ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 51 : PALI ROMAN Buddha.A. (madhurattha.)

Avitathavacana. Vitathanti vitathavacanam natthiti attho. Dhuvam buddho bhavamahanti
aham ekamseneva buddho bhavissamiti niyatavasena avassambhavivasena ca vattamanavacanam
katanti veditabbam.
     Suriyuggamananti suriyassa udayanam, ayameva va patho. Dhuvasassatanti
ekamsabhavi ceva sassatanca. Nikkhantasayanassati sayanato nikkhantassa.
Apannasattananti garugabbhanam, gabbhininanti attho. Bharamoropananti
bharaoropanam, gabbhassa oropananti, attho. Makaro padasandhikaro,
sesametthapi uttanamevati.
     "svaham addha buddho bhavissami"ti evam katasannitthano buddhakarake
dhamme upadharetum "kaham nu kho buddhakaraka dhamma"ti uddham adho disasu
vidisasu"ti anukkamena sakalam dhammadhatum vicinanto pubbe poranakehi
bodhisattehi asevitanisevitam pathamam danaparamim disva evam attanam ovadi
"sumedhapandita tvam ito patthaya pathamam danaparamim pureyyasi. Yatha hi
nikujjito udakakumbho nissesam katva udakam vamatiyeva na paccaharati, evameva
dhanam va yasam va puttadaram va angapaccangam va anoloketva sabbattha 1-
yacakanam sabbam icchiticchitam nissesam katva dadamano bodhimule nisiditva
buddho bhavissasi"ti pathamam danaparamim dalham katva adhitthasi. Tena
vuttam:-
      [115] "handa buddhakare dhamme     vicinami ito cito
            uddham adho dasa disa       yavata dhammadhatuya.
      [116] Vicinanto tada dakkhim       pathamam danaparamim
            pubbakehi mahesihi         anucinnam mahapatham.
@Footnote: 1 Si.,i. sabbasampatti
      [117] Imam tvam pathamam tava        dalham katva samadiya
            danaparamitam gaccha         yadi bodhim pattumicchasi.
      [118] Yathapi kumbho sampunno     yassa kassaci adho kato
            vamatevudakam nissesam        na tattha parirakkhati.
      [119] Tatheva yacake disva      hinamukkatthamajjhime
            dadahi danam nissesam       kumbho viya adho kato"ti,
     tattha handati vavassaggatthe nipato. Buddhakare dhammeti buddhattare
dhamme. Buddhattakara nama dhamma  danaparamitadayo dasa dhamma. Vicinamiti
vicinissami, vimamsissami upaparikkhissamiti attho. Ito citoti ito ito,
ayameva va patho. Tattha tattha vicinamiti attho. Uddhanti devaloke.
Adhoti manussaloke. Dasa disati dasasu disasu, kattha nu kho te buddhakarakadhamma
uddham adho tiriyam disasu vidisasuti adhippayo. Yavata dhammadhatuyati
ettha yavatati paricchedavacanam. Dhammadhatuyati sabhavadhammassa, pavattaniti vacanaseso
datthabbo. Kim vuttam hoti? yavatika sabhavadhammanam kamaruparupadhammanam pavatti,
tavatikam vicinissamiti vuttam hoti.
     Vicinantoti vimamsanto upaparikkhanto. Pubbakehiti poranakehi
bodhisattehi. Anucinnanti ajjhacinnam 1- asevitam. Samadiyati samadiyanam
karohi, ajja patthaya ayam pathamam danaparami puretabba mayati evam
samadiyati attho. Danaparamitam gacchati danaparamim gaccha, purayati attho,
yadi bodhim pattumicchasiti bodhimulamupagantva anuttaram sammasambodhim pattum
icchasi ce. Yassa kassaciti udakassa va khirassa va yassa kassaci sampunano.
@Footnote: 1 Si.,i. acinnam
Sampunnasaddayoge sati samivacanam icchanti saddavidu. Karanatthe va samivacanam,
yena kenaciti attho, adho katoti hetthamukhikato. Na tattha parirakkhatiti
tasmim vamane na parirakkhati, nissesam udakam vamatevati attho. Hinamukkatthamajjhimeti
hinamajjhimapanite, makaro padasandhikaro. Kumbho viya adho katoti
hetthamukhikato viya kumbho. Yacake upagate disva "tvam sumedha attano
anavasesetva sabbadhanapariccagena danaparamim angapariccagena upaparamim,
jivitapariccagena paramatthaparaminca purehi"ti evam attanava attanam
ovadi.
