อรรถกถาเล่มที่ ๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 วินย.อ. (สมนฺต.๑)

     สิกฺขํ อปจฺจกฺขาย ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวาติ สิกฺขญฺจ
อปฏิกฺขิปิตฺวา ทุพฺพลภาวญฺจ อปฺปกาเสตฺวา ฯ ยสฺมา ทุพฺพเลฺย
อาวิกเตปิ สิกฺขา อปจฺจกฺขาตาว โหติ สิกฺขาย ปน ปจฺจกฺขาตาย
ทุพฺพลฺยํ อาวิกตเมว โหติ ตสฺมา ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวาติ อิมินา
ปเทน น โกจิ วิเสสตฺโถ ลพฺภติ ฯ ยถา จ ปน ทิรตฺตติรตฺตํ
สหเสยฺยํ กปฺเปยฺยาติ วุตฺเตน ทิรตฺตวจเนน น โกจิ วิเสสตฺโถ
ลพฺภติ เกวลํ โลกโวหารวเสน พฺยญฺชนสิลิฏฺตาย มุขารุฬฺหตาย
เอตํ วุตฺตํ เอวมิทมฺปิ โวหารสุขตาย พฺยญฺชนสิลิฏฺตาย
มุขารุฬฺหตาย วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ ยสฺมา วา ภควา สาตฺถํ
สพฺยญฺชนํ ธมฺมํ เทเสติ ตสฺมา สิกฺขํ อปจฺจกฺขายาติ อิมินา อตฺถํ
สมฺปาเทตฺวา ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวาติ อิมินา พฺยญฺชนํ สมฺปาเทติ ฯ
ปริวาริกปทวิรหิตํ หิ เอกเมว อตฺถปทํ วุจฺจมานํ ปริวารวิรหิโต
ราชา วิย วตฺถาลงฺการวิรหิโต วิย จ ปุริโส น โสภติ ฯ
ปริวารเกน ปน อตฺถานุโลเมน สหายปเทน สทฺธึ ตํ โสภติ ฯ
ยสฺมา วา สิกฺขาปจฺจกฺขานสฺส เอกจฺจํ ทุพฺพลฺยาวิกมฺมํ อตฺโถ โหติ
ตสฺมา ตํ สนฺธาย สิกฺขํ อปจฺจกฺขายาติ ปทสฺส อตฺถํ วิวรนฺโต
ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวาติ อาห ฯ ตตฺถ สิยา ยสฺมา น สพฺพํ
ทุพฺพลฺยาวิกมฺมํ สิกฺขาปจฺจกฺขานํ ตสฺมา ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวาติ
ปมํ วตฺวา ตสฺส อตฺถนิยมนตฺถํ สิกฺขํ อปจฺจกฺขายาติ
วตฺตพฺพนฺติ ฯ ตญฺจ น ฯ กสฺมา ฯ อตฺถานุกฺกมาภาวโต ฯ
สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโนติ หิ วุตฺตตฺตา ยํ สิกฺขํ สมาปนฺโน ตํ
อปจฺจกฺขายาติ วุจฺจมาเน อนุกฺกเมน อตฺโถ วุตฺโต โหติ น
อญฺถา ฯ ตสฺมา อิทเมว ปมํ วุตฺตนฺติ ฯ อปิจ อนุปฏิปาฏิยาปิ
เอตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ กถํ ฯ สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโนติ เอตฺถ
ยํ สิกฺขํ สมาปนฺโน ตํ อปจฺจกฺขาย ยญฺจ สาชีวสมาปนฺโน
ตตฺถ ทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวาติ ฯ
     อิทานิ สิกฺขาปจฺจกฺขานทุพฺพลฺยาวิกมฺมานํ วิเสสาวิเสสํ
สิกฺขาปจฺจกฺขานลกฺขณญฺจ ทสฺเสนฺโต อตฺถิ ภิกฺขเวติอาทิมาห ฯ ตตฺถ
อตฺถิ ภิกฺขเวติอาทีนิ เทฺว มาติกาปทานิ ฯ ตานิ วิภชนฺโต
กถญฺจ ภิกฺขเวติอาทิมาห ฯ ตตฺรายํ อนุตฺตานปทวณฺณนา ฯ
กถนฺติ เกนากาเรน ฯ ทุพฺพลฺยาวิกมฺมญฺจาติ ทุพฺพลฺยสฺส
อาวิกมฺมญฺจ ฯ อิธาติ อิมสฺมึ สาสเน ฯ อุกฺกณฺิโตติ
อนภิรติยา อิมสฺมึ สาสเน กิจฺฉชีวิกปฺปตฺโต ฯ อถวา อชฺช
ยามิ เสฺว ยามิ อิโต ยามิ เอตฺถ ยามีติ อุทฺธํ กณฺ กตฺวา
วิหรมาโน วิกฺขิตฺโต อเนกคฺโคติ วุตฺตํ โหติ ฯ อนภิรโตติ
สาสเน อภิรติวิรหิโต ฯ สามญฺา จวิตุกาโมติ สมณภาวโต
อปคนฺตุกาโม ฯ ภิกฺขุภาวนฺติ ภิกฺขุภาเวน ฯ กรณตฺเถ
อุปโยควจนํ ฯ กณฺเ อาลคฺเคน อฏฺฏิเยยฺยาติอาทีสุ ปน ยถาลกฺขณํ
กรณวจเนเนว วุตฺตํ ฯ อฏฺฏิยมาโนติ อฏฺฏํ ปีฬิตํ ทุกฺขิตํ วิย
อตฺตานํ อาจรมาโน ฯ เตน วา ภิกฺขุภาเวน อฏฺฏิยมาโน
ปีฬิยมาโนติ อตฺโถ ฯ หรายมาโนติ ลชฺชมาโน ฯ ชิคุจฺฉมาโนติ
อสุจึ วิย ตํ ชิคุจฺฉนฺโต ฯ คิหิภาวํ ปฏฺยมาโนติอาทีนิ
อุตฺตานตฺถานิเยว ฯ ยนฺนูนาหํ พุทฺธํ ปจฺจกฺเขยฺยนฺติ เอตฺถ
ยนฺนูนาติ ปริวิตกฺกทสฺสเน นิปาโต ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ สจาหํ
พุทฺธํ ปจฺจกฺเขยฺยํ สาธุ วต เม สิยาติ ฯ วทติ วิญฺาเปตีติ
