkha nama. Ya pana "kati sankharupekkha samathavasena uppajjanti, kati sankharupekkha vipassanavasena uppajjanti, attha sankharupekkha samathavasena uppajjanti, dasa sankharupekkha vipassanavasena uppajjanti"ti 4- evamagata nivaranadipatisankha santitthanagahane 5- majjhattabhuta upekkha, ayam sankharupekkha nama. Ya pana "yasmim samaye kamavacaram kusalam cittam uppannam hoti upekkhasahagatan"ti 6- evamagata adukkhamasukhasankhata upekkha, ayam vedanupekkha nama. Ya pana "yadatthi yam bhutam, tam pajahati, upekkham patilabhati"ti 7- evamagata vicinane majjhattabhuta upekkha, ayam vipassanupekkha nama. Ya pana chandadisu yevapanakesu agata sahajatanam samavahitabhuta upekkha, ayam tatramajjhattupekkha nama. Ya pana "upekkhako ca viharati"ti 8- evamagata aggasukhepi tasmim apakkhapatajanani upekkha, ayam jhanupekkha nama. Ya pana "upekkhasatiparisuddhim catuttham jhanan"ti 8- evamagata sabbapaccanikaparisuddha paccanikavupasamanepi abyaparabhuta upekkha, ayam parisuddhiupekkha nama. @Footnote: 1 di.Si. 9/556/246, Ma.mu. 12/77/51 2 Ma.Ma. 13/247/223 3 an.tika. 20/103/250 @4 khu.pati. 31/57/66 5 Si.,Ma. sannitthanagahane 6 abhi.san. 34/150/46 @7 Ma.u. 14/71/52, an.sattaka. 23/55/78 8 abhi.san. 34/163/51

--------------------------------------------------------------------------------------------- page136.

Tattha chalangupekkha ca brahmaviharupekkha ca bojjhangupekkha ca tatramajjhattupekkha ca jhanupekkha ca parisuddhiupekkha ca atthato eka, tatramajjhattupekkhava hoti. Tena tena avatthabhedena panassa ayam bhedo. Ekassapi sato sattassa kumarayuvattherasenapatirajadivasena 1- bhedo viya, tasma tasu yattha chalangupekkha, na tattha bojjhangupekkhadayo. Yattha va pana bojjhangupekkha, na tattha chalangupekkhadayo hontiti veditabba. Yatha cetasam atthato ekibhavo, evam sankharupekkhavipassanupekkhanampi. Panna eva hi esa, kiccavasena dvidha bhinna, yatha hi purisassa sayam geham pavittham sappam ajapadadandam gahetva pariyesamanassa tam thusakotthase 2- nipannam disva "sappo nu kho no"ti avalokentassa sovattikattayam 3- disva nibbematikassa "sappo na sappo"ti vicinane majjhattata uppajjati, evameva ya araddhavipassakassa vipassanananena lakkhanattaye ditthe sankharanam aniccabhavadivicinane majjhattata uppajjati, ayam vipassanupekkha. Yatha pana tassa purisassa ajapadena dandena galham sappam gahetva "kintaham imam sappam avihethento attananca imina adamsapento munceyyan"ti muncanakarameva pariyesato gahane majjhattata hoti, evameva ya lakkhanattayassa ditthatta aditte viya tayo bhave passato sankharaggahane majjhattata, ayam sankharupekkha. Iti vipassanupekkhaya siddhaya sankharupekkhapi siddhava hoti. Imina panesa vicinanaggahanesu majjhattatasankhatena kiccena dvidha bhinnati. Viriyupekkha pana vedanupekkha ca annamannanca avasesahi ca atthato bhinna evati. Aha cettha:- "majjhattabrahmabojjhanga- chalangajjhanasuddhiyo vipassana ca sankhara- vedanaviriyam iti @Footnote: 1 Si. kumarayuvaraja... 2 cha.Ma. thusakotthake 3 cha.Ma. sovatthikattayam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page137.

Vittharato dasopekkha chamajjhattadito tato duve panna tato dvihi catassova bhavantima"ti. Iti imasu upekkhasu jhanupekkha idha adhippeta. Sa majjhattalakkhana, anabhogarasa, abyaparapaccupatthana, pitiviragapadatthanati. Etthaha:- "nanu cayam atthato tatramajjhattupekkhava hoti, sa ca pathamadutiyajjhanesupi atthi. Tasma tatrapi `upekkhako ca viharati'ti evamayam vattabba siya, sa kasma na vutta"ti. Aparibyattakiccayogato. 1- Aparibyattam hi tassa tattha kiccam, vitakkadihi abhibhutatta. Idha panayam vitakkavicarapitihi anabhibhutatta ukkhittasira viya hutva paribyattakicca jata, tasma vuttati. Sato ca sampajanoti ettha saratiti sato. Sampajanatiti sampajano. Iti puggalena sati ca sampajannanca vuttam. Tattha saranalakkhana sati, asammussanarasa, arakkhapaccupatthana. Asammohalakkhanam sampajannam, tiranarasam, pavicayapaccupatthanam. Tattha kincapi idam satisampajannam purimajjhanesupi atthi. Mutthassatissa hi asampajanassa upacaramattampi na sampajjati, pageva appana. Olarikatta pana tesam jhananam bhumiyam viya purisassa cittassa gati sukha hoti, abyattam tattha satisampajannakiccam. Olarikangappahanena pana sukhumatta imassa jhanassa purisassa khuradharayam viya satisampajannakiccapariggahita eva cittassa gati icchitabbati idheva vuttam. Kinci bhiyyo:- yatha dhenupago vaccho dhenuto apanito arakkhiyamano punadeva dhenum upagacchati, evamidam tatiyajjhanasukham pitito apanitam tam satisampajannena 2- arakkhiyamanam punadeva pitim upagaccheyya, pitisampayuttameva siya, sukhe vapi satta sarajjanti. Idanca atimadhuram sukham, tato param sukhabhava. Satisampajannanubhavena @Footnote: 1 cha.Ma. aparibyattakiccato 2 Ma. apanitam, tam satisampajannarakkhena, cha. apanitampi @satisampajannarakkhena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page138.

Panettha sukhe asarajjana hoti, no annathati imampi atthavisesam dassetum idam idheva vuttanti veditabbam. Idani sukhanca kayena patisamvedetiti ettha kincapi tatiyajjhanasamangino sukhapatisamvedanabhogo natthi, evam santepi yasma tassa namakayena sampayuttam sukham. Yam va tam va namakayasampayuttam sukham, tamsamutthanenassa yasma atipanitena rupena rupakayo phuttho, 1- kayassa 2- phutthatta jhana vutthitopi sukham patisamvedeyya, tasma etamattham dassento "sukhanca kayena patisamvedeti"ti aha. Idani yantam ariya acikkhanti upekkhako satima sukhavihariti ettha yamjhanahetu yamjhanakarana tam tatiyajjhanasamangipuggalam buddhadayo ariya acikkhanti desenti pannapenti patthapenti vivaranti vibhajanti uttanikaronti pakasenti, pasamsantiti adhippayo. Kinti? upekkhako satima sukhavihariti. Tam tatiyajjhanam upasampajja viharatiti evamettha yojana veditabba. Kasma pana tam te evam pasamsantiti? pasamsarahato. Ayam hi yasma atimadhurasukhe Sukhaparamippattepi tatiyajjhane upekkhako, na tattha sukhabhisangena akaddhiyati. Yatha ca piti na uppajjati, evam upatthitassatitaya satima. Yasma pana ariyakantam ariyajanasevitameva ca asankilittham sukham namakayena patisamvedeti, tasma pasamsaraho hoti. 3- Iti pasamsarahato nam ariya te evam pasamsarahahetubhute 4- gune pakasento "upekkhako satima sukhavihari"ti evam pasamsantiti veditabbam. Tatiyanti ganananupubbato tatiyam, idam tatiyam uppannantipi tatiyam. Sukhassa ca pahana dukkhassa ca pahanati kayikasukhassa ca kayikadukkhassa ca pahana. Pubbevati tanca kho pubbeva, na catutthajjhanakkhane. Somanassadomanassanam atthangamati cetasikasukhassa ca cetasikadukkhassa cati imesampi dvinnam pubbeva atthangama, pahana icceva vuttam hoti. @Footnote: 1 cha.Ma. phuto. evamuparipi 2 cha.Ma. yassa 3 cha.Ma. ayam patho na dissati @4 cha.Ma. pasamsahetubhute

--------------------------------------------------------------------------------------------- page139.

Kada pana nesam pahanam hoti? catunnam jhananam upacarakkhane. Somanassam hi catutthajjhanassa upacarakkhaneyeva pahiyati, dukkhadomanassasukhani pathamadutiyatatiyanam upacarakkhanesu. Evametesam pahanakkamena avuttanam, indriyavibhange pana indriyanam uddesakkameneva idhapi vuttanam sukhadukkhasomanassadomanassanam pahanam veditabbam. Yadi panetani tassa tassa jhanassa upacarakkhaneyeva pahiyanti, atha kasma "kattha cuppannam dukkhindriyam aparisesam nirujjhati, idha bhikkhave bhikkhu vivicceva kamehi .pe. Pathamam jhanam upasampajja viharati, etthuppannam dukkhindriyam aparisesam nirujjhati. Kattha cuppannam domanassindriyam. Sukhindriyam. Somanassindriyam aparisesam nirujjhati, idha bhikkhave bhikkhu sukhassa ca pahana .pe. Catuttham jhanam upasampajja viharati. Etthuppannam somanassindriyam aparisesam nirujjhati"ti 1- evam jhanesveva nirodho vuttoti. Atisayanirodhatta. Atisayanirodho hi nesam pathamajjhanadisu, na nirodhoyeva. Nirodhoyeva pana upacarakkhane, natisayanirodho. Tatha hi nanavajjane pathamajjhanupacare niruddhassapi dukkhindriyassa damsamakasadisamphassena va visamasanupatapena va siya uppatti, nattheva 2- antoappanayam. Upacare va niruddhampetam na sutthu niruddham hoti, patipakkhena avihatatta. Antoappanayam pana pitipharanena sabbo kayo sukhokkanto hoti, sukhokkantakayassa ca sutthu niruddham hoti dukkhindriyam, patipakkhena vihatatta. Nanavajjaneyeva ca dutiyajjhanupacare pahinassapi 3- domanassindriyassa yasma etam vitakkavicarapaccayepi kayakilamathe cittupaghate ca sati uppajjati, vitakkavicarabhave ca neva uppajjati. Yattha pana uppajjati, tattha vitakkavicarabhave. Appahinayeva ca dutiyajjhanupacare vitakkavicarati tatthassa siya uppatti, appahinapaccayatta. 4- Na tveva dutiyajjhane, pahinapaccayatta. Tatha tatiyajjhanupacare pahinassapi sukhindriyassa pitisamutthanapanitarupaphutthakayassa siya uppatti, na tveva tatiyajjhane. Tatiyajjhane hi sukhassa @Footnote: 1 sam.maha. 19/510/188 2 cha.Ma. na tveva 3 Ma. pahinassa 4 cha.Ma. ayam patho na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page140.

Paccayabhuta piti sabbaso niruddhati. Tatha catutthajjhanupacare pahinassapi somanassindriyassa asannatta, appanapattaya upekkhaya abhavena samma anatikkantatta ca siya uppatti, na tveva catutthajjhane. Tasma eva ca "etthuppannam dukkhindriyam aparisesam nirujjhati"ti tattha tattha aparisesaggahanam katanti. Etthaha:- "athevam tassa tassa jhanassupacare pahinapi eta vedana idha kasma samahari"ti 1-? sukhaggahanattham. Ya hi ayam adukkhamasukhanti ettha adukkhamasukha vedana vutta, sa sukhuma dubbinneyya, na sakka sukhena gahetum, tasma yatha nama dutthassa yatha va tatha va upasankamitva gahetum asakkuneyyassa gonassa gahanattham 2- gopo ekasmim vaje sabba 3- gavo samaharati, athekekam niharanto patipatiya agatam "ayam so ganhatha nan"ti tampi gahapeti, evameva bhagava sukhaggahanattham sabba eta samahariti. Evam hi samahata eta dassetva "yam neva sukham, na dukkham, na somanassam, na domanassam, ayam adukkhamasukha vedana"ti sakka hoti esa gahayitum. Api ca adukkhamasukhaya cetovimuttiya paccayadassanatthancapi eta vuttati veditabba. Sukhadukkhappahanadayo 4- hi tassa paccaya. Yathaha:- "cattaro kho avuso paccaya adukkhamasukhaya cetovimuttiya samapattiya. Idhavuso bhikkhu sukhassa ca pahana .pe. Catuttham jhanam upasampajja viharati. Ime kho avuso cattaro paccaya adukkhamasukhaya cetovimuttiya samapattiya"ti. 5- Yatha va annattha pahinapi sakkayaditthiadayo tatiyamaggassa vannabhananattham "tattha pahina"ti vutta, evam vannabhananatthameva tassa jhanasseta idha vuttatipi veditabba. Paccayaghatena va ettha ragadosanam atidurabhavam dassetumpi eta vuttati veditabba. Etasu @Footnote: 1 cha.Ma. samahatati 2 cha.Ma. sukhagahanattham 3 Ma. sabbe 4 cha.Ma. dukkhappahanadayo, @sukhappahanadayo (samanta. 1/171), sukhadukkhappahanadayo (abhi.A. 1/230) @5 Ma.mu. 12/458/406

--------------------------------------------------------------------------------------------- page141.

