อรรถกถาเล่มที่ ๑๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๑)

                       ๕. ปรินิพฺพานสุตฺตวณฺณนา
        [๑๘๖] ปญฺจเม อุปวตฺตเน มลฺลานํ สาลวเนติ ยเถว หิ กทมฺพนทีตีรโต
ราชมาตุวิหารทฺวาเรน ถูปารามํ คนฺตพฺพํ โหติ, เอวํ หิรญฺวติกาย นาม
นทิยา ปาริมตีรโต สาลวนํ อุยฺยานํ. ยถา อนุราธปุรสฺส ถูปาราโม, เอวนฺตํ
กุสินาราย โหติ. ยถา ถูปารามโต ทกฺขิณทฺวาเรน นครํ ปวิสนมคฺโค ปาจีนมุโข
คนฺตฺวา อุตฺตเรน นิวตฺตติ, เอวํ อุยฺยานโต สาลปนฺติ ปาจีนมุขา คนฺตฺวา
อุตฺตเรน นิวตฺตา. ตสฺมา ตํ "อุปวตฺตนนฺ"ติ วุจฺจติ. ตสฺมึ อุปวตฺตเน มลฺลานํ
สาลวเน. อนฺตเรน ยมกสาลานนฺติ มูลขนฺธวิฏปปตฺเตหิ อญฺมญฺ สํสิพฺพิตฺวา
ิตสาลานํ อนฺตริกาย. อปฺปมาเทน สมฺปาเทถาติ สติอวิปฺปวาเสน สพฺพกิจฺจานิ ๔-
สมฺปาทยถ. อิติ ภควา ยถา นาม มรณมญฺเจ นิปนฺโน มหทฺธโน กุฏุมฺพิโก
ปุตฺตานํ ธนสารํ อาจิกฺเขยฺย, เอวเมว ปรินิพฺพานมญฺเจ นิปนฺโน
ปญฺจจตฺตาฬีสวสฺสานิ ทินฺนํ โอวาทํ สพฺพํ เอกสฺมึ อปฺปมาทปเทเยว ปกฺขิปิตฺวา
อทาสิ. ๕- อยํ ตถาคตสฺส ปจฺฉิมา วาจาติ อิทํ ปน สงฺคีติการานํ วจนํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อารมฺภถาติ    ๒ ฉ.ม., อิ. โอภาสํ         ๓ ฉ.ม., อิ. ทสฺเสสิ
@๔ ฉ.ม. กตฺตพฺพกิจฺจานิ          ๕ ฉ.ม. อภาสิ
     อิโต ปรํ ยํ ปรินิพฺพานปริกมฺมํ กตฺวา ภควา ปรินิพฺพุโต, ตํ ทสฺเสตุํ
อถโข  ภควา ปมชฺฌานนฺติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ สญฺาเวทยิตนิโรธสมาปนฺเน
ภควติ อสฺสาสปสฺสาสานํ    อปฺปวตฺตึ ทิสฺวา "ปรินิพฺพุโต สตฺถา"ติ สญฺาย
เทวมนุสฺสา เอกปฺปหาเรน วิรวึสุ, อานนฺทตฺเถโรปิ "ปรินิพฺพุโต นุ โข ภนฺเต
อนุรุทฺธ ภควา"ติ เถรํ ปุจฺฉิ. เถโร "น โข อาวุโส อานนฺท ตถาคโต
ปรินิพฺพุโต, อปิจ สญฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺโน"ติ อาห. กถํ ปเนโส ๑-
อญฺาสิ? เถโร กิร สตฺถารา สทฺธึเยว ตํ ตํ สมาปตฺตึ สมาปชฺชนฺโต ยาว
เนวสญฺานาสญฺายตนวุฏฺานํ, ตาว คนฺตฺวา "อิทานิ ภควา นิโรธํ สมาปนฺโน
อนฺโตนิโรเธ จ กาลกิริยา นาม นตฺถี"ติ อญฺาสิ.
         อถโข ภควา สญฺาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติยา ๒- วุฏฺหิตฺวา
เนวสญฺานาสญฺายตนํ สมาปชฺชิ ฯเปฯ ตติยชฺฌานา วุฏฺหิตฺวา จตุตฺถชฺฌานํ
สมาปชฺชีติ เอตฺถ ปน ภควา จตุวีสติยา าเนสุ ปมชฺฌานํ สมาปชฺชิ,
เตรสสุ าเนสุ ทุติยชฺฌานํ, ตถา ตติยํ, ปณฺณรสสุ าเนสุ จตุตฺถชฺฌานํ
สมาปชฺชิ. กถํ? ทสสุ อสุเภสุ ทฺวตฺตึสากาเร อฏฺสุ กสิเณสุ เมตฺตากรุณา-
มุทิตาสุ อานาปาเน ปริจฺเฉทากาเสติ อิเมสุ ตาว จตุวีสติยา าเนสุ ปมชฺฌานํ
สมาปชฺชิ. เปตฺวา ปน ทฺวตฺตึสาการํ จ ทส จ อสุภานิ เสเสสุ เตรสสุ
ทุติยชฺฌานงฺเคสุเยว. ๓- เตสุเยว ตติยชฺฌานํ สมาปชฺชิ. อฏฺสุ ปน กสิเณสุ
อุเปกฺขาพฺรหฺมวิหาเร อานาปาเน ปริจฺเฉทากาเส จตูสุ อรูเปสูติ อิเมสุ ปณฺณรสสุ
าเนสุ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิ. อยํปิ จ สงฺเขปกถาว. นิพฺพานปุรํ ปวิสนฺโต
ปน ภควา ธมฺมสามี สพฺพาปิ จตุวีสติโกฏิสตสหสฺสสงฺขาตา ๔- สมาปตฺติโย
ปวิสิตฺวา วิเทสํ คจฺฉนฺโต  าติชนํ อาลิงฺคิตฺวา ๕- วิย สพฺพสมาปตฺติสุขํ
อนุภวิตฺวาว ปวิฏฺโ.