อิมมตฺถํ เอเตหิ วา อญฺเหิ วา พฺยญฺชเนหิ วจีเภทํ กตฺวา
วทติเจว ยสฺส จ วทติ ตํ วิญฺาเปติ ชานาเปติ ฯ เอวมฺปีติ
อุปริ อตฺถํ สมฺปิณฺฑนตฺโถ ปิกาโร ฯ เอวมฺปิ ทุพฺพลฺยาวิกมฺมญฺเจว
โหติ สิกฺขา จ อปจฺจกฺขาตา อญฺถาปิ ฯ อิทานิ ตํ อญฺถาปิ
ทุพฺพลฺยาวิกมฺมํ สิกฺขาย จ อปจฺจกฺขานํ ทสฺเสนฺโต อถวา
ปนาติอาทิมาห ฯ ตํ สพฺพํ อตฺถโต อุตฺตานเมว ฯ ปทโต ปเนตฺถ
อาทิโต ปฏฺาย พุทฺธํ ปจฺจกฺเขยฺยํ ธมฺมํ สงฺฆํ สิกฺขํ วินยํ
ปาฏิโมกฺขํ อุทฺเทสํ อุปชฺฌายํ อาจริยํ สทฺธิวิหาริกํ อนฺเตวาสิกํ
สมานูปชฺฌายกํ สมานาจริยกํ สพฺรหฺมจารึ ปจฺจกฺเขยฺยนฺติ อิมานิ
จุทฺทส ปทานิ ปจฺจกฺขานากาเรน วุตฺตานิ ฯ คิหี อสฺสนฺติอาทีนํ คิหี
อุปาสโก อารามิโก สามเณโร ติตฺถิโย ติตฺถิยสาวโก อสฺสมโณ
อสกฺยปุตฺติโย อสฺสนฺติ อิมานิ อฏฺ ปทานิ อสฺสนฺติ อิมินา
ภาววิกปฺปากาเรน วุตฺตานิ ฯ เอวํ ยนฺนนาหนฺติ อิมินา ปฏิสํยุตฺตานิ
ทฺวาวีสติ ปทานิ ฯ {๔๖} ยถา จ เอตานิ เอวํ ยทิ ปนาหํ อถาหํ
หนฺทาหํ โหติ เมติ อิเมสุ เอกเมเกน ปฏิสํยุตฺตานิ ทฺวาวีสตีติ
สพฺพาเนว สตญฺจ ทส ปทานิ โหนฺติ ฯ {๔๗} ตโต ปรํ
สริตพฺพวตฺถุทสฺสนนเยน ปวตฺตานิ มาตรํ สรามีติอาทีนิ สตฺตรส ปทานิ ฯ
ตตฺถ เขตฺตนฺติ สาลิเขตฺตาทิ ฯ วตฺถุนฺติ ติณปณฺณสากผลาผล-
สมุฏฺานฏฺานํ ฯ สิปฺปนฺติ กุมฺภการเปสการสิปฺปาทิกํ ฯ {๔๘} ตโต
ปรํ สกิญฺจนสปลิโพธภาวทสฺสนวเสน ปวตฺตานิ มาตา เม อตฺถิ
สา มยา โปเสตพฺพาติอาทีนิ นว ปทานิ ฯ {๔๙} ตโต ปรํ
สนิสฺสยสปฺปติฏฺภาวทสฺสนวเสน ปวตฺตานิ มาตา เม อตฺถิ สา มํ
โปเสสฺสตีติอาทีนิ โสฬส ปทานิ ฯ {๕๐} ตโต ปรํ เอกภตฺตเอกเสยฺย-
พฺรหฺมจริยานํ ทุกฺกรภาวทสฺสเนน ปวตฺตานิ ทุกฺกรนฺติอาทีนิ อฏฺ
ปทานิ ฯ ตตฺถ ทุกฺกรนฺติ เอกภตฺตาทีนํ กรเณ ทุกฺกรตํ ทสฺเสติ ฯ
น สุกรนฺติ สุกรภาวํ ปฏิกฺขิปติ ฯ เอวํ ทุจฺจรํ น สุจรนฺติ
เอตฺถ ฯ น อุสฺสหามีติ ตตฺถ อุสฺสาหาภาวํ อสกฺกุเณยฺยตํ
ทสฺเสติ ฯ น วิสหามีติ อสยฺหตํ ทสฺเสติ ฯ น รมามีติ รติยา
อภาวํ ทสฺเสติ ฯ นาภิรมามีติ อภิรติยา อภาวํ ทสฺเสติ ฯ เอวํ
อิมานิ จ ปญฺาส ปุริมานิ จ ทสุตฺตรสตนฺติ สฏฺิสตํ ปทานิ
ทุพฺพลฺยาวิกมฺมวาเร วุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิ ฯ {๕๑} สิกฺขาปจฺจกฺขานวาเรปิ
กถญฺจ ภิกฺขเวติอาทิ สพฺพํ อตฺถโต อุตฺตานเมว ฯ ปทโต
ปเนตฺถาปิ พุทฺธํ ปจฺจกฺขามิ ธมฺมํ สงฺฆํ สิกฺขํ วินยํ ปาฏิโมกฺขํ
อุทฺเทสํ อุปชฺฌายํ อาจริยํ สทฺธิวิหาริกํ อนฺเตวาสิกํ สมานูปชฺฌายกํ
สมานาจริยกํ สพฺรหฺมจารึ ปจฺจกฺขามีติ อิมานิ จุทฺทส ปทานิ
สิกฺขาปจฺจกฺขานวจนสมฺพนฺเธน ปวตฺตานิ ฯ สพฺพปเทสุ จ วทติ
วิญฺาเปตีติ วจนสฺส อยมตฺโถ ฯ วจีเภทํ กตฺวา วทติ ยสฺส จ
วทติ ตํ เตเนว วจีเภเทน อยํ สาสนํ ชหิตุกาโม สาสนโต
มุญฺจิตุกาโม ภิกฺขุภาวํ ชหิตุกาโม อิมํ วากฺยเภทํ กโรตีติ
วิญฺาเปติ สาเวติ ชานาเปติ ฯ สเจ ปนายํ พุทฺธํ ปจฺจกฺขามีติ
วตฺตุกาโม ปทปจฺจาภฏฺ กตฺวา ปจฺจกฺขามิ พุทฺธนฺติ วา วเทยฺย
มิลกฺขภาสาสุ วา อญฺตรภาสาย ตมตฺถํ วเทยฺย พุทฺธํ
ปจฺจกฺขามีติ วตฺตุกาโม อุปฺปฏิปาฏิยา ธมฺมํ ปจฺจกฺขามีติ วา
สพฺรหฺมจารึ ปจฺจกฺขามีติ วา วเทยฺย เสยฺยถาปิ
อุตฺตริมนุสฺสธมฺมวิภงฺเค ปมํ ฌานํ สมาปชฺชามีติ วตฺตุกาโม ทุติยํ
ฌานนฺติ วทติ สเจ ยสฺส วทติ โส อยํ ภิกฺขุภาวํ ชหิตุกาโม เอตมตฺถํ
วทตีติ เอตฺตกมตฺตมฺปิ ชานาติ วิรุทฺธนฺนาม นตฺถิ เขตฺตเมว
โอติณฺณํ ปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ สกฺกตฺตา วา พฺรหฺมตฺตา
วา จุตสตฺโต วิย จุโตว โหติ สาสนา ฯ สเจ ปน พุทฺธํ
ปจฺจกฺขินฺติ วา พุทฺธํ ปจฺจกฺขิสฺสามีติ วา พุทฺธํ ปจฺจกฺเขยฺยนฺติ