Hi sukham somanassassa paccayo, somanassam ragassa, dukkham domanassassa, domanassam dosassa. Sukhadighatena ca te sappaccaya ragadosa hatati atidure hontiti. Adukkhamasukhanti dukkhabhavena adukkham, sukhabhavena asukham. Etenettha dukkhasukhapatipakkhabhutam tatiyavedanam dipeti, na dukkhasukhabhavamattam. Tatiyavedana nama adukkhamasukha, upekkhatipi vuccati. Sa itthanitthaviparitanubhavanalakkhana, majjhattarasa, avibhutapaccupatthana, sukhadukkhanirodhapadatthanati 1- veditabba. Upekkhasatiparisuddhinti upekkhaya janitasatiparisuddhim. Imasmim hi jhane suparisuddha sati, ya ca tassa satiya parisuddhi, sa upekkhaya kata, na annena. Tasma etam "upekkhasatiparisuddhi"ti vuccati. Yaya ca upekkhaya ettha sati parisuddhi hoti, sa atthato tatramajjhattatati veditabba. Na kevalancettha taya satiyeva parisuddha, api ca kho sabbepi sampayuttadhamma, satisisena pana desana vutta. Tattha kincapi ayam upekkha hetthapi tisu jhanesu vijjati, yatha pana diva suriyappabhabhibhava somabhavena va 2- attano upakarakattena va sabhagaya rattiya alabha diva vijjamanapi candalekha aparisuddha hoti apariyodata, evamayampi tatramajjhattupekkhacandalekha vitakkadipaccanikadhammatejabhibhava sabhagaya ca upekkhavedanarattiya alabha 3- vijjamanapi pathamajjhanadibhedesu aparisuddha hoti. Tassa ca aparisuddhaya diva aparisuddhacandalekhaya pabha viya sahajatapi satiadayo aparisuddhava honti. Tasma tesu ekampi "upekkhasatiparisuddhi"ti na vuttam. Idha pana vitakkadipaccanikadhammatejabhibhavabhava sabhagaya ca upekkhavedanarattiya patilabha ayam tatramajjhattupekkhacandalekha ativiya parisuddha, tassa parisuddhatta parisuddhacandalekhaya pabha viya sahajatapi satiadayo parisuddha honti @Footnote: 1 cha.Ma. sukhanirodha... 2 cha.Ma. ca 3 cha.Ma. apatilabha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page142.

Pariyodata. Tasma idameva "upekkhasatiparisuddhi"ti vuttanti veditabbam. Catutthanti ganananupubbato 1- catuttham. Idam catuttham uppannantipi catuttham. Pannava hotiti panna assa atthiti pannava. Udayatthagaminiyati udayagaminiya ceva atthagaminiya ca. Samannagatoti paripunno. Ariyayati niddosaya. Nibbedhikayati nibbedhapakkhikaya. Dukkhakkhayagaminiyati nibbanagaminiya. So idam dukkhanti evamadisu "ettakam dukkham na ito bhiyyo dukkhan"ti 2- sabbampi dukkhasaccam sarasalakkhanapativedhena yathabhutam pajanati pativijjhati. Tassa ca dukkhassa nibbattikam tanham "ayam dukkhasamudayo"ti. Tadubhayampi yam thanam patva nirujjhati, tam tesam appavattim nibbanam "ayam dukkhanirodho"ti. Tassa ca sampapakam ariyamaggam "ayam dukkhanirodhagaminipatipada"ti sarasalakkhanapativedhena yathabhutam pajanati pativijjhatiti evamattho veditabbo. Evam sarupato saccani dassetva idani kilesavasena pariyayato dassento "ime asava"tiadimaha. Te vuttanayeneva veditabba. Evam tisso sikkhayo dassetva idani tasam paripurikkamam dassetum "ima tisso sikkhayo avajjanto sikkheyya"tiadimaha. Tassattho:- paccekam paripuretum avajjantopi sikkheyya, avajjitvapi "ayam nama sikkha"ti janantopi sikkheyya, janitva punappunam passantopi sikkheyya, passitva yathadittham paccavekkhantopi sikkheyya, paccavekkhitva tattheva cittam acalam katva adhitthahantopi 3- sikkheyya, tamtamsikkhasampayuttam saddhaviriyasatisamadhipannahi sakasakakiccam karontopi sikkheyya, abhinneyyabhijananakalepi tam tam kiccam karontopi tisso sikkhayo sikkheyyati, 4- adhisilam acareyya, adhicittam samacareyya, adhipannam samadaya vatteyya. @Footnote: 1 cha.Ma. ganananupubbata 2 cha.Ma. ayam dukkhanti patho na dissati @3 cha.Ma. patitthapentopi 4 cha.Ma. sikkheyya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page143.

Idhati mulapadam. Imissa ditthiyatiadihi dasahi padehi sikkhattayasankhatam sabbannubuddhasasanameva kathitam. Tam hi buddhena bhagavata ditthatta ditthiti vuccati. Tamyeva 1- khamanavasena khanti, ruccanavasena ruci, gahanavasena adayo, sabhavatthena dhammo, sikkhitabbatthena vinayo, tadubhayenapi dhammavinayo, pavuttavasena pavacanam, setthacariyatthena brahmacariyam, anusitthidanavasena satthusasananti vuccati. Tasma "imissa ditthiya"tiadisu imissa buddhaditthiya imissa buddhakhantiya imissa buddharuciya imasmim buddhaadaye imasmim buddhadhamme imasmim buddhavinaye. Ye kho tvam gotami dhamme janeyyasi "ime dhamma saragaya samvattanti, no viragaya, samyogaya samvattanti, no visamyogaya, acayaya samvattanti, no apacayaya, mahicchataya samvattanti, no appicchataya, asantutthiya samvattanti, no santutthiya, sanganikaya samvattanti, no pavivekaya, kosajjaya samvattanti, no viriyarambhaya, dubbharataya samvattanti, no subharataya"ti. Ekamsena gotami dhareyyasi "neso dhammo, neso vinayo, netam satthusasanan"ti. Ye ca kho tvam gotami dhamme janeyyasi "ime dhamma viragaya samvattanti, no saragaya .pe. Subharataya samvattanti, no dubbharataya"ti. Ekamsena gotami dhareyyasi "eso dhammo, eso vinayo, etam satthusasanan"ti. 2- Evam vutte imasmim buddhadhammavinaye imasmim buddhapavacane imasmim buddhabrahmacariye imasmim buddhasatthusasaneti evamattho veditabbo. Api cetam sikkhattayasankhatam sakalam sasanam buddhena 3- bhagavata ditthatta sammaditthipaccayatta sammaditthipubbangamatta ca ditthi. Bhagavato khamanavasena khanti. @Footnote: 1 cha.Ma. tasseva 2 an.atthaka. 23/53/233, vi.cula. 7/406/239 3 cha.Ma. ayam patho na @dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page144.

Ruccanavasena ruci. Gahanavasena adayo. Attano karakam apayesu apatamanam katva dharetiti dhammo. Tasseva 1- sankilesapakkham vinetiti vinayo. Dhammo ca so vinayo cati dhammavinayo. Kusaladhammehi va akusaladhammanam esa vinayoti dhammavinayo. Teneva vuttam:- "ye ca kho tvam gotami dhamme janeyyasi ime dhamma viragaya .pe. Ekamsena gotami dhareyyasi eso dhammo, eso vinayo, etam satthusasanan"ti. 2- Dhammena va vinayo, na dandadihiti dhammavinayo. Vuttampi cetam:- "dandeneke damayanti ankusehi kasahi ca adandena asatthena nago danto mahesina"ti. 3- Tatha:- "dhammena niyamanana ka usuya vijanatan"ti. 4- Dhammo 5- vinayo dhammavinayo. Anavajjadhammattham hesa vinayo, na bhavabhogadiattham. 6- Tenaha bhagava "nayidam bhikkhave brahmacariyam vussati janakuhanatthan"ti 7- vittharo. Punnattheropi aha "anupadaparinibbanattham kho avuso bhagavati brahmacariyam vussati"ti. 8- Visittham va nayatiti vinayo. Dhammato vinayo dhammavinayo. Samsaradidhammato hi sokadidhammato va esa visittham nibbanam nayati. Dhammassa va vinayo, na titthakarananti dhammavinayo. Dhammabhuto hi bhagava, tasseva vinayo. Yasma va dhamma eva abhinneyya parinneyya pahatabba bhavetabba sacchikatabba ca, tasma eva dhammesu vinayo, na sattesu na jivesu cati @Footnote: 1 cha.Ma. sova 2 an.atthaka. 23/53/233, vi.cula. 7/406/239 @3 vi.cula. 7/342/134, Ma.Ma. 13/352/337 4 vi.maha. 4/63/56 5 Si.,cha.Ma. dhammaya va @6 Si. na hi vancanattham, cha.Ma. bhavabhogamisattham @7 ana.catukka. 21/25/30 8 Ma.mu. 12/259/221

--------------------------------------------------------------------------------------------- page145.

Dhammavinayo. Satthasabyanjanatadihi annesam vacanato padhanam vacananti pavacanam, pavacanameva pavacanam. Sabbacariyahi visitthacariyabhavena brahmacariyam. Devamanussanam satthubhutassa bhagavato sasananti satthusasanam. Satthubhutam va sasanantipi satthusasanam. "so vo mamaccayena satthati 1- hi dhammavinayova sattha"ti vuttoti evametesam padanam attho veditabbo. Yasma pana imasmimyeva sasane sabbappakarasikkhattayaparipurako 2- bhikkhu dissati, na annattha, tasma tattha tattha "imissa"ti ca "imasmin"ti ca ayam niyamo katoti veditabbo. Jivanti tena tamsampayuttaka dhammati jivitam. Anupalanalakkhane indattham karetiti indriyam. Jivitameva indriyam jivitindriyam. Tam pavattasantatadhipateyyam hoti. Lakkhanadihi pana attana avinibhuttanam dhammanam anupalanalakkhanam jivitindriyam, tesam pavattanarasam, tesamyeva thapanapaccupatthanam, yapayitabbadhammapadatthanam. Santepi ca anupalanalakkhanadimhi vidhane atthikkhaneyevetam te dhamme anupaleti, udakam viya uppaladini. Yathasakam paccayehi uppannepi ca dhamme paleti, dhati 3- viya kumaram, sayam pavattitadhammasambandheneva ca pavattati, niyamako viya navam. Na bhangato uddham pavattayati, attano ca pavattayitabbananca abhava. Na bhangakkhane thapeti, sayam bhijjamanatta, khayamano 4- viya vattisineho padipasikham, na ca pavattanatthapananubhavavirahitam, 5- yathavuttakkhane tassa tassa sadhanatoti datthabbam. Thitiparittataya vati thitikkhanassa mandataya thokataya. Appakanti mandam lamakam. Sarasaparittataya vati attano paccayabhutanam kiccanam sampattinam va appataya dubbalataya. Tesam dvinnam karanam vibhagato dassetum "katham thitiparittataya"tiadimaha. Tattha `atite cittakkhane jivitthati evamadi pancavokarabhave pavattiyam cittassa nirujjhanakale @Footnote: 1 di.maha. 10/216/134 2 cha.Ma. sabbappakarajjhananibbattako 3 Ma. dhati @4 cha.Ma. khiyamano 5 cha.Ma. anupalanapavattanatthapananubhavavirahitam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page146.

Sabbasmim ruparupadhamme anirujjhantepi rupato arupassa patthanabhavena arupajivitam sandhaya, cuticittena va saddhim sabbesam ruparupanam nirujjhanabhavena pancavokarabhave cuticittam sandhaya, catuvokarabhave va 1- rupassa abhavena catuvokarabhavam sandhaya kathitan'ti veditabbam. Atite cittakkhaneti atitacittassa bhangakkhanasamangikale tamsamangipuggalo "jivittha"iti vattum labbhati. Na jivatiti vattamane 2- "jivati"tipi vattum na labbhati. Na jivissatiti anagate 2- "jivissati"tipi vattum na labbhati. Anagate cittakkhane jivissatiti anagatacittassa anuppajjanakkhanasamangikale "jivissati"ti vattum labbhati. Na jivatiti "jivati"ti vattum na labbhati. Na jivitthati atite 2- "jivittha "itipi vattum na labbhati. Paccuppanne cittakkhane jivatiti paccuppannacittakkhanasamangikale. Jivatiti "idani jivati"ti vattum labbhati. Na jivitthati atite 2- "jivittha "iti vattum na labbhati. Na jivissatiti anagate 2- "jivissati"ti vattumpi na labbhati. Jivitam attabhavo ca sukhadukkha cati ayam gatha pancavokarabhavam amuncitva labbhamanaya dukkhavedanaya gahitatta pancavokarabhavameva sandhaya vutta. 3- Katham? jivitanti jivitasisena sankharakkhandho. Attabhavoti rupakkhandho. "upekkha pana santatta, sukhamicceva bhasita"ti 4- vuttatta upekkhavedanam antokaritva sukhadukkha cati vedanakkhandho, cittam iti vinnanakkhandho vutto. Imesam catunnam khandhanam kathitattayeva khandhalakkhanena ekalakkhanabhavena lakkhanakaravasena sannakkhandhopi kathitoti veditabbo. Evam vuttesu pancasu khandhesu arupadhammam muncitva kammasamutthanadirupassa appavattanabhavena ekacittasamayuttati arupappadhanabhavo kathito hoti. Katham? asannisatte 5- rupampi idhupacitakammabalam amuncitvava pavattati, nirodhasamapannanam rupampi pathamasamapattabalam 6- amuncitvava pavattati. Evam attano appavattitthanepi rupappavattim attano santakameva katva pavattanasabhavassa @Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati 2 cha.Ma. ayam patho na dissati 3 cha.Ma. vuttati @veditabba 4 abhi.A. 2/194 5 cha.Ma. asannasatte @6 Si.,cha.Ma. pathamasamapannasamapattibalam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page147.

Arupadhammassa attano pavattitthane rupapavattiya padhanakaranabhavena ekacittasamayuttati cittappadhanabhavo kathitoti veditabbo. Evam pancavokarabhave pavattiyam rupappavattippadhanabhutacittanirodhena rupe dharamaneyeva sattanam 1- nirodho nama hotiti arupadhammavasena eva "lahuso vattate khano"ti vuttam. Atha va pancavokarabhave cuticittam sandhaya kathitati veditabba. Evam kathiyamane sukhadukkha cati kayikacetasikasukhavedana ca kayikacetasikadukkhavedana ca cuticittakkhane ahontipi ekasantativasena cuticittena saddhim nirujjhatiti kathita. Catuvokarabhavam va sandhaya kathitatipi veditabba. Katham? annasmim thane attabhavoti Sannakkhandhassa vuttabhavena attabhavoti sannakkhandhova gahito. Brahmaloke kayikasukhadukkhadomanassam 2- ahontampi sukhadukkha cati vedanasamannato labbhamano vedanakkhandho gahitoti veditabbam. Sesam vuttasadisameva. Imesu ca tisu vikappesu kevalati dhuvasukhasubhaatta natthi, kevalam tehi 3- avomissa. Lahuso vattati khanoti vuttanayena ekacittakkhanikataya lahuko atiparitto jivitadinam khano vattati. Ekato dvinnam cittanam appavattim dassento "cullasitisahassani"ti gathamaha. Cullasitisahassani, kappa titthanti ye maruti ye devagana caturasiti kappasahassani ayum gahetva nevasannanasannayatane titthanti. "ye nara"tipi pali. Na tveva tepi jivanti, dvihi cittehi samohitati 4- tepi deva dvihi cittehi samohita ekato hutva yuganaddhena cittena na tu eva jivanti, ekenekena cittena jivantiti attho. Idani maranakalam dassento "ye niruddha"ti gathamaha. Tattha ye niruddhati ye khandha niruddha atthangata. Marantassati matassa. Titthamanassa vati dharamanassa @Footnote: 1 cha.Ma. pavattanam 2 Si. kayikasukhadukkhasomanassadomanassam 3 Ma. hete 4 cha.Ma. dvihi @cittasamohita

--------------------------------------------------------------------------------------------- page148.

