อรรถกถาเล่มที่ ๑๐ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๔)

                           ๓. สุญฺตวคฺค
                        ๑. จูฬสุญฺตสุตฺตวณฺณนา
     [๑๗๖] เอวมฺเม สุตนฺติ จูฬสุญฺตสุตฺตํ.  ตตฺถ เอกมิทนฺติ เถโร
กิร ภควโต วตฺตํ กตฺวา อตฺตโน ทิวาฏฺานํ คนฺตฺวา กาลปริจฺเฉทํ กตฺวา
นิพฺพานารมฺมณํ สุญฺตาผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา นิสินฺโน ยถาปริจฺเฉเทน
วุฏฺาสิ. อถสฺส สงฺขารา สุญฺโต อุปฏฺหึสุ. โส สุญฺตากถํ โสตุกาโม
ชาโต. อถสฺส เอตทโหสิ "น โข ปน สกฺกา ธุเรน ธุรํ ปหรนฺเตน วิย
คนฺตฺวา `สุญฺตากถํ เม ภนฺเต กเถถา'ติ ภควนฺตํ วตฺตุํ, หนฺทาหํ ยํ เม
ภควา นครกํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺโต เอกํ กถํ กเถสิ, ตํ สาเรมิ, เอวํ เม
ภควา สุญฺตากถํ กเถสฺสตี"ติ ทสพลํ สาเรนฺโต เอกมิทนฺติอาทิมาห.
     ตตฺถ อิทนฺติ นิปาตมตฺตเมว. กจฺจิ เมตํ ภนฺเตติ เถโร เอกปเท
ตฺวา สฏฺิปทสหสฺสานิ อุคฺคเหตฺวา ธาเรตุํ สมตฺโถ, กึ โส
"สุญฺตาวิหาเรนา"ติ เอกปทํ ธาเรตุํ น สกฺขิสฺสติ, โสตุกาเมน ปน ชานนฺเตน วิย
ปุจฺฉิตุํ น วฏฺฏติ, ปากฏํ กตฺวา วิตฺถาริยมานํ สุญฺตากถํ โสตุกาโม
อชานนฺโต วิย เอวมาห. เอโก อชานนฺโตปิ ชานนฺโต วิย โหติ, เถโร
เอวรูปํ โกหญฺ กึ กริสฺสติ, อตฺตโน ชานนฏฺาเนปิ ภควโต อปจิตํ
ทสฺเสตฺวา "กจฺจิ เมตนฺ"ติอาทิมาห.
     ปุพฺเพปีติ ปมโพธิยํ นครกํ อุปนิสฺสาย วิหรณกาเลปิ. เอตรหิปีติ
อิทานิปิ. เอวํ ปน วตฺวา จินฺเตสิ "อานนฺโท สุญฺตากถํ โสตุกาโม, เอโก
ปน โสตุํ สกฺโกติ, น อุคฺคเหตุํ, เอโก โสปิ อุคฺคเหตุมฺปิ สกฺโกติ, น
กเถตุํ, อานนฺโท ปน  โสตุมฺปิ สกฺโกติ อุคฺคเหตุมฺปิ กเถตุมฺปิ, กเถมิสฺส
สุญฺตากถนฺ"ติ. อิติ ตํ กเถนฺโต เสยฺยถาปีติอาทิมาห. ตตฺถ สุญฺโ
หตฺถิควาสฺสวฬเวนาติ ตตฺถ กฏฺรูปโปตฺถกรูปจิตฺตรูปวเสน กตา หตฺถิอาทโย
อตฺถิ, เวสฺสวณมนฺธาตาทีนํ ิตฏฺาเน จิตฺตกมฺมวเสน ตมฺปิ, รตนปริกฺขตานํ ๑-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. รตนปริเสวิตานํ
วาตปานทฺวารพนฺธมญฺจปีาทีนํ วเสน สณฺิตมฺปิ, ชิณฺณปฏิสงฺขรณตฺถํ ปิตมฺปิ
ชาตรูปรชตํ อตฺถิ, กฏฺรูปาทิวเสน กตา ธมฺมสฺสวนปญฺหปุจฺฉนาทิวเสน
อาคจฺฉนฺตา จ อิตฺถิปุริสาปิ อตฺถิ, ตสฺมา น โส เตหิ สุญฺโ. อินฺทฺริยพทฺธานํ
สวิญฺาณกานํ หตฺถิอาทีนํ, อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ ปริภุญฺชิตพฺพสฺส
ชาตรูปรชตสฺส, นิพทฺธวาสํ วสนฺตานํ อิตฺถิปุริสานญฺจ อภาวํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ.
     ภิกฺขุสํฆํ ปฏิจฺจาติ ภิกฺขูสุ หิ ปิณฺฑาย ปวิฏฺเสุปิ วิหารภตฺตํ
สาทิยนฺเตหิ ภิกฺขูหิ เจว คิลานคิลานุปฏฺากอุทฺเทสจีวรกมฺมปฺปสุตาทีหิ จ
ภิกฺขูหิ โส อสุญฺโว โหติ, อิติ ๑- นิจฺจมฺปิ ภิกฺขูนํ อตฺถิตาย เอวมาห.