วา อตีตานาคตปริกปฺปวจเนหิ วทติ ทูตํ วา ปหิณติ สาสนํ
เปเสติ อกฺขรํ วา ฉินฺทติ หตฺถมุทฺธาย วา ตมตฺถํ อาโรเจติ
อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมาโรจนํ ปน
หตฺถมุทฺธายปิ สีสํ เอติ ฯ สิกฺขาปจฺจกฺขานํ มนุสฺสชาติยสตฺตสฺส
สนฺติเก จิตฺตสมฺปยุตฺตํ วจีเภทํ กโรนฺตสฺเสว สีสํ เอติ ฯ วจีเภทํ
กตฺวา วิญฺาเปนฺโตปิจ ยทิ อยเมว ชานาตูติ เอกํ นิยเมตฺวา
อาโรเจติ ตญฺจ โสเยว ชานาติ ปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ
อถ โส น ชานาติ อญฺโ สมีเป ิโต ชานาติ อปจฺจกฺขาตา
โหติ สิกฺขา ฯ อถ ทฺวินฺนํ ิตฏฺาเน ทฺวินฺนมฺปิ นิยเมตฺวา
เอเตสํ อาโรเจมีติ วทติ เตสุ เอกสฺมึ ชานนฺเตปิ ทฺวีสุ ชานนฺเตสุปิ
ปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ เอวํ สมฺพหุเลสุปิ เวทิตพฺพํ ฯ สเจ
ปน อนภิรติยา ปีฬิโต สภาเค ภิกฺขู ปริสงฺกมาโน โยโกจิ
ชานาตูติ อุจฺจาสทฺทํ กโรนฺโต พุทฺธํ ปจฺจกฺขามีติ วทติ ตญฺเจ
อวิทูเร ิโต วนกมฺมิโก วา อญฺโ วา สมยญฺู ปุริโส สุตฺวา
อุกฺกณฺิโต อยํ สมโณ คิหิภาวํ ปฏฺเติ สาสนโต จุโตติ ชานาติ
ปจฺจกฺขาตาว โหติ สิกฺขา ฯ ตํขณญฺเว ปน อปุพฺพํ อจริมํ
ทุชฺชานํ ฯ สเจ อาวชฺชนสมเยน ชานาติ ยถา ปกติยา โลเก
มนุสฺสา วจนํ สุตฺวา ชานนฺติ ปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ อถ
อปรภาเค กึ อิมินา วุตฺตนฺติ กงฺขนฺโต จิเรน ชานาติ อปจฺจกฺขาตา
โหติ สิกฺขา ฯ อิทํ หิ สิกฺขาปจฺจกฺขานญฺจ อุปริ
อภูตาโรจนทุฏฺุลฺลวาจอตฺตกามทุฏฺโทสภูตาโรจนสิกฺขาปทานิ จ
เอกปริจฺเฉทานิ อาวชฺชนสมเยน าเตเอว สีสํ เอนฺติ ฯ กึ อยํ
ภณตีติ กงฺขตา จิเรน าเต สีสํ น เอนฺติ ฯ ยถา จายํ พุทฺธํ
ปจฺจกฺขามีติ ปเท วินิจฺฉโย วุตฺโต เอวํ สพฺพปเทสุ เวทิตพฺโพ ฯ
ยสฺมา จ ยทา สิกฺขา ปจฺจกฺขาตา โหติ ตทา ยนฺนูนาหํ พุทฺธํ
ปจฺจกฺเขยฺยนฺติอาทีนิ อวทตาปิ ทุพฺพลฺยํ อาวิกตํ โหติ ตสฺมา
สพฺเพสมฺปิ ปทานํ อวสาเน วุตฺตํ เอวมฺปิ ภิกฺขเว ทุพฺพลฺยาวิกมฺมญฺเจว
โหติ สิกฺขา จ ปจฺจกฺขาตาติ ฯ ตโต ปรํ คิหีติ มํ ธาเรหีติ
เอตฺถ สเจ คิหี ภวิสฺสามีติ วา คิหี โหมีติ วา คิหี ชาโตมฺหีติ
วา คิหิมฺหีติ วา วทติ อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ สเจ ปน
อชฺช ปฏฺาย คิหีติ มํ ธาเรหีติ วา ชานาหีติ วา สญฺชานาหีติ
วา มนสิกโรหีติ วา วทติ อริยเกน วา วทติ มิลกฺขเกน
วา เอวเมตสฺมึ อตฺเถ วุตฺเต ยสฺส วทติ สเจ โส ชานาติ
ปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ เอส นโย เสเสสุปิ อุปาสโกติอาทีสุ
สตฺตสุ ปเทสุ ฯ เอวํ อิมานิ จ อฏฺ ปุริมานิ จ
จุทฺทสาติ ทฺวาวีสติ ปทานิ โหนฺติ ฯ {๕๒} อิโต ปรํ ปุริมาเนว จุทฺทส
ปทานิ อลมฺเม กินฺนุเม น มมตฺโถ สุมุตฺตาหนฺติ อิเมหิ จตูหิ
โยเชตฺวา วุตฺตานิ ฉปฺปญฺาส โหนฺติ ฯ ตตฺถ อลนฺติ โหตุ
ปริยตฺตนฺติ อตฺโถ ฯ กินฺนุเมติ กึ มยฺหํ กิจฺจํ กึ กรณียํ กึ
สาเธตพฺพนฺติ อตฺโถ ฯ น มมตฺโถติ นตฺถิ มม อตฺโถ ฯ
สุมุตฺตาหนฺติ สุมุตฺโต อหํ ฯ เสสเมตฺถ วุตฺตนยเมว ฯ เอวํ
อิมานิ จ ฉปฺปญฺาส ปุริมานิ จ ทฺวาวีสตีติ อฏฺสตฺตติ ปทานิ
สรูเปเนว วุตฺตานิ ฯ {๕๓} ยสฺมา ปน เตสํ เววจเนหิปิ สิกฺขาปจฺจกฺขานํ
โหติ ตสฺมา ยานิ วาปนญฺานิปีติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ยานิ
วาปนญฺานิปีติ ปาลิยํ พุทฺธนฺติอาทีนิ อาคตปทานิ เปตฺวา
ยานิ อญฺานิ อตฺถิ ฯ พุทฺธเววจนานิ ๑- วาติ พุทฺธสฺส วา
ปริยายนามานิ ฯเปฯ อสกฺขปุตฺติยสฺส วา ฯ ตตฺถ วณฺณปฏฺาเน อาคตํ
@เชิงอรรถ: ๑. วิวิธํ เอกสฺมึเยว อตฺเถ วจนํ วิวจนเมว เววจนนฺติ โยชนาวิคฺคโห.