Va. Sabbepi sadisa khandhati cutito uddham niruddhakkhandha va pavatte niruddhakkhandha va puna ghatetumasakkuneyyatthena sabbepi khandha sadisa. Gata appatisandhikati niruddhakkhandhanam puna agantva patisandhanabhavena gata appatisandhikati vuccanti. Idani tisu kalesu niruddhakkhandhanam nanattam natthiti dassetum "anantara"ti gathamaha. Tattha anantara ca ye bhagga, ye ca bhagga anagatati ye khandha anantaratita hutva bhinna niruddha, ye ca anagata khandha bhijjissanti. Tadantareti tesam antare niruddhanam paccuppannakkhandhanam. Vesamam natthi lakkhaneti visamassa bhavo vesamam, tam vesamam natthi, tehi nanattam natthiti attho. Lakkhiyatiti lakkhanam, tasmim lakkhane. Idani anagatakkhandhanam vattamanakkhandhehi asammissabhavam kathento "anibbattena na jato"ti gathamaha. Anibbattena na jatoti ajatena apatubhutena anagatakkhandhena na jato na nibbatto. Etena anagatakkhandhassa vattamanakkhandhena asammissabhavam kathesi. Paccuppannena jivatiti khanapaccuppannena vattamanakkhandhena jivati. Etena ekakkhane dvihi cittehi na jivatiti kathitam. Cittabhagga matoti dvihi cittehi ekakkhane ajivanabhavena cittabhangena mato. "uparito cittabhanga"tipi pali, tam ujukameva. Pannatti paramatthiyati "rupam jirati maccanam, namagottam na jirati"ti 1- vacanakkamena pannattimattam 2- na jiranasabhavena parama thiti etissati paramatthiya, 3- sabhavatthitikati attho. "datto mato, mitto mato"ti pannattimattameva hi titthati. Atha va paramatthiyati paramatthika. Paramo attho etissati paramatthika. Ajatakasoti pannattiya natthidhammam paticca kathanam viya matoti pannatti natthidhammam paticca na kathiyati, jivitindriyabhangasankhatam dhammam paticca kathiyati. @Footnote: 1 sam.sa. 15/76/49 2 Si. pannattimattassa 3 Si. paramatthiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page149.

Anidhanagata bhaggati ye khandha bhinna, te nidhanam nihitam nicayam nigacchantiti 1- anidhanagata. Punjo natthi anagateti anagatepi nesam punjabhavo rasibhavo natthi. Nibbattayeva titthantiti paccuppannavasena uppanna thitikkhane cassa 2- vayadhammava hutva titthanti. Kimiva? aragge sasapupamati sucimukhe sasapo viya. Idani khandhanam dassanabhavam dassento "nibbattanan"ti gathamaha. Tattha nibbattanam dhammananti paccuppannanam khandhanam. Bhango nesam purakkhatoti etesam bhedo purato katva thapito. Palokadhammati nassanasabhava. Puranehi amissitati pure uppannehi khandhehi na missita na samsagga. Idani khandhanam adassanabhavam dassento "adassanato ayanti"ti gathamaha. Tattha adassanato ayantiti adissamanayeva agacchanti uppajjanti. Bhanga gacchanti dassananti bheda bhangato uddham adassanabhavam gacchanti. Vijjuppadova akaseti vivatakase vijjulataniccharanam viya. Uppajjanti vayanti cati pubbantato uddham uppajjanti ca bhijjanti ca, nassantiti attho. "udeti apurati khiyati 3- cando"ti 4- evamadisu viya. Evam thitiparittatam dassetva idani sarasaparittatam dassento "katham sarasaparittataya"tiadimaha. Tattha assasupanibaddham jivitanti abbhantarapavisananasikavata- patibaddham jivitindriyam. Passasoti bahinikkhamananasikavato. Assasapassasati tadubhayam. Mahabhutupanibaddhanti catusamutthanikanam pathaviapatejavayanam mahabhutanam patibaddham jivitam. Kavalinkaraharupanibaddhanti asitapitadikavalinkaraharena upanibaddham. Usmupanibaddhanti kammajatejodhatupanibaddham. Vinnanupanibaddhanti bhavangavinnanupanibaddham. Yam sandhaya vuttam "ayu usma ca vinnanam, yada kayam jahantiman"ti. 5- @Footnote: 1 cha.Ma. na gacchantiti 2 cha.Ma. ayam patho na dissati 3 cha.Ma. veti @4 khu.ja. 27/351/124 5 sam.khandha. 17/95/113

--------------------------------------------------------------------------------------------- page150.

Idani nesam dubbalakaranam dassento "mulampi imesam dubbalan"tiadimaha. Tattha mulampiti patitthatthena mulabhutampi. Assasapassasanam hi karajakayo mulam. Mahabhutanam 1- avijjakammatanhahaRa. Imesanti vuttappakaranam assasadinam jivitindriyapatibaddhakaranavasena 2- vuttanam. Etesu hi ekekasmim asati jivitindriyam na titthati. Dubbalanti appathamam. Pubbahetupiti atitajatiyam imassa vipakavattassa hetubhuta karanasankhata avijjasankharatanhupadanabhavapi. Imesam dubbala yepi paccaya tepi dubbalati ye arammanadisadharanapaccaya. Pabhavikati 3- padhanam hutva uppadika tanha. 4- Sahabhupiti 5- sahabhavikapi ruparupadhamma. Sampayogapiti ekato yuttapi arupadhamma. Sahajapiti saddhim ekacitte uppannapi. Yapi payojikati cutipatisandhivasena yojetum niyuttati payojika, vattamulaka tanha. Vuttanhetam "tanhadutiyo puriso"ti. 6- Niccadubbalati nirantarena dubbala. Anavatthitati na avatthita, onamitva 7- na thita. Paripatayanti imeti ime annamannam patayanti khipanti. 8- Annamannassati anno annassa, eko ekassati attho. Hiiti karanatthe nipato. Natthi tayitati tayano rakkhako natthi. Na capi thapenti annamannanti anne annam thapetum na sakkonti. Yopi nibbattako so na vijjatiti yopi imesam uppadako dhammo, so idani natthi. Na ca kenaci koci hayatiti koci ekopi kassaci vasena na parihayati. Bhangabya 9- ca ime hi sabbasoti sabbepi hi ime khandha sabbakarena bhangam papunitum yutta. Purimehi pabhavitati imehi 10- pubbahetupaccayehi ime vattamanaka uppadika. Yepi pabhavakati 11- yepi ime vattamanaka uppadaka pubbahetupaccaya. Te pure matati te vuttappakarapaccaya vattamanam apapunitva pathamameva maranam @Footnote: 1 cha.Ma. mahabhutadinam 2 cha.Ma. jivitindriyapavattikaranavasena 3 cha.Ma. pabhavikati @4 cha.Ma. bhavatanha 5 cha.Ma. sahabhumiti 6 khu.iti. 25/15/241 7 cha.Ma. otaritva @8 cha.Ma.,Si. khepayanti 9 cha.Ma. gandhabba 10 cha.Ma. pabhavita imeti 11 cha.Ma. pabhavika

--------------------------------------------------------------------------------------------- page151.

Patta. Purimapi ca pacchimapi cati purima pubbahetupaccayapi ca pacchima vattamane paccayasamuppannapi ca. Annamannam na kadaci maddasamsuti annamannam kisminci kale na ditthapubba. Makaro padasandhivasena vutto. Catummaharajikanam devananti dhataratthavirulhakavirupakkhakuverasankhata catummaharaja issara etesanti catummaharajika. Rupadihi dibbantiti deva. 1- Te sinerupabbatassa vemajjhe honti. Tesu atthi pabbatatthakapi, atthi akasatthakapi. Tesam parampara cakkavalapabbatam patta. Khiddapadosika manopadosika sitavalahaka unhavalahaka candima devaputto suriyo devaputtoti ete sabbepi catummaharajikadevalokattha eva tesam catummaharajikanam jivitam. Upadayati paticca. Parittakanti vuddhipatisedho. 2- Paripakko vayo mayham parittam mama jivitantiadisu viya. Thokanti mandakalam, dighadivasapatisedho. Khanikanti mandakalam, kalantarapatisedho. Khanikamaranam khanikajjhanantiadisu viya. Lahukanti sallahukam, alasapatisedho. Evam lahuparivattantiadisu viya. Ittaranti sigham balavapatisedho. Ittarabhatti ittarasaddhatiadisu viya. Anaddhaniyanti kalavasena na addhanakkhamam. Ciram dighamaddhanantiadisu viya. Naciratthitikanti divase divase 3- ciram na titthatiti naciratthitikam, divasapatisedho. Saddhammo naciratthitikantiadisu viya. 2- Tavatimsananti tettimsajana tattha upapannati tavatimsa. Api ca tavatimsati tesam devanam namamevatipi vuttam. Tepi atthi pabbatatthaka, atthi akasatthaka, tesam parampara cakkavalapabbatam patta. Tatha yamadinam. Ekadevalokepi hi devanam parampara cakkavalapabbatam appatta nama natthi. Dibbasukham yata payata sampattati yama. Tuttha pahatthati tusita. Pakatipatiyattarammanato atirekena ramitukamakale 4- yatharucite bhoge nimminitva ramantiti nimmanarati. Cittavaram natva @Footnote: 1 cha.Ma. dibbanti kilantiti deva 2-2 cha.Ma. etthantare patha thokam visadisa @3 cha.Ma. divasena 4 cha.Ma. nimmitukamakale

--------------------------------------------------------------------------------------------- page152.

Parehi nimmitesu bhogesu vasam vattentiti paranimmitavasavatti. Brahmakaye brahmaghataya niyuttati brahmakayika. Sabbepi pancavokarabrahmano gahita. Gamaniyoti gantabbo. 1- Samparayoti paraloko. Yo bhikkhave ciram jivati, so vassasatanti yo ciram titthamano, so vassasatamattam titthati. Appam va bhiyyoti vassasatato upari 2- titthamano dve vassasatani titthamano nama natthi. Hileyya nanti nam jivitam avannatam kareyya, lamakato cinteyya. "hileyyanan"ti va 3- pathanti. Accayantiti atikkamanti. Ahorattati rattindivapariccheda. Uparujjhatiti jivitindriyam nirujjhati, abhavam upagacchati. Ayu khiyati maccananti sattanam ayusankharo khayam yati. Kunnadinamva odakanti yatha udakacchinnaya kunnadiya udakam, evam maccanam ayu khiyati. Paramatthato hi atiparitto sattanam jivitakkhano ekacittakkhanikamattoyeva. Yatha nama rathacakkam pavattamanampi ekeneva nemippadesena pavattati, titthamanampi ekeneva titthati, evametam 4- ekacittakkhanikam sattanam jivitam tasmim citte niruddhamatte satto niruddhoti vuccati. Dhirati dhira iti. Puna dhirati pandita. Dhitimati dhiti assa atthiti dhitima. Dhitisampannati pandiccena samannagata. Dhikkitapapati 5- garahitapapa. Tasseva 6- pariyayam dassetum "dhi vuccati panna"tiadimaha. Tattha pajanatiti panna. Kim pajanati? "idam dukkhan"tiadina nayena ariyasaccani. Atthakathayam pana "pannapanavasena panna"ti vutta. Kinti pannapeti? "aniccam dukkham anatta"ti Pannapeti. Sa ca avijjaya abhibhavanato adhipatiyatthena indriyam, dassanalakkhane va indattham karetiti indriyam, pannava indriyam pannindriyam. Sa panesa obhasanalakkhana ca 7- pajananalakkhana ca, yatha hi catubbhittike gehe rattibhage dipe jalite 8- andhakaram nirujjhati, aloko patubhavati, evameva obhasanalakkhana @Footnote: 1 cha.Ma. gandhabbo 2 Si. uttarim 3 cha.Ma. ca 4 cha.Ma. evameva @5 cha.Ma. dhikatapapa 6 Si.,cha.Ma. tamyeva 7 cha.Ma. ayam saddo na dissati 8 cha.Ma. jalite

--------------------------------------------------------------------------------------------- page153.

Panna. Pannobhasasamo obhaso nama natthi. Pannavato hi ekapallankena nisinnassa dasasahassilokadhatu ekaloka hoti. Tenaha thero:- "yatha maharaja puriso andhakare gehe telappadipam paveseyya, pavittho padipo andhakaram vidhameti, 1- obhasam janeti, alokam vidasseti, 2- pakatani ca rupani karoti, evameva kho maharaja panna uppajjamana avijjandhakaram vidhameti, vijjobhasam janeti, nanalokam vidasseti, pakatani ariyasaccani karoti. Evameva kho maharaja obhasanalakkhana panna"ti. Yatha va 3- pana cheko bhisakko aturanam sappayasappayani bhojanadini janati, evam panna uppajjamana kusalakusalasevitabbasevitabbahinappanita- kanhasukkasappatibhagaappatibhage dhamme pajanati. Vuttampi cetam dhammasenapatina "pajanati pajanatiti kho avuso tasma pannavati vuccati. Kinca pajanati? idam dukkhanti pajanati"ti 4- vittharetabbam. Evamassa pajananalakkhanata veditabba. Aparo nayo:- yathasabhavapativedhalakkhana panna, akkhalitapativedhalakkhana va, kusalissasakkhittausupativedho viya. Visayobhasarasa, padipo viya. Asammohapaccupatthana, arannagatasudesako viya. Khandhadhirati pancasu khandhesu nanam pavattentiti khandhadhiRa. Attharasasu dhatusu nanam pavattentiti dhatudhiRa. Sesesupi imina nayena attho netabbo. Te dhira evamahamsuti ete pandita evam kathayimsu. Kathentiti "appakam parittakan"ti kathayanti. Bhanantiti "thokam khanikan"ti bhasanti. Dipayantiti "lahukam ittaran"ti patthapenti. 5- Voharantiti "anaddhanikam naciratthitikan"ti nanavidhena byaharanti. 6- @Footnote: 1 cha.Ma. viddhamseti. evamuparipi 2 cha.Ma. vidamseti. evamuparipi 3 cha.Ma. ayam saddo @na dissati 4 Ma.mu. 12/449/401 5 cha.Ma. patitthapenti 6 cha.Ma. byavaharanti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page154.