     Athassa "na ettakeheva buddhakarakehi dhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato dutiyam silaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
patthaya silaparamim pureyyasi. Yatha camari migo nama jivitampi anoloketva
attano valameva rakkhati, evam tvampi ito patthaya jivitampi anoloketva
silameva rakkhanto buddho bhavissasi"ti dutiyam silaparamim dalham katva adhitthasi.
Tena vuttam:-
      [120] "na hete ettakayeva      buddhadhamma bhavissare
            annepi vicinissami          ye dhamma bodhipacana.
      [121] Vicinanto tada dakkhim         dutiyam silaparamim
            pubbakehi mahesihi           asevitanisevitam.
      [122] Imam tvam dutiyam tava          dalham katva samadiya
            silaparamitam gaccha            yadi bodhim pattumicchasi.
      [123] Yathapi camari valam           kisminci patilaggitam
            upeti maranam tattha           na vikopeti valadhim.
      [124] Tatheva catusu bhumisu           silani paripuraya
            parirakkha sabbada silam         camari viya valadhin"ti.
     Tattha na heteti na hi eteyeva. Bodhipacanati maggaparipacana.
Sabbannutannanaparipacana va. Dutiyam silaparaminti silam nama sabbesam
kusaladhammanam patittha, sile patitthito kusaladhammehi na parihayati, sabbepi
lokiyalokuttaragune patilabhati. Tasma silaparami puretabbati dutiyam silaparamim
addakkhinti attho.
     Asevitanisevitanti bhavitanceva bahulikatanca. Camariti camari migo.
Kisminciti yattha katthaci rukkhalatakantakadisu annatarasmim. Patilaggitanti
pativilaggitam. Tatthati yattha vilaggitam, tattheva thatva maranam upagacchati.
Na vikopetiti na chindati. Valadhinti valam chinditva na gacchati, tattheva
maranam upetiti attho.
     Catusu bhumisu silaniti catusu thanesu vibhattisilani, patimokkhasamvaraindriya-
samvaraajivaparisuddhipaccayasannissitavasenati attho. Bhumivasena pana dvisuyeva bhumisu
pariyapannam tampi catusilamevati. Paripurayati khandachiddasabaladiabhavena paripuraya.
Sabbadati sabbakalam. Camari viyati camari migo viya. Sesametthapi
uttanatthamevati.
     Athassa "na ettakeheva buddhakarakehi dhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato tatiyam nekkhammaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
patthaya nekkhammaparamimpi pureyyasi. Yathapi suciram bandhanagare vasamano
puriso na tattha sineham karoti, atha kho ukkanthito avasitukamo hoti,
evameva tvampi sabbabhave bandhanagarasadise katva passa, sabbabhavehi
Ukkanthito muccitukamo hutva nekkhammabhimukhova hohi, evam buddho bhavissasi"ti
tatiyam nekkhammaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:-
      [125] "na hete ettakayeva      buddhadhamma bhavissare
            annepi vicinissami          ye dhamma bodhipacana.
      [126] Vicinanto tada dakkhim         tatiyam nekkhammaparamim
            pubbakehi mahesihi           asevitanisevitam.
      [127] Imam tvam tatiyam tava          dalham katva samadiya
            nekkhammaparamitam gaccha        yadi bodhim pattumicchasi.
      [128] Yatha andughare puriso        ciravuttho dukhattito
            na tattha ragam janeti 1-      muttimyeva gavesati.
      [129] Tatheva tvam sabbabhave         passa andughare viya
            nekkhammabhimukho hohi        bhavato parimuttiya"ti.
     Tattha andughareti bandhanagare. Ciravutthoti cirakalam vuttho. Dukhatatitoti
dukkhapilito. Na tattha ragam janetiti tattha andughare ragam sineham na janeti
na uppadeti. "imam andugharam muncitva naham annattha gamissami"ti evam
tattha ragam na janeti, kintu 2- muttimyeva mokkhameva gavesatiti adhippayo.
Nekkhammabhimukhoti nikkhamanabhimukho hoti. Bhavatoti sabbabhavehi. Parimuttiyati
parimocanatthaya. "nekkhammabhimukho hutva, sambodhim papunissasi"tipi patho.