เอกตฺตนฺติ เอกภาวํ, เอกํ อสุญฺตํ อตฺถีติ อตฺโถ. เอโก อสุญฺตภาโว
อตฺถีติ วุตฺตํ โหติ. อมนสิกริตฺวาติ จิตฺเต อกตฺวา อนาวชฺชิตฺวา
อปจฺจเวกฺขิตฺวา. คามสญฺนฺติ คาโมติ ปวตฺตวเสน วา กิเลสวเสน วา
อุปฺปนฺนคามสญฺ. มนุสฺสสญฺายปิ เอสว นโย. อรญฺสญฺ ปฏิจฺจ มนสิกโรติ
เอกตฺตนฺติ อิทํ อรญฺ, อยํ รุกฺโข, อยํ ปพฺพโต, อยํ นีโลภาโส วนสณฺโฑติ เอวํ
เอกํ อรญฺเยว ปฏิจฺจ อรญฺสญฺ มนสิกโรติ. ปกฺขนฺทตีติ โอตรติ.
อธิมุจฺจตีติ เอวนฺติ อธิมุจฺจติ. เย อสฺสุ ทรถาติ เย ปวตฺตทรถา
วา กิเลสทรถา วา คามสญฺ ปฏิจฺจ ภเวยฺยุํ, เต อิธ อรญฺสญฺาย น
สนฺติ. ทุติยปเทปิ เอเสว นโย. อตฺถิ เจวายนฺติ อยํ ปน เอกํ
อรญฺสญฺ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชมานา ปวตฺตทรถมตฺตา อตฺถิ.
     ยํ หิ โข ตตฺถ น โหตีติ ยํ มิคารมาตุ ปาสาเท หตฺถิอาทโย วิย
อิมสฺสา อรญฺสญฺาย คามสญฺามนุสฺสสญฺาวเสน อุปฺปชฺชมานํ
ปวตฺตทรถกิเลสทรถชาตํ, ตํ น โหติ. ยํ ปน ตตฺถ อวสิฏฺนฺติ มิคารมาตุ ปาสาเท
ภิกฺขุสํโฆ วิย ตตฺถ อรญฺสญฺาย ปวตฺตทรถมตฺตํ อวสิฏฺ โหติ. ตํ
สนฺตมิทํ อตฺถีติ ปชานาตีติ ตํ วิชฺชมานเมว "อตฺถิ อิทนฺ"ติ ปชานาติ,
สุญฺตาวกฺกนฺตีติ สุญฺตานิพฺพตฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อิธ
     [๑๗๗] อมนสิกริตฺวา มนุสฺสสญฺนฺติ อิธ คามสญฺ น คณฺหาติ.
กสฺมา? เอวํ กิรสฺส อโหสิ "มนุสฺสสญฺาย คามสญฺ นิพฺพตฺเตตฺวา,
อรญฺสญฺาย, มนุสฺสสญฺ, ปวีสญฺาย อรญฺสญฺ, อากาสานญฺจายตนสญฺาย
ปวีสญฺ ฯเปฯ เนวสญฺานาสญฺายตนสญฺาย อากิญฺจญฺายตนสญฺ,
วิปสฺสนาย เนวสญฺานาสญฺายตนสญฺ, มคฺเคน วิปสฺสนํ นิพฺพตฺเตตฺวา
อนุปุพฺเพน อจฺจนฺตสุญฺตํ นาม ทสฺเสสฺสามี"ติ. ตสฺมา เอวํ เทสนํ อารภิ.
ตตฺถ ปวีสญฺนฺติ กสฺมา อรญฺสญฺ ปหาย ปวีสญฺ มนสิกโรติ?
อรญฺสญฺาย วิเสสานธิคมนโต. ยถา หิ ปุริสสฺส รมณียํ เขตฺตฏฺานํ
ทิสฺวา "อิธ วุตฺตา สาลิอาทโย สุฏฺุ สมฺปชฺชิสฺสนฺติ, มหาลาภํ ลภิสฺสามี"ติ
สตฺตกฺขตฺตุมฺปิ ๑- เขตฺตฏฺานํ โอโลเกนฺตสฺส สาลิอาทโย น สมฺปชฺชนฺเตว,
สเจ ปน ตํ านํ วิหตขาณุกกณฺฏกํ กตฺวา กสิตฺวา วปติ, เอวํ สนฺเต
สมฺปชฺชนฺติ, เอวเมว "อิทํ อรญฺ, อยํ รุกฺโข, อยํ ปพฺพโต, อยํ นีโลภาโส
วนสณฺโฑ"ติ สเจปิ สตฺตกฺขตฺตุํ อรญฺสญฺ มนสิกโรติ, เนวูปจารํ น สมาธึ
ปาปุณาติ, ปวีสญฺา ปนสฺส ธุวเสวนํ กมฺมฏฺานํ ปวีกสิณํ ปริกมฺมํ
กตฺวา ฌานานิ นิพฺพตฺเตตฺวา ฌานปฏฺานมฺปิ วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา สกฺกา
อรหตฺตํ ปาปุณิตุํ. ตสฺมา อรญฺสญฺ ปหาย ปวีสญฺ มนสิกโรติ.