[11] Idani ye tatha na karonti, tesam byasanuppattim dassento "passami"ti gathamaha. Tattha passamiti mamsacakkhuadihi pekkhami. Loketi apayadimhi. Pariphandamananti ito cito ca phandamanam. Pajam imanti imam sattanikayam. 1- Tanhagatanti tanhaya gatam abhibhutam nipatitanti adhippayo. Bhavesuti kamabhavadisu. Hina narati hinakammanta naRa. Maccumukhe lapantiti antakale sampatte maranamukhe paridevanti. Avitatanha seti avigatatanha. Bhavati kamabhavadika. Bhavesuti kamabhavadikesu. Atha va bhavabhavesuti bhavabhavesu, punappunam bhavesuti vuttam hoti. Passamiti mamsacakkhunapi passamiti duvidham mamsacakkhu sasambharacakkhu pasadacakkhuti. Tattha yoyam akkhikupake patitthito hettha akkhikupakatthikena upari bhamukatthikena ubhato akkhikutehi bahiddha akkhikupehi 2- paricchinno akkhikupamajjhe 3- nikkhantena nharusuttakena matthalungena 4- abaddho setakanhatikanhamandalavicitto 5- mamsapindo, idam sasambharacakkhu nama. Yo pana ettha sito ettha patibaddho catunnam mahabhutanam upadaya pasado, idam pasadacakkhu nama. Idamadhippetam. Tadetam tassa sasambharacakkhuno setamandalaparikkhittassa kanhamandalassa majjhe abhimukhatthitanam sarirasanthanuppattidesabhute ditthamandale sattasu picupatalesu asittatelapicupatalani viya satta akkhipatalani byapetva pamanato ukasiramattam 6- cakkhuvinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamanam titthati. Tam cakkhatiti cakkhu, tena mamsacakkhuna passami. Dibbacakkhunati "addasam kho aham bhikkhave dibbena cakkhuna visuddhena"ti 7- evamvidhena dibbena cakkhuna. Pannacakkhunati "virajam vitamalam dhammacakkhum udapadi"ti 8- evam agatena pannacakkhuna. Buddhacakkhunati "addasam kho aham bhikkhave buddhacakkhuna lokam volokento"ti 9- @Footnote: 1 cha.Ma. sattakayam 2 cha.Ma. akkhilomehi, akkhipakhumehi (patisam.A. 1/87) @3 cha.Ma. akkhikupakamajjha 4 cha.Ma. matthalunge 5 cha.Ma. setakanhamandalavicitto @6 Ma. muggapatalamattam ukasisamattam 7 Ma.mu. 12/284/245 8 Ma.Ma. 13/395/378, @vi.maha. 4/19/16 9 Ma.mu. 12/283/245

--------------------------------------------------------------------------------------------- page155.

Evamagatena buddhacakkhuna. Samantacakkhunati "samantacakkhu vuccati sabbannutananan"ti 1- evamagatena samantacakkhuna. Passamiti mamsacakkhuna hatthatale thapitamalakam viya rupagatam mamsacakkhuna. Dakkhamiti sanjanami dibbena cakkhuna cutupapatam. Olokemiti avalokemi pannacakkhuna catusaccam. Nijjhayamiti cintemi buddhacakkhuna saddhapancamakani indriyani. Upaparikkhamiti samantato ikkhami pariyesami samantacakkhuna panca neyyapathe. Tanhaphandanaya phandamananti tanhacalanaya calamanam. Ito param ditthiphandanadi ditthibyasanena dukkhena phandamanapariyosanam vuttanayatta uttanameva. Samphandamananti punappunam phandamanam. Vipphandamananti nanavidhena calamanam. Vedhamananti kampamanam. Pavedhamananti padhanena kampamanam. Sampavedhamananti punappunam kampamanam. Upasaggena va padam vaddhitam. Tanhanugatanti tanhaya anupavittham. Tanhayanusatanti tanhaya anupatthatam. Tanhayapannanti 2- tanhaya nimuggam. Tanhaya patitanti tanhaya khittam. "paripatitan"ti va patho. Abhibhutanti tanhaya madditam ajjhotthatam. Pariyadinnacittanti khepetva gahitacittam. Atha va oghena gatam viya tanhagatam. Upadinnakarupapaccayehi patitva gatam viya tanhanugatam. Udakapitthim chadetva patthatanilika udakapitthi viya tanhanusatam. Vaccakupe nimuggam viya tanhayapannam. Rukkhaggato patitva narake patitam viya tanhaya patitam. Upadinnakarupasamyogam viya tanhaya abhibhutam. Upadinnakarupapariggahakassa uppannavipassanam viya tanhaya pariyadinnacittam. Atha va kamacchandena tanhagatam. Kamapipasaya tanhanugatam. Kamasavena tanhanusatam. Kamaparilahena tanhayapannam. Kamajjhosanena tanhaya patitam. Kamoghena tanhaya abhibhutam. Kamupadanena tanhaya pariyadinnacittanti evameke @Footnote: 1 khu.cula. 30/216/113 (sya) 2 Si. tanhadhipannanti, @cha.Ma. tanhayasannanti. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page156.

Vannayanti. Kamabhaveti kamavacare. Rupabhaveti rupavacare. Arupabhaveti arupavacare. Tesam nanattam hettha pakasitamyeva. Bhavabhavesuti bhavabhaveti bhavoti kamadhatu. Abhavoti ruparupadhatu. Atha va bhavoti kamadhatu rupadhatu. Abhavoti arupadhatu. Tesu bhavabhavesu. Kammabhaveti kammavatte. Punabbhaveti ponobbhavike vipakavatte. Kamabhaveti kamadhatuya. Kammabhaveti kammavatte. Tattha kammabhavo bhavayatiti bhavo. Kamabhave punabbhaveti kamadhatuya upapattibhave vipakavatte. Vipakabhavo bhavatiti bhavo. Rupabhavadisupi eseva nayo. Ettha ca "kamabhave rupabhave arupabhave"ti okasabhavam sandhaya vuttam. Tisupi "kammabhave"ti kammabhavam, tatha "punabbhave"ti upapattibhavam sandhaya vuttam. Punappunam bhaveti aparaparam uppattiyam. Gatiyati pancagatiya annataraya. Attabhavabhinibbattiyati attabhavanam abhinibbattiyam. Avitatanhati mulapadam. Avigatatanhati khanikasamadhi viya khanikappahanabhavena na vigata tanha etesanti avigatatanha. Accattatanhati tadangappahanabhavena apariccatta tanhati accattatanha. Avantatanhati vikkhambhanappahanabhavena na vamita tanhati 1- avantatanha. Amuttatanhati accantasamucchedappahanabhavena 2- na mutta tanhati amuttatanha. 2- Appahinatanhati patipassaddhippahanabhavena 3- na pahina tanhati appahinatanha. 3- Appatinissatthatanhati nissaranappahanabhavena bhave patitthitam accantasankilesam 4- appatinissajjitva thitatta appatinissatthatanhati. [12] Idani yasma avigatatanhaeva 5- phandanti ca lapanti ca, tasma tanhavinaye samadapento "mamayite"ti gathamaha. Tattha mamayiteti tanhaditthimamattehi "maman"ti pariggahite vatthusmim. Passathati sotare alapanto aha. Etampiti etampi adinavam. Sesam pakatameva. @Footnote: 1 cha.Ma. na vantatanhati 2-2 cha.Ma. na muttatanha 3-3 cha.Ma. na pahinatanha @4 cha.Ma. anusayakilesam 5 cha.Ma....evam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page157.

Dve mamattati dve alaya. Yavatati paricchedaniyamanatthe 1- nipato. Tanhasankhatenati tanhakotthasena, sankha sankhatanti atthato ekam "sannanidana hi papancasankha"tiadisu 2- viya. Simakatanti aparicchedadosavirahitam mariyadakatam "tiyojanaparamam simam sammannitun"tiadisu 3- viya. Odhikatanti vacanaparicchedadosavirahitam paricchedakatasimantarikarukkho viya. Pariyantakatanti paricchedakatam. Simantarikarukkho pana dvinnam sadharanam, ayam pana ekabaddhatalapanti viya katanti pariyantakatam. Pariggahitanti kalantarepi parayattam muncitva 4- sabbakarena gahitam. Mamayitanti alayakatam vassupagatam senasanam viya. Idam mamanti samipe thitam. Etam mamanti dure thitam. Ettakanti parikkharaniyamanam "ettakampi nappatibhaseyya"ti viya. Ettavatati paricchedatthepi nipataniyamanam "ettavata kho mahanama"ti viya. Kevalampi mahapathavinti sakalampi mahapathavim. Atthasatatanhaviparitanti 5- atthuttarasatam tanhagamanavittharam. Atthuttarasatam katham hotiti ce? rupatanha .pe. Dhammatanhati evam cakkhudvaradisu javanavithiya pavatta tanha "setthiputto, brahmanaputto"ti evamadisu pitito laddhanama viya pitusadisarammanabhuta. Ettha ca ruparammana tanha rupe tanhati rupatanha. Sa kamaragabhavena rupam assadenti pavattamana kamatanha. Sassataditthisahagataragabhavena "rupam niccam dhuvam sassatan"ti evam assadenti pavattamana bhavatanha. Ucchedaditthisahagataragabhavena "rupam ucchijjati vinassati pecca na bhavissati"ti 6- evam assadenti pavattamana vibhavatanhati evam tividha hoti. Yatha ca rupatanha, tatha saddatanhadayopiti etani attharasa tanhaviparitani 7- honti. Tani ajjhattarupadisu attharasa, bahiddharupadisu attharasati chattimsa, iti atitani chattimsa, anagatani chattimsa, paccuppannani chattimsati atthasatam. Ajjhattikassa upadaya @Footnote: 1 cha.Ma. paricchedaniyamatthe @2 khu.su. 25/881/506 3 vi.maha. 4/140/151 4 Si. pariyantam amuncitva @5 cha.Ma. atthasatam tanhavicaritanti 6 cha.Ma. pacchedam bhavissatiti @7 cha.Ma. tanhavicaritani. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page158.

"asmi"ti sati, 1- "itthasmi"ti hotiti va evamadini ajjhattikarupadinissitani attharasa, bahirassa upadaya imina "asmi"ti sati, 1- imina "itthasmi"ti hotiti bahirarupadinissitani attharasati chattimsa. Iti atitani chattimsa, anagatani chattimsa, paccuppannani chattimsati evampi atthasatam tanhaviparitani honti. Visativatthuka sakkayaditthiti rupadinam pancannam khandhanam ekekasmim 2- "rupam attato samanupassati"tiadina 3- nayena catudha gahavasena pavattani vatthuni katva uppanna vijjamanatthena sati khandhapancakasankhate kaye tasmim kaye 4- ditthiti sakkayaditthi. Dasavatthuka micchaditthiti "natthi dinnam, natthi yitthan"tiadinayappavatta micchaditthi ayathavaditthi, virajjhitva gahanato va vitatha ditthi micchaditthi, anatthavahatta panditehi kucchita ditthitipi micchaditthi. Sa ayoniso abhinivesalakkhana, paramasarasa, micchabhinivesapaccupatthana, ariyanamadassanakamatadipadatthana, paramavajjati datthabba. Dasavatthuka antaggahika ditthiti "sassato loko, asassato loko, antva loko"tiadinayappavatta ekekam kotthasam patittham katva gahanavasena evam pavatta ditthi dasavatthuka antaggahika ditthi. Ya evarupa ditthiti ya evamjatika ditthi. Ditthigatanti ditthisu gatam. Idam dassanam dvasatthiditthiantogadhattati ditthigatam, ditthiyeva duratikkamanatthena gahanam ditthigahanam tinagahanavanagahanapabbatagahanani viya. Sasankasappatibhayatthena ditthikantaram corakantaravalakantaranirudakakantaradubbhikkhakantara viya. Sammaditthiya vinivijjhanatthena vilomanatthena ca ditthivisukayikam. Micchadassanam hi uppajjamanam sammadassanam vinivijjhati ceva vilometi ca. Kadaci sassatassa, kadaci ucchedassa gahanato ditthiya virupam phanditanti ditthivipphanditam. Ditthigatiko hi ekasmim patitthatum na sakkoti. Kadaci sassatam anugacchati, 5- kadaci ucchedam. Ditthiyeva bandhanatthena sannojananti ditthisannojanam. Sumsumaradayo viya purisam arammanam dalham ganhatiti gaho. Patitthahanato @Footnote: 1 cha.Ma. hoti 2 cha.Ma. ekekampi 3 khu.pati. 31/130/147 @4 cha.Ma. tasmim kayeti ime patha na dissanti 5 Si. anuvattati, cha.Ma. anussarati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page159.

Patittha hoti. 1- Ayam hi balavappavattabhavena 2- patitthahitva ganhati. Niccadivasena abhinivisatiti abhiniveso. Dhammasabhavam atikkamitva niccadivasena parato amasatiti paramaso. Anatthavahatta kucchito maggo, kucchitanam va apayanam maggoti kummaggo. Ayathavapathato micchapatho. Yatha hi disamulhena "ayam asukagamassa nama patho"ti gahitopi tam gamam na sampapeti, evam ditthigatikena "sugatipatho"ti gahitapi ditthi sugatim na papetiti ayathavapathato micchapatho. Micchasabhavato micchattam. Tattheva paribbhamanato taranti ettha balati tittham, titthanca tam anatthananca ayatananti titthayatanam, titthiyanam va sanjatidesatthena nivasatthanatthena ca ayatanantipi titthayatanam. Vipariyesabhuto gaho, vipariyesato va gahoti vipariyesaggaho. Asabhavaggahoti viparitaggaho. "anicce niccan"tiadinayappavattavasena parivattetva gaho vipallasaggaho. Anupayaggaho micchagaho. Na yathavakasmim 3- vatthusmim na sabhavasmim vatthusmim tatham yathavakam sabhavanti gaho "ayathavakasmim yathavakan"ti gaho. Yavatati yattaka. Dvasatthiditthigataniti brahmajale 4- agatani dvasatthiditthigatani. Acchedasankinopi phandantiti acchinditva pasayha balakkarena ganhissantiti uppannasankinopi calanti. Acchijjantepiti 5- vuttanayena acchijjantepi. Acchinnepiti vuttanayena acchinditva gahitepi. Viparinamasankinopiti parivattetva annathabhavena asankinopi. Viparinamantepiti parivattanakalepi. Viparinatepiti viparivattitepi. Phandantiti calanti. Samphandantiti sabbakarena calanti. Vipphandantiti vividhakarena 6- phandanti. Vedhantiti bhayam disva kampanti. Pavedhantiti chambhitattabhayena visesena kampanti. Sampavedhantiti lomahamsanabhayena sabbakarena kampanti. Phandamaneti upayogabahuvacanam. Appodaketi mandodake. Parittodaketi lulitodake. Udakapariyadaneti khinodake. Balakahi vati vuttavasesahi pakkhijatihi. Paripatiyamanati vihimsiyamana @Footnote: 1 cha.Ma. patitthaho 2 cha.Ma....pavattibhavena 3 cha.Ma. ayathavakasmim @4 di.Si. 9/30/13 5 cha.Ma. acchindantepiti 6 Ma. vividha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page160.

