บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
๑๖. เอกธมฺมปาลิ ๑. ปฐมวคฺควณฺณนา [๒๙๖] เอกธมฺมปาลิยํ เอกธมฺโมติ เอกสภาโว. เอกนฺตนิพฺพิทายาติ เอกนฺเตน วฏฺเฏ นิพฺพินฺทนตฺถาย อุกฺกณฺฐนตฺถาย. วิราคายาติ วฏฺเฏ วิรชฺชนตฺถาย, ราคาทีนํ วา กิเลสานํ วิรชฺชนาย วิคมาย. นิโรธายาติ ราคาทีนํ นิโรธาย อปฺปวตฺติกรณตฺถาย, วฏฺฏสฺส ๑- วา นิรุชฺฌนตฺถาย. อุปสมายาติ กิเลสวูปสมตฺถาย. ๒- อภิญฺญายาติ อนิจฺจาทิวเสน ลกฺขณตฺตยํ อาโรเปตฺวา อภิชานนตฺถาย. สมฺโพธายาติ จตุนฺนํ สจฺจานํ พุชฺฌนตฺถาย, "โพธิ วุจฺจติ จตูสุ มคฺเคสุ ญาณนฺ"ติ ๓- เอวํ วุตฺตสฺส วา จตุมคฺคญาณสฺส ปฏิวิชฺฌนตฺถาย. นิพฺพานายาติ อปจฺจยนิพฺพานสฺส สจฺฉิกรณตฺถาย. อิติ ภควา อิเมหิ สตฺตหิ ปเทหิ พุทฺธานุสฺสติกมฺมฏฺฐานสฺส วณฺณํ กเถสิ. กสฺมา? มหาชนสฺส อุสฺสาหชนนตฺถํ วิสกณฺฏกวาณิโช วิย อตฺตโน ปณฺฑิตตาย. ๔- วิสกณฺฏกวาณิโช นาม คุฬวาณิโช วุจฺจติ. โส กิร วาณิโช ขณฺฑสกฺกราทีนิ ๕- สกเฏนาทาย ปจฺจนฺตคามํ คนฺตฺวา "วิสกณฺฏกํ คณฺหถ, วิสกณฺฏกํ คณฺหถา"ติ อุคฺโฆเสสิ. ตํ สุตฺวา คามิกา "วิสํ นาม กกฺขลํ ๖- โฆรํ. โย นํ ขาทติ, โส มรติ. กณฺฏกํปิ วิชฺฌิตฺวา มาเรติ, อุโภเปเต กกฺขลา, โก เอตฺถ อานิสํโส"ติ เคหทฺวารานิ ถเกสุํ, ทารเก จ ปลาเปสุํ. ตํ ทิสฺวา วาณิโช "อโวหารกุสลา อิเม คามิกา, หนฺท เน อุปาเยน คณฺหาเปสฺสามี"ติ ๗- "อติมธุรํ คณฺหถ, อติสาธุํ คณฺหถ, คุฬํ ผาณิตํ สกฺกรํ สมคฺฆํ ลพฺภติ, กุฏมาสกกุฏกหาปณาทีหิปิ ๘- ลพฺภตี"ติ อุคฺโฆเสสิ. ตํ สุตฺวา คามิกา หฏฺฐปหฏฺฐา วคฺควคฺคา คนฺตฺวา ตํ ๙- พหุํปิ มูลํ ทตฺวา อคฺคเหสุํ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วฏฺฏสฺเสว ๒ ฉ.ม. กิเลสวูปสมนตฺถาย @๓ ขุ.ม. ๒๙/๘๙๑/๕๕๘ สารีปุตฺตสุตฺตนิทฺเทส, @ขุ.จุ. ๓๐/๖๖๗/๓๒๑ ขคฺควิสาณสุตฺตนิทฺเทส ๔ สี. ปณียสฺส, ฉ. ปณิยสฺส @๕ สี.,ฉ. คุฬผาณิตขณฺฑสกฺกราทีนิ, ม. คุฬวาณิโช ขณฺฑสกฺกราทีนิ ๖ ฉ.ม. กกฺขฬํ @๗ ฉ.ม. คาหาเปมีติ ๘ ฉ.ม. กูฏมาสกูฏกหาปณาทีหิ วาปิ ๙ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ตตฺถ วิสกณฺฏกวาณิชสฺส "วิสกณฺฏกํ คณฺหถา"ติ อุคฺโฆสนํ วิย ภควโต พุทฺธานุสฺสติกมฺมฏฺฐานกถนํ, วิสกณฺฏเก วณฺณํ กเถตฺวา ตสฺส คหณตฺถาย มหาชนสฺส อุสฺสาหกรณํ วิย อิเมหิ สตฺตหิ ปเทหิ พุทฺธานุสฺสติกมฺมฏฺฐานสฺส วณฺณภณเนน ตตฺถ มหาชนสฺส อุสฺสาหกรณํ. กตโม เอกธมฺโมติ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉา. ๑- พุทฺธานุสฺสตีติ พุทฺธํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ, พุทฺธคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. ๑- ตํ ปเนตํ พุทฺธานุสฺสติกมฺมฏฺฐานํ ทุวิธํ โหติ จิตฺตสมฺปหํสนตฺถญฺเจว วิปสฺสนตฺถญฺจ. กถํ? ยทา หิ อสุภารมฺมเณ อสุภสญฺญํ ๒- ภาเวนฺตสฺส ภิกฺขุโน จิตฺตุปฺปาโท อุปหญฺญติ อุกฺกณฺฐติ นิรสฺสาโท โหติ วีถึ น ปฏิปชฺชติ, กุฏโคโณ วิย อิโต จิโต จ ธาวติ. ๓- ตสฺมึ ขเณ เอส มูลกมฺมฏฺฐานํ ปหาย "อิติปิ โส ภควา"ติอาทินา นเยน ตถาคตสฺส โลกิยโลกุตฺตรคุเณ อนุสฺสรติ. ตสฺเสว ๔- พุทฺธํ อนุสฺสรนฺตสฺส จิตฺตุปฺปาโท ปสีทติ, วินีวรณโก ๕- โหติ. โส ตํ จิตฺตํ เอวํ ทเมตฺวา ปุน มูลกมฺมฏฺฐานํเยว มนสิกโรติ. กถํ? ยถา นาม พลวา ปุริโส กูฏาคารกณฺณิกตฺถาย มหารุกฺขํ ฉินฺทนฺโต สาขปลาสจฺเฉทนมตฺเตเนว ๖- ผรสุธาราย วิปนฺนาย มหารุกฺขํ ฉินฺทิตุํ อสกฺโกนฺโตปิ ธุรนิกฺเขปํ อกตฺวาว กมฺมารสาลํ คนฺตฺวา ติขิณํ ผรสุํ การาเปตฺวา ปุน ตํ ฉินฺเทยฺย. เอวํ สมฺปทมิทํ เวทิตพฺพํ. ๗- เอวํ ๘- พุทฺธานุสฺสติวเสน จิตฺตํ ปริทเมตฺวา ปุน มูลกมฺมฏฺฐานํ มนสิกโรนฺโต อสุภารมฺมณํ ปฐมชฺฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา ฌานงฺคานิ สมฺมสิตฺวา อริยภูมึ โอกฺกมติ. เอวํ ตาว จิตฺตสมฺปหํสนตฺถํ โหติ. ยทา ปเนส พุทฺธานุสฺสตึ อนุสฺสริตฺวา "โก อยํ อิติปิ โส ภควาติอาทินา นเยน อนุสฺสริ, อิตฺถี นุ โข ปุริโส นุ โข เทวมนุสฺสมารพฺรหฺมานํ อญฺญตโร นุ โข"ติ ปริคฺคณฺหนฺโต "น อญฺโญปิ, ๙- สติสมฺปยุตฺตํ ปน จิตฺตเมว อนุสฺสรี"ติ @เชิงอรรถ: ๑-๑ ก. พุทฺธานุสฺสตีติ พุทฺธํ อารพฺภ อุปฺปนฺนาย เอตํ อธิวจนํ @๒ ม. อสุภารมฺมเณ สุภสญฺญํ, ฉ. อสุภารมฺมเณสุ อญฺญตรํ ๓ ฉ.ม. วิธาวติ @๔ ฉ.ม. ตสฺเสวํ ๕ ฉ.ม. วินีวรโณ ๖ สี..... เฉทนมตฺเตเยว ๗ ฉ.ม. ทฏฺฐพฺพํ @๘ ฉ.ม. โส เอวํ ๙ สี. นาญฺโญ โกจิ, ฉ.ม. อญฺโญ โกจิ ทิสฺวา "ตํ โข ปเนตํ จิตฺตํ ขนฺธโต วิญฺญาณกฺขนฺโธ โหติ, เตน สมฺปยุตฺตา เวทนา เวทนากฺขนฺโธ, เตน สมฺปยุตฺตา สญฺญา สญฺญากฺขนฺโธ, สหชาตา ผสฺสาทโย สงฺขารกฺขนฺโธติ อิเม จตฺตาโร อรูปกฺขนฺธา โหนฺตี"ติ อรูปญฺจ ววตฺถเปตฺวา ตสฺส นิสฺสยํ ปริเยสนฺโต หทยวตฺถุํ ทิสฺวา ตสฺส นิสฺสยานิ จตฺตาริ มหาภูตานิ, ตานิ อุปาทาย ปวตฺตานิ เสสอุปาทารูปานิ จ ปริคฺคเหตฺวา "สพฺพมฺเปตํ รูปํ ๑- รูปกฺขนฺโธ"ติ ววตฺถเปตฺวา "อิทญฺจ รูปํ ปุริมญฺจ อรูปนฺ"ติ สงฺเขปโต รูปารูปเภทโต ปญฺจกฺขนฺเธสุ ๒- ปุน "สงฺเขปโต ปญฺจเปเต ขนฺธา ทุกฺขสจฺจนฺ"ติ ทุกฺขสจฺจํ ววตฺถเปตฺวา "ตสฺส จ ภวิกา ๓- ตณฺหา สมุทยสจฺจํ, ตสฺสา ๔- นิโรโธ นิโรธสจฺจํ, นิโรธปชานนา ปฏิปทา มคฺคสจฺจนฺ"ติ เอวํ ปุพฺพภาเค จตฺตาริ ๕- สจฺจานิ ววตฺถเปตฺวา ปฏิปาฏิยา อริยภูมึ โอกฺกมติ. ตทา สพฺพํ อิมํ ๖- กมฺมฏฺฐานํ วิปสฺสนตฺถํ นาม โหติ. อยํ โขติอาทีสุ ๗- อปฺปนาวาโร วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. [๒๙๗] ธมฺมานุสฺสติอาทีสุปิ เอเสว นโย. อยํ ปเนตฺถ วจนตฺโถ:- ธมฺมํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ ๘- ธมฺมานุสฺสติ, สฺวากฺขาตาทิธมฺมคุณารมฺมณาย ๙- สติยา เอตํ อธิวจนํ. สํฆํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ สํฆานุสฺสติ, สุปฏิปนฺนตาทิสํฆคุณา- รมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. สีลํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ สีลานุสฺสติ, อขณฺฑตาทิสีลคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. จาคํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ จาคานุสฺสติ, มุตฺตจาคตาทิจาคคุณารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. เทวตา อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ เทวตานุสฺสติ, เทวตํ ๑๐- สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา อตฺตโน สทฺธารมฺมณาย ๑๑- สติยา เอตํ อธิวจนํ. อานาปาเน อารพฺภ อุปฺปนฺนา สติ อานาปานสฺสติ, อสฺสาสปสฺสาสนิมิตฺตารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. มรณํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา สติ มรณสฺสติ, ชีวิตินฺทฺริยุปจฺเฉทารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. เกสาทิเภทํ รูปกายํ คตา, กาเย วา คตาติ กายคตา, กายคตา จ สา สติ @เชิงอรรถ: ๑ ก. สพฺพเมตํ ๒ ฉ.ม. รูปารูปํ, ปเภทโต ปญฺจกฺขนฺเธ ๓ ฉ.ม. ตสฺส ปภาวิกา @๔ ฉ.ม. ตสฺส ๕ ฉ.ม. จตฺตาริ จ ๖ ฉ.ม. ตทาสฺส อิทํ ๗ ฉ.ม. อาทิ ๘ ม. สติ จาติ กายคตาสตีติ วตฺตพฺเพ รสฺสํ อกตฺวา กายคตาสตีติ วุตฺตา. เกสาทิกาย โกฏฺฐาสนิมิตฺตารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. อุปสมํ อารพฺภ อุปฺปนฺนา อนุสฺสติ อุปสมานุสฺสติ, สพฺพทุกฺขุปสมารมฺมณาย สติยา เอตํ อธิวจนํ. ทุวิโธ วา อุปสโม อจฺจนฺตุปสโม จ ขยุปสโม จ. ตตฺถ อจฺจนฺตุปสโม นาม นิพฺพานํ, ขยุปสโม นาม มคฺโค. เอวเมตํ ทุวิธํปิ อุปสมํ อนุสฺสรนฺตสฺส อุปฺปนฺนา สติ อุปสมานุสฺสตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. อิติ อิเมสุ ทสสุ กมฺมฏฺฐาเนสุ อานาปานสฺสติ มรณสฺสติ กายคตาสตีติ อิมานิ ตีณิ วิปสฺสนตฺถาเนว โหนฺติ, เสสานิ สตฺต จิตฺตสมฺปหํสนตฺถานิปิ วิปสฺสนตฺถานิปิ ๑- โหนฺตีติ. ปฐมวคฺควณฺณนา. -------------- @เชิงอรรถ: ๑ สี.,ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๔๑๘-๔๒๑. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=9994&modeTY=2 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=9994&modeTY=2 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=179 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=867 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=797 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=797 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]