นามสหสฺสํ อุปาลิคาถาสุ นามสตํ อญฺานิ จ คุณโต ลพฺภมานานิ
นามานิ พุทฺธเววจนานีติ เวทิตพฺพานิ ฯ สพฺพานิปิ ธมฺมสฺส นามานิ
ธมฺมเววจนานีติ เวทิตพฺพานิ ฯ เอส นโย สพฺพตฺถ ฯ อยํ
ปเนตฺถ โยชนา ฯ พุทฺธํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ
ยถารุตฺตเมว ฯ สมฺมาสมฺพุทฺธํ ปจฺจกฺขามิ อนนฺตพุทฺธึ อโนมพุทฺธึ
โพธิปฺปญฺาณํ ธีรํ วิคตโมหํ ปภินฺนขีลํ วิชิตวิชยํ ปจฺจกฺขามีติเอวมาทิ
พุทฺธเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ ฯ ธมฺมํ ปจฺจกฺขามีติ น
เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ยถารุตฺตเมว ฯ สฺวากฺขาตํ ธมฺมํ ปจฺจกฺขามิ
สนฺทิฏฺิกํ อกาลิกํ เอหิปสฺสิกํ โอปนยิกํ ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺพํ วิญฺูหิ
ธมฺมํ ปจฺจกฺขามิ อสงฺขตํ ธมฺมํ ปจฺจกฺขามิ วิราคํ นิโรธํ อมตํ
ธมฺมํ ปจฺจกฺขามิ ทีฆนิกายํ ปจฺจกฺขามิ พฺรหฺมชาลํ มชฺฌิมนิกายํ
มูลปริยายํ สํยุตฺตนิกายํ องฺคุตฺตรนิกายํ ชาตกนิกายํ อภิธมฺมํ
กุสลํ ธมฺมํ อกุสลํ ธมฺมํ อพฺยากตํ ธมฺมํ สติปฏฺานํ สมฺมปฺปธานํ
อิทฺธิปาทํ อินฺทฺริยํ พลํ โพชฺฌงฺคํ มคฺคํ ผลํ นิพฺพานํ ปจฺจกฺขามิ
จตุราสีติธมฺมกฺขนฺธสหสฺเสสุ เอกธมฺมกฺขนฺธสฺสาปิ นามํ
ธมฺมเววจนเมว ฯ เอวํ ธมฺมเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ สงฺฆํ
ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ สุปฏิปนฺนํ สงฺฆํ ปจฺจกฺขามิ
อุชุปฏิปนฺนํ ายปฏิปนฺนํ สามีจิปฏิปนฺนํ สงฺฆํ จตุปฺปุริสยุคํ สงฺฆํ
อฏฺปุริสปุคฺคลํ สงฺฆํ อาหุเนยฺยํ ปาหุเนยฺยํ ทกฺขิเณยฺยํ อญฺชลิกรณียํ
อนุตฺตรํ ปุญฺกฺเขตฺตํ สงฺฆํ ปจฺจกฺขามีติ เอวํ สงฺฆเววจเนน
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ สิกฺขํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน
ปจฺจกฺขานํ ฯ ภิกฺขุสิกฺขํ ปจฺจกฺขามิ ภิกฺขุนีสิกฺขํ อธิสีลสิกฺขํ
อธิจิตฺตสิกฺขํ อธิปญฺาสิกฺขํ ปจฺจกฺขามีติ เอวํ สิกฺขาเววจเนน
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ วินยํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน
ปจฺจกฺขานํ ฯ ภิกฺขุวินยํ ปจฺจกฺขามิ ภิกฺขุนีวินยํ ปมํ ปาราชิกํ
ทุติยํ ตติยํ จตุตฺถํ ปาราชิกํ สงฺฆาทิเสสํ ถุลฺลจฺจยํ ปาจิตฺติยํ
ปาฏิเทสนียํ ทุกฺกฏํ ทุพฺภาสิตํ ปจฺจกฺขามีติเอวมาทิ วินยเววจเนน
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ ปาฏิโมกฺขํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน
ปจฺจกฺขานํ ฯ ภิกฺขุปาฏิโมกฺขํ ปจฺจกฺขามิ ภิกฺขุนีปาฏิโมกฺขํ
ปจฺจกฺขามีติ เอวํ ปาฏิโมกฺขเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ
อุทฺเทสํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ ภิกฺขุปาฏิโมกฺขุทฺเทสํ
ปมํ ปาฏิโมกฺขุทฺเทสํ ทุติยํ ตติยํ จตุตฺถํ ปญฺจมํ ปาฏิโมกฺขุทฺเทสํ
สมฺมาสมฺพุทฺธุทฺเทสํ อนนฺตพุทฺธิอุทฺเทสํ อโนมพุทฺธิอุทฺเทสํ
โพธิปฺปญฺาณุทฺเทสํ ธีรุทฺเทสํ วิคตโมหุทฺเทสํ ปภินฺนขีลุทฺเทสํ
วิชิตวิชยุทฺเทสํ ปจฺจกฺขามีติเอวมาทิ อุทฺเทสเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ
โหติ ฯ อุปชฺฌายํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ โย มํ
ปพฺพาเชสิ โย มํ อุปสมฺปาเทสิ ยสฺส มูเลนาหํ ปพฺพชิโต ยสฺส
มูเลนาหํ อุปสมฺปนฺโน ยสฺส มูลิกา มยฺหํ ปพฺพชฺชา ยสฺส มูลิกา
มยฺหํ อุปสมฺปทา ตาหํ ปจฺจกฺขามีติ เอวํ อุปชฺฌายเววจเนน
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ อาจริยํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน
ปจฺจกฺขานํ ฯ โย มํ ปพฺพาเชสิ โย มํ อนุสฺสาเวสิ ยาหํ
นิสฺสาย วสามิ ยาหํ อุทฺทิสาเปมิ ยาหํ ปริปุจฺฉามิ โย เม
อุทฺทิสติ โย มํ ปริปุจฺฉาเปติ ตาหํ ปจฺจกฺขามีติ เอวํ
อาจริยเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ สทฺธิวิหาริกํ ปจฺจกฺขามีติ
น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ ยาหํ ปพฺพาเชสึ ยาหํ อุปสมฺปาเทสึ
มยฺหํ มูเลน โย ปพฺพชิโต มยฺหํ มูเลน โย อุปสมฺปนฺโน
มยฺหํ มูลิกา ยสฺส ปพฺพชฺชา มยฺหํ มูลิกา ยสฺส อุปสมฺปทา
ตาหํ ปจฺจกฺขามีติ เอวํ สทฺธิวิหาริกเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ
โหติ ฯ อนฺเตวาสิกํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ
ยาหํ ปพฺพาเชสึ ยาหํ อนุสฺสาเวสึ โย มํ นิสฺสาย วสติ
โย มํ อุทฺทิสาเปติ โย มํ ปริปุจฺฉติ ยสฺสาหํ อุทฺทิสามิ
ยาหํ ปริปุจฺฉาเปมิ ตํ ปจฺจกฺขามีติ เอวํ อนฺเตวาสิกเววจเนน
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ สมานูปชฺฌายกํ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน
ปจฺจกฺขานํ ฯ มยฺหํ อุปชฺฌาโย ยํ ปพฺพาเชสิ ยํ อุปสมฺปาเทสิ
โย ตสฺส มูเล ๑- ปพฺพชิโต โย ตสฺส มูเล ๑- อุปสมฺปนฺโน ยสฺส
ตํมูลิกา ปพฺพชฺชา ยสฺส ตํมูลิกา อุปสมฺปทา ตํ ปจฺจกฺขามีติ
เอวํ สมานูปชฺฌายกเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ สมานาจริยกํ
ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ มยฺหํ อาจริโย ยํ ปพฺพาเชสิ
ยํ อนุสฺสาเวสิ โย ตํ นิสฺสาย วสติ โย ตํ อุทฺทิสาเปติ
ปริปุจฺฉติ ยสฺส เม อาจริโย อุทฺทิสติ ยํ  ปริปุจฺฉาเปติ ตํ
ปจฺจกฺขามีติ เอวํ สมานาจริยกเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ
สพฺรหฺมจารึ ปจฺจกฺขามีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ เยนาหํ
@เชิงอรรถ: ๑. เหฏฺา กรณวจนํ กตํ.