Ghattiyamana. Ukkhipiyamanati kaddamantarato nihariyamana giliyamana va. Khajjamanati khadiyamana. Phandanti kakehi. Samphandanti kulalehi. Vipphandanti balakahi. Vedhanti tundena gahitakale maranavasena. Pavedhanti vijjhanakale. Sampavedhanti maranasamipe. Passitvati agunam passitva. Tulayitvati gunagunam tulayitva. Tirayitvati gunagunam vittharetva. Vibhavayitvati vatthuhanabhagim 1- muncitva vajjetva. Vibhutam katvati nipphattim papetva avenikam katva. Atha va sankinnadosam mocetva vatthuvibhagakaranena passitva. Aparicchedadosam mocetva pamanakaranavasena tulayitva. Vatthudosam mocetva vibhagakaranavasena tirayitva. Sammohadosam mocayitva aggavibhagakaranavasena vibhavayitva. Ghanadosam mocetva pakativibhagakaranavasena vibhutam katva. Pahayati pajahitva. Patinissajjitvati nissajjitva. Amamayantoti tanhaditthihi alayam akaronto. Aganhantoti ditthiya pubbabhage pannaya tam na ganhanto. Aparamasantoti vitakkena ohanam 2- akaronto. Anabhinivisantoti 3- niyamokkantiditthivasena nappavisanto. Akubbamanoti pariggahatanhavasena akaronto. Ajanayamanoti ponobbhavikatanhavasena na janayamano. 4- Asanjanayamanoti visesena asanjanayamano. Anibbattayamanoti patthanatanhavasena na nibbattayamano. Anabhinibbattayamanoti sabbakarena na abhinibbattayamano. Upasaggavasena va etani padani vaddhitani. Evamettha pathamagathaya assadam. [13] Tato parahi catuhi gathahi adinavanca dassetva idani saupayam nissaranam nissarananisamsanca dassetum, sabbahi va etahi kamanam adinavam okaram sankilesanca dassetva idani nekkhamme anisamsam dassetum "ubhosu antesu"ti @Footnote: 1 Si. vatthuhinatahi 2 cha. uhanam 3 cha.Ma. anabhinivesantoti 4 cha.Ma. ajanayamano

--------------------------------------------------------------------------------------------- page161.

Gathadvayamaha. Tattha ubhosu antesuti phassaphassasamudayadisu dvisu dvisu paricchedesu. Vineyya chandanti chandaragam vinetva. Phassam parinnayati cakkhusamphassadiphassam, phassanusarena va tamsampayutte sabbepi arupadhamme, tesam vatthudvararammanavasena rupadhamme cati sakalampi namarupam tihi parinnahi parijanitva. Ananugiddhoti rupadisu sabbadhammesu agiddho. Yadattagarahi tadakubbamanoti yam attana garahati, tam akurumano. Na limpati ditthasutesu dhiroti so evarupo dhitisampanno dhiro ditthesu ca sutesu ca dhammesu dvinnam lepanam ekenapi lepena na limpati, akasamiva nirupalitto accantavodanappatto hoti. Phasso eko antoti phasso ekaparicchedo. Phusatiti phasso. Svayam phusanalakkhano, sanghattanaraso, sannipatapaccupatthano, apathagatavisayapadatthano. Ayam hi arupadhammopi samano arammane phusanakareneva pavattatiti phusanalakkhano. Ekadesena ca 1- analliyamanopi rupam viya cakkhum, saddo viya ca sotam cittam 2- arammananca sanghattetiti sanghattanaraso, vattharammanasanghattanato va uppannatta sampattiatthenapi rasena "sanghattanaraso"ti veditabbo. Vuttanhetam atthakathaya 3-:- "catubhumakaphasso no phusanalakkhano nama natthi, sanghattanaraso pana pancadvarikova hoti. Pancadvarikassa hi phusanalakkhanotipi sanghattana- rasotipi nama. Manodvarikassa phusanalakkhanotveva namam, na sanghattana- raso"ti. Idanca vatva idam suttam abhatam:- "yatha maharaja dve menda yujjheyyum, yatha eko mendo, evam cakkhu datthabbam. Yatha dutiyo mendo, evam rupam datthabbam. Yatha tesam sannipato, evam phasso datthabbo. Evam phusanalakkhano ca phasso @Footnote: 1 cha.Ma. ekadeseneva 2 Si. vatthum 3 abhi.A. 1/157

--------------------------------------------------------------------------------------------- page162.

Sanghattanaraso ca. Yatha maharaja dve samma vajjeyyum, dvepi pani vajjeyyum. Yatha eko pani, evam cakkhu datthabbam. Yatha dutiyo pani, evam rupam datthabbam. Yatha tesam sannipato, evam phasso datthabbo. Evam phusanalakkhano ca phasso sanghattanaraso ca"ti vittharo. Yatha va "cakkhuna rupam disva"tiadisu 1- cakkhuvinnanadini cakkhuadinamena vuttani, evamidhapi tani cakkhuadinamena ca 2- vuttaniti veditabbani. Tasma "evam cakkhu datthabban"tiadisu evam cakkhuvinnanam datthabbanti imina nayena attho veditabbo. Evam sante cittarammanasanghattanato imasmimpi sutte kiccattheneva rasena "sanghattanaraso"ti siddho hoti. Tikasannipatasankhatassa 3- pana attano karanassa vasena paveditatta sannipatapaccupatthano. Ayam hi tattha tattha "tinnam sangati phasso"ti evam karanayogavasena 4- paveditoti. Imassa ca suttapadassa tinnam sangatiya phassoti ayamattho, na sangatimattameva phasso. Evam paveditatta pana tenevakarena paccupatthatiti "sannipatapaccupatthano"ti vutto. Phalatthena pana paccupatthanenapi 5- vedanapaccupatthano nama hoti. Vedanam hesa paccupatthapeti, uppadetiti attho. Uppadayamano ca yatha bahiddha unhapaccayopi samano 6- lakhasankhatadhatunissitausma attano nissaye mudubhavakari hoti, na attano paccayabhutepi bahiddha vitacchitangarasankhate 7- unhabhave. Evam vattharammanasankhataannapaccayopi samano cittanissitatta attano nissayabhutam cittam eva 8- esa vedanuppadako hoti, na attano paccayabhutepi vatthumhi arammanevati veditabbo. Tajjena samannaharena pana indriyena ca parikkhate visaye anantarayena uppajjanato esa "apathagatavisayapadatthano"ti vuccati. @Footnote: 1 abhi.san. 34/1352/302 2 cha.Ma. cakkhuadinameneva 3 cha.Ma. tinnam sanni... @4 cha.Ma. karanasseva vasena 5 cha.Ma. paccupatthanenesa 6 cha.Ma. unhapaccayapi samana @7 cha.Ma. vitacci... 8 cha.Ma. nissayabhute citte eva

--------------------------------------------------------------------------------------------- page163.

Phasso yato samudeti uppajjati, so "phassasamudayo"ti vuccati, vuttanhetam "salayatanapaccaya phasso"ti. 1- Atitaduko kalavasena vutto. Vedanaduko "upekkha pana santatta, sukhamicceva bhasita"ti 2- vuttatta upekkhavedanam sukhameva katva sukhadukkhavasena, namarupaduko ruparupavasena, ayatanaduko samsarappavattivasena, sakkayaduko pancakkhandhavasena vuttoti veditabbo. Tattha sukhayatiti sukha. Vedayatiti vedana. Dukkhayatiti dukkha. Namanalakkhanam namam. Ruppanalakkhanam rupam. Cakkhvayatanadini cha ajjhattikani. Rupayatanadini cha bahirani. Rupakkhandhadayo pancakkhandha vijjamanatthena sakkayo. Avijjakammatanhaaharaphassanamarupa sakkayasamudayo. Cakkhusamphassoti cakkhatiti cakkhu, rupam assadeti vibhaveti cati attho. Cakkhuto pavatto samphasso cakkhusamphasso. So pana attana sampayuttaya vedanaya sahajataannamannanissayavipakaaharasampayuttaatthiavigatavasena atthadha paccayo hoti. Sunatiti sotam. Tam sasambharasotabilassa anto tanutambalomacite angulivethakasanthane padese sotavinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamanam titthati. Sotato pavatto samphasso sotasamphasso. Ghanasamphassadisupi eseva nayo. Ghayatiti ghanam. Tam sasambharaghanabilassa anto ajapadasanthane padese ghanavinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamanam titthati. Jivitamavhayatiti 3- jivha, sayanatthena va jivha. Sa sasambharajivhaya atiaggamulapassani vajjetva uparimatalamajjhe bhinnauppaladalaggasanthane padese jivhavinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamana titthati. Kucchitanam sasavadhammanam ayoti kayo. Ayoti uppattideso. Yavata imasmim kaye upadinnappavatti nama atthi, tattha yebhuyyena kayappasado kayavinnanadinam yatharaham vatthudvarabhavam sadhayamano titthati. Munatiti mano, vijanatiti attho. Manoti sahavajjanam bhavangam. Manato pavatto samphasso manosamphasso. @Footnote: 1 vi.maha. 4/1/1, abhi.vi. 35/225/161 2 abhi.A. 2/194 3 cha.Ma. jivitamavhayatiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page164.

Chabbidhampi phassam duvidhameva hotiti dassetum "adhivacanasamphasso patighasamphasso"ti aha. Manodvariko adhivacanasamphasso. Pancadvariko vattharammanadipatighena uppajjanato patighasamphasso. Sukhavedanaya arammano 1- sukhavedaniyo. Dukkhavedanaya arammano dukkhavedaniyo. Adukkhamasukhavedanaya arammano adukkhamasukhavedaniyo. Tattha sukhayatiti sukham, yassuppajjati, tam sukhitam karotiti attho. Sutthu va khanati, khadati ca kayacittabadhanti sukham. Dukkhayatiti dukkham, yassuppajjati, tam dukkhitam karotiti attho. Na dukkham na sukhanti adukkhamasukham, makaro padasandhivasena vutto. Kusalotiadayo jativasena vutta. Tattha kusaloti ekavisatikusalacittasampayutto. Akusaloti dvadasakusalacittasampayutto. Abyakatoti avasesavipakakiriyabyakatacitta- sampayutto. Punabbhavappabhedavasena niddisanto "kamavacaro"tiadimaha. Catupannasa- kamavacaracittasampayutto kamavacaro. Kamam pahaya rupe avacaratiti rupavacaro, kusalabyakatavasena pancadasarupavacaracittasampayutto. Kamanca rupanca pahaya arupe avacaratiti arupavacaro, kusalabyakatavasena dvadasarupavacaracittasampayutto. Idani abhinivesavasena dassento "sunnato"tiadimaha. Tattha sunnatoti ragadosamohehi sunnatta sunnato. Ragadosamohanimittehi animittatta animitto. Ragadosamohapanidhinam abhavato appanihitoti vuccati. Idani vattapariyapannaapariyapannavasena dassento "lokiyo"tiadimaha. Loko vuccati lujjanapalujjanatthena vattam, tasmim pariyapannabhavena loke niyuttoti lokiyo. Uttinnoti uttaro, loke apariyapannabhavena lokato uttaroti lokuttaro. Phusanati phusanakaro. Samphusana samphusitattanti upasaggena padam vaddhitam. @Footnote: 1 cha. arammane. evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page165.

Evam natam katvati evam pakatam katva jananto tireti dissati, 1- upari vattabbakarena cinteti. Aniccantikataya adiantavantataya ca aniccato tireti. Uppadavayapatipilanataya dukkhavatthutaya ca dukkhato. Paccayayapaniyataya rogamulataya ca rogato. Dukkhatosulayogitaya 2- kilesasucipaggharanataya uppadajarabhangehi uddhumataparipakkapabhinnataya ca gandato. Pilajanakataya antotudanataya dunniharaniyataya ca sallato. Vigarahaniyataya 3- avuddhiavahanataya 4- aghavatthutaya ca aghato. Aseribhavajanakataya abadhapadatthanataya ca abadhato. Avasataya avidheyyataya ca parato. Byadhijaramaranehi lujjanapalujjanataya ca palokato. Anekabyasanavahanataya itito. Aviditananca 5- vipulanam anatthanam avahanato sabbupaddavavatthutaya ca upaddavato. Sabbabhayanam akarataya ca dukkhavupasamasankhatassa ca paramassasassa patipakkhabhutataya bhayato. Anekehi anatthehi anubandhataya dosupasanthitataya, 6- upasaggo viya anadhivasanarahataya ca upasaggato. Byadhijaramaranehi ceva labhadihi ca lokadhammehi cancalitataya 7- calato. Upakkamena ceva sarasena ca pabhangupagamanasilataya pabhanguto. Sabbavatthavinipatitaya, thirabhavassa ca abhavataya adhuvato. Atayanataya ceva alabbhaneyyakhemataya ca atanato. Alliyitum anarahataya, allinanampi ca lenakiccakaritaya alenato. Nissitanam bhayasarakattabhavena asaranato. Yathaparikappitehi dhuvasubhasukhattabhavehi rittataya rittato. Rittatayeva tucchato, appakatta va. Appakampi hi loke "tucchan"ti vuccati. Saminivasikavedakakarakadhitthayakavirahitataya sunnato. Sayanca assamikabhavadikataya 8- anattato. Pavattidukkhataya, dukkhassa ca adinavataya adinavato. Atha va adinam vati gacchati pavattatiti adinavo, @Footnote: 1 cha.Ma. tirayati 2 cha.Ma. dukkhatasulayogitaya 3 Si. visaharaniyataya @4 cha.Ma. avaddhiavahanataya 5 Si. aviparitananca, cha.Ma. aviditanamyeva @6 Si. dosasulasanthitataya, cha.dosupasatthataya 7 cha.Ma. pacalitataya @8 cha.Ma. asamikabhavaditaya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page166.