ปฏิจฺจาติ ปฏิจฺจ สมฺภูตํ.
     อิทานิ ยสฺมึ ปวีกสิเณ โส ปวีสญฺี โหติ, ตสฺส โอปมฺมทสฺสนตฺถํ
เสยฺยถาปีติอาทิมาห. ตตฺถ อุสภสฺส เอตนฺติ อาสภํ. อญฺเสํ ปน คุนฺนํ
คณฺฑาปิ โหนฺติ ปหาราปิ. เตสํ หิ จมฺมํ ปสาริยมานํ นิพฺพลิกํ น โหติ,
อุสภสฺส ลกฺขณสมฺปนฺนตาย เต โทสา นตฺถิ. ตสฺมา ตสฺส จมฺมํ คหิตํ.
สํกุสเตนาติ ขีลสเตน. สุวิหตนฺติ ปสาเรตฺวา สุฏฺุ วิหตํ. อูนกสตสํกุวิหตํ หิ
นิพฺพลิกํ น โหติ, สงฺกุเตน วิหตํ เภริตลํ วิย นิพฺพลิกํ โหติ. ตสฺมา
เอวมาห. อุกฺกูลวิกฺกูลนฺติ อุจฺจนีจํ ถลฏฺานํ นินฺนฏฺานํ. นทีวิทุคฺคนฺติ
นทิโย เจว ทุคฺคมนฏฺานญฺจ. ๒- ปวีสญฺ ปฏิจฺจ มนสิกโรติ เอกตฺตนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ สตกฺขตฺตุมฺปิ (?) เอวมุปริปิ     ๒ ฉ.ม. ทุคฺคมฏฺานญฺจ
ปฏิจฺจ สมฺภูตํ เอกํ สญฺ มนสิกโรติ. ทรถมตฺตาติ อิโต กสิณปวิยํเยว
ปฏฺาย สพฺพวาเรสุ ปวตฺตทรถวเสเนว ทรถมตฺตา เวทิตพฺพา.
     [๑๘๒] อนิมิตฺตํ เจโตสมาธินฺติ วิปสฺสนาจิตฺตสมาธึ. โส หิ
นิจฺจนิมิตฺตาทิวิรหิโต อนิมิตฺโตติ  วุจฺจติ. อิมเมว กายนฺติ วิปสฺสนาย วตฺถุํ
ทสฺเสติ. ตตฺถ อิมเมวาติ อิมํ เอว จตุมหาภูติกํ. สฬายตนิกนฺติ
สฬายตนปฏิสํยุตฺตํ. ชีวิตปจฺจยาติ ยาว ชีวิตินฺทฺริยานํ ปวตฺติ, ตาว ชีวิตปจฺจยา
ปวตฺตทรถมตฺตา อตฺถีติ วุตฺตํ โหติ.
     [๑๘๓] ปุน อนิมิตฺตนฺติ วิปสฺสนาย ปฏิวิปสฺสนํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ.
กามาสวํ ปฏิจฺจาติ กามาสวํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชนปวตฺตทรถา อิธ น สนฺติ,
อริยมคฺเค เจว อริยผเล จ นตฺถีติ วุตฺตํ โหติ. อิมเมว กายนฺติ อิทํ
อุปาทิเสสทรถทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. อิติ มนุสฺสสญฺาย คามสญฺ นิวตฺเตตฺวา
ฯเปฯ มคฺเคน วิปสฺสนํ นิวตฺเตตฺวา อนุปุพฺเพน อจฺจนฺตสุญฺตา นาม
ทสฺสิตา โหติ.
     [๑๘๔] ปริสุทฺธนฺติ นิรุปกฺกิเลสํ. อนุตฺตรนฺติ อุตฺตรวิรหิตํ สพฺพเสฏฺ.
สุญฺตนฺติ สุญฺตผลสมาปตฺตึ. ตสฺมาติ ยสฺมา อตีเตปิ, พุทฺธปจฺเจกพุทฺธ-
พุทฺธสาวกสงฺขาตา สมณพฺราหฺมณา, อนาคเตปิ, เอตรหิปิ พุทฺธพุทฺธสาวก-
สงฺขาตา สมณพฺราหฺมณา อิมํเยว ปริสุทฺธํ ปรมํ อนุตฺตรํ สุญฺตํ อุปสมฺปชฺช
วิหรึสุ วิหริสฺสนฺติ วิหรนฺติ จ, ตสฺมา. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                      จูฬสุญฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้า ๑๐๘-๑๑๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=10&A=2744&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=2744&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=333
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=4714
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=4513
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=4513
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_14