สทฺธึ อธิสีลํ สิกฺขามิ อธิจิตฺตํ อธิปญฺ สิกฺขามิ ตํ ปจฺจกฺขามีติ
เอวํ สพฺรหฺมจาริเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ คิหีติ มํ
ธาเรหีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ อาคาริโกติ มํ ธาเรหิ
กสโก วาณิโช โครกฺโข โอคลฺลโก โมลิพทฺโธ กามคุณิโกติ มํ
ธาเรหีติ เอวํ คิหิเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ อุปาสโกติ
มํ ธาเรหีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ เทฺววาจิโก อุปาสโกติ
มํ ธาเรหิ เตวาจิโก พุทฺธํ สรณคมนิโก ธมฺมํ สงฺฆํ สรณคมนิโก
ปญฺจสิกฺขาปทิโก ทสฺสิกฺขาปทิโก อุปาสโกติ มํ ธาเรหีติ เอวํ
อุปาสกเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ อารามิโกติ มํ ธาเรหีติ
น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ กปฺปิยการโกติ มํ ธาเรหิ เวยฺยาวจฺจกโร
อปหริตการโก ยาคุภาชโก ผลภาชโก ขชฺชกภาชโกติ มํ ธาเรหีติ
เอวํ อารามิกเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ สามเณโรติ มํ
ธาเรหีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ กุมารโกติ มํ ธาเรหิ
เจฏโก ๑- เปฏโก โมณิคลฺโล สมณุทฺเทโสติ มํ ธาเรหีติ เอวํ
สามเณรเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ ติตฺถิโยติ มํ ธาเรหีติ
น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ นิคฺคณฺโติ มํ ธาเรหีติ อาชีวโก
ตาปโส ปริพฺพาชโก ปณฺฑรงฺโคติ มํ ธาเรหีติ เอวํ ติตฺถิยเววจเนน
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ  ฯ ติตฺถิยสาวโกติ มํ ธาเรหีติ น เววจเนน
ปจฺจกฺขานํ ฯ นิคฺคณฺสาวโกติ มํ ธาเรหิ อาชีวกตาปส-
ปริพฺพาชกปณฺฑรงฺคสาวโกติ มํ ธาเรหีติ เอวํ ติตฺถิยสาวกเววจเนน
@เชิงอรรถ: ๑. สพฺพตฺถ เจลโกติ ลิขิยติ.
สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ อสฺสมโณติ มํ ธาเรหีติ น เววจเนน
ปจฺจกฺขานํ ฯ ทุสฺสีโลติ มํ ธาเรหิ ปาปธมฺโม อสุจิสงฺกสฺสรสมาจาโร
ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺโต อสฺสมโณ สมณปฏิญฺโ อพฺรหฺมจารี
พฺรหฺมจาริปฏิญฺโ อนฺโตปูติ อวสฺสุโต กสมฺพุชาโต โกณฺโฑติ มํ
ธาเรหีติ เอวํ อสฺสมณเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ
อสกฺยปุตฺติโยติ มํ ธาเรหีติ น เววจเนน ปจฺจกฺขานํ ฯ น
สมฺมาสมฺพุทฺธปุตฺโตติ มํ ธาเรหิ น อนนฺตพุทฺธิปุตฺโต น
อโนมพุทฺธิปุตฺโต น โพธิปฺปญฺาณปุตฺโต น ธีรปุตฺโต น วิคตโมหปุตฺโต น
ปภินฺนขีลปุตฺโต น วิชิตวิชยปุตฺโตติ มํ ธาเรหีติ เอวมาทิ
อสกฺยปุตฺติยเววจเนน สิกฺขาปจฺจกฺขานํ โหติ ฯ เตหิ อากาเรหิ เตหิ
ลิงฺเคหิ เตหิ นิมิตฺเตหีติ เตหิ พุทฺธเววจนานิ วาติอาทินา นเยน
วุตฺเตหิ พุทฺธาทีนํ เววจเนหิ ฯ เววจนานิ หิ สิกฺขาปจฺจกฺขานสฺส
การณตฺตา อาการาติ พุทฺธาทีนํ สณฺานทีปนตฺตา สิกฺขาปจฺจกฺขานสณฺานตฺตา
เอว วา ลิงฺคานีติ สิกฺขาปจฺจกฺขานสฺส สญฺชานนเหตุโต
มนุสฺสานํ ติลกาทีนิ วิย นิมิตฺตานีติ วุจฺจนฺติ ฯ เอวํ โข ภิกฺขเวติ
อิโตปรํ อญฺสฺส สิกฺขาปจฺจกฺขานการณสฺส อภาวโต นิยเมนฺโต
อาห ฯ อยํ เหตฺถ อตฺโถ เอวเมว ทุพฺพลฺยาวิกมฺมญฺเจว โหติ
สิกฺขาปจฺจกฺขานญฺจ น อิโต ปรํ การณมตฺถีติ ฯ {๕๔} เอวํ
สิกฺขาปจฺจกฺขานลกฺขณํ ทสฺเสตฺวา อปจฺจกฺขาเน อสมฺโมหตฺถํ ตสฺเสว จ
สิกฺขาปจฺจกฺขานลกฺขณสฺส ปุคฺคลาทิวเสน วิปตฺติทสฺสนตฺถํ กถญฺจ
ภิกฺขเว อปจฺจกฺขาตาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ เยหิ อากาเรหีติอาทิ
วุตฺตนยเมว ฯ อุมฺมตฺตโกติ ยกฺขุมฺมตฺตโก วา ปิตฺตุมฺมตฺตโก
วา โยโกจิ วิปรีตสญฺโ ฯ โส สเจ ปจฺจกฺขาติ อปจฺจกฺขาตา
โหติ สิกฺขา ฯ อุมฺมตฺตกสฺสาติ ตาทิสสฺเสว อุมฺมตฺตกสฺส ฯ
ตาทิสสฺส หิ สนฺติเก สเจ ปกตตฺโต สิกฺขํ ปจฺจกฺขาติ อุมฺมตฺตโก