Sesamettha uttanatthamevati.
     Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato catuttham pannaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
@Footnote: 1 pali. abhijaneti        2 Si.,i. kim karosi
Patthaya pannaparamimpi pureyyasi. Hinamajjhimukkatthesu kanci avajjetva
sabbepi pandite upasankamitva panham puccheyyasi. Yathapi pindacariko bhikkhu
hinadibhedesu kulesu kinci kulam avivajjetva patipatiya pindaya caranto khippam
yapanamattam labhati, evameva tvampi sabbe pandite upasankamitva pucchanto
buddho bhavissasi"ti catuttham pannaparamim dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:-
      [130] "na hete ettakayeva     buddhadhamma bhavissare
            annepi vicinissami         ye dhamma bodhipacana.
      [131] Vicinanto tada dakkhim        catuttham pannaparamim
            pubbakehi mahesihi          asevitanisevitam.
      [132] Imam tvam catuttham tava        dalham katva samadiya
            pannaparamitam gaccha         yadi bodhim pattumicchasi.
      [133] Yathapi bhikkhu bhikkhanto       hinamukkatthamajjhime
            kulani ca vivajjento       evam labhati yapanam.
      [134] Tatheva tvam sabbakalam        paripuccham budham janam
            pannaya paramim gantva      sambodhim papunissasi"ti.
     Tattha bhikkhantoti pindaya caranto. Hinamukkatthamajjhimeti hinamukkatthamajjhimani
kulaniti attho. Lingavipariyaso kato. Na vivajjentoti na pariharanto
gharapatipatim muncitva caranto vivajjeti nama, evamakatvati attho. Yapananti
yapanamattam panadharanam aharam labhatiti attho. Paripucchanti "kim bhante kusalam,
kim savajjam. Kim anavajjan"tiadina 1- nayena tattha abhinnate pandite jane
upasankamitva paripucchantoti attho budham jananti panditam janam. "budhe jane"tipi
@Footnote: 1 di.pa. 11/84, 216/51, 136
Patho. Pannaya paraminti pannaya param. "pannaparamitam gantva"tipi patho.
Sesametthapi uttanamevati.
     Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato pancamam viriyaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
patthaya viriyaparamimpi pureyyasi. Yathapi siho migaraja sabbairiyapathesu
dalhaviriyo hoti, evam tvampi sabbabhavesu sabbairiyapathesu dalhaviriyo
anolinaviriyo samano buddho bhavissasi"ti pancamam viriyaparamim dalham katva
adhitthasi. Tena  vuttam:-
      [135] "na hete ettakayeva     buddhadhamma bhavissare
            annepi vicinissami         ye dhamma bodhipacana.
      [136] Vicinanto tada dakkhim        pancamam viriyaparamim
            pubbakehi mahesihi          asevitanisevitam.
      [137] Imam tvam pancamam tava        dalham katva samadiya
            viriyaparamitam gaccha          yadi bodhim pattumicchasi.
      [138] Yathapi siho migaraja       nisajjatthanacankame
            alinaviriyo hoti           paggahitamano sada.
      [139] Tatheva tvam sabbabhave        pagganha viriyam dalham
            viriyaparamitam gantva        sambodhim papunissasi"ti.
     Tattha alinaviriyoti anolinaviriyo. Sabbabhaveti jatajatabhave, sabbesu
bhavesuti attho. "araddhaviriyo hutva, sambodhim papunissasi"tipi patho.
Sesametthapi uttanamevati.
     Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato chatthamam khantiparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
patthaya khantiparamim paripureyyasi, sammananepi avamananepi khamova bhaveyyasi.
Yatha hi pathaviyam nama sucimpi pakkhipanti asucimpi, na ca tena pathavi sineham va
patigham va karoti, khamati sahati adhivasetiyeva, evameva tvampi sabbesam
sammananavamananesu khamo samano buddho bhavissasi"ti chatthamam khantiparamim
dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:-
      [140] "na hete ettakayeva      buddhadhamma bhavissare
            annepi vicinissami          ye dhamma bodhipacana.
      [141] Vicinanto tada dakkhim         chatthamam khantiparamim
            pubbakehi mahesihi           asevitanisevitam.
      [142] Imam tvam chatthamam tava         dalham katva samadiya
            tattha advejjhamanaso        sambodhim papunissasi.