        จตุตฺถชฺฌานา วุฏฺหิตฺวา สมนนฺตรํ ภควา ปรินิพฺพายีติ เอตฺถ
ฌานสมนนฺตรํ ปจฺจเวกฺขณสมนนฺตรนฺติ เทฺว สมนนฺตรานิ. จตุตฺถชฺฌานา วุฏฺาย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปน โส           ๒ ฉ.ม., อิ....สมาปตฺติโต     ๓ ฉ.ม. ทุติยํ ฌานํ
@๔ ฉ.ม....สหสฺสสงฺขา       ๕ ฉ.ม. อาลิงฺเคตฺวา
ภวงฺคํ โอติณฺณสฺส ตตฺเถว ปรินิพฺพานํ ฌานสมนนฺตรํ นาม, จตุตฺถชฺฌานา
วุฏฺหิตฺวา ปุน ฌานงฺคานิ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ภวงฺคํ โอติณฺณสฺส ตตฺเถว ปรินิพฺพานํ
ปจฺจเวกฺขณสมนนฺตรํ นาม, อิมานิ เทฺวปิ สมนนฺตราเนว. ภควา ปน ฌานํ
สมาปชฺชิตฺวา ฌานา วุฏฺาย ฌานงฺคานิ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ภวงฺคจิตฺเตน อพฺยากเตน
ทุกฺขสจฺเจน ปรินิพฺพายิ. เย เกจิ ๑- พุทฺธา วา ปจฺเจกพุทฺธา วา อริยสาวกา วา
อนฺตมโส กุนฺถกิปิลฺลิกํ อุปาทาย สพฺเพ ภวงฺคจิตฺเตเนว อพฺยากเตน ทุกฺขสจฺเจน
กาลํ กโรนฺติ.
          ภูตาติ  สตฺตา. อปฺปฏิปุคฺคโลติ ปฏิภาคปุคฺคลวิรหิโต. พลปฺปตฺโตติ
ทสวิธาณพลปฺปตฺโต. อุปฺปาทวยธมฺมิโนติ อุปฺปาทวยสภาวา. ๒- เตสํ วูปสโม
สุโขติ เตสํ สงฺขารานํ วูปสมสงฺขาตํ นิพฺพานเมว สุขนฺติ อตฺโถ. ๒- ตทาสีติ
"สห ปรินิพฺพานา มหาภูมิจาโล อโหสี"ติ เอวํ มหาปรินิพฺพาเน ๓- วุตฺตภูมิจาลํ
สนฺธายาห. โส หิ โลมหํสนโก จ ภึสนโก จ อาสิ. สพฺพาการวรูเปเตติ
สพฺพวรการณูเปเต ๔- นาหุ อสฺสาสปสฺสาโสติ น ชาโต อสฺสาสปสฺสาโส.
อเนโชติ ตณฺหาสงฺขาตาย เอชาย อภาเวน อเนโช. สนฺติมารพฺภาติ อนุปาทิเสสํ
นิพฺพานํ ปฏิจฺจ สนฺธาย. จกฺขุมาติ ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุมา. ปรินิพฺพุโตติ
ขนฺธปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโต. อสลฺลีเนนาติ อลีเนน ๕- อสงฺกุฏิเตน *-
สุวิกสิเตเนว จิตฺเตน. เวทนํ อชฺฌวาสยีติ เวทนํ อธิวาเสสิ, น เวทนานุวตฺตี
หุตฺวา อิโต จิโต จ สมฺปริวตฺติ. วิโมกฺโขติ เกนจิ ธมฺเมน อนาวรณวิโมกฺโข
สพฺพโส อปญฺตฺติภาวูปคโม ปชฺโชตนิพฺพานสทิโส ชาโตติ. ปญฺจมํ.
                           ทุติโย วคฺโค.
                           -----------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. เย หิ เกจิ
@๒-๒ ฉ.ม., อิ. เตสํ วูปสโมติ เตสํ สงฺขารานํ วูปสโม. สุโขติ อสงฺขตํ นิพฺพานเมว
@สุขนฺติ อตฺโถ  ๓ ที. มหา. ๑๐/๒๒๐/๑๓๖ มหาปรินิพฺพานสุตต
@๔ ฉ.ม. สพฺพาการวรคุณูเปตา, สุ.วิ. อ. ๒/๒๒๓/๒๐๓ ปรินิพฺพุตกถาวณฺณนา
@๕ ฉ.ม., อิ. อนลลีเนน          * สี. อสํกุจิเตน

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๒๑๑-๒๑๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=11&A=5485&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=5485&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=620
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=5084
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=4516
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=4516
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_15