น ชานาติ อปจฺจกฺขาตา โหติ สิกฺขา ฯ ขิตฺตจิตฺโตติ ยกฺขุมฺมตฺตโก
วุจฺจติ ฯ ปุริมปเท ปน อุมฺมตฺตกสามญฺเน วุตฺตํ ยกฺขุมฺมตฺตโก
วา ปิตฺตุมฺมตฺตโก วาติ ฯ อุภินฺนมฺปิ วิเสโส อนาปตฺติวาเร
อาวิภวิสฺสติ ฯ เอวํ ขิตฺตจิตฺโต ปจฺจกฺขาติ อปจฺจกฺขาตาว
โหติ ฯ ตสฺส สนฺติเก ปจฺจกฺขาตาปิ ตมฺหิ อชานนฺเต อปจฺจกฺขาตา
โหติ ฯ เวทนฏฺโฏติ พลวติยา ทุกฺขเวทนาย ผุฏฺโ มุจฺฉาปเรโต ฯ
เตน วิปฺปลปนฺเตน ปจฺจกฺขาตาปิ อปจฺจกฺขาตา โหติ ฯ ตสฺส
สนฺติเก ปจฺจกฺขาตาปิ ตมฺหิ อชานนฺเต อปจฺจกฺขาตา โหติ ฯ
เทวตาย สนฺติเกติ ภุมฺมเทวตํ อาทึ กตฺวา ยาว อกนิฏฺเทวตาย
สนฺติเก ปจฺจกฺขาตา อปจฺจกฺขาตา โหติ ฯ ติรจฺฉานคตสฺสาติ
นาคมาณวกสฺส วา สุปณฺณมาณวกสฺส วา กินฺนรหตฺถิมกฺกฏาทีนํ
วา ยสฺส กสฺสจิ สนฺติเก ปจฺจกฺขาตา อปจฺจกฺขาตาว โหติ ฯ
ตตฺร อุตฺมตฺตกาทีนํ สนฺติเก อชานนภาเวน อปจฺจกฺขาตาว ฯ
เทวตาย สนฺติเก อติขิปฺปํ ชานนภาเวน ฯ เทวตา นาม มหาปญฺา
ติเหตุกปฏิสนฺธิกา อติขิปฺปํ ชานนฺติ ฯ จิตฺตยฺจ นาเมตํ ลหุปริวตฺตํ
ตสฺมา จิตฺตลหุกสฺส ปุคฺคลสฺส จิตฺตวเสเนว มา อติขิปฺปํ วินาโส
อโหสีติ เทวตาย สนฺติเก สิกฺขาปจฺจกฺขานํ ปฏิกฺขิปิ ฯ มนุสฺเสสุ
ปน นิยโม นตฺถิ ยสฺส กสฺสจิ สภาคสฺส วา วิสภาคสฺส วา
คหฏฺสฺส วา ปพฺพชิตสฺส วา วิญฺุสฺส สนฺติเก ปจฺจกฺขาตา
ปจฺจกฺขาตาว โหติ ฯ สเจ ปน โส น ชานาติ อปจฺจกฺขาตาว
โหติ ฯ เอตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อริยเกนาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อริยกนฺนาม
อริยโวหาโร มคธภาสา ฯ มิลกฺขกํ นาม โยโกจิ อนริยโก
อนฺธทมิฬาทิ ฯ โส เจ น ปฏิวิชานาตีติ ภาสนฺตเร วา อนภิญฺตาย
พุทฺธสมเย วา อโกวิทตาย อิมนฺนาม อตฺถํ เอส ภณตีติ น
ปฏิวิชานาติ ฯ ทวายาติ สหสา อญฺ ภณิตุกาโม สหสา พุทฺธํ
ปจฺจกฺขามีติ ภณติ ฯ รวายาติ รวาภญฺเน ฯ อญฺ ภณิสฺสามีติ
อญฺ ภณนฺโต ปุริเมน โก วิเสโสติ เจ ฯ ปุริมํ ปณฺฑิตสฺสาปิ
สหสาวเสน อญฺ ภณนํ ฯ อิทํ ปน มนฺทตฺตา โมมุหตฺตา
ปกฺขลนฺตสฺส อญฺ ภณิสฺสามีติ อญฺ ภณนํ ฯ อสฺสาเวตุกาโม
สาเวตีติ อิมสฺส สิกฺขาปทสฺส ปาลึ วาเจติ ปริปุจฺฉติ อุคฺคณฺหาติ
สชฺฌายํ กโรติ วณฺเณติ อยํ วุจฺจติ อสฺสาเวตุกาโม สาเวตีติ ฯ
สาเวตุกาโม น สาเวตีติ ทุพฺพลภาวํ อาวิกตฺวา สิกฺขํ ปจฺจกฺขนฺโต
วจีเภทํ น กโรติ อยํ วุจฺจติ สาเวตุกาโม น สาเวตีติ ฯ
อวิญฺุสฺส สาเวตีติ มหลฺลกสฺส วา โปตฺถกรูปสทิสสฺส ครุเมธสฺส
วา สมเย อโกวิทสฺส คามทารกานํ วา อวิญฺุตํ ปตฺตานํ
สาเวติ ฯ วิญฺุสฺส น สาเวตีติ ปณฺฑิตสฺส าตุํ สมตฺถสฺส น
สาเวติ ฯ สพฺพโส วา ปนาติ พุทฺธํ ปจฺจกฺขามีติอาทีสุ เยน
ปริยาเยน สิกฺขา ปจฺจกฺขาตา โหติ ตโต เอกมฺปิ วจีเภทํ
กตฺวา น สาเวติ ฯ เอวํ โขติ อปจฺจกฺขานลกฺขณํ นิยเมติ ฯ
อยํ หิ เอตฺถ อตฺโถ เอวเมว สิกฺขา อปจฺจกฺขาตา โหติ
น อญฺเน การเณนาติ ฯ
     {๕๕} อิทานิ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสเวยฺยาติอาทีนํ อตฺถทสฺสนตฺถํ
เมถุนธมฺโม นามาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ เมถุนธมฺโม นามาติ อิทํ
นิทฺทิสิตพฺพสฺส เมถุนธมฺมสฺส อุทฺเทสปทํ ฯ อสทฺธมฺโมติ อสตํ
นีจชนานํ ธมฺโม ฯ คามธมฺโมติ คามวาสีนํ เสวนธมฺโม ฯ
วสลธมฺโมติ วสลานํ ธมฺโม ฯ กิเลสวสฺสนโต วา สยเมว
วสโล ธมฺโมติ วสลธมฺโม ฯ ทุฏฺุลฺลนฺติ ทุฏฺญฺจ กิเลเสหิ
ทุฏฺตฺตา ถุลฺลญฺจ อนิปุณภาวโตติ ทุฏฺุลฺลํ ฯ อิโต ปฏฺาย จ
ตีสุ ปเทสุ โย โสติ อิทํ ปริวตฺเตตฺวา ยนฺตนฺติ กตฺวา
โยเชตพฺพํ ยนฺตํ ทุฏฺุลฺลํ ยนฺตํ โอทกนฺติกํ ยนฺตํ รหสฺสนฺติ ฯ
เอตฺถ จ ยสฺมา ตสฺส กมฺมสฺส ปริวารภูตํ ทสฺสนมฺปิ คหณมฺปิ
อามสนมฺปิ ผุสนมฺปิ ฆฏฺฏนมฺปิ ทุฏฺุลฺลํ ตสฺมาปิ ตํ กมฺมํ
ทุฏฺุลฺลํ ยนฺตํ ทุฏฺุลฺลํ โส เมถุนธมฺโม อุทกํ อสฺส อนฺเต
สุทฺธตฺถํ อาทิยตีติ อุทกนฺตํ อุทกนฺตเมว โอทกนฺติกํ ยนฺตํ