      [143] Yathapi pathavi nama           sucimpi asucimpi ca
            sabbam sahati nikkhepam          na karoti patigham taya.
      [144] Tatheva tvampi sabbesam        sammanavamanakkhamo
            khantiparamitam gantva         sambodhim papunissasi"ti.
    Tattha tatthati tassam khantiparamiyam. Advejjhamanasoti ekamsamanaso. Sucimpiti
candanakunkumagandhamaladisucimpi. Asucampiti ahikukkuramanussakunapaguthamuttakhela-
singhanikadiasucimpi. Sahatiti khamati, adhivaseti. Nikkhepanti nikkhittam.
Patighanti kodham. Tayati taya vuttiya, taya nikkhittataya va. "patigham dayan"tipi
patho. Tassa tena nikkhepena patighanurodham na karotiti attho. Sammanavamanakkhamoti
Sabbesam sammananavamananasaho tvampi bhavati attho. "tatheva tvampi sabbabhave,
sammananavimanakkhamo"tipi pathanti. "khantiya paramim gantva"tipi patho, tassa
khantiya paramipuranavasena gantvati attho. Sesametthapi uttanamevati. Ito
param ettakampi avatva yattha yattha viseso atthi, tam tameva vatva pathantaram
dassetva gamissamati.
     Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato sattamam saccaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
patthaya saccaparamimpi pureyyasi, asaniya matthake patamanayapi dhanadinam
atthaya chandadinam vasena sampajanamusavadam nama ma bhasi. Yathapi osadhitaraka
nama sabbautusu attano gamanavithim vijahitva annaya vithiya na gacchati,
sakavithiyava gacchati, evameva tvampi saccam pahaya musavadam nama avadantoyeva
buddho bhavissasi"ti sattamam saccaparamim dalham katva adhitthasim. Tena vuttam:-
      [145] "na hete ettakayeva      buddhadhamma bhavissare
            annepi vicinissami          ye dhamma bodhipacana.
      [146] Vicinanto tada dakkhim         sattamam saccaparamim
            pubbakehi mahesihi           asevitanisevitam.
      [147] Imam tvam sattamam tava         dalham katva samadiya
            tattha advejjhavacano         sambodhim papunissasi.
      [148] Yathapi osadhi nama          tulabhuta sadevake
            samaye utuvasse va         na vokkamati vithito.
      [149] Tatheva tvampi saccesu        ma vokkamasi vithito
            saccaparamitam gantva         sambodhim papunissasi"ti.
     Tattha tatthati saccaparamiyam. Advejjhavacanoti avitathavacano. Osadhi namati
osadhitaraka, osadhagahane osadhitarakam uditam disva osadham ganhanti. Tasma
"osadhitaraka"ti vuccati. Tulabhutati pamanabhuta. Sadevaketi sadevakassa lokassa.
Samayeti vassasamaye. Utuvasseti hemantagimhesu. "samaye utuvatte"tipi patho.
Tassa samayeti gimhe. Utuvatteti hemante ca vassane cati attho. Na vokkamati
vithitoti tamtamutumhi attano gamanavithito na vokkamati na vigacchati, cha mase pacchimam
disam gacchati, cha mase pubbam disam gacchatiti. Atha va osadhi namati
singiverapipphalimaricadikam osadham. Na vokkamatiti yam yam phaladanasamattham osadham,
tam tam phaladanam okkamma attano phalam adatva na nivattati. Vithitoti gamanavithito,
pittaharo pittam harateva, vataharo vatam harateva, semhaharo semham haratevati
attho. Sesametthapi uttanamevati.
     Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato atthamam adhitthanaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam
ito patthaya adhitthanaparamimpi pureyyasi, yam adhitthasi, tasmim adhitthane
niccalo bhaveyyasi, yatha pabbato nama sabbadisasu vate paharantepi
na kampati na calati, attano thaneyeva titthati, evameva tvampi attano
adhitthane niccalo hontova buddho bhavissasi"ti atthamam adhitthanaparamim
dalham katva adhitthasiti. Tena vuttam:-
      [150] "na hete ettakayeva      buddhadhamma bhavissare
            annepi vicinissami          ye dhamma bodhipacana.
      [151] Vicinanto tada dakkhim         atthamam adhitthanaparamim
            pubbakehi mahesihi           asevitanisevitam.
      [152] Imam tvam atthamam tava         dalham katva samadiya
            tattha tvam acalo hutva       sambodhim papunissasi.