Kapanamanussassetam adhivacanam. Khandhapi ca kapanayevati adinavasadisataya adinavato. Jaraya ceva maranena cati dvedha parinamapakatitaya viparinamadhammato. Dubbalataya, pheggu viya sukhabhanjaniyataya ca asarakato. Aghahetutaya aghamulato. Mittamukhasapatto viya vissasaghatitaya vadhakato. Vigatabhavataya vibhavasambhutataya ca vibhavato. Asavapadatthanataya sasavato. Hetupaccayehi abhisankhatataya sankhatato. Maccumarakilesamaranam amisabhutataya maramisato. Jatijarabyadhimaranapakatitaya jatijarabyadhimaranadhammato. Sokaparidevaupayasahetutaya sokaparidevaupayasadhammato. Tanhaditthiduccaritasankilesanam visayadhammataya sankilesadhammato. Avijjakammatanhasalayatanavasena uppattito samudayato. Tesam abhavena atthangamato. Phasse chandaragavasena madhurassadena assadato. Phassassa viparinamena adinavato. Ubhinnam nissaranena nissaranato tiretiti sabbesu ca imesu "tireti"ti pathaseso datthabbo. Pajahatiti sakasantanato niharati. Vinodetiti tudati. Byantikarotiti 1- vigatantam karoti. Anabhavangametiti anu anu abhavam gameti. Ariyamaggasatthena ucchinnam tanhavijjamayam 2- mulametesanti ucchinnamula. Talavatthu viya nesam vatthu katanti talavatthukata. Yatha hi talarukkham samulam uddharitva tassa vatthumatte tasmim padese kate na puna tassa talassa uppatti pannayati, evam ariyamaggasatthena samularupadirase uddharitva tesam pubbe uppannapubbabhavena vatthumatte cittasantane kate sabbepi te "talavatthukata"ti vuccanti. Yassesoti yassa puggalassa eso gedho. Samucchinnoti sammaucchinno. 3- Vupasantoti phalena vupasanto. Patipassaddhoti patipassaddhippahanena patipassambhito. Upasaggena va padam vaddhitam. Abhabbuppattikoti puna uppajjitum abhabbo. Nanaggina daddhoti maggananaggina jhapito. Atha va visanikkhittam bhajanena saha chadditam viya vatthuna saha pahino. Mulacchinnavisavalli viya samulacchinnoti @Footnote: 1 cha.Ma. byantim karotiti 2 cha.Ma. tanhaavijjamayam 3 cha.Ma. ucchinno

--------------------------------------------------------------------------------------------- page167.

Samucchinno. Uddhane udakam sincitva nibbapitaangaram viya vupasanto. Nibbapitaangare patitaudakaphusitam viya patipassaddho. Ankuruppattiya hetucchinnam bijam viya abhabbuppattiko. Asanipatavisarukkho viya hi 1- nanaggina 2- daddhoti evameke vannayanti. Vitagedhoti idam sakabhavapariccajanavasena vuttam. Vigatagedhoti idam arammane salayabhavapariccajanavasena. Cattagedhoti 3- idam puna anadiyanabhavadassanavasena. Muttagedhoti idam santatito vinimocanavasena. Pahinagedhoti idam muttassapi kvaci anavatthanadassanavasena. Patinissatthagedhoti idam adinnapubbassa nissaggadassanavasena vuttam. Vitarago vigatarago cattarago vantaragoti 4- vuttanayena yojetabbam. Tattha gijjhanavasena gedho. Ranjanavasena rago. Nicchatoti nittanho. "nicchado"tipi patho, tanhachadanavirahitoti attho. Nibbutoti nibbutasabhavo. Sitibhutoti sitasabhavo. Sukhapatisamvediti kayikacetasikasukham anubhavanasabhavo. Brahmabhutenati uttamasabhavena. Attanati cittena. Katatta cati papakammanam katabhavena ca. Akatatta cati kusalanam akatabhavena ca. Katam me kayaduccaritam, akatam me kayasucaritantiadayo dvaravasena avirativirativasena kammapathavasena ca vutta. Silesumhi na paripurakaritiadayo catuparisuddhisilavasena. Jagariyamananuyuttoti pancajagaranavasena. Satisampajannenati satthakadisampajannavasena. Cattaro satipatthanatiadayo bodhipakkhiyadhamma lokiyalokuttaravasena. Dukkham me aparinnatantiadayo cattaro ariyasaccavasena vuttati veditabbam. Te atthato tattha tattha vuttanayatta pakatayeva. Dhiro panditoti satta pada vuttatthayeva. Api ca dukkhe akampiyatthena dhiro. Sukhe anuppilavanatthena 5- pandito. Ditthadhammikasamparayikatthe kataparicayatthena @Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati 2 Ma. parinnaggina 3 ka. vantagedhoti @4 cha.Ma. vitarago vigatarago cattaragoti 5 cha.Ma. anuppilavatthena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page168.

Pannava. Attatthaparatthe niccalatthena buddhima. Gambhirauttanatthe apaccosakkanatthena nani. Gulhapaticchannatthe obhasanatthena vibhavi. Nikkilesabyavadhanatthena 1- tulasadisoti medhavi. Na limpatiti sajatiya na limpati akase lekha viya. Na samlimpatiti 2- visesena na limpati. Na upalimpatiti sannogo hutvapi na limpati hatthatale lekha viya. Alittoti sannogo hutvapi na kilissati kasikavatthe thapitamaniratanam viya. Asamlittoti 3- visesena na 4- kilissati maniratane palivethitakasikavattham viya. Anupalittoti upagantvapi na alliyati pokkharapatte udakabindu viya. Nikkhantoti bahi nikkhanto bandhanagarato palato viya. Nissatthoti vippahino 5- amittassa paticchaditakilitthavattham viya. 6- Vippamuttoti sutthu mutto gayhupage vatthumhi ratim nasetva puna nagamanam viya. Visannuttoti 7- kilesehi ekato na yutto byadhina muttagilano viya. Vimariyadikatena cetasati vigatamariyadakatena cittena, sabbabhavena sabbarammanena sabbakilesehi 8- muttacittenati attho. [14] Sannam parinnati gathaya pana ayam sankhepattho:- na kevalanca phassameva, api ca kho pana kamasannadibhedam sannam, sannanusarena va pubbe vuttanayeneva namarupampi tihi parinnahi parijanitva imaya patipadaya catubbidhampi vitareyya ogham, tato so tinnogho tanhaditthipariggahesu tanhaditthikilesappahanena 9- anupalitto khinasavamuni ragadisallanam abbulhatta abbulhasallo sativepullappattiya appamatto caram pubbabhage va appamatto caranto tena appamadacarena abbulhasallo hutva sakaparattabhavadibhedam nasimsati lokamimam paranca, annadatthu carimacittanirodha nirupadanova jatavedo parinibbatiti arahattanikutena desanam nitthapesi dhammanettithapanameva karonto, na tu imaya desanaya maggam va phalam va uppadesi khinasavassa desitattati. @Footnote: 1 Si. nikkilesapadanatthena, cha.Ma. nikkilesabyavadanatthena 2 cha.Ma.,ka. na palimpatiti @3 cha.Ma. apalittoti 4 cha.Ma. ayam saddo na dissati 5 cha.Ma. nissatoti papapahino @6 cha.Ma. paticchapitakilitthavatthu viya 7 ka. visamyuttoti 8 Si. sabbakilesena ekato @na yuttena 9 Ma. tanhaditthilepappahanena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page169.

Niladibhedam arammanam sanjanatiti sanna. Sa sanjananalakkhana, paccabhinnanarasa. Catubhumakasanna hi no sanjananalakkhana nama natthi, sabba sanjananalakkhanava. Ya panettha abhinnanena sanjanati, sa paccabhinnanarasa nama hoti. Tassa vaddhakissa darumhi abhinnanam katva puna tena abhinnanena tassa 1- paccabhijananakale, purisassa kalatilakadiabhinnanam sallakkhetva puna tena abhinnanena "asuko nama eso"ti tassa paccabhijananakale, ranno pilandhanagopakabhandagarikassa tasmim tasmim pilandhane namapannakam bandhitva "asukam pilandhanam nama ahara"ti vutte dipam jaletva saragabbham pavisitva pannam vacetva tassa tasseva pilandhanassa aharanakale ca pavatti veditabba. Aparo nayo:- sabbasangahikavasena hi sanjananalakkhana sanna, puna sanjananapaccayanimittakaranarasa daruadisu tacchakadayo viya, yathagahitanimittavasena abhinivesakaranapaccupatthana hatthidassakaandha viya, arammane anogalhavuttitaya aciratthanapaccupatthana va vijju viya, yathaupatthitavisayapadatthana tinapurisakesu migapotakanam purisoti 2- uppannasanna viya. Ya panettha nanasampayutta hoti, sa nanameva anuvattati sasambharapathaviadisu sesadhamma pathaviadini viyati veditabba. Kamapatisamyutta sanna kamasanna. Byapadapatisamyutta sanna byapadasanna. Vihimsapatisamyutta sanna vihimsasanna. Tesu dve sattesupi sankharesupi uppajjanti. Kamasanna hi piye manape satte va sankhare va vitakkentassa uppajjati. Byapadasanna appiye amanape satte va sankhare va kujjhitva olokanakalato patthaya yava vinasana uppajjati. Vihimsasanna sankharesu na @Footnote: 1 cha.Ma. tam 2 cha.Ma. purisati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page170.

Uppajjati. Sankharo hi dukkhapetabbo nama natthi. "ime satta hannantu va, ucchijjantu va, vinassantu va, ma va ahesun"ti cintanakale pana sattesu uppajjati. Nekkhammapatisamyutta sanna nekkhammasanna, sa asubhapubbabhage kamavacara hoti, asubhajhane rupavacara, tam jhanam padakam katva uppannamaggaphalakale lokuttaRa. Abyapadapatisamyutta sanna abyapadasanna, sa mettapubbabhage kamavacara hoti, mettajhane rupavacara, tam jhanam padakam katva uppannamaggaphalakale lokuttaRa. Avihimsapatisamyutta sanna avihimsasanna, sa karunapubbabhage kamavacara, karunajhane rupavacara, tam jhanam padakam katva uppannamaggaphalakale lokuttaRa. Yada alobho sisam hoti, tada itare dve tadanvayika bhavanti. Yada metta sisam hoti, tada itare dve tadanvayika bhavanti. Yada karuna sisam hoti, tada itare dve tadanvayika bhavantiti. Ruparammanam arabbha uppanna sanna rupasanna. Saddasannadisupi eseva nayo. Idam tassayeva arammanato namam. Arammananam vuttatta cakkhusamphassajadivatthunipi vuttaneva honti. Ya evarupa sannati annapi "patighasamphassaja sanna adhivacanasamphassaja sanna"ti evamadika veditabba. Tattha adhivacanasamphassaja sannatipi pariyayena chadvarikayeva. Tayo hi arupino khandha sayam pitthivattaka hutva attano 1- sahajatasannaya "adhivacanasamphassaja sanna"ti namam karonti, nippariyayena pana patighasamphassaja sanna nama pancadvarika sanna, adhivacanasamphassaja sanna nama manodvarika sanna. Eta atireka sanna pariggahitati veditabba. Sannati sabhavanamam. Sanjananati sanjananakaro. Sanjanitattanti sanjanitabhavo. @Footnote: 1 cha.Ma. attana

--------------------------------------------------------------------------------------------- page171.

Avijjoghanti puretum ayuttatthena kayaduccaritadi avindiyam nama, aladdhabbanti attho. Tam avindiyam vindatiti avijja. Tabbiparitato kayasucaritadi vindiyam nama, tam vindiyam na vindatiti avijja. Khandhanam rasattham, ayatananam ayatanattham, dhatunam sunnattham, indriyanam adhipatiyattham, saccanam tathattham aviditam karotiti avijja. Dukkhadinam pilanadivasena vuttam catubbidham 1- attham aviditam karotitipi avijja. Antavirahite samsare yonigatibhavavinnanatthitisattavasesu satte javapetiti avijja. Paramatthato avijjamanesu itthipurisadisu javati, vijjamanesu khandhadisu na javatiti avijja. Api ca cakkhuvinnanadinam vattharammanam paticca samuppannananca 2- dhammanam chadanatopi avijja, tam avijjogham. Kamoghavasena uttareyya. Bhavoghavasena patareyya. Ditthoghavasena samatikkameyya. Avijjoghavasena vitivatteyya. Atha va sotapattimaggena pahanavasena uttareyya. Sakadagamimaggena pahanavasena patareyya. Anagamimaggena pahanavasena samatikkameyya. Arahattamaggena pahanavasena vitivatteyya. Atha va "tareyyadipancapadam tadangadipancappahanena yojetabban"ti keci vadanti. "monam vuccati nanan"ti vatva tam pabhedato dassetum "ya panna pajanana"tiadimaha. Tam vuttanayameva thapetva "amoho dhammavicayo"ti padam. Amoho kusalesu dhammesu abhavanaya patipakkho bhavanahetu. Amohena aviparitam ganhati mulhassa viparitaggahanato. Amohena yathavam yathavato dharento yathasabhave pavattati. Mulho hi "taccham ataccham, atacchanca tacchan"ti ganhati, tatha icchitalabhadukkham hoti. 3- Amulhassa "tam kutettha labbha"ti evamadipaccavekkhanasambhavato maranadukkham na hoti. Sammohamaranam hi dukkham, na ca tam amulhassa hoti, pabbajitanam sukhasamvaso hoti, tiracchanayoniyam nibbatti na hoti. Mohena hi niccasammulha tiracchanayonim upapajjanti. Mohapatipakkho ca amoho mohavasena amajjhattabhavassa @Footnote: 1 catubbidham catubbidham (patisam.A. 1/98-99) 2 cha.Ma. vattharammananam @paticcasamuppadapaticcasamuppannananca 3 cha.Ma. na hoti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page172.