โอทกนฺติกํ โส เมถุนธมฺโม รโห ปฏิจฺฉนฺเน โอกาเส
กตฺตพฺพตาย รหสฺสํ ยนฺตํ รหสฺสํ โส เมถุนธมฺโมติ เอวํ
โยชนา เวทิตพฺพา ฯ ทฺวเยน ทฺวเยน สมาปชฺชิตพฺพโต
ทฺวยทฺวยสมาปตฺติ ๑- ฯ ตตฺถ โยชนา ยา สา ทฺวยทฺวยสมาปตฺติ
โส เมถุนธมฺโม นามาติ ฯ อิธ ปน ตํ สพฺพํ เอกชฺฌํ นิคเมนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑. ทฺวยนทฺวยสมาปตฺตีติปิ ลิขิยติ ฯ วิสุทฺธิมคฺคฏีกายํ ทฺวยทฺวยสมาปตฺตินฺติ
@ทฺวีหิ ทฺวีหิ สมาปชฺชิตพฺพํ เมถุนนฺติ วุตฺตํ ฯ มโนรถปูรณียมฺปิ
@ทฺวยทฺวยสมาปตฺตินฺติ ทฺวีหิ ทฺวีหิ สมาปชฺชิตพฺพภาวนฺติ วุตฺตํ ฯ
อาห เอโส เมถุนธมฺโม นามาติ ฯ กึการณา วุจฺจติ
เมถุนธมฺโมติ ฯ อุภินฺนํ รตฺตานํ สารตฺตานํ อวสฺตุตานํ ปริยุฏฺิตานํ
อุภินฺนํ สทิสานํ ธมฺโมติ ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโมติ ฯ
ปฏิเสวติ นามาติ อิทํ ปฏิเสเวยฺยาติ เอตฺถ เยนากาเรน
ปฏิเสเวยฺยาติ วุจฺจติ ตสฺสาการสฺส ทสฺสนตฺถํ มาติกาปทํ ฯ
โย นิมิตฺเตน นิมิตฺตนฺติอาทีสุ โย ภิกฺขุ อิตฺถิยา นิมิตฺเตน
อตฺตโน นิมิตฺตํ อิตฺถิยา องฺคชาเตน อตฺตโน องฺคชาตํ สพฺพนฺติเมน
ปมาเณน เอกติลพีชมตฺตมฺปิ วาเตน อสมฺผุฏฺเ อลฺโลกาเส ปเวเสติ
เอโส ปฏิเสวติ นาม ฯ เอตฺตเกน สีลเภทํ ปาปุณาติ ปาราชิโก
โหติ ฯ เอตฺถ จ อิตฺถีนิมิตฺเต จตฺตาริ ปสฺสานิ เวมชฺฌญฺจาติ
ปญฺจฏฺานานิ ลพฺภนฺติ ฯ ปุริสนิมิตฺเต จตฺตาริ ปสฺสานิ มชฺฌํ
อุปรีติ ฉ ฯ ตสฺมา อิตฺถีนิมิตฺเต เหฏฺา ปเวเสนฺโตปิ ปาราชิโก
โหติ อุปริโต ปเวเสนฺโตปิ อุโภหิ ปสฺเสหิ ปเวเสนฺโตปิ จตฺตาริ
านานิ มุญฺจิตฺวา มชฺเฌน ปเวเสนฺโตปิ ปาราชิโก โหติ ฯ
ปุริสนิมิตฺตํ ปน เหฏฺาภาเคน ฉุปนฺตํ ปเวเสนฺโตปิ ปาราชิโก
โหติ อุปริภาเคน ฉุปนฺตํ ปเวเสนฺโตปิ อุโภหิ ปสฺเสหิ ฉุปนฺตํ
ปเวเสนฺโตปิ มชฺเฌเนว ฉุปนฺตํ ปเวเสนฺโตปิ สมฺมิญฺชิตองฺคุลี วิย
มชฺฌิมปพฺพปิฏฺิยา สงฺโกเปตฺวา อุปริภาเคน ฉุปนฺตํ ปเวเสนฺโตปิ
ปาราชิโก โหติ ฯ ตตฺถ ตุลาทณฺฑสทิสํ ปเวเสนฺตสฺสาปิ จตฺตาริ
ปสฺสานิ มชฺฌญฺจาติ ปญฺจฏฺานานิ ฯ สงฺโกเปตฺวา ปเวเสนฺตสฺสาปิ
จตฺตาริ ปสฺสานิ อุปริภาคมชฺฌญฺจาติ ปญฺจฏฺานานิ ฯ เอวํ
สพฺพานิปิ ปุริสนิมิตฺเต ทสฏฺานานิ โหนฺติ ฯ นิมิตฺเต ชาตํ
อนฏฺกายปฺปสาทํ จมฺมขีลํ วา ปิฬกํ วา ปเวเสติ อาปตฺติ
ปาราชิกสฺส ฯ นฏฺกายปฺปสาทํ มตจมฺมํ วา สุกฺขปิฬกํ วา
ปเวเสติ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส ฯ เมถุนสฺสาเทน โลมํ วา
องฺคุลีองฺคุฏฺพีชานิ วา ปเวเสนฺตสฺสาปิ ทุกฺกฏเมว ฯ อยญฺจ เมถุนกถา
นาม ยสฺมา ทุฏฺุลฺลา กถา อสพฺภิกถา ตสฺมา เอตํ วา อญฺ
วา วินเย อีทิสํ านํ กเถนฺเตน ปฏิกูลมนสิการญฺจ สมณสญฺญฺจ
หิโรตฺตปฺปญฺจ ปจฺจุปฏฺเปตฺวา สมฺมาสมฺพุทฺเธ คารวํ อุปฺปาเทตฺวา
อสมกรุณสฺส โลกนาถสฺส กรุณาคุณํ อาวชฺชิตฺวา กเถตพฺพํ ฯ
โส หิ นาม ภควา สพฺพโส กาเมหิ วินิวตฺตมานโสปิ สตฺตานุทยาย
โลกานุกมฺปาย สตฺเตสุ การุญฺตํ ปฏิจฺจ สิกฺขาปทปฺปญฺาปนตฺถาย
อีทิสํ กถํ กเถสิ อโห สตฺถุ กรุณาคุโณติ เอวํ โลกนาถสฺส
กรุณาคุณํ อาวชฺชิตฺวา กเถตพฺพํ ฯ อปิจ ยทิ ภควา สพฺพากาเรน
อีทิสํ กถํ น กเถยฺย โก ชาเนยฺย เอตฺตเกสุ าเนสุ ปาราชิกํ
เอตฺตเกสุ ถุลฺลจฺจยํ เอตฺตเกสุ ทุกฺกฏนฺติ ฯ ตสฺมา สุณนฺเตนปิ
กเถนฺเตนปิ วีชนเกน มุขํ อปิธาย ทนฺตวิทํสกํ หสมาเนน น
นิสีทิตพฺพํ ฯ สมฺมาสมฺพุทฺเธนาปิ อีทิสํ กถิตนฺติ ปจฺจเวกฺขิตฺวา
ตพฺภีเตน หิโรตฺตปฺปสมฺปนฺเนน สตฺถุปฏิภาเคน หุตฺวา กเถตพฺพนฺติ ฯ
                 มูลปฺปญฺตฺติสิกฺขาปทํ นิฏฺิตํ ฯ
     อนุปฺปญฺตฺติวาเร อนฺตมโสติ สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน ฯ
ติรจฺฉานคตายปีติ ปฏิสนฺธิวเสน ติรจฺฉาเนสุ คตาย ฯ ปเคว
มนุสฺสิตฺถิยาติ ปมตรํ มนุสฺสชาติกาย อิตฺถิยา ฯ ปาราชิกภูตาเอว
เจตฺถ ติรจฺฉานคติตฺถี ติรจฺฉานคตาติ คเหตพฺพา น สพฺพา ฯ