      [153] Yathapi pabbato selo        acalo suppatitthito
            na kampati bhusavatehi         sakatthaneva titthati.
      [154] Tatheva tvam adhitthane        sabbada acalo bhava
            adhitthanaparamitam gantva      sambodhim papunissasi"ti.
     Tattha seloti silamayo. Acaloti niccalo. Suppatitthitoti acalattava
sutthu patitthito. "yathapi pabbato acalo, nikhato suppatitthito"tipi patho.
Bhusavatehiti balavavatehi. Sakatthanevati attano thaneyeva, yathathitatthaneyevati
attho. Sesametthapi uttanamevati.
     Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato navamam mettaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
patthaya mettaparamim pureyyasi, hitesupi ahitesupi ekacittova bhaveyyasi.
Yathapi udakam nama papajanassapi kalyanajanassapi sitabhavam ekasadisam katva
pharati, evameva tvampi sabbasattesu mettacittena ekacittova hutva buddho
bhavissasi"ti navamam mettaparamim dalham katva adhitthasi"ti. Tena vuttam:-
      [155] "na hete ettakayeva      buddhadhamma bhavissare
            annepi vicinissami          ye dhamma bodhipacana.
      [156] Vicinanto tada dakkhim         navamam mettaparamim
            pubbakehi mahesihi           asevitanisevitam.
      [157] Imam tvam navamam tava          dalham katva samadiya
            mettaya asamo hohi        yadi bodhim pattumicchasi.
      [158] Yathapi udakam nama           kalyane papake jane
            samam pharati sitena            pavaheti rajomalam.
      [159] Tatheva tvam hitahite         samam mettaya bhavaya
            mettaparamitam gantva       sambodhim papunissasi"ti.
     Tattha asamo hohiti mettabhavanaya asadiso hohi. Tattha "tvam samasamo
hohi"tipi patho. So uttanatthova. Samanti tulyam. Pharatiti phusati. Pavahetiti
visodheti. Rajoti agantukarajam. Malanti sarire utthitam sedamaladim. "rajamalan"tipi
patho. Soyevattho. Hitahiteti hite ca ahite ca, mitte ca amitte cati
attho. Mettaya bhavayati mettam bhavaya vaddhehi. Sesametthapi uttanamevati.
     Athassa "na ettakeheva buddhakarakadhammehi bhavitabban"ti uttarimpi
upadharayato dasamam upekkhaparamim disva etadahosi "sumedhapandita tvam ito
patthaya upekkhaparamim paripureyyasi, sukhepi   dukkhepi majjhattova bhaveyyasi.
Yathapi pathavi nama sucimpi asucimpi ca pakkhipamane majjhattava hoti, evameva
tvampi sukhadukkhesu majjhattova honto buddho bhavissasi"ti dasamam upekkhaparamim
dalham katva adhitthasi. Tena vuttam:-
      [160] "na hete ettakayeva       buddhadhamma bhavissare
            annepi vicinissami           ye dhamma bodhipacana.
      [161] Vicinanto tada dakkhim          dasamam upekkhaparamim
            pubbakehi mahesihi            asevitanisevitam.
      [162] Imam tvam dasamam tava           dalham katva samadiya
            tulabhuto dalho hutva        sambodhim papunissasi.
      [163] Yathapi pathavi nama            nikkhittam asucim sucim
            upekkhati ubhopete          kopanunayavajjita.
      [164] Tatheva tvam sukhadukkhe          tulabhuto sada bhava
            upekkhaparamitam gantva       sambodhim papunissasi"ti.
     Tattha tulabhutoti majjhattabhave thito, yatha tulaya dando samam tulito
samam titthati, na namati na unnamati, evameva tvampi sukhadukkhesu tulasadiso
hutva sambodhim papunissasi. Kopanunayavajjitati patighanurodhavajjita.
"dayakopavivijjita"tipi patho, soyevattho. Sesam khantiparamiyam vuttanayeneva
veditabbam.
     Tato sumedhapandito ime dasa paramidhamme vicinitva tato param cintesi
"imasmim loke bodhisattehi paripuretabba bodhipacana buddhattakara 1- dhamma
ettakayeva, na ito bhiyyo, ima pana paramiyo uddham akasepi natthi, na
hettha pathaviyampi, na puratthimadisu disasupi atthi, mayhamyeva pana hadayamamsantareyeva
patitthita"ti. Evam tasam attano hadaye patitthitabhavam disva sabbapi
ta dalham katva adhitthaya punappunam sammasanto anulomapatilamam sammasi,
pariyante gahetva adimhi papesi, adimhi gahetva pariyante thapesi.