Abhavakaro. Amohena avihimsasanna dhatusanna majjhimaya patipattiya patipajjanam, pacchimaganthadvayassa 1- pabhedananca hoti. Pacchimani dve satipatthanani tasseva anubhavena ijjhanti. Amoho dighayukataya paccayo hoti. Asammulho hi hitahitam natva ahitam parivajjento hitanca patisevamano dighayuko hoti, attasampattiya aparihino hoti. Amulho hi attano hitameva karonto attanam sampadeti, ariyaviharassa paccayo hoti, udasinapakkhesu nibbuto hoti amulhassa sabbabhisankitaya 2- abhavato. Amohena anattadassanam hoti. Amulho hi yathavagahanakusalo aparinayakam khandhapancakam aparinayakato bujjhati. Yatha ca etena anattadassanam, evam anattadassanena amoho. 3- Ko hi nama attasunnatam bujjhitva puna sammoham apajjeyyati. Tena nanena samannagatoti etena vuttappakarena nanena samangibhuto sekkhadayo muni. Monappattoti patiladdhananena 4- munibhavam patto. Tiniti gananaparicchedo. Moneyyaniti munibhavakara moneyyakara patipada dhamma. Kayamoneyyantiadisu vinnattikayarupakayavasena pannapetabbam kayamoneyyam. Vinnattivacasaddavacavasena pannapetabbam vacimoneyyam. Manodvarikacittadivasena pannapetabbam manomoneyyam. Tividhakayaduccaritanam pahananti panatipataditividhanam kayato pavattanam dutthu caritanam pajahanam. Kayasucaritanti kayato pavattam sutthu caritam. Kayarammane nananti kayam arammanam katva aniccadivasena pavattam kayarammane nanam. Kayaparinnati kayam natatiranappahanaparinnahi jananavasena pavattam nanam. Parinnasahagato maggoti ajjhattikam kayam sammasitva uppaditamaggo parinnasahagato. Kaye chandaragassa pahananti kaye tanhachandaragassa pajahanam. 5- Kayasankharanirodhoti assasapassasanam nirodho avarano, catutthajjhanasamapattisamapajjanam. Vacisankharanirodhoti vitakkavicaranam nirodho avarano, @Footnote: 1 ka. pacchimaganthadvayassa 2 cha.Ma. sabbabhisangataya 3 cha.Ma. evam attadassanam mohena @4 cha.Ma. patiladdhanano 5 Si.,Ma. kayachandaragassa pahananti kayatanhachandaragassa pajahanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page173.

Dutiyajjhanasamapattisamapajjanam. Cittasankharanirodhoti sannavedananam nirodho avarano, sannavedayitanirodhasamapattisamapajjanam. Pathamagathaya kayamunintiadisu kayaduccaritappahanavasena kayamuni. Vaciduccaritap- pahanavasena vacamuni. Manoduccaritappahanavasena manomuni. Sabbakusalappahanavasena anasavamuni. Moneyyasampannanti janitabbam janitva phale thitatta moneyyasampannam. Ahu sabbappahayinanti sabbakilese pajahitva thitatta sabbappahayinam kathayanti. Dutiyagathaya ninhatapapakanti yo ajjhattabahiddhasankhate sabbasmimpi ayatane ajjhattabahiddharammanavasena uppattirahani sabbapapakani maggananena ninhaya dhovitva thitatta ninhatapapakam ahuti evamattho datthabbo. Agaramajjhe vasanta agaramunayo 1- pabbajjupagata anagaramunayo. Satta 2- sekkha sekkhamunayo. Arahanto asekkhamunayo. Paccekabuddha paccekamunayo. Sammasambuddha munimunayo. Puna kathetukamyatapucchavasena "katame agaramunayo"ti aha. Agarikati kasigorakkhadi- agarikakamme niyutta. Ditthapadati ditthanibbana. Vinnatasasanati vinnatam sikkhattayasasanam etesanti vinnatasasana. Anagarati kasigorakkhadiagariyakammam etesam natthiti pabbajita "anagara"ti vuccanti. Satta sekkhati sotapannadayo satta. Tisu sikkhasu sikkhantiti sekkha. Arahanto na sikkhantiti asekkha. Tam tam karanam paticca ekakava anacariyakava catusaccam bujjhitavantoti paccekabuddha paccekamunayo. Munimunayo vuccanti tathagatati ettha atthahi karanehi bhagava tathagato:- tatha agatoti tathagato, tatha gatoti tathagato, tathalakkhanam agatoti tathagato, tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato, tathadassitaya tathagato, tathavaditaya 3- tathagato, tathakaritaya tathagato, abhibhavanatthena tathagatoti. @Footnote: 1 cha.Ma. agaramunino. evamuparipi 2 cha.Ma. tattha 3 cha.Ma. tathavaditaya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page174.

Katham bhagava tatha agatoti tathagato? yatha sabbalokahitaya ussukkamapanna purimaka sammasambuddha agata. Kim vuttam hoti? yenabhiniharena purimaka bhagavanto agata, teneva amhakampi bhagava agato. Atha va yatha purimaka bhagavanto danasilanekkhammapannaviriyakhantisaccadhitthanamettupekkhasankhata dasa paramiyo dasa upaparamiyo dasa paramatthaparamiyoti samatimsaparamiyo puretva angapariccaganayanadhana- rajjaputtadarapariccaganti ime panca mahapariccage pariccajitva pubbayogapubba- cariyadhammakkhananatatthacariyadayo puretva buddhicariyaya kotim patva agata, tatha amhakampi bhagava agato. Yatha ca purimaka bhagavanto cattaro satipatthane, cattaro sammappadhane, cattaro iddhipade, pancindriyani, panca balani, satta bojjhange, ariyamatthangikam maggam bhavetva puretva agata, tatha amhakampi bhagava agato. Evam tatha agatoti tathagato. Yatha ca dipankarabuddhaadayo sabbannubhavam munayo idhagata tatha ayam sakyamunipi agato tathagato vuccati tena cakkhumati. (1) Katham tatha gatoti tathagato? yatha sampatijata purimaka bhagavanto gata. Kathanca te gata? te hi sampatijata samehi padehi pathaviyam patitthaya uttarabhimukha sattapadavitiharena gata. Yathaha:- sampatijato ananda bodhisatto samehi padehi pathaviyam patitthahitva uttarabhimukho sattapadavitiharena gacchati, setamhi chatte anudhariyamane sabba ca disa anuviloketi, asabhinca vacam bhasati "aggohamasmi lokassa jetthohamasmi lokassa, setthohamasmi lokassa, ayamantima jati, natthidani punabbhavo"ti. 1- @Footnote: 1 di.maha. 10/31/13, Ma.u. 14/207/173

--------------------------------------------------------------------------------------------- page175.

Tancassa gamanam tatham ahosi avitatham anekesam visesadhigamanam pubbanimittabhavena. Yam hi so sampatijato samehi padehi patitthati, idamassa caturiddhipadapatilabhassa pubbanimittam. Uttaramukhabhavo panassa sabbalokuttarabhavassa pubbanimittam. Satta- padavitiharo sattabojjhangaratanapatilabhassa. "suvannadanda vitipatanti camara"ti 1- ettha vuttacamarukkhepo pana sabbatitthiyanimmadanassa. 2- Setacchattadharanam arahattavimutti- varavimalasetacchattapatilabhassa. Sabbadisanuvilokanam sabbannutanavaranananapatilabhassa. Asabhivacabhasanam pana appativattiyavaradhammacakkappavattanassa pubbanimittam. Tatha ayam bhagavapi gato. Tancassa gamanam tatham ahosi avitatham tesamyeva visesadhigamanam pubbanimittabhavena. Tenahu porana:- "muhuttajatova gavampati yatha samehi padehi phusi vasundharam so vikkami satta padani gotamo setanca chattam anudharayum maru. Gantvana so satta padani gotamo disa vilokesi sama samantato atthangupetam giramabbhudirayi siho yatha pabbatamuddhanitthito"ti. 3- Evam tatha gatoti tathagato. Atha va yatha purimaka bhagavanto, ayampi bhagava tatheva nekkhammena 4- kamacchandam .pe. Pathamajjhanena nivarane .pe. Aniccanupassanaya niccasannam .pe. Arahattamaggena sabbakilese pahaya gato, evampi tatha gatoti tathagato. (2) @Footnote: 1 khu.su. 25/694/470 2 Si.,Ma. sabbatitthiyanimmathanassa @3 patisam.A. 1/223 4 ka. nikkhamena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page176.

Katham tathalakkhanam agatoti tathagato? pathavidhatuya kakkhalattalakkhanam tatham avitatham, apodhatuya paggharanalakkhanam, tejodhatuya unhattalakkhanam, vayodhatuya vitthambhanalakkhanam, akasadhatuya asamphutthalakkhanam, vinnanadhatuya vijananalakkhanam. Rupassa ruppanalakkhanam, vedanaya vedayitalakkhanam, sannaya sanjananalakkhanam, sankharanam abhisankharanalakkhanam, vinnanassa vijananalakkhanam. Vitakkassa abhiniropanalakkhanam, vicarassa anumajjanalakkhanam, pitiya pharanalakkhanam, sukhassa satalakkhanam, cittekaggataya avikkhepalakkhanam, phassassa phusanalakkhanam. Saddhindriyassa adhimokkhalakkhanam, viriyindriyassa paggahanalakkhanam, 1- satindriyassa upatthanalakkhanam, samadhindriyassa avikkhepalakkhanam, pannindriyassa pajananalakkhanam. Saddhabalassa assaddhiye akampiyalakkhanam, viriyabalassa kosajje, satibalassa mutthassacce, samadhibalassa uddhacce, pannabalassa avijjaya akampiyalakkhanam. Satisambojjhangassa upatthanalakkhanam, dhammavicayasambojjhangassa pavicayalakkhanam, viriyasambojjhangassa paggahalakkhanam, pitisambojjhangassa pharanalakkhanam, passaddhisambojjhangassa upasamalakkhanam, samadhisambojjhangassa avikkhepalakkhanam, upekkhasambojjhangassa patisankhanalakkhanam. Sammaditthiya dassanalakkhanam, sammasankappassa abhiniropanalakkhanam, sammavacaya pariggahanalakkhanam, 2- sammakammantassa samutthanalakkhanam, sammaajivassa vodanalakkhanam, sammavayamassa paggahanalakkhanam, sammasatiya upatthanalakkhanam, sammasamadhissa avikkhepalakkhanam. Avijjaya annanalakkhanam, sankharanam cetanalakkhanam, vinnanassa vijananalakkhanam, namassa namanalakkhanam, rupassa ruppanalakkhanam, salayatanassa ayatanalakkhanam, @Footnote: 1 cha.Ma. paggahalakkhanam. evamuparipi 2 cha.Ma. pariggahalakkhanam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page177.

Phassassa phusanalakkhanam, vedanaya vedayitalakkhanam, tanhaya hetulakkhanam, upadanassa gahanalakkhanam, bhavassa ayuhanalakkhanam, jatiya nibbattilakkhanam, jaraya jiranalakkhanam, maranassa cutilakkhanam. Dhatunam sunnatalakkhanam, ayatananam ayatanalakkhanam, satipatthananam upatthanalakkhanam, sammappadhananam padahanalakkhanam, iddhipadanam ijjhanalakkhanam, indriyanam adhipatilakkhanam, balanam akampiyalakkhanam, bojjhanganam niyyanalakkhanam, maggassa hetulakkhanam. Saccanam tathalakkhanam, samathassa avikkhepalakkhanam, vipassanaya anupassanalakkhanam, samathavipassananam ekarasalakkhanam, yuganaddhanam anativattanalakkhanam. Silavisuddhiya samvaranalakkhanam, cittavisuddhiya avikkhepalakkhanam, ditthivisuddhiya dassanalakkhanam, khaye nanassa samucchedalakkhanam, anuppade nanassa passaddhilakkhanam, chandassa mulalakkhanam. Manasikarassa samutthanalakkhanam, phassassa samodhanalakkhanam, vedanaya samosaranalakkhanam, samadhissa pamukhalakkhanam, satiya adhipateyyalakkhanam, pannaya tatuttariyalakkhanam, vimuttiya saralakkhanam, amatogadhassa nibbanassa pariyosanalakkhanam tatham avitatham, etam tathalakkhanam nanagatiya agato avirajjhitva patto anuppattoti tathagato. Evam tathalakkhanam agatoti tathagato. (3) Katham tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato? tathadhamma nama cattari ariyasaccani. Yathaha:- "cattarimani bhikkhave tathani avitathani anannathani. Katamani cattari? `idam dukkhan'ti bhikkhave tathametam avitathametam anannathametan"ti. 1- Vittharo. @Footnote: 1 sam.maha. 19/1090/375

--------------------------------------------------------------------------------------------- page178.

Tani ca bhagava abhisambuddhoti tathanam abhisambuddhatta tathagatoti vuccati. Abhisambodhattho 1- hi ettha gatasaddo. Api ca jaramaranassa jatipaccayasambhutasamudagatattho tatho avitatho anannatho .pe. Sankharanam avijjapaccayasambhutasamudagatattho tatho avitatho anannatho. Tatha avijjaya sankharanam paccayattho .pe. Jatiya jaraya maranassa 2- paccayattho tatho avitatho anannatho. Tam sabbam bhagava abhisambuddho, tasmapi tathanam abhisambuddhatta tathagato. Evam tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato. (4) Katham tathadassitaya tathagato? bhagava yam sadevake loke .pe. Sadevamanussaya pajaya aparimanasu lokadhatusu aparimananam sattanam cakkhudvare apatham agacchantam ruparammanam nama atthi, tam sabbakarena janati passati. Evam janato passato 3- ca tena tam itthanitthadivasena va ditthasutamutavinnatesu labbhamanakapadavasena va "katamantam rupam rupayatanam? yam rupam catunnam mahabhutanam upadaya vannanibha sanidassanam sappatigham nilam pitakan"tiadina 4- nayena anekehi namehi terasahi varehi dvipannasaya nayehi vibhajjamanam tathameva hoti, vitatham natthi. Esa nayo sotadvaradisupi apathamagacchantesu saddadisu. Vuttampi cetam bhagavata:- "yam bhikkhave sadevakassa lokassa .pe. Sadevamanussaya pajaya dittham sutam mutam vinnatam pattam pariyesitam anuvicaritam manasa, tamaham janami .pe. Tamaham abbhannasim. Tam tathagatassa viditam, tam tathagate 5- na upatthasi"ti. 6- Evam tathadassitaya tathagato. Tattha tathadassiatthe tathagatoti padasambhavo veditabbo. (5) @Footnote: 1 cha.Ma. abhisambuddhattho 2 cha.Ma. jaramaranassa 3 cha.Ma. evam janata passata @4 abhi.san. 34/616/188 5 cha.Ma. tathagato 6 an.catukka. 21/24/29

--------------------------------------------------------------------------------------------- page179.