ตตฺรายํ ปริจฺเฉโท
        อปาทานํ อหิมจฺฉา        ทิปทานญฺจ กุกฺกุฏี
        จตุปฺปทานํ มชฺชารี        วตฺถุ ปาราชิกสฺสิมาติ ฯ
ตตฺถ อหิคฺคหเณน สพฺพาปิ อชครโคนสาทิเภทา ทีฆชาติ สงฺคหิตา ฯ
ตสฺมา ทีฆชาตีสุ ยตฺถ ติณฺณํ มคฺคานํ อญฺตรสฺมึ สกฺกา
ติลผลมตฺตํ ปเวเสตุํ สา ปาราชิกวตฺถุ อวเสสา ทุกฺกฏวตฺถูติ
เวทิตพฺพา ฯ มจฺฉคฺคหเณน สพฺพาปิ มจฺฉกจฺฉปมณฺฑูกาทิเภทา
อุทกชาติ สงฺคหิตา ฯ ตตฺราปิ ทีฆชาติยํ วุตฺตนเยเนว
ปาราชิกวตฺถุจ ทุกฺกฏวตฺถุจ เวทิตพฺพํ ฯ อยํ ปน วิเสโส
ขรกมุขมณฺฑูกา นาม โหนฺติ เตสํ มุขสณฺานํ มหนฺตํ ฉิทฺทํ อปฺปกํ
ตตฺถ ปเวสนํ นปฺปโหติ มุขสณฺานํ ปน วณสงฺเขปํ คจฺฉติ
ตสฺมา ตํ ถุลฺลจฺจยวตฺถูติ เวทิตพฺพํ ฯ กุกฺกุฏิคฺคหเณน สพฺพาปิ
กากกโปตาทิเภทา ปกฺขิชาติ สงฺคหิตา ฯ ตตฺราปิ วุตฺตนเยเนว
ปาราชิกวตฺถุ จ ทุกฺกฏวตฺถุ จ เวทิตพฺพํ ฯ มชฺชาริคฺคหเณน สพฺพาปิ
รุกฺขสุนขมงฺคุสโคธาทิเภทา จตุปฺปทชาติ สงฺคหิตา ฯ ตตฺถาปิ
วุตฺตนเยเนว ปาราชิกวตฺถุ จ ทุกฺกฏวตฺถุ จ เวทิตพฺพํ ฯ ปาราชิโกติ
ปราชิโต ปราชยํ อาปนฺโน ฯ อยํ หิ ปาราชิกสทฺโท
สิกฺขาปทาปตฺติปุคฺคเลสุ วตฺตติ ฯ ตตฺถ อฏฺานเมตํ อานนฺท อนวกาโส
ยํ ตถาคโต วชฺชีนํ วา วชฺชิปุตฺตกานํ วา การณา สาวกานํ
ปาราชิกสิกฺขาปทํ ปญฺตฺตํ สมูหเนยฺยาติ เอวํ สิกฺขาปเท วตฺตมาโน
เวทิตพฺโพ ฯ อาปตฺตึ ตฺวํ ภิกฺขุ อาปนฺโน ปาราชิกนฺติ เอวํ
อาปตฺติยา ฯ น มยํ ปาราชิกา โย อวหโฏ โส ปาราชิโกติ
เอวํ ปุคฺคเล วตฺตมาโน เวทิตพฺโพ ฯ ปาราชิเกน ธมฺเมน
อนุทฺธํเสยฺยาติอาทีสุ ปน ธมฺเม วตฺตตีติ วทนฺติ ฯ ยสฺมา ปน
ตตฺถ ธมฺโมติ กตฺถจิ อาปตฺติ กตฺถจิ สิกฺขาปทเมว อธิปฺเปตํ
ตสฺมา โส วิสุํ น วตฺตพฺโพ ฯ ตตฺถ สิกฺขาปทํ โย ตํ
อติกฺกมติ ตํ ปราเชติ ตสฺมา ปาราชิกนฺติ วุจฺจติ ฯ อาปตฺติ
ปน โย ตํ อชฺฌาปชฺชติ ตํ ปราเชติ ตสฺมา ปาราชิกาติ
วุจฺจติ ฯ ปุคฺคโล ยสฺมา ปราชิโต ปราชยมาปนฺโน ตสฺมา
ปาราชิโกติ วุจฺจติ ฯ เอตเมว หิ อตฺถํ สนฺธาย ปริวาเรปิ
       ปาราชิกนฺติ ยํ วุตฺตํ      ตํ สุณาหิ ยถากถํ
       จุโต ปรทฺโธ ภฏฺโ จ    สทฺธมฺมา หิ นิรงฺกโต
       สํวาโสปิ ตหึ นตฺถิ        เตเนตํ อิติ วุจฺจตีติ
วุตฺตํ ฯ อยํ เหตฺถ อตฺโถ ตํ สิกฺขาปทํ วีติกฺกมนฺโต อาปตฺติญฺจ
อาปนฺโน ปุคฺคโล จุโต โหตีติ สพฺพํ โยเชตพฺพํ ฯ เตน
วุจฺจตีติ เยน การเณน อสฺสมโณ โหติ อสกฺยปุตฺติโย ปริภฏฺโ
ฉินฺโน ปราชิโต สาสนโต เตน วุจฺจติ ฯ กินฺติ ฯ ปาราชิโก
โหตีติ ฯ สห วสนฺติ เอตฺถาติ สํวาโส ฯ ตํ ทสฺเสตุํ สํวาโส
นามาติ วตฺวา เอกกมฺมนฺติอาทิมาห ฯ ตตฺรายํ สทฺธึ โยชนาย
สํวณฺณนา ฯ จตุพฺพิธํปิ สงฺฆกมฺมํ สีมาปริจฺฉินฺเนหิ ปกตตฺเตหิ
ภิกฺขูหิ เอกโต กตฺตพฺพตฺตา เอกกมฺมํ นาม ฯ ตถา ปญฺจวิโธปิ
ปาฏิโมกฺขุทฺเทโส เอกโต อุทฺทิสิตพฺพตฺตา เอกุทฺเทโส นาม ฯ ปญฺตฺตํ
ปน สิกฺขาปทํ สพฺเพหิปิ ลชฺชิปุคฺคเลหิ สมํ สิกฺขิตพฺพภาวโต
สมสิกฺขาตา นาม ฯ เอตฺถ ยสฺมา สพฺเพปิ ลชฺชิโน เอเตสุ
กมฺมาทีสุ สห วสนฺติ น เอโกปิ ตโต พหิทฺธา สนฺทิสฺสติ
ตสฺมา ตานิ สพฺพานิปิ คเหตฺวา เอโส สํวาโส นามาติ อาห ฯ
โส จ วุตฺตปฺปกาโร สํวาโส เตน ปุคฺคเลน สทฺธึ นตฺถิ เตน
การเณน ปาราชิโก ปุคฺคโล อสํวาโสติ วุจฺจตีติ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑ หน้า ๒๙๒-๓๑๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=1&A=6144&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=1&A=6144&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=30
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=803
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=816
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=816
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_1