Majjhe gahetva ubhato osapesi, ubhato kotisu gahetva majjhe osapesi.
Bahirabhandapariccago paramiyo nama, angapariccago upaparamiyo nama,
jivitapariccago paramatthaparamiyo namati dasa paramiyo dasa upaparamiyo dasa
paratthaparamiyoti samatimsa paramiyo yamakatelam 2- vinivattento viya sammasi. Tassa
dasa paramiyo sammasantassa dhammatejena catunahutadikadviyojanasatasahassabahala
vipula ayam mahapathavi hatthina akkantanalakalapo viya uppiliyamanam ucchuyantam
viya ca mahaviravam viravamana sankampi sampakampi sampavedi. Kulalacakkam viya
telayantacakkam viya ca paribbhami. Tena vuttam:-
@Footnote: 1 Si. buddhakaraka     2 Ma. yantayamakatelam
      [165] "ettakayeva te loke     ye dhamma bodhipacana
            tatuddham natthi annatra         dalham tattha patitthaha.
      [166] Ime dhamme sammasato        sabhavasarasalakkhane
            dhammatejena vasudha          dasasahassi pakampatha.
      [167] Calati ravati pathavi            ucchuyantamva pilitam
            telayante yatha cakkam        evam kampati medani"ti.
     Tattha ettakayevati nidditthanam paramitanam anunadhikabhavassa dassanattham
vuttam. Tatuddhanti tato dasaparamihi uddham natthi. Annatrati annam, lakkhanam
saddasatthato gahetabbam. Tato dasaparamito anno buddhakarakadhammo natthiti
attho. Tatthati tasu dasasu paramisu. Patitthahati patittha, paripurento titthati
attho.
     Ime dhammeti paramidhamme. Sammasatoti upaparikkhantassa. Anadaratthe
samivacanam datthabbam. Sabhavasarasalakkhaneti sabhavasankhatena sarasalakkhanena
sammasantassati attho. Dhammatejenati paramipavicayananatejena. 1- Vasudhati vasuti
ratanam vuccati, tam dhareti, dhiyati va etthati vasudha. Ka sa? medani. 2-
Pakampathati pakampittha. Sumedhapandite pana paramiyo vicinante tassa nanatejena
dasasahassi pakampitthati attho.
     Calatiti chappakara 3- kampi. Ravatiti nadati vikujati. Ucchuyantamva pilitanti
nippilitam ucchuyantam viya. "gulayantamva pilitan"tipi patho. Soyevattho.
Telayanteti telapilanayante. Yatha cakkanti cakkikanam mahacakkayantam viya. Evanti yatha
telapilanacakkayantam paribbhamati kampati, evam ayam medani kampatiti attho.
Sesamettha uttanamevati.
@Footnote: 1 Si.,i....paricaYu...    2 Si. medini        3 Si.,i. cakkakaram
     Evam mahapathaviya kampamanaya rammanagaravasino manussa bhagavantam
parivisayamana santhatum asakkonta yugandharavatabbhahata mahasala viya mucchita
papatimsu. Ghatadini kulalabhandani pavattentani annamannam paharantani
cunnavicunnani ahesum. Mahajano bhitatasito sattharam upasankamitva "kim nu kho
bhagava' nagavatto ayam, bhutayakkhadevatasu annataravatto va'ti na hi mayam
etam janama. Api ca kho sabbopi ayam mahajano bhayena upadduto, kim nu
kho imassa lokassa papakam bhavissati, udahu kalyanam, kathetha no etam
karanan"ti pucchimsu.
     Atha sattha tesam katham sutva "tumhe ma bhayittha, ma kho cintayittha,
natthi vo ito nidanam bhayam, yo so maya ajja sumedhapandito' anagate
gotamo nama buddho bhavissati'ti byakato, so idani paramiyo sammasati,
tassa sammasantassa dhammatejena sakaladasasahassi lokadhatu ekappaharena kampati
ceva viravati ca"ti aha. Tena vuttam:-
      [168] "yavata parisa asi       buddhassa parivesane
            pavedhamana sa tattha       mucchita seti bhumiyam.