Katham tathavaditaya tathagato? yam rattim bhagava bodhimande aparajitapallanke nisinno catunnam 1- maranam matthakam madditva anuttaram sammasambodhim abhisambuddho, yanca rattim yamakasalanamantare anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi, etthantare pancacattalisavassaparimane kale pathamabodhiyapi majjhimabodhiyapi pacchibodhiyapi yam bhagavata bhasitam suttam geyyam .pe. Vedallam. Sabbantam atthato ca byanjanato ca anupavajjam anunamanadhikam sabbakaraparipunnam ragamadanimmadanam dosamohamadanimmadanam, natthi tattha valaggamattampi pakkhalitam, sabbantam ekamuddikaya lancitam viya, 2- ekanaliya minitam viya, 3- ekatulaya tulitam viya ca tathameva hoti avitatham anannatham. Tenaha 4-:- "yanca cunda rattim tathagato anuttaram sammasambodhim abhisambujjhati, yanca rattim anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayati, yam etasmim antare bhasati lapati niddisati. Sabbantam tatheva hoti no annatha, tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 5- Gadattho hi ettha gatasaddo. Evam tathavaditaya tathagato. Api ca agadanam agado, vacananti attho. Tatho aviparito agado assati dakarassa takaram katva tathagatoti evametasmim atthe padasiddhi veditabba. (6) Katham tathakaritaya tathagato? bhagavato hi vacaya kayo anulometi, kayassapi vaca. Tasma yathavadi tathakari, yathakari tathavadi ca hoti. Evambhutassa cassa yatha vaca, kayopi tatha gato pavattoti attho. Yatha ca kayo, vacapi tatha gata pavattati tathagato. 6- Tenevaha "yathavadi bhikkhave tathagato tathakari, @Footnote: 1 su.vi. 1/64, pa.su. 1/55, mano.pu. 1/99 2 cha.Ma. lanchitam viya 3 cha.Ma. mitam viya @4 cha.Ma. yathaha 5 di.pa. 11/188/117 6 ka. tatha gatati tathagato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page180.

Yathakari tathavadi. Iti yathavadi tathakari, yathakari tathavadi. `tasma Tathagato'ti vuccati"ti. 1- Evam tathakaritaya tathagato. (7) Katham abhibhavanatthena tathagato? upari bhavaggam hettha avicim pariyantam katva tiriyam aparimanasu lokadhatusu sabbasatte abhibhavati silena samadhina pannaya vimuttiya vimuttinanadassanena, na tassa tula va pamanam va atthi, atha kho atulo appameyyo anuttaro rajadhiraja devanam atidevo sakkanam atisakko brahmanam atibrahma. Tenaha:- "sadevake bhikkhave loke .pe. Sadevamanussaya pajaya tathagato abhibhu anabhibhuto annadatthudaso vasavatti, tasma tathagato'ti vuccati"ti. 1- Tatthevam 2- padasiddhi veditabba:- agado viya agado. Ko panesa? desanavilaso ceva punnussayo ca. Tena hesa mahanubhavo bhisakko dibbagadena sappe viya sabbaparappavadino sadevakanca lokam abhibhavati. Iti sabbalokabhibhave 3- tatho aviparito desanavilasamayo ceva punnamayo ca agado assati dakarassa takaram katva tathagatoti veditabbo. Evam abhibhavanatthena tathagato. (8) Api ca tathaya gatotipi tathagato, tatham gatotipi tathagato. Gatoti avagato, atito patto patipannoti attho. Tattha sakalam lokam tiranaparinnaya tathaya gato avagatoti tathagato, lokasamudayam pahanaparinnaya tathaya gato atitoti tathagato, lokanirodham sacchikiriyaya tathaya gato pattoti tathagato, lokanirodhagaminipatipadam tatham gato patipannoti tathagato. Tena yam vuttam bhagavata:- "loko bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokasma tathagato visamyutto. @Footnote: 1 an.catukka. 21/23/28 2 Si.,Ma. tatrevam 3 cha.Ma....lokabhibhavane

--------------------------------------------------------------------------------------------- page181.

Lokasamudayo bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokasamudayo tathagatassa pahino. Lokanirodho bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokanirodho tathagatassa sacchikato. Lokanirodhagamini patipada bhikkhave tathagatena abhisambuddha, lokanirodhagamini patipada tathagatassa bhavita. Yam bhikkhave sadevakassa lokassa .pe. Anuvicaritam manasa, sabbantam tathagatena abhisambuddham. Tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 1- Tassa evampi attho veditabbo. Idampi ca tathagatassa tathagatabhavadipane mukhamattakameva. Sabbakarena pana tathagatova tathagatassa tathagatabhavam vanneyya. Yasma pana sabbabuddha tathagatagunenapi samasama, tasma sabbesam vasena "tathagato"ti aha. Arahantoti kilesehi arakatta, arinam arananca hatatta, paccayadinam arahatta, papakarane rahabhava tathagato araham. Araka hi so sabbakilesehi suviduravidure thito maggena savasananam kilesanam viddhamsitattati arakatta araham. So tato araka nama yassa yenasamangita asamangi ca dosehi natho tenaraham mato. Te ca tena 2- kilesarayo maggena hatati arinam hatattapi araham. Yasma ragadisankhata sabbepi arayo hata pannasatthena nathena tasmapi araham mato. Yancetam avijjabhavatanhamayanabhim 3- punnadiabhisankhararam jaramarananemim 4- asavasamudayamayena akkhena vijjhitva tibhavarathe samayojitam anadikalappavattam samsaracakkam, tassanena bodhimande viriyapadehi silapathaviyam patitthaya saddhahatthena kammakkhayakaram nanapharasum gahetava sabbe ara hatati araham. @Footnote: 1 an. catukka. 21/23/27-8 2 cha.Ma. te canena 3 ka....tanhamayanabhi @4 ka.jaramarananemi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page182.

Ara samsaracakkassa hata nanasina yato lokanathena tenesa "arahan"ti pavuccati. Aggadakkhineyyatta ca civaradipaccaye arahati pujavisesanca, teneva ca uppanne tathagate ye keci mahesakkha devamanussa, na te annattha pujam karonti. Tatha hi brahma sahampati sinerumattena ratanadamena tathagatam pujesi, yathabalanca anne deva ca manussa ca bimbisarakosalarajadayo. Parinibbutampi ca bhagavantam uddissa channavutikotidhanam vissajjetva asokamaharaja sakalajambudipe caturasitiviharasahassani patitthapesi. Ko pana vado annesam pujavisesananti paccayadinam arahattapi araham. Pujavisesam saha paccayehi yasma ayam arahati lokanatho atthanurupam arahanti loke tasma jino arahati namametam. Yatha ca loke ye keci panditamanino bala asilokabhayena raho papam karonti, evamesa na kadaci papam karotiti papakarane rahabhavatopi araham. Yasma natthi raho nama papakammesu tadino rahabhavena tenesa araham iti vissuto. Evam sabbathapi:- arakatta hatatta ca kilesarina so muni hatasamsaracakkaro paccayadinamaraho 1- na raho karoti papani araham tena pavuccatiti. 2- @Footnote: 1 cha.Ma. paccayadina caraho 2 cha.Ma. vuccatiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page183.

Yasma pana sabbe buddha arahattagunenapi samasama, tasma sabbesampi vasena "arahanto"ti aha. Sammasambuddhati samma samanca sabbadhammanam buddhatta sammasambuddho. Tatha hesa sabbadhamme sammasambuddho, abhinneyye dhamme abhinneyyato, parinneyye dhamme parinneyyato, pahatabbe dhamme pahatabbato, sacchikatabbe dhamme sacchikatabbato, bhavetabbe dhamme bhavetabbato. Tenevaha:- "abhinneyyam abhinnatam bhavetabbanca bhavitam pahatabbam pahinamme tasma buddhosmi brahmana"ti. 1- Atha va cakkhu dukkhasaccam, tassa mulakaranabhavena samutthapika purimatanha samudayasaccam, ubhinnam appavatti nirodhasaccam, nirodhapajanana patipada maggasaccanti evam ekekapaduddharenapi sabbadhamme samma samanca buddho. Esa nayo sotaghanajivhakayamanesu. Eteneva ca nayena rupadini cha ayatanani, cakkhuvinnanadayo cha vinnanakaya, cakkhusamphassadayo cha phassa, cakkhusamphassaja vedanadayo cha vedana, rupasannadayo cha sanna, rupasancetanadayo cha cetana, rupatanhadayo cha tanhakaya, rupavitakkadayo cha vitakka, rupavicaradayo cha vicara, rupakkhandhadayo pancakkhandha, dasa kasinani, dasa anussatiyo, uddhumatakasannadivasena dasa sanna, kesadayo dvattimsakara, dvadasayatanani, attharasa dhatuyo, kamabhavadayo nava bhava, pathamadini cattari jhanani, mettabhavanadayo catasso appamannayo, catasso arupasamapattiyo, patilomato jaramaranadini, anulomato avijjadini paticcasamuppadangani ca yojetabbani. Tatrayam ekapadayojana:- jaramaranam dukkhasaccam, jati samudayasaccam, ubhinnam nissaranam nirodhasaccam, nirodhapajanana patipada maggasaccanti evam ekekapaduddharena @Footnote: 1 khu.sutta. 25/574/448, Ma.Ma. 13/399/385

--------------------------------------------------------------------------------------------- page184.

Sabbadhamme samma samanca buddho anubuddho patividdho. Yam va pana kinci atthi neyyam nama, sabbassa sammasambuddhatta vimokkhantikananavasena sammasambuddho. Tesampana vibhago upari avibhavissatiti. 1- Yasma pana sabbabuddha sammasambuddhagunenapi samasama, tasma sabbesampi vasena "sammasambuddha"ti aha. Monenati kamam hi moneyyapatipadasankhatena maggananamonena muni nama hoti, idha pana tunhibhavam sandhaya "na monena"ti 2- vuttam. Mulharupoti tuccharuPo. Aviddasuti avinnu. Evarupo hi tunhibhutopi muni nama na hoti. Atha va moneyyamuni nama na hoti, tucchabhavo ca pana ananiva 3- hotiti attho. Yo ca tulamva paggayhati yatha hi tulam gahetva thito atirekam ce hoti, harati, unam ce hoti, pakkhipati, evameva so atirekam haranto viya papam harati parivajjeti, unake pakkhipanto viya kusalam paripureti. Evanca pana karonto silasamadhipannavimuttivimuttinanadassanasankhatam varam uttamameva adaya papani akusalakammani parivajjeti sa muni namati attho. Tena so muniti kasma pana so muniti ce? yam hettha vuttakaranam, tena so Muniti attho. Yo munati ubho loketi yo puggalo imasmim khandhadiloke tulam aropetva minanto viya "ime ajjhattika khandha, ime bahira"tiadina nayena ime ubho atthe munati. Muni tena pavuccatiti tena pana karanena "muni"ti vuccatiyevati attho. Asatancati gathaya ayam sankhepattho:- yvayam akusalakusalappabhedo, asatanca satanca dhammo, tam "ajjhattabahiddha"ti imasmim sabbaloke pavicayananena asatanca satanca natva dhammam. Tassa natatta eva, ragadibhedato sattavidham sangam tanhaditthibhedato duvidham jalanca aticca atikkamitva thito, so tena monasankhatena pavicayananena samannagatatta muni. Devamanussehi pujitoti idam panassa thutivacanam. So hi khinasavamunitta devamanussanam pujaraho hoti, tasma evam vuttoti. @Footnote: 1 cha.Ma. avi bhavissati 2 ka. monenati 3 cha.Ma. annani ca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page185.

Sallanti mulapadam. Satta sallaniti gananaparicchedo. Ragasallanti ranjanatthena rago ca pilajanakataya antotudanataya dunniharanataya sallancati ragasallam. Dosasalladisupi eseva nayo. Abbulhasalloti mulapadam. Abbuhitasalloti 1- nihatasallo. Uddhatasalloti 2- uddham hatasallo uddharitasallo. Samuddhatasalloti 3- upasaggavasena vutto. Uppatitasalloti luncitasallo. Samuppatitasalloti upasaggavasena. 4- Sakkaccakariti danadikusaladhammanam bhavanaya puggalassa va deyyadhammassa va sakkaccakaranavasena sakkaccakari. Satatabhavakaranena sataccakari. Atthitakaranena atthitakari. Yatha nama kakantako 5- thokam gantva thokam titthati, na nirantaram gacchati, evameva yo puggalo ekadivasam danam datva pujam va katva dhammam va sutva samanadhammam va katva puna cirassam karoti, tam na nirantaram pavatteti. So "asataccakari, anatthitakari"ti vuccati. Ayam evam na karotiti atthitakari. Anolinavuttikoti nirantarakaranasankhatassa vippharassa bhavena na linavuttikoti anolinavuttiko. Anikkhittacchandoti kusalakarane viriyacchandassa anikkhittabhavena anikkhittacchando. Anikkhittadhuroti viriyadhurassa anoropanena anikkhittadhuro, anosakkitamanasoti attho. Yo tattha chando ca vayamo cati yo tesu kusaladhammesu kattukamyatadhammacchando ca payuttasankhato 6- vayamo ca. Ussahanavasena ussaho ca. Adhimattussahanavasena ussolhi ca. Vayamo ceso param gamanatthena. Ussaho ceso pubbangamanatthena. Ussolhi ceso adhimattatthena. Appativani cati anivattana ca. Sati ca sampajannancati saratiti sati. Sampajanatiti sampajannam, samantato pakarehi janatiti attho. Satthakasampajannam sappayasampajannam gocarasampajannam asammohasampajannanti imassa sampajanassa vasena bhedo veditabbo. Atappanti kilesatapanaviriyam. Padhananti uttamaviriyam. Adhitthananti kusalakarane patitthabhavo. Anuyogoti anuyunjanam. Appamadoti nappamajjanam, satiya avippavaso. @Footnote: 1 cha.Ma. abbahitasalloti 2 cha.Ma. uddhatasalloti 3 ka. samuddharitassalloti, @cha.Ma. samuddhatasalloti 4 cha.Ma. upasaggavaseneva 5 Si. kukantako @6 cha.Ma. payattasankhato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page186.

Imam lokam nasimsatiti mulapadam. Sakattabhavanti attano attabhavam. Parattabhavanti paraloke attabhavam. Sakarupavedanadayo attano pancakkhandhe, pararupavedanadayo ca paraloke pancakkhandhe. Kamadhatunti kamabhavam. Rupadhatunti rupabhavam. Arupadhatunti arupabhavam. Puna ruparupavasena dukam 1- dassetum kamadhatum rupadhatum ekam katva, arupadhatum ekam katva vuttam. Gatim vati patitthanavasena pancagati vutta. Upapattim vati nibbattivasena catuyoni vutta. Patisandhim vati tinnam bhavanam ghatanavasena patisandhi vutta. Bhavam vati kammabhavavasena. Samsaram vati khandhadinam abbocchinnavasena. Vattam vati tebhumakavattam nasimsatiti. Saddhammapajjotikaya mahaniddesatthakathaya guhatthakasuttaniddesavannana nitthita. ----------------- @Footnote: 1 ka. dukkham


             The Pali Atthakatha in Roman Book 45 page 90-186. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=45&A=2055&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=45&A=2055&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=30              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=29&A=487              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=29&A=498              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=29&A=498              Contents of The Tipitaka Volume 29 http://84000.org/tipitaka/read/?index_29

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]