      [169] Ghatanekasahassani          kumbhinanca sata bahu
            sancunnamathita tattha         annamannam paghattita.
      [170] Ubbigga tasita bhita       bhanta byathitamanasa
            mahajana samagamma         dipankaramupagamum.
      [171] Kim bhavissati lokassa         kalyanamatha papakam
            sabbo upadduto loko      tam vinodehi cakkhuma.
      [172] Tesam tada sannapesi       dipankaro mahamuni
            vissattha hotha ma bhatha     imasmim pathavikampane.
      [173] Yamaham ajja byakasim        budadho loke bhavissati
            eso sammasati dhammam        pubbakam jinasevitam.
      [174] Tassa sammasato dhammam        buddhabhumim asesato
            tenayam kampita pathavi       dasasahassi sadevake"ti.
     Tattha yavatati yavatika. Asiti ahosi. "ya tada parisa asi"tipi
patho, tassa ya tattha parisa thita asiti attho. Pavedhamanati kampamana.
Sati sa parisa. Tatthati tasmim parivesanatthane. Setiti sayittha.
     Ghatati ghatanam, samiatthe paccattavacanam, ghatanam nekasahassaniti attho.
Sancunnamathitati cunna ceva mathita ca, mathitasancunnati attho. Annamannam
paghattitati annamannam pahata. Ubbiggati utrasahadaya. Tasitati sanjatatasa.
Bhitati bhayabhita. Bhantati phandanamanasa, vibbhantacittati attho. Sabbani
panetani annamannavevacanani. Samagammati samagantva. Ayameva va patho.
     Upaddutoti upahato. 1- Tam vinodehiti tam upaddutabhayam vinodehi, vinasayati
attho. Cakkhumati pancahi cakkhuhi cakkhuma. Tesam tadati te jane tada,
upayogatthe samivacanam. Sannapesiti napesi bodhesi. Vissatthati vissatthacitta.
Ma bhathati ma bhayatha. Yamahanti yam aham sumedhapanditam. Dhammanti paramidhammam.
Pubbakanti poranam. Jinasevitanti jinehi bodhisattakale sevitanti attho.
Buddhabhuminti paramidhammam. 2- Tenati tena sammasanakaranena. Kampitati calita.
Sadevaketi sadevake loke.
@Footnote: 1 Si.,i. upahato byathito      2 Si.,i. buddhaparamim
     Tato mahajano tathagatassa vacanam sutva hatthatuttho malagandhavilepanadini
adaya rammanagarato nikkhamitva bodhisattam upasankamitva malagandhadihi
pujetva vanditva padakkhinam katva rammanagarameva pavisi. Atha kho bodhisatto
dasa paramiyo sammasitva viriyam dalham katva adhitthaya nisinnasana vutthasi.
Tena vuttam:-
      [175] "buddhassa vacanam sutva   mano nibbayi tavade
            sabbe mam upasankamma    punapi mam abhivandisum.
      [176] Samadiyitva buddhagunam    dalham katvana manasam
            dipankaram namassitva     asana vutthahim tada"ti.
     Tattha mano nibbayiti mahajanassa pathavikampane ubbiggahadayassa tattha
karanam sutva mano nibbayi, santim agamasiti attho. "jano nibbayi"tipi
patho, so uttanoyeva. Samadiyitvati samma adiyitva, samadayati attho.
Buddhagunanti paramiyo. Sesam uttanameva.
     Atha kho bodhisattam dayitasabbasattam asana vutthahantam sakaladasasahassa-
cakkavaladevata sannipatitva dibbehi malagandhadihi pujetva "ayya sumedhatapasa
taya ajja dipankaradasabalassa padamule mahati patthana patthita, sa
te anantarayena samijjhatu, ma te tattha bhayam va chambhitattam va
ahosi. Sarire te appamattakopi rogo ma uppajjatu. Khippam paramiyo
puretva sammasambodhim pativijjha. Yatha pupphupagaphalupaga rukkha samaye pupphanti
ceva phalanti ca, tatheva tvampi tam samayam anatikkamitva khippam sambodhim
phusassu"tiadini thutimangalani payirudahamsu, evam payirudahitva bodhisattam
abhivadetva attano attano devatthanameva agamamsu. Bodhisattopi devatahi abhitthuto
"aham dasa paramiyo puretva kappasatasahassadhikanam catunnam asankhyeyyanam
matthake buddho bhavissami"ti viriyam dalham katva adhitthaya akasamabbhuggantva
isiganavantam himavantam agamasi. Tena vuttam:-
      [177] "dibbam manusakam puppham       deva manusaka ubho
            samokiranti pupphehi        vutthahantassa asana.
      [178] Vedayanti ca te sotthim     deva manusaka ubho
            mahantam patthitam tuyham        tam labhassu yathicchitam.
      [179] Sabbitiyo vivajjantu        soko rogo vinassatu
            ma te bhavantvantaraya 1- phusa khippam bodhimuttamam.
      [180] Yathapi samaye patte       pupphanti pupphino duma
            tatheva tvam mahavira        buddhananehi pupphasu.
      [181] Yatha ye keci sambuddha    purayum dasa parami
            tatheva tvam mahavira        puraya dasa parami.
      [182] Yatha ye keci sambuddha    bodhimandamhi 2- bujjhare
            tatheva tvam mahavira        bujjhassu jinabodhiyam.
      [183] Yatha ye keci sambuddha    dhammacakkam pavattayum
            tatheva tvam mahavira        dhammacakkam pavattaya.
      [184] Punnamaye yatha cando     parisuddho virocati
            tatheva tvam punnamano       viroca dasasahassiyam.
      [185] Rahumutto yatha suriyo     tapena atirocati
            tatheva loka muccitva     viroca siriya tuvam.
@Footnote: 1 Si.,i. tvantarayo     2 Ma. bodhimulamhi
      [186] Yatha ya kaci nadiyo      osaranti mahodadhim
            evam sadevaka loka      osarantu tavantike.
      [187] Tehi thutappasattho so      dasa dhamme samadiya
            te dhamme paripurento     pavanam pavisi tada"ti.
     Tattha dibbanti mandaravaparicchattakasantanakusesayadikam dibbakusumam deva
manusaka ca manusapuppham gahetvati attho. Samokirantiti mamopari samokirimsuti
attho. Vutthahantassati vutthahato. Vedayantiti nivedayimsu sannapesum. Sotthinti
sotthibhavam. Idani vedayitakaradassanattham "mahantam patthitam tuyhan"tiadi
vuttam. Taya pana sumedhapandita mahantam thanam patthitam, tam yathapatthitam labhassuti
attho.
     Sabbitiyoti entiti itiyo, sabba itiyo sabbitiyo, upaddava.
Vivajjantuti ma hontu. Soko rogo vinassatuti socanasankhato soko
rujanasankhato rogo ca vinassatu. Teti tava. Ma bhavantvantarayati ma
bhavantu antaraya. Phusati adhigaccha papunahi. Bodhinti arahattamaggananam
sabbannutannanampi vattati. Uttamanti settham 1- sabbabuddhagunadayakatta
arahattamaggananam "uttaman"ti vuttam. 1-
     Samayeti tassa tassa rukkhassa pupphanasamaye sampatteti attho. Pupphinoti
pupphanaka. Buddhananehiti attharasahi buddhananehi. Pupphasuti pupphassu. Purayunta
purayimsu. Purayati paripuraya. Bujjhareti bujjhimsu. Jinabodhiyanti jinanam buddhanam
bodhiya, sabbannubodhimuleti attho. Punnamayeti punnamasiyam. Punnamanoti
paripunnamanoratho.
@Footnote: 1-1 Si.,i. ime patha na dissanti
     Rahumuttoti rahuna sobbhanuna mutto. Tapenati patapena, alokena.
Loka muccitvati lokadhammehi alitto hutvati attho. Virocati viraja.
Siriyati buddhasiriya. Osarantiti mahasamuddam pavisanti. Osarantuti upagacchantu.
Tavantiketi tava santikam. Tehiti devehi. Thutappasatthoti thuto ceva pasattho ca,
thutehi va dipankaradihi pasatthoti thutappasattho. Dasa dhammeti dasa paramidhamme.
Pavananti mahavanam, dhammikapabbate mahavanam pavisiti attho. Sesagatha suuttana
evati.
                   Iti madhuratthavilasiniya buddhavamsatthakathaya
                    sumedhapatthanakathavannana nitthita.
                          -------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 51 page 155-174. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=51&A=3463&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=51&A=3463&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=181              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=6654              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=8274              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=8274              Contents of The Tipitaka Volume 